آداب توسّل

آداب توسّل

 

چکیده

توسّل از آموزه های قرآنی است که انسان می تواند با بهره گیری از آن به اهداف مادی و معنوی خود نایل شود. وسیله‌ی توسّل می‌تواند اعمال یا اشخاص صالح باشد و البته نظام و سنت آفرینش هم با واسطه قرار یافته است؛ امّا در آداب توسل آمده است که اهل بیت علیهم السلام واسطه‌ی‌ آفرینش می باشد

 

۱- معنی و مفهوم توسّل

توسّل از ریشه وسل به معنی وسیله‌جویی است و آن عمل یا شخصی است که به واسطه آن به خدا نزدیک می‌شوند و وسیله‌ی رسیدن به چیزی است از روی اشتیاق و میل و معنای رغبت و میل را در بر دارد. خدای تعالی فرمود: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ‌ الْوَسِیلَهