آداب زیارت اهل قبور

آداب زیارت اهل قبور

 

چکیده

زیارت اهل قبور مومنان، از سنت‌های صدر اسلام و اعمال مستحب برای مردان و زنان است و آثاری مانند شادی اموات و تقرّب به خدا دارد. در روایات اهل بیت (علیهم السلام) و آداب زندگی، آداب زیارت اهل قبور ذکر شده است. در قرآن کریم سوره‌ی توبه آیه 84 از ایستادن در کنار قبور کافران نهی شده است و این دلالت بر مشروعیت رعایت زیارت اهل قبور دارد.

 

1- معنی و مفهوم زیارت اهل قبور

زیارت اهل قبور، حضور در کنار قبور به قصد احترام و بزرگداشت اهل آنها و انس با ایشان است. (مجمع البحرین)

 

2- اهمیّت زیارت اهل قبور

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏:‏ زُورُوا قُبُورَ مَوْتَاكُمْ‏ وَ سَلِّمُوا عَلَیْهِمْ،‏ فَإِنَ‏ لَكُمْ‏ فِیهِمْ‏ عِبْرَةً. (بحار الأنوار ج‏79 ص64)

قبور مردگانتان را زیارت کنید و بر آنان درود بفرستید، که آنان برایتان عبرت‌اند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّهُمْ‏ یَأْنَسُونَ‏ بِكُمْ،‏ فَإِذَا غِبْتُمْ‏ عَنْهُمُ‏ اسْتَوْحَشُوا. (كافی ج‏3 ص228)

همانا اهل قبور با شما انس می‌گیرند و چون غایب شُدید، احساس تنهایی می‌كنند.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَنَّ رَسُولُ الله (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) رَخَّصَ فِی زِیَارَةِ الْقُبُورِ، وَ قَالَ: تُذَكِّرُكُمُ‏ الْآخِرَةَ. (بحار الأنوار ج‏79 ص169)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اجازه‌ی زیارت قبور را داد و گفت: شما را به یاد آخرت می‌اندازد.

 

إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ: قُلْتُ لَهُ الْمُؤْمِنُ یَعْلَمُ بِمَنْ یَزُورُ قَبْرَهُ قَالَ نَعَمْ وَ لَا یَزَالُ مُسْتَأْنِساً بِهِ مَا دَامَ عِنْدَ قَبْرِهِ فَإِذَا قَامَ وَ انْصَرَفَ مِنْ قَبْرِهِ دَخَلَهُ مِنِ انْصِرَافِهِ عَنْ قَبْرِهِ وَحْشَةٌ. (كافی ج‏3 ص 229)

اسحاق بن عمار از امام موسی کاظم (علیه السلام) سؤال کرد: مؤمنی که مرده باشد، آیا کسی که قبر او را زیارت می‌کند، به آن آگاه  است؟ امام فرمود: بله، و تا زمانی که بر سر قبر او هست، مرده با او مأنوس گشته و آرامش می‌یابد. و زمانی که بلند شده و از کنار قبر می‌رود، از رفتن او تنهایی به مرده وارد می‌شود.

 

3- نشستن رو به قبله و دست گذاردن بر روی قبر

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ یَزُورُ الْقَبْرَ یَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَةَ وَ یَضَعُ‏ یَدَهُ‏ عَلَی‏ الْقَبْرِ، إِلَّا أَنْ یَزُورَ إِمَاماً فَإِنَّهُ یَجِبُ أَنْ یَسْتَقْبِلَهُ بِوَجْهِهِ وَ یَجْعَلَ ظَهْرَهُ إِلَی الْقِبْلَةِ. (بحار الأنوار ج‏79  ص169)

و هر کس قبری را زیارت کند، باید رو به قبله باشد و دستش را بر روی قبر بگذارد، مگر اینکه امامی را زیارت کند که در این صورت واجب است که انسان رو به سوی قبر امام و پشت به قبله بایستد.

 

عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) كَیْفَ أَضَعُ یَدِی‏ عَلَی‏ قُبُورِ الْمُسْلِمِینَ‏ ؟ فَأَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الْأَرْضِ فَوَضَعَهَا عَلَیْهَا وَ هُوَ مُقَابِلُ الْقِبْلَة. (بحار الأنوار ج‏99 ص295)

عبد الرحمن گفت از حضرت ابی عبد اللَّه (علیه السلام) پرسیدم: چگونه دستم را بر قبور مؤمنین بگذارم؟ حضرت با دست مباركشان به زمین اشاره كرده پس آن را بر زمین نهادند، در حالی كه مقابل قبله قرار داشتند.

