آداب زیارت اهل قبور

 

چکیده

زیارت اهل قبور مومنان، از سنت های صدر اسلام و اعمال مستحب برای مردان و زنان است ، و آثاری مانند شادی اموات و تقرب به خدا دارد.در روایات اهل بیت علیهم السلام و آداب زندگی، آداب زیارت اهل قبو ذکر شده است. در قرآن کریم سوره‌ی توبه آیه۸۴ از ایستادن در کنار قبور مومنان نهی شده است و این دلالت بر مشروعیت رعایت زیارت اهل قبور دارد.

 

۱- معنی و مفهوم زیارت اهل قبور

زیارت اهل قبور، حضور در کنار قبور به قصد احترام و بزرگداشت اهل آنها و انس با ایشان است. (مجمع البحرین)

 

۲- اهمیّت زیارت اهل قبور

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏:‏ زُورُوا قُبُورَ مَوْتَاکُمْ‏ وَ سَلِّمُوا عَلَیْهِمْ،‏ فَإِنَ‏ لَکُمْ‏ فِیهِمْ‏ عِبْرَهً. (بحار الأنوار ج‏۷۹ ص۶۴)

قبور مردگانتان را زیارت کنید و بر آنان درود بفرستید، که آنان برایتان عبرت‌اند.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّهُمْ‏ یَأْنَسُونَ‏ بِکُمْ،‏ فَإِذَا غِبْتُمْ‏ عَنْهُمُ‏ اسْتَوْحَشُوا. (کافی ج‏۳ ص۲۲۸)

همانا اهل قبور با شما انس می‌گیرند و چون غایب شُدید، احساس تنهایی می‌کنند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَنَّ رَسُولُ الله (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) رَخَّصَ فِی زِیَارَهِ الْقُبُورِ، وَ قَالَ: تُذَکِّرُکُمُ‏ الْآخِرَهَ. (بحار الأنوار ج‏۷۹ ص۱۶۹)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اجازه‌ی زیارت قبور را داد و گفت: شما را به یاد آخرت می‌اندازد.

إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ: قُلْتُ لَهُ الْمُؤْمِنُ یَعْلَمُ بِمَنْ یَزُورُ قَبْرَهُ قَالَ نَعَمْ وَ لَا یَزَالُ مُسْتَأْنِساً بِهِ مَا دَامَ عِنْدَ قَبْرِهِ فَإِذَا قَامَ وَ انْصَرَفَ مِنْ قَبْرِهِ دَخَلَهُ مِنِ انْصِرَافِهِ عَنْ قَبْرِهِ وَحْشَهٌ. (کافی ج‏۳ ص ۲۲۹)

اسحاق بن عمار از امام موسی کاظم (علیه السلام) سؤال کرد: مؤمنی که مرده باشد، آیا کسی که قبر او را زیارت می‌کند، به آن آگاه  است؟ امام فرمود: بله، و تا زمانی که بر سر قبر او هست، مرده با او مأنوس گشته و آرامش می‌یابد. و زمانی که بلند شده و از کنار قبر می‌رود، از رفتن او تنهایی به مرده وارد می‌شود.

 

۳- نشستن رو به قبله و دست گذاردن بر روی قبر

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ یَزُورُ الْقَبْرَ یَسْتَقْبِلُ الْقِبْلَهَ وَ یَضَعُ‏ یَدَهُ‏ عَلَی‏ الْقَبْرِ، إِلَّا أَنْ یَزُورَ إِمَاماً فَإِنَّهُ یَجِبُ أَنْ یَسْتَقْبِلَهُ بِوَجْهِهِ وَ یَجْعَلَ ظَهْرَهُ إِلَی الْقِبْلَهِ. (بحار الأنوار ج‏۷۹  ص۱۶۹)

و هر کس قبری را زیارت کند، باید رو به قبله باشد و دستش را بر روی قبر بگذارد، مگر اینکه امامی را زیارت کند که در این صورت واجب است که انسان رو به سوی قبر امام و پشت به قبله بایستد.

عَبْدِ الرَّحْمَنِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) کَیْفَ أَضَعُ یَدِی‏ عَلَی‏ قُبُورِ الْمُسْلِمِینَ‏ ؟ فَأَشَارَ بِیَدِهِ إِلَی الْأَرْضِ فَوَضَعَهَا عَلَیْهَا وَ هُوَ مُقَابِلُ الْقِبْلَه. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۲۹۵)

عبد الرحمن گفت از حضرت ابی عبد اللَّه (علیه السلام) پرسیدم: چگونه دستم را بر قبور مؤمنین بگذارم؟ حضرت با دست مبارکشان به زمین اشاره کرده پس آن را بر زمین نهادند، در حالی که مقابل قبله قرار داشتند.