 

4- قرائت قرآن

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: قَالَ مَنْ أَتَی قَبْرَ أَخِیهِ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی الْقَبْرِ وَ قَرَأَ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ» سَبْعَ مَرَّاتٍ أَمِنَ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَكْبَرِ. (بحار الأنوار ج‏7 ص302)

كسی كه بالای قبر برادر مؤمنش رفته و دست روی آن گذارده و سوره «انّا انزلناه» را هفت مرتبه بخواند، از روز وحشت بزرگ (در قیامت) در امان است.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا كُنْتَ‏ بَیْنَ‏ الْقُبُورِ، فَاقْرَأْ «قُلْ‏ هُوَ اللَّهُ‏ أَحَدٌ» إِحْدَی عَشْرَةَ مَرَّةً وَ أَهْدِ ذَلِكَ لَهُمْ، فَقَدْ رُوِیَ أَنَّ اللَّهَ یُثِیبُهُ عَلَی عَدَدِ الْأَمْوَات‏. (بحار الأنوار ج‏99 ص300)

هنگامی که بین قبور هستی، یازده مرتبه سوره« قل هو الله احد» را بخوان و (آن را به اهل قبور) هدیه کن، همانا روایت شده است خداوند ثواب آن را به همه‌ی اموات می‌رساند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ دَخَلَ الْمَقَابِرَ، فَقَرَأَ سُورَةَ «یس» خَفَّفَ اللَّهُ عَنْهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ كَانَ لَهُ بِعَدَدِ مَنْ فِیهَا حَسَنَات‏. (بحار الأنوار ج‏99 ص 301)

اگر کسی وارد قبرستان شود و سوره‌ی یس بخواند، خداوند در آن روز [عذاب را] بر مردگان آن قبرستان تخفیف می‌دهد و در مقابل، به تعداد آن مرده‌ها برای این فرد، پاداش خواهد بود.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِذَا قَرَأَ الْمُؤْمِنُ «آیَةَ الْكُرْسِیِّ» ،وَ جَعَلَ ثَوَابَ قِرَاءَتِهِ لِأَهْلِ الْقُبُورِ، أَدْخَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی قَبْرَ كُلِّ مَیِّتٍ وَ یَرْفَعُ اللَّهُ لِلْقَارِئِ دَرَجَةَ سِتِّینَ نَبِیّاً. (بحار الأنوار ج‏99 ص300)

هرگاه مؤمن، آیة الکرسی را بخواند و ثواب خواندن آن را برای اهل قبرها قرار دهد، خداوند  آن را بر قبر هر مرده‌­ای وارد می‌­کند، و خواننده آن را به اندازه درجه شصت پیامبر بالا می‌­برد.

 

5- سلام دادن بر اهل قبور

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا دَخَلْتَ‏ الْجَبَّانَةَ، فَقُلِ‏: السَّلَامُ‏ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّةِ. (وسائل الشیعه ج‏3 ص226)

هر گاه وارد قبرستان شدی، بگو: سلام بر اهل بهشت.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِذَا مَرَّ عَلَی الْقُبُورِ قَالَ: السَّلَامُ عَلَیْكُمْ مِنْ‏ دِیَارِ قَوْمٍ‏ مُؤْمِنِینَ‏ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ. (من لا یحضره الفقیه ج‏1ص179)

هنگامی که بر اهل قبرها عبور کردی، بگو: سلام و درود بر شما كه ساكنان خانه‌‏هایی هستید كه گروه مؤمنان در آن هستند و ما نیز به خواست خداوند از پی شما آمده و به شما خواهیم پیوست.

 

أَصْبَغَ بْنِ نُبَاتَةَ قَالَ: كُنْتُ مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ السَّلَام) فَمَرَّ بِالْمَقَابِرِ فَقَالَ: السَّلامُ علی أهلِ لا إلَهَ إلاّ اللّه ُ  مِن أهلِ لا إلَهَ إلاّ اللّه ُ ، یا أهلَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ كیفَ وَجَدتُم كَلِمَةَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ یا لا إلهَ إلاّ اللّه ُ بِحَقِّ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ اغفِرْ لِمَن قالَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ  واحشُرْنا فی زُمرَةِ مَن قالَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَام سَمِعتُ رسولَ اللّه ِ (صلی الله علیه و آله) یقولُ : مَن قالَها إذا مَرَّ بالمَقابِرِ، غُفِرَ لَهُ ذُنوبُ خَمسِینَ سَنةً ، فقالوا : یا رسولَ اللّه ِ، مَن لَم یَكُن لَهُ ذُنوبُ خَمسِینَ سَنةً ؟ قالَ : لِوالِدَیهِ و إخوانِهِ و لعامَّةِ المسلمینَ. (بحار الأنوار ج‏90  ص203)