 

۴- قرائت قرآن

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: قَالَ مَنْ أَتَی قَبْرَ أَخِیهِ ثُمَّ وَضَعَ یَدَهُ عَلَی الْقَبْرِ وَ قَرَأَ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ» سَبْعَ مَرَّاتٍ أَمِنَ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ. (بحار الأنوار ج‏۷ ص۳۰۲)

کسی که بالای قبر برادر مؤمنش رفته و دست روی آن گذارده و سوره «انّا انزلناه» را هفت مرتبه بخواند، از روز وحشت بزرگ (در قیامت) در امان است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا کُنْتَ‏ بَیْنَ‏ الْقُبُورِ، فَاقْرَأْ «قُلْ‏ هُوَ اللَّهُ‏ أَحَدٌ» إِحْدَی عَشْرَهَ مَرَّهً وَ أَهْدِ ذَلِکَ لَهُمْ، فَقَدْ رُوِیَ أَنَّ اللَّهَ یُثِیبُهُ عَلَی عَدَدِ الْأَمْوَات‏. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۳۰۰)

هنگامی که بین قبور هستی، یازده مرتبه سوره« قل هو الله احد» را بخوان و (آن را به اهل قبور) هدیه کن، همانا روایت شده است خداوند ثواب آن را به همه‌ی اموات می‌رساند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ دَخَلَ الْمَقَابِرَ، فَقَرَأَ سُورَهَ «یس» خَفَّفَ اللَّهُ عَنْهُمْ یَوْمَئِذٍ وَ کَانَ لَهُ بِعَدَدِ مَنْ فِیهَا حَسَنَات‏. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص ۳۰۱)

اگر کسی وارد قبرستان شود و سوره‌ی یس بخواند، خداوند در آن روز [عذاب را] بر مردگان آن قبرستان تخفیف می‌دهد و در مقابل، به تعداد آن مرده‌ها برای این فرد، پاداش خواهد بود.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِذَا قَرَأَ الْمُؤْمِنُ «آیَهَ الْکُرْسِیِّ» ،وَ جَعَلَ ثَوَابَ قِرَاءَتِهِ لِأَهْلِ الْقُبُورِ، أَدْخَلَهُ اللَّهُ تَعَالَی قَبْرَ کُلِّ مَیِّتٍ وَ یَرْفَعُ اللَّهُ لِلْقَارِئِ دَرَجَهَ سِتِّینَ نَبِیّاً. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۳۰۰)

هرگاه مؤمن، آیه الکرسی را بخواند و ثواب خواندن آن را برای اهل قبرها قرار دهد، خداوند  آن را بر قبر هر مرده‌­ای وارد می‌­کند، و خواننده آن را به اندازه درجه شصت پیامبر بالا می‌­برد.

 

۵- سلام دادن بر اهل قبور

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا دَخَلْتَ‏ الْجَبَّانَهَ، فَقُلِ‏: السَّلَامُ‏ عَلَی أَهْلِ الْجَنَّهِ. (وسائل الشیعه ج‏۳ ص۲۲۶)

هر گاه وارد قبرستان شدی، بگو: سلام بر اهل بهشت.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِذَا مَرَّ عَلَی الْقُبُورِ قَالَ: السَّلَامُ عَلَیْکُمْ مِنْ‏ دِیَارِ قَوْمٍ‏ مُؤْمِنِینَ‏ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکُمْ لَاحِقُونَ. (من لا یحضره الفقیه ج‏۱ص۱۷۹)

هنگامی که بر اهل قبرها عبور کردی، بگو: سلام و درود بر شما که ساکنان خانه‌‏هایی هستید که گروه مؤمنان در آن هستند و ما نیز به خواست خداوند از پی شما آمده و به شما خواهیم پیوست.

أَصْبَغَ بْنِ نُبَاتَهَ قَالَ: کُنْتُ مَعَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ السَّلَام) فَمَرَّ بِالْمَقَابِرِ فَقَالَ: السَّلامُ علی أهلِ لا إلَهَ إلاّ اللّه ُ  مِن أهلِ لا إلَهَ إلاّ اللّه ُ ، یا أهلَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ کیفَ وَجَدتُم کَلِمَهَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ یا لا إلهَ إلاّ اللّه ُ بِحَقِّ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ اغفِرْ لِمَن قالَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ  واحشُرْنا فی زُمرَهِ مَن قالَ لا إلهَ إلاّ اللّه ُ قَالَ عَلِیٌّ عَلَیْهِ السَّلَام سَمِعتُ رسولَ اللّه ِ (صلی الله علیه و آله) یقولُ : مَن قالَها إذا مَرَّ بالمَقابِرِ، غُفِرَ لَهُ ذُنوبُ خَمسِینَ سَنهً ، فقالوا : یا رسولَ اللّه ِ، مَن لَم یَکُن لَهُ ذُنوبُ خَمسِینَ سَنهً ؟ قالَ : لِوالِدَیهِ و إخوانِهِ و لعامَّهِ المسلمینَ. (بحار الأنوار ج‏۹۰  ص۲۰۳)

همراه امام علی (علیه السلام) در هنگام عبور از گورستان بودم و حضرت فرمود: سلام و درود بر اهل لا اله الا اللّه ، از اهل لا اله الا اللّه ، ای اهل لا اله الا اللّه ! کلمه‌ی لا اله الا اللّه را چگونه یافتید؟ ای لا اله الا اللّه! به حقّ لا اله الا اللّه ، هر که گفت لا اله الا اللّه ، او را بیامرز، و ما را در زمره کسانی محشور فرما که گفتند لا اله الا اللّه.  علی (علیه السلام) گفت: شنیدم رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می‌فرمود: هر که در هنگام عبور از گورستان، این جملات را بگوید، گناهان پنجاه سالش بخشوده می‌شود. اصحاب عرض کردند: ای رسول خدا! کسی که گناه پنجاه سال نداشته باشد چه؟ فرمود: گناهانِ(پنجاه سال) پدر و مادر و برادرانش و عموم مسلمانان بخشوده می‌شود.

جَرَّاحٍ الْمَدَائِنِیِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): کَیْفَ التَّسْلِیمُ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ؟ قَالَ: تَقُولُ السَّلَامُ عَلَی أَهْلِ الدِّیَارِ مِنَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُؤْمِنِینَ، رَحِمَ اللَّهُ الْمُسْتَقْدِمِینَ مِنَّا وَ الْمُسْتَأْخِرِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکُمْ لَاحِقُونَ. (کافی  ج‏۳ ص۲۲۹)

از حضرت ابی عبد اللَّه (علیه السّلام)  پرسیدم: سلام دادن به اهل قبور چگونه است؟حضرت فرمود: بگو: درود بر اهل شهرها از مؤمنان و مسلمانان. خدا گذشتگان وآیندگان ایشان را رحمت کند. و به خواست خدا ، ما نیز به شما ملحق خواهیم شد.

 

۶- دعا برای اهل قبور

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا نَظَرْتَ إِلَی الْقَبْرِ، فَقُلِ: اللَّهُمَّ، اجْعَلْهَا رَوْضَهً مِنْ‏ رِیَاضِ الْجَنَّهِ وَ لَا تَجْعَلْهَا حُفْرَهً مِنْ حُفَرِ النِّیرَان. (مستدرک الوسائل  ج‏۲ ص۳۲۴)

هر گاه چشمت به قبر افتاد، بگو: بار خدایا! این را باغی از باغ‌های بهشت قرار ده و حفره‌ای از حفره‌های دوزخ قرارش مده.

مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) : نَزُورُ الْمَوْتَی؟ فَقَالَ : نَعَمْ،‏. .. قَالَ: قُلْتُ: فَأَیَّ شَیْ‏ءٍ نَقُولُ إِذَا أَتَیْنَاهُمْ؟ قَالَ قُلِ: اللَّهُمَّ جَافِ الْأَرْضَ عَنْ جُنُوبِهِمْ وَ صَاعِدْ إِلَیْکَ أَرْوَاحَهُمْ وَ لَقِّهِمْ مِنْکَ رِضْوَاناً وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِمْ مِنْ رَحْمَتِکَ مَا تَصِلُ بِهِ وَحْدَتَهُمْ وَ تُؤْنِسُ بِهِ وَحْشَتَهُمْ‏ ، إِنَّکَ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ.(بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۳۰۰)

محمد بن مسلم: به امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم: آیا خوبست مردگان را زیارت کنیم؟ آن حضرت فرمود: آری،… گوید، عرض کردم: هنگامی که نزد آنان می‌رویم چه بگوییم؟ فرمود: این دعا را بخوان: بار خدایا! زمین را از پهلوهای ایشان دور ساز (کنایه از آنکه فشار قبر را از ایشان بگردان)، و روان‌هایشان را به سوی خود بالا ببر، و از جانب خویش خشنودیت را پیشوازشان فرست، و از رحمتت همنشینی برای آنان بگمار که ‏دلتنگی و تنهایی‌شان را مبدّل به انس و آرامی، و وحشتشان را به أمن مبدل ساز؛ چرا که تو بر هر چیز توانایی.

ابْنِ عَجْلَانَ: قَامَ أَبُو جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَام) عَلَی قَبْرِ رَجُلٍ، فَقَالَ: اللَّهُمَّ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ أَسْکِنْ إِلَیْهِ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ رَأْفَتِکَ مَا یَسْتَغْنِی عَنْ رَحْمَهِ مَنْ سِوَاک. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۲۹۸)

ابن عجلان: امام باقر (علیه السلام) در کنار قبر مردی ایستاد و گفت: خدایا! تنهایی او را به پیوند، و وحشت او را به  انس برگردان، و بر او فرو بریز از رحمت و مهربانی خودت، تا آنجا که از رحمت غیر تو بی نیاز گردد.