همراه امام علی (علیه السلام) در هنگام عبور از گورستان بودم و حضرت فرمود: سلام و درود بر اهل لا اله الا اللّه ، از اهل لا اله الا اللّه ، ای اهل لا اله الا اللّه ! كلمه‌ی لا اله الا اللّه را چگونه یافتید؟ ای لا اله الا اللّه! به حقّ لا اله الا اللّه ، هر كه گفت لا اله الا اللّه ، او را بیامرز، و ما را در زمره كسانی محشور فرما كه گفتند لا اله الا اللّه.  علی (علیه السلام) گفت: شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمود: هر كه در هنگام عبور از گورستان، این جملات را بگوید، گناهان پنجاه سالش بخشوده می‌شود. اصحاب عرض كردند: ای رسول خدا! كسی كه گناه پنجاه سال نداشته باشد چه؟ فرمود: گناهانِ(پنجاه سال) پدر و مادر و برادرانش و عموم مسلمانان بخشوده می‌شود.

 

جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): كَیْفَ التَّسْلِیمُ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ؟ قَالَ: تَقُولُ السَّلَامُ عَلَی أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ، رَحِمَ اللَّهُ الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنَّا وَ الْمُسْتَأْخِرِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِكُمْ لَاحِقُونَ. (كافی  ج‏3 ص229)

از حضرت ابی عبد اللَّه (علیه السّلام)  پرسیدم: سلام دادن به اهل قبور چگونه است؟حضرت فرمود: بگو: درود بر اهل شهرها از مؤمنان و مسلمانان. خدا گذشتگان وآیندگان ایشان را رحمت كند. و به خواست خدا ، ما نیز به شما ملحق خواهیم شد.

 

6- دعا برای اهل قبور

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا نَظَرْتَ إِلَی الْقَبْرِ، فَقُلِ: اللَّهُمَّ، اجْعَلْهَا رَوْضَةً مِنْ‏ رِیَاضِ الْجَنَّةِ وَ لَا تَجْعَلْهَا حُفْرَةً مِنْ حُفَرِ النِّیرَان. (مستدرك الوسائل  ج‏2 ص324)

هر گاه چشمت به قبر افتاد، بگو: بار خدایا! این را باغی از باغ‌های بهشت قرار ده و حفره‌ای از حفره‌های دوزخ قرارش مده.

 

مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) : نَزُورُ الْمَوْتَی؟ فَقَالَ : نَعَمْ،‏. .. قَالَ: قُلْتُ: فَأَیَّ شَیْ‏ءٍ نَقُولُ إِذَا أَتَیْنَاهُمْ؟ قَالَ قُلِ: اللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ وَ صَاعِدْ إِلَیْكَ أَرْوَاحَهُمْ وَ لَقِّهِمْ مِنْكَ رِضْوَاناً وَ أَسْكِنْ إِلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِكَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُؤْنِسُ بِهِ وَحْشَتَهُمْ‏ ، إِنَّكَ عَلی‏ كُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ.(بحار الأنوار ج‏99 ص300)

محمد بن مسلم: به امام صادق (علیه السّلام) عرض كردم: آیا خوبست مردگان را زیارت كنیم؟ آن حضرت فرمود: آری،… گوید، عرض كردم: هنگامی كه نزد آنان می‌رویم چه بگوییم؟ فرمود: این دعا را بخوان: بار خدایا! زمین را از پهلوهای ایشان دور ساز (كنایه از آنكه فشار قبر را از ایشان بگردان)، و روان‌هایشان را به سوی خود بالا ببر، و از جانب خویش خشنودیت را پیشوازشان فرست، و از رحمتت همنشینی برای آنان بگمار كه ‏دلتنگی و تنهایی‌شان را مبدّل به انس و آرامی، و وحشتشان را به أمن مبدل ساز؛ چرا كه تو بر هر چیز توانایی.

 

ابْنِ عَجْلَانَ: قَامَ أَبُو جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَام) عَلَی قَبْرِ رَجُلٍ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ أَسْكِنْ إِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِكَ وَ رَأْفَتِكَ مَا یَسْتَغْنِی عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاك. (بحار الأنوار ج‏99 ص298)

ابن عجلان: امام باقر (علیه السلام) در کنار قبر مردی ایستاد و گفت: خدایا! تنهایی او را به پیوند، و وحشت او را به  انس برگردان، و بر او فرو بریز از رحمت و مهربانی خودت، تا آنجا که از رحمت غیر تو بی نیاز گردد.

 

7- آب پاشی بر قبر

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: كَانَ‏ رَشُ‏ الْقَبْرِ عَلَی‏ عَهْدِ رَسُولِ‏ اللَّهِ‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏. (كافی ج‏3 ص200)

آب پاشی بر قبر، در زمان رسول اللّه (صلی الله علیه و آله) بود.

 

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَام) فِی‏ رَشِ‏ الْمَاءِ عَلَی‏ الْقَبْرِ قَالَ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ مَا دَامَ النَّدَی فِی التُّرَابِ. (كافی ج‏3 ص200)

امام صادق (علیه السلام) در مورد آب پاشی بر قبر فرمود: تا مادامی كه خاك قبر تازه و مرطوب است، عذاب از صاحب قبر برداشته می‌شود.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : السُّنَّةُ فِی‏ رَشِ‏ الْمَاءِ عَلَی‏ الْقَبْرِ، أَنْ تَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَةَ وَ تَبْدَأَ مِنْ عِنْدِ الرَّأْسِ إِلَی عِنْدِ الرِّجْلِ، ثُمَّ تَدُورَ عَلَی الْقَبْرِ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ، ثُمَّ تَرُشَّ عَلَی وَسَطِ الْقَبْرِ فَذَلِكَ السُّنَّةُ. (بحارالأنوار ج‏79 ص15)

سنت در مورد آب پاشیدن بر قبر این است که رو به قبله کنی و از طرف سر به طرف پاها آغاز کنی؛ سپس به طرف دیگر قبر دور بزنی و سپس وسط قبر آب پاشیده می‌شود، پس سنت ‌چنین است.

 

8- کراهت خنده بر اهل قبور

‏ الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِنَّ اللَّهَ كَرِهَ لَكُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّةُ، أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَةً وَ نَهَاكُمْ عَنْهَا إِلَی أَنْ قَالَ: وَ الضَّحِكَ بَیْنَ الْقُبُورِ… (وسائل الشیعه ج‏3  ص233)

همانا خداوند بیست و چهار خصلت را برای شما ای امّت! اکراه می‌دارد و شما را از آنها نهی می‌کند تا اینکه فرمود: خندیدن در میان قبرها…

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ‏ ضَحِكَ‏ عَلَی‏ جِنَازَةٍ أَهَانَهُ‏ اللَّهُ‏ یَوْمَ‏ الْقِیَامَةِ عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ وَ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُ وَ مَنْ ضَحِكَ فِی الْمَقْبَرَةِ رَجَعَ وَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ وَ مَنْ تَرَحَّمَ عَلَیْهِمْ نَجَا مِنَ النَّارِ.) بحار الأنوار ج‏78 ص 264(

هر کسی بر سر جنازه‌­ای بخندد، خداوند در روز قیامت به صورت آشکار او را خوار و بی‌­ارزش می‌­گرداند، و دعایش مستجاب نمی­‌گردد، و هر کسی که در مقبره (مسلمان) بخندد، هنگام بازگشت باری به سنگینی کوه احد بر دوش احساس می‌کند، و هر کسی که از خداوند برای مردگان طلب مرحمت کند، از آتش جهنم نجات می­‌یابد.

 

9- زیارت قبور والدین و خویشاوندان و شهیدان

دَاوُدَ الرَّقِّیِّ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَام): یَقُومُ‏ الرَّجُلُ‏ عَلَی‏ قَبْرِ أَبِیهِ‏ وَ قَرِیبِهِ وَ غَیْرِ قَرِیبِهِ، هَلْ یَنْفَعُهُ ذَلِكَ؟ قَالَ: نَعَمْ. إِنَّ ذَلِكَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ، كَمَا یَدْخُلُ عَلَی أَحَدِكُمُ الْهَدِیَّةُ یَفْرَحُ بِهَا. (بحار الأنوار ج‏99 ص296)

داود رقی: به حضرت صادق (علیه السّلام) عرض کردم : انسان سر قبر پدر خود و خویشاوند و غریبه می‌رود. آیا این كار برای او سودی دارد؟ فرمود : آری، همان طور كه اگر به یكی از شما هدیه‌ای داده شود، خوشحال می‌گردد،  مُرده نیز از كار شما خوشحال می‌شود.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْكُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ وَ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّیَ عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقَ عَنْهُمَا وَ یَحُجَّ عَنْهُمَا وَ یَصُومَ‏ عَنْهُمَا، فَیَكُونَ‏ الَّذِی‏ صَنَعَ‏ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِكَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِبِرِّهِ وَ صِلَتِهِ خَیْراً كَثِیراً. (كافی ج‏2 ص159)