 

۷- آب پاشی بر قبر

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: کَانَ‏ رَشُ‏ الْقَبْرِ عَلَی‏ عَهْدِ رَسُولِ‏ اللَّهِ‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏. (کافی ج‏۳ ص۲۰۰)

آب پاشی بر قبر، در زمان رسول اللّه (صلی الله علیه و آله) بود.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَام) فِی‏ رَشِ‏ الْمَاءِ عَلَی‏ الْقَبْرِ قَالَ یَتَجَافَی عَنْهُ الْعَذَابُ مَا دَامَ النَّدَی فِی التُّرَابِ. (کافی ج‏۳ ص۲۰۰)

امام صادق (علیه السلام) در مورد آب پاشی بر قبر فرمود: تا مادامی که خاک قبر تازه و مرطوب است، عذاب از صاحب قبر برداشته می‌شود.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : السُّنَّهُ فِی‏ رَشِ‏ الْمَاءِ عَلَی‏ الْقَبْرِ، أَنْ تَسْتَقْبِلَ الْقِبْلَهَ وَ تَبْدَأَ مِنْ عِنْدِ الرَّأْسِ إِلَی عِنْدِ الرِّجْلِ، ثُمَّ تَدُورَ عَلَی الْقَبْرِ مِنَ الْجَانِبِ الْآخَرِ، ثُمَّ تَرُشَّ عَلَی وَسَطِ الْقَبْرِ فَذَلِکَ السُّنَّهُ. (بحارالأنوار ج‏۷۹ ص۱۵)

سنت در مورد آب پاشیدن بر قبر این است که رو به قبله کنی و از طرف سر به طرف پاها آغاز کنی؛ سپس به طرف دیگر قبر دور بزنی و سپس وسط قبر آب پاشیده می‌شود، پس سنت ‌چنین است.

 

۸- کراهت خنده بر اهل قبور

‏ الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ أَیَّتُهَا الْأُمَّهُ، أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَهً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا إِلَی أَنْ قَالَ: وَ الضَّحِکَ بَیْنَ الْقُبُورِ… (وسائل الشیعه ج‏۳  ص۲۳۳)

همانا خداوند بیست و چهار خصلت را برای شما ای امّت! اکراه می‌دارد و شما را از آنها نهی می‌کند تا اینکه فرمود: خندیدن در میان قبرها…

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ‏ ضَحِکَ‏ عَلَی‏ جِنَازَهٍ أَهَانَهُ‏ اللَّهُ‏ یَوْمَ‏ الْقِیَامَهِ عَلَی رُءُوسِ الْأَشْهَادِ وَ لَا یُسْتَجَابُ دُعَاؤُهُ وَ مَنْ ضَحِکَ فِی الْمَقْبَرَهِ رَجَعَ وَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ وَ مَنْ تَرَحَّمَ عَلَیْهِمْ نَجَا مِنَ النَّارِ.) بحار الأنوار ج‏۷۸ ص ۲۶۴(

هر کسی بر سر جنازه‌­ای بخندد، خداوند در روز قیامت به صورت آشکار او را خوار و بی­ارزش می‌­گرداند، و دعایش مستجاب نمی­‌گردد، و هر کسی که در مقبره (مسلمان) بخندد، هنگام بازگشت باری به سنگینی کوه احد بر دوش احساس می‌کند، و هر کسی که از خداوند برای مردگان طلب مرحمت کند، از آتش جهنم نجات می­‌یابد.

 

۹- زیارت قبور والدین و خویشاوندان و شهیدان

دَاوُدَ الرَّقِّیِّ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَام): یَقُومُ‏ الرَّجُلُ‏ عَلَی‏ قَبْرِ أَبِیهِ‏ وَ قَرِیبِهِ وَ غَیْرِ قَرِیبِهِ، هَلْ یَنْفَعُهُ ذَلِکَ؟ قَالَ: نَعَمْ. إِنَّ ذَلِکَ یَدْخُلُ عَلَیْهِ، کَمَا یَدْخُلُ عَلَی أَحَدِکُمُ الْهَدِیَّهُ یَفْرَحُ بِهَا. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۲۹۶)

داود رقی: به حضرت صادق (علیه السّلام) عرض کردم : انسان سر قبر پدر خود و خویشاوند و غریبه می‌رود. آیا این کار برای او سودی دارد؟ فرمود : آری، همان طور که اگر به یکی از شما هدیه‌ای داده شود، خوشحال می‌گردد،  مُرده نیز از کار شما خوشحال می‌شود.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ وَ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّیَ عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقَ عَنْهُمَا وَ یَحُجَّ عَنْهُمَا وَ یَصُومَ‏ عَنْهُمَا، فَیَکُونَ‏ الَّذِی‏ صَنَعَ‏ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِبِرِّهِ وَ صِلَتِهِ خَیْراً کَثِیراً. (کافی ج‏۲ ص۱۵۹)