چه چیز مانعِ شما می‏‌شود كه به پدر و مادرتان در حال زنده بودن و پس از درگذشت آنها ‏احسان کنید؟ و از طرف آنان نماز بخوانید، صدقه بدهید، حج بگزارید و روزه بگیرید؟ پس هركس چنین كند، همان مقدار به خودش پاداش داده می شود و خدای عزیز و بلندمرتبه به خاطر احسان و رسیدگی به والدین به او خیر زیادی خواهد داد.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام :‏ عَاشَتْ فَاطِمَةُ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) خَمْسَةً وَ سَبْعِینَ یَوْماً لَمْ تُرَ كَاشِرَةً وَ لَا ضَاحِكَةً تَأْتِی‏ قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی‏ كُلِ‏ جُمْعَةٍ مَرَّتَیْنِ‏ الْإِثْنَیْنَ وَ الْخَمِیسَ فَتَقُولُ (عَلَیْهَا السَّلَامُ) هَاهُنَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ وَ هَاهُنَا كَانَ الْمُشْرِكُونَ. (بحار الأنوار ج‏43 ص 195)

حضرت فاطمه اطهر (علیها سلام) بعد از حضرت محمّد (صلی اللَّه علیه و آله) به مدت هفتاد و پنج روز زنده بود و کسی در این مدت وی را خندان و خوشحال ندید! هفته‌ای دو بار در روز دوشنبه و روز پنجشنبه کنار قبر شهیدان می‌آمد و می‌فرمود: پیامبر خدا در اینجا بود و مشرکین در آنجا بودند.

 

10- راه رفتن بر روی قبر

الْكَاظِمِ ‏ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا دَخَلْتَ‏ الْمَقَابِرَ فَطَأِ الْقُبُورَ، فَمَنْ‏ كَانَ‏ مُؤْمِناً اسْتَرْوَحَ‏ إِلَی ذَلِكَ وَ مَنْ كَانَ مُنَافِقاً وَجَدَ أَلَمَهُ. (بحار الأنوار ج‏79 ص19)

وقتی وارد قبرستان شدی، بر قبرها گام بگذار، هر كس از مردگان كه مؤمن باشد از بركت آن قدم مؤمن راحتی می‌یابد و هر كس كه منافق باشد، از آن گام نهادن رنج می‌بیند.

 

11- صدقه و طلب رحمت برای اموات

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِنَ‏ الْمَیِّتَ‏ لَیَفْرَحُ‏ بِالتَّرَحُّمِ‏ عَلَیْهِ‏ وَ الِاسْتِغْفَارِ لَهُ ،كَمَا یَفْرَحُ الْحَیُّ بِالْهَدِیَّةِ تُهْدَی إِلَیْه‏. (بحار الأنوار ج‏79 ص62)

مردگان نیز از ترحّم و استغفار شما خوشحال می‌گردند، همان‌طوری که زنده‌ها از تحفه و هدایای شما خوشحال می‌شوند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَا أُهْدِیَ إِلَی الْمَیِّتِ هَدِیَّةٌ وَ لَا أُتْحِفَ تُحْفَةٌ أَفْضَلُ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ. (مستدرك الوسائل ج‏2  ص112)

هیچ هدیه و تحفه ای به میّت داده نمی شود که برتر از استغفار باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: لَا تَنْسَوْا مَوْتَاكُمْ‏ فِی‏ قُبُورِهِمْ‏ وَ مَوْتَاكُمْ یَرْجُونَ إِحْسَانَكُمْ وَ مَوْتَاكُمْ مَحْبُوسُونَ یَرْغَبُونَ فِی أَعْمَالِكُمُ الْبِرَّ وَ هُمْ لَا یَقْدِرُونَ، أَهْدُوا إِلَی مَوْتَاكُمُ الصَّدَقَةَ وَ الدُّعَاءَ. (مستدرك الوسائل ج‏2 ص114)

مردگان خود را كه در قبرها آرمیده‌‏اند، از یاد نبرید! مردگان شما امیدِ احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به كارهای نیك شما رغبت دارند. آنها خود، قدرت انجام كاری ندارند؛ شما صدقه و دعایی به آنها هدیه كنید.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَا تُصُدِّقَتْ لِمَیِّتٍ، فَیَأْخُذُهَا مَلَكٌ فِی طَبَقٍ مِنْ نُورٍ سَاطِعٍ ضَوْؤُهَا یَبْلُغُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ، ثُمَّ یَقُومُ عَلَی شَفِیرِ الْخَنْدَقِ فَیُنَادِی: السَّلَامُ عَلَیْكُمْ یَا أَهْلَ الْقُبُورِ! أَهْلُكُمْ أَهْدَی إِلَیْكُمْ بِهَذِهِ الْهَدِیَّةِ فَیَأْخُذُهَا وَ یَدْخُلُ بِهَا فِی قَبْرِهِ‏ تُوَسَّعُ عَلَیْهِ مَضَاجِعُه‏. (مستدرك الوسائل ج‏2 ص114)

وقتی برای میّت، صدقه‌ای داده می‌شود، فرشته‌ای آن را گرفته و در سبدی نورانی قرار می‌دهد که نور آن به هفت آسمان می‌رسد. سپس در کنار گودال قبر می‌ایستد و این‌گونه ندا می‌کند: سلام بر شما ای اهل قبور! بستگان شما برایتان هدیّه ای فرستاده اند. پس میّت آن هدیه را گرفته و وارد قبر می‌کند، و قبر او وسعت می‌یابد.

 

هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عن الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَام) قالَ: قُلْتُ یَصِلُ إِلَی الْمَیِّتِ الدُّعَاءُ وَ الصَّدَقَةُ وَ الصَّلَاةُ وَ نَحْوُ هَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: أَ وَ یَعْلَمُ مَنْ صَنَعَ ذَلِكَ بِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ. ثُمَّ قَالَ: یَكُونُ مَسْخُوطاً عَلَیْهِ‏ فَیُرْضَی‏ عَنْهُ‏. (بحار الأنوار ج‏85 ص310)

هشام بن سالم به حضرت صادق (علیه السلام) عرض كردم : دعا و صدقه و روزه و امثال اینها، از عبادات و كارهای خیر به اموات می‌رسد؟ فرمود : آری. پرسیدم : آیا می‌دانند چه كسی این كارها را انجام داده و این هدایا را برای آنان فرستاده است؟ فرمود : آری. سپس فرمود: چه بسا بر او غضبناك باشند و به این وسیله از او راضی شوند.

 

أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (عَلَیْهِ السَّلَام) فِی‏ الرَّجُلِ‏ یَتَصَدَّقُ‏ عَنِ‏ الْمَیِّتِ‏ أَوْ یَصُومُ وَ یُصَلِّی وَ یُعْتِقُ قَالَ كُلُّ ذَلِكَ حَسَنٌ یَدْخُلُ مَنْفَعَتُهُ عَلَی الْمَیِّتِ. (وسائل الشیعه ج‏8 ص279)

امام کاظم (علیه السلام) در باره مردی که از جانب میت صدقه می‌دهد یا روزه می‌گیرد یا نماز می‌خواند یا بنده را آزاد می‌کند، فرمود: همه اینها خوب است و به نفع میت است.

 

12- اوقات زیارت اهل قبور

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِنَّ فَاطِمَةَ (عَلَیْها السَّلَام) كَانَتْ تَأْتِی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی‏ كُلِ‏ غَدَاةِ سَبْتٍ،‏ فَتَأْتِی قَبْرَ حَمْزَةَ وَ تَتَرَحَّمُ عَلَیْهِ وَ تَسْتَغْفِرُ لَهُ. (بحار الأنوار ج‏43 ص90)

فاطمه (سلام الله علیها) هر شنبه صبح بر سر قبر شهیدان می‌رفت. پس بر قبر حمزه می‌آمد و برای او طلب رحمت می‌کرد و برای او طلب مغفرت می‌کرد.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام :‏ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) یَخْرُجُ فِی مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ مِنْ أَصْحَابِهِ كُلَّ عَشِیَّةِ خَمِیسٍ إِلَی بَقِیعِ الْمَدَنِیِّینَ فَیَقُولُ ثَلَاثاً- السَّلَامُ‏ عَلَیْكُمْ‏ یَا أَهْلَ‏ الدِّیَارِ وَ ثَلَاثاً رَحِمَكُمُ اللَّهُ…  (كامل الزیارات  ص 320)

رسول خدا (صلّی اللَّه علیه و آله) در هر شب جمعه با گروهی از اصحابشان به قبرستان بقیع در مدینه تشریف می‌‏بردند و در آنجا سه مرتبه می‌‏فرمود: سلام و درود بر شما ای اهل شهرها! و سه مرتبه می‏‌فرمود: خدا شما را رحمت كند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: یَا أَبَا ذَرٍّ! أُوصِیكَ فَاحْفَظْ لَعَلَّ اللَّهَ یَنْفَعُكَ بِهِ جَاوِرِ الْقُبُورَ تَذَكَّرْ بِهَا الْآخِرَةَ وَ زُرْهَا أَحْیَاناً بِالنَّهَارِ وَ لَا تَزُرْهَا بِاللَّیْلِ‏ الْحَدِیثَ. (مستدرك الوسائل ج‏2 ص363)