چه چیز مانعِ شما می‏‌شود که به پدر و مادرتان در حال زنده بودن و پس از درگذشت آنها ‏احسان کنید؟ و از طرف آنان نماز بخوانید، صدقه بدهید، حج بگزارید و روزه بگیرید؟ پس هرکس چنین کند، همان مقدار به خودش پاداش داده می شود و خدای عزیز و بلندمرتبه به خاطر احسان و رسیدگی به والدین به او خیر زیادی خواهد داد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام :‏ عَاشَتْ فَاطِمَهُ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) خَمْسَهً وَ سَبْعِینَ یَوْماً لَمْ تُرَ کَاشِرَهً وَ لَا ضَاحِکَهً تَأْتِی‏ قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی‏ کُلِ‏ جُمْعَهٍ مَرَّتَیْنِ‏ الْإِثْنَیْنَ وَ الْخَمِیسَ فَتَقُولُ (عَلَیْهَا السَّلَامُ) هَاهُنَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ وَ هَاهُنَا کَانَ الْمُشْرِکُونَ. (بحار الأنوار ج‏۴۳ ص ۱۹۵)

حضرت فاطمه اطهر (علیها سلام) بعد از حضرت محمّد (صلی اللَّه علیه و آله) به مدت هفتاد و پنج روز زنده بود و کسی در این مدت وی را خندان و خوشحال ندید! هفته‌ای دو بار در روز دوشنبه و روز پنجشنبه کنار قبر شهیدان می‌آمد و می‌فرمود: پیامبر خدا در اینجا بود و مشرکین در آنجا بودند.

 

۱۰- راه رفتن بر روی قبر

الْکَاظِمِ ‏ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا دَخَلْتَ‏ الْمَقَابِرَ فَطَأِ الْقُبُورَ، فَمَنْ‏ کَانَ‏ مُؤْمِناً اسْتَرْوَحَ‏ إِلَی ذَلِکَ وَ مَنْ کَانَ مُنَافِقاً وَجَدَ أَلَمَهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۹ ص۱۹)

وقتی وارد قبرستان شدی، بر قبرها گام بگذار، هر کس از مردگان که مؤمن باشد از برکت آن قدم مؤمن راحتی می‌یابد و هر کس که منافق باشد، از آن گام نهادن رنج می‌بیند.

 

۱۱- صدقه و طلب رحمت برای اموات

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِنَ‏ الْمَیِّتَ‏ لَیَفْرَحُ‏ بِالتَّرَحُّمِ‏ عَلَیْهِ‏ وَ الِاسْتِغْفَارِ لَهُ ،کَمَا یَفْرَحُ الْحَیُّ بِالْهَدِیَّهِ تُهْدَی إِلَیْه‏. (بحار الأنوار ج‏۷۹ ص۶۲)

مردگان نیز از ترحّم و استغفار شما خوشحال می‌گردند، همان‌طوری که زنده‌ها از تحفه و هدایای شما خوشحال می‌شوند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَا أُهْدِیَ إِلَی الْمَیِّتِ هَدِیَّهٌ وَ لَا أُتْحِفَ تُحْفَهٌ أَفْضَلُ مِنَ الِاسْتِغْفَارِ. (مستدرک الوسائل ج‏۲  ص۱۱۲)

هیچ هدیه و تحفه ای به میّت داده نمی شود که برتر از استغفار باشد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: لَا تَنْسَوْا مَوْتَاکُمْ‏ فِی‏ قُبُورِهِمْ‏ وَ مَوْتَاکُمْ یَرْجُونَ إِحْسَانَکُمْ وَ مَوْتَاکُمْ مَحْبُوسُونَ یَرْغَبُونَ فِی أَعْمَالِکُمُ الْبِرَّ وَ هُمْ لَا یَقْدِرُونَ، أَهْدُوا إِلَی مَوْتَاکُمُ الصَّدَقَهَ وَ الدُّعَاءَ. (مستدرک الوسائل ج‏۲ ص۱۱۴)

مردگان خود را که در قبرها آرمیده‌‏اند، از یاد نبرید! مردگان شما امیدِ احسان شما را دارند. مردگان شما زندانی هستند و به کارهای نیک شما رغبت دارند. آنها خود، قدرت انجام کاری ندارند؛ شما صدقه و دعایی به آنها هدیه کنید.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَا تُصُدِّقَتْ لِمَیِّتٍ، فَیَأْخُذُهَا مَلَکٌ فِی طَبَقٍ مِنْ نُورٍ سَاطِعٍ ضَوْؤُهَا یَبْلُغُ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ، ثُمَّ یَقُومُ عَلَی شَفِیرِ الْخَنْدَقِ فَیُنَادِی: السَّلَامُ عَلَیْکُمْ یَا أَهْلَ الْقُبُورِ! أَهْلُکُمْ أَهْدَی إِلَیْکُمْ بِهَذِهِ الْهَدِیَّهِ فَیَأْخُذُهَا وَ یَدْخُلُ بِهَا فِی قَبْرِهِ‏ تُوَسَّعُ عَلَیْهِ مَضَاجِعُه‏. (مستدرک الوسائل ج‏۲ ص۱۱۴)

وقتی برای میّت، صدقه‌ای داده می‌شود، فرشته‌ای آن را گرفته و در سبدی نورانی قرار می‌دهد که نور آن به هفت آسمان می‌رسد. سپس در کنار گودال قبر می‌ایستد و این‌گونه ندا می‌کند: سلام بر شما ای اهل قبور! بستگان شما برایتان هدیّه ای فرستاده اند. پس میّت آن هدیه را گرفته و وارد قبر می‌کند، و قبر او وسعت می‌یابد.

هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عن الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَام) قالَ: قُلْتُ یَصِلُ إِلَی الْمَیِّتِ الدُّعَاءُ وَ الصَّدَقَهُ وَ الصَّلَاهُ وَ نَحْوُ هَذَا؟ قَالَ: نَعَمْ. قُلْتُ: أَ وَ یَعْلَمُ مَنْ صَنَعَ ذَلِکَ بِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ. ثُمَّ قَالَ: یَکُونُ مَسْخُوطاً عَلَیْهِ‏ فَیُرْضَی‏ عَنْهُ‏. (بحار الأنوار ج‏۸۵ ص۳۱۰)

هشام بن سالم به حضرت صادق (علیه السلام) عرض کردم : دعا و صدقه و روزه و امثال اینها، از عبادات و کارهای خیر به اموات می‌رسد؟ فرمود : آری. پرسیدم : آیا می‌دانند چه کسی این کارها را انجام داده و این هدایا را برای آنان فرستاده است؟ فرمود : آری. سپس فرمود: چه بسا بر او غضبناک باشند و به این وسیله از او راضی شوند.

أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی (عَلَیْهِ السَّلَام) فِی‏ الرَّجُلِ‏ یَتَصَدَّقُ‏ عَنِ‏ الْمَیِّتِ‏ أَوْ یَصُومُ وَ یُصَلِّی وَ یُعْتِقُ قَالَ کُلُّ ذَلِکَ حَسَنٌ یَدْخُلُ مَنْفَعَتُهُ عَلَی الْمَیِّتِ. (وسائل الشیعه ج‏۸ ص۲۷۹)

امام کاظم (علیه السلام) در باره مردی که از جانب میت صدقه می‌دهد یا روزه می‌گیرد یا نماز می‌خواند یا بنده را آزاد می‌کند، فرمود: همه اینها خوب است و به نفع میت است.

 

۱۲- اوقات زیارت اهل قبور

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِنَّ فَاطِمَهَ (عَلَیْها السَّلَام) کَانَتْ تَأْتِی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی‏ کُلِ‏ غَدَاهِ سَبْتٍ،‏ فَتَأْتِی قَبْرَ حَمْزَهَ وَ تَتَرَحَّمُ عَلَیْهِ وَ تَسْتَغْفِرُ لَهُ. (بحار الأنوار ج‏۴۳ ص۹۰)

فاطمه (سلام الله علیها) هر شنبه صبح بر سر قبر شهیدان می‌رفت. پس بر قبر حمزه می‌آمد و برای او طلب رحمت می‌کرد و برای او طلب مغفرت می‌کرد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام :‏ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) یَخْرُجُ فِی مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ مِنْ أَصْحَابِهِ کُلَّ عَشِیَّهِ خَمِیسٍ إِلَی بَقِیعِ الْمَدَنِیِّینَ فَیَقُولُ ثَلَاثاً- السَّلَامُ‏ عَلَیْکُمْ‏ یَا أَهْلَ‏ الدِّیَارِ وَ ثَلَاثاً رَحِمَکُمُ اللَّهُ…  (کامل الزیارات  ص ۳۲۰)

رسول خدا (صلّی اللَّه علیه و آله) در هر شب جمعه با گروهی از اصحابشان به قبرستان بقیع در مدینه تشریف می‌‏بردند و در آنجا سه مرتبه می‌‏فرمود: سلام و درود بر شما ای اهل شهرها! و سه مرتبه می‏‌فرمود: خدا شما را رحمت کند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: یَا أَبَا ذَرٍّ! أُوصِیکَ فَاحْفَظْ لَعَلَّ اللَّهَ یَنْفَعُکَ بِهِ جَاوِرِ الْقُبُورَ تَذَکَّرْ بِهَا الْآخِرَهَ وَ زُرْهَا أَحْیَاناً بِالنَّهَارِ وَ لَا تَزُرْهَا بِاللَّیْلِ‏ الْحَدِیثَ. (مستدرک الوسائل ج‏۲ ص۳۶۳)