ای ابوذر! تو را وصیّتی می‌کنم. آن را به خاطر بسپار، شاید خداوند به آن خاطر به تو سود رساند: با قبرستان همسایگی کن و با یاد آن آخرت را در نظر آر و قبرستان را گه گاه در روز زیارت کن و در شب به زیارت مردگان مرو…

 

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ‏ عَنِ الْبَاقِرِ (عَلَیْهِ السَّلَام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ الْقُبُورِ، قَالَ: إِذَا كَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَزُرْهُمْ فَإِنَّهُ مَنْ كَانَ مِنْهُمْ فِی‏ ضِیقٍ‏ وُسِّعَ‏ عَلَیْهِ‏ مَا بَیْنَ‏ طُلُوعِ‏ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْس‏. (بحار الأنوار ج‏6 ص256)

عبدالله سلیمان گفت از امام باقر (علیه السلام) درباره زیارت‌ اهل‌ قبور پرسش‌ کردم‌.فرمود: روز جمعه که شد، به زیارت اموات برو، که همانا هرکدام از مردگان که در سختی باشد، بین اذان صبح تا طلوع آفتاب برایش گشایش می‌شود.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا زُرْتُمْ‏ مَوْتَاكُمْ‏ قَبْلَ‏ طُلُوعِ‏ الشَّمْسِ‏، سَمِعُوا وَ أَجَابُوكُمْ ، وَ إِذَا زُرْتُمُوهُمْ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ سَمِعُوا وَ لَمْ یُجِیبُوكُم‏. (بحار الأنوار ج‏99 ص297)

هرگاه به زیارت مردگان قبل از طلوع آفتاب بروید، سخنان شما را هم می‌شنوند و هم پاسخ می‌گویند؛  ولی بعد از طلوع آفتاب می‌شنوند، امّا جواب نمی‌دهند.

 

13- آثار زیارت اهل قبور

13-1- پاداش

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ زَارَ قَبْرَ مُؤْمِنٍ،‏ فَقَرَأَ عِنْدَهُ‏ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ‏»  سَبْعَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِصَاحِبِ الْقَبْرِ. (بحار الأنوار ج‏79 ص169)

هیچ بنده (مؤمنی‏) نیست كه قبر مؤمنی را زیارت كند و در كنار قبر او هفت بار سوره «إنّا انزلناه » را بخواند؛ مگر اینكه خداوند او را و صاحب آن قبر را می‌‏آمرزد.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: یَدْخُلُ‏ عَلَی‏ الْمَیِّتِ‏ فِی‏ قَبْرِهِ‏ الصَّلَاةُ وَ الصَّوْمُ‏ وَ الْحَجُّ وَ الصَّدَقَةُ وَ الْبِرُّ وَ الدُّعَاءُ قَالَ وَ یُكْتَبُ أَجْرُهُ لِلَّذِی یَفْعَلُهُ وَ لِلْمَیِّتِ. (بحار الأنوار ج‏85 ص311)

نماز و روزه و حجّ و صدقه و اعمال خیر و دعا كه برای میّت می‌كنند، در قبرش بر او وارد می‌‏شود و به او می‌رسد و ثوابش را برای كسی كه آن را انجام داده و نیز برای میّت می‌نویسند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ‏ عَمِلَ‏ مِنَ‏ الْمُسْلِمِینَ‏ عَنْ‏ مَیِّتٍ‏ عَمَلًا صَالِحاً أَضْعَفَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَهُ وَ نَفَعَ اللَّهُ بِهِ الْمَیِّتَ. (بحار الأنوار ج‏79 ص62)

هر كس از مسلمانان برای میّتی عمل صالح و نیكویی انجام دهد، پاداش او دو چندان شود و خداوند متعال آن مرده را از آن عمل خیر و ثوابش بهره‏‌مند گرداند.