ای ابوذر! تو را وصیّتی می‌کنم. آن را به خاطر بسپار، شاید خداوند به آن خاطر به تو سود رساند: با قبرستان همسایگی کن و با یاد آن آخرت را در نظر آر و قبرستان را گه گاه در روز زیارت کن و در شب به زیارت مردگان مرو…

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ‏ عَنِ الْبَاقِرِ (عَلَیْهِ السَّلَام) قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَهِ الْقُبُورِ، قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَهِ فَزُرْهُمْ فَإِنَّهُ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فِی‏ ضِیقٍ‏ وُسِّعَ‏ عَلَیْهِ‏ مَا بَیْنَ‏ طُلُوعِ‏ الْفَجْرِ إِلَی طُلُوعِ الشَّمْس‏. (بحار الأنوار ج‏۶ ص۲۵۶)

عبدالله سلیمان گفت از امام باقر (علیه السلام) درباره زیارت‌ اهل‌ قبور پرسش‌ کردم‌.فرمود: روز جمعه که شد، به زیارت اموات برو، که همانا هرکدام از مردگان که در سختی باشد، بین اذان صبح تا طلوع آفتاب برایش گشایش می‌شود.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا زُرْتُمْ‏ مَوْتَاکُمْ‏ قَبْلَ‏ طُلُوعِ‏ الشَّمْسِ‏، سَمِعُوا وَ أَجَابُوکُمْ ، وَ إِذَا زُرْتُمُوهُمْ بَعْدَ طُلُوعِ الشَّمْسِ سَمِعُوا وَ لَمْ یُجِیبُوکُم‏. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۲۹۷)

هرگاه به زیارت مردگان قبل از طلوع آفتاب بروید، سخنان شما را هم می‌شنوند و هم پاسخ می‌گویند؛  ولی بعد از طلوع آفتاب می‌شنوند، امّا جواب نمی‌دهند.

 

۱۳- آثار زیارت اهل قبور

۱۳-۱- پاداش

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ زَارَ قَبْرَ مُؤْمِنٍ،‏ فَقَرَأَ عِنْدَهُ‏ «إِنَّا أَنْزَلْناهُ‏»  سَبْعَ مَرَّاتٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ لِصَاحِبِ الْقَبْرِ. (بحار الأنوار ج‏۷۹ ص۱۶۹)

هیچ بنده (مؤمنی‏) نیست که قبر مؤمنی را زیارت کند و در کنار قبر او هفت بار سوره «إنّا انزلناه » را بخواند؛ مگر اینکه خداوند او را و صاحب آن قبر را می‌‏آمرزد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: یَدْخُلُ‏ عَلَی‏ الْمَیِّتِ‏ فِی‏ قَبْرِهِ‏ الصَّلَاهُ وَ الصَّوْمُ‏ وَ الْحَجُّ وَ الصَّدَقَهُ وَ الْبِرُّ وَ الدُّعَاءُ قَالَ وَ یُکْتَبُ أَجْرُهُ لِلَّذِی یَفْعَلُهُ وَ لِلْمَیِّتِ. (بحار الأنوار ج‏۸۵ ص۳۱۱)

نماز و روزه و حجّ و صدقه و اعمال خیر و دعا که برای میّت می‌کنند، در قبرش بر او وارد می‌‏شود و به او می‌رسد و ثوابش را برای کسی که آن را انجام داده و نیز برای میّت می‌نویسند.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ‏ عَمِلَ‏ مِنَ‏ الْمُسْلِمِینَ‏ عَنْ‏ مَیِّتٍ‏ عَمَلًا صَالِحاً أَضْعَفَ اللَّهُ لَهُ أَجْرَهُ وَ نَفَعَ اللَّهُ بِهِ الْمَیِّتَ. (بحار الأنوار ج‏۷۹ ص۶۲)

هر کس از مسلمانان برای میّتی عمل صالح و نیکویی انجام دهد، پاداش او دو چندان شود و خداوند متعال آن مرده را از آن عمل خیر و ثوابش بهره‏‌مند گرداند.

الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ دَخَلَ الْمَقَابِرَ، فَقَالَ‏: اللَّهُمَّ، رَبَّ هَذِهِ الْأَرْوَاحِ الْفَانِیَهِ وَ الْأَجْسَادِ الْبَالِیَهِ وَ الْعِظَامِ النَّخِرَهِ الَّتِی خَرَجَتْ مِنَ الدُّنْیَا وَ هِیَ بِکَ مُؤْمِنَهٌ أَدْخِلْ عَلَیْهِمْ رَوْحاً مِنْکَ وَ سَلَاماً مِنِّی، کَتَبَ اللَّهُ بِعَدَدِ الْخَلْقِ مِنْ لَدُنْ آدَمَ إِلَی أَنْ تَقُومَ السَّاعَهُ حَسَنَاتٍ. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۳۰۰)

هر کس وارد قبرستان شود و بگوید: خدایا! ای پروردگار این روح­‌های فناپذیر، و پیکرهای از بین رونده، و استخوان­‌های پوسیده ای که از دنیا خارج شدند، درحالی که به تو ایمان داشتند. نسیم رحمتی از جانب خود، و سلامی از من بر آنان وارد کن. خداوند برای او به تعداد آفریدگان از زمان آدم تا لحظه برپا شدن قیامت، نیکی می­‌نویسد.