 

الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ دَخَلَ الْمَقَابِرَ، فَقَالَ‏: اللَّهُمَّ، رَبَّ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَةِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَةِ وَ الْعِظَامِ النَّخِرَةِ الَّتِی خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْیَا وَ هِیَ بِكَ مُؤْمِنَةٌ أَدْخِلْ عَلَیْهِمْ رَوْحاً مِنْكَ وَ سَلَاماً مِنِّی، كَتَبَ اللَّهُ بِعَدَدِ الْخَلْقِ مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَةُ حَسَنَاتٍ. (بحار الأنوار ج‏99 ص300)

هر کس وارد قبرستان شود و بگوید: خدایا! ای پروردگار این روح­‌های فناپذیر، و پیکرهای از بین رونده، و استخوان­‌های پوسیده ای که از دنیا خارج شدند، درحالی که به تو ایمان داشتند. نسیم رحمتی از جانب خود، و سلامی از من بر آنان وارد کن. خداوند برای او به تعداد آفریدگان از زمان آدم تا لحظه برپا شدن قیامت، نیکی می­‌نویسد.

 

13-2- نجات از جهنّم

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ قَرَأَ آیَةً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فِی مَقْبَرَةٍ مِنْ مَقَابِرِ الْمُسْلِمِینَ، أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ سَبْعِینَ نَبِیّاً وَ مَنْ تَرَحَّمَ عَلَی أَهْلِ الْمَقَابِرِ نَجَا مِنَ النَّارِ وَ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ هُوَ یَضْحَكُ. (بحار الأنوار ج‏99 ص300)

هر کس در قبرستان مسلمانان آیه‌ای از کتاب خدا را بخواند، خداوند ثواب هفتاد پیامبر را به او می‌دهد، و هر که اهل قبور را رحمت کند، از جهنّم نجات می‌یابد و خندان وارد بهشت ​​می‌شود.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ‏ تَرَحَّمَ‏ عَلَی‏ أَهْلِ‏ الْمَقَابِرِ نَجَا مِنَ النَّارِ وَ دَخَلَ الْجَنَّةَ وَ هُوَ یَضْحَكُ. (بحار الأنوار ج‏99 ص300)

هرکس به اهل قبرستان ترحّم کند، از آتش دوزخ نجات یافته و با خوشحالی وارد بهشت می‌گردد.

 

13-3- اُنس

سُئِل عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) : الْمُؤْمِنُ یَعْلَمُ مَنْ‏ یَزُورُ قَبْرَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ، وَ لَایَزَالُ‏  مُسْتَأْنِساً بِهِ مَا دَامَ‏ عِنْدَ قَبْرِهِ، فَإِذَا قَامَ وَ انْصَرَفَ مِنْ‏ قَبْرِهِ، دَخَلَهُ مِنِ انْصِرَافِهِ عَنْ قَبْرِهِ وَحْشَة. (كافی ج‏5 ص565)

از امام كاظم (علیه السّلام) پرسیده شد: آیا مؤمن می‌داند چه كسی قبر او را زیارت می‌كند؟ فرمود: آری و تا زمانی كه در كنار قبر اوست با او انس می‌گیرد و چون برمی‌خیزد و می‌رود، احساس تنهایی می‌كند.

 

13-4- برآمدن حاجت

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: زُورُوا مَوْتَاكُمْ فَإِنَّهُمْ یَفْرَحُونَ بِزِیَارَتِكُمْ وَ لْیَطْلُبْ أَحَدُكُمْ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ عِنْدَ قَبْرِ أُمِّهِ بِمَا یَدْعُو لَهُمَا. (كافی  ج‏3 ص230)

مردگان خود را زیارت كنید، زیرا آنها به زیارت شما خوشحال می‌شوند و هر كدام از شما در كنار قبر پدر، یا مادر خود همزمان با دعایی كه بر ایشان می‌كند، حاجت خود را نیز بخواهد.

 

14- زیارتِ ممنوع 

اَللهُ تَعالی: وَ لا تُصَلِّ عَلی‌ أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلی‌ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ كَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ. (توبه/84)

و هرگز به جنازه هیچ کدام از آنان نماز مخوان و بر گورش [برای دعا و طلب آمرزش] نایست؛ زیرا آنان به خدا و پیامبرش کافر شدند و در حالی که فاسق بودند، از دنیا رفتند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا زُرْتَ‏ فَزُرِ الْأَخْیَارَ وَ لَا تَزُرِ الْفُجَّارَ فَإِنَّهُمْ صَخْرَةٌ لَا یَنْفَجِرُ مَاؤُهَا وَ شَجَرَةٌ لَا یَخْضَرُّ وَرَقُهَا وَ أَرْضٌ لَا یَظْهَرُ عُشْبُهَا. (بحار الأنوار ج‏75 ص202)

هرگاه زیارت می‌کنی، به زیارت و دیدار نیکان برو و فاجران و بدکاران را دیدار مکن، چرا که آنان سنگی هستند که آبی از آن نمی‎جوشد و درخت بی‌برگ و زمین بی‌سبزه و بی‌حاصلند.