 

۱۳-۲- نجات از جهنّم

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ قَرَأَ آیَهً مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فِی مَقْبَرَهٍ مِنْ مَقَابِرِ الْمُسْلِمِینَ، أَعْطَاهُ اللَّهُ ثَوَابَ سَبْعِینَ نَبِیّاً وَ مَنْ تَرَحَّمَ عَلَی أَهْلِ الْمَقَابِرِ نَجَا مِنَ النَّارِ وَ دَخَلَ الْجَنَّهَ وَ هُوَ یَضْحَکُ. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۳۰۰)

هر کس در قبرستان مسلمانان آیه‌ای از کتاب خدا را بخواند، خداوند ثواب هفتاد پیامبر را به او می‌دهد، و هر که اهل قبور را رحمت کند، از جهنّم نجات می‌یابد و خندان وارد بهشت ​​می‌شود.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ‏ تَرَحَّمَ‏ عَلَی‏ أَهْلِ‏ الْمَقَابِرِ نَجَا مِنَ النَّارِ وَ دَخَلَ الْجَنَّهَ وَ هُوَ یَضْحَکُ. (بحار الأنوار ج‏۹۹ ص۳۰۰)

هرکس به اهل قبرستان ترحّم کند، از آتش دوزخ نجات یافته و با خوشحالی وارد بهشت می‌گردد.

 

۱۳-۳- اُنس

سُئِل عَنْ أَبِی الْحَسَنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) : الْمُؤْمِنُ یَعْلَمُ مَنْ‏ یَزُورُ قَبْرَهُ؟ قَالَ: نَعَمْ، وَ لَایَزَالُ‏  مُسْتَأْنِساً بِهِ مَا دَامَ‏ عِنْدَ قَبْرِهِ، فَإِذَا قَامَ وَ انْصَرَفَ مِنْ‏ قَبْرِهِ، دَخَلَهُ مِنِ انْصِرَافِهِ عَنْ قَبْرِهِ وَحْشَه. (کافی ج‏۵ ص۵۶۵)

از امام کاظم (علیه السّلام) پرسیده شد: آیا مؤمن می‌داند چه کسی قبر او را زیارت می‌کند؟ فرمود: آری و تا زمانی که در کنار قبر اوست با او انس می‌گیرد و چون برمی‌خیزد و می‌رود، احساس تنهایی می‌کند.

 

۱۳-۴- برآمدن حاجت

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: زُورُوا مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهُمْ یَفْرَحُونَ بِزِیَارَتِکُمْ وَ لْیَطْلُبْ أَحَدُکُمْ حَاجَتَهُ عِنْدَ قَبْرِ أَبِیهِ وَ عِنْدَ قَبْرِ أُمِّهِ بِمَا یَدْعُو لَهُمَا. (کافی  ج‏۳ ص۲۳۰)

مردگان خود را زیارت کنید، زیرا آنها به زیارت شما خوشحال می‌شوند و هر کدام از شما در کنار قبر پدر، یا مادر خود همزمان با دعایی که بر ایشان می‌کند، حاجت خود را نیز بخواهد.

 

۱۴- زیارتِ ممنوع 

اَللهُ تَعالی: وَ لا تُصَلِّ عَلی‌ أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلی‌ قَبْرِهِ إِنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ ماتُوا وَ هُمْ فاسِقُونَ. (توبه/۸۴)

و هرگز به جنازه هیچ کدام از آنان نماز مخوان و بر گورش [برای دعا و طلب آمرزش] نایست؛ زیرا آنان به خدا و پیامبرش کافر شدند و در حالی که فاسق بودند، از دنیا رفتند.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام : إِذَا زُرْتَ‏ فَزُرِ الْأَخْیَارَ وَ لَا تَزُرِ الْفُجَّارَ فَإِنَّهُمْ صَخْرَهٌ لَا یَنْفَجِرُ مَاؤُهَا وَ شَجَرَهٌ لَا یَخْضَرُّ وَرَقُهَا وَ أَرْضٌ لَا یَظْهَرُ عُشْبُهَا. (بحار الأنوار ج‏۷۵ ص۲۰۲)

هرگاه زیارت می‌کنی، به زیارت و دیدار نیکان برو و فاجران و بدکاران را دیدار مکن، چرا که آنان سنگی هستند که آبی از آن نمی‎جوشد و درخت بی‌برگ و زمین بی‌سبزه و بی‌حاصلند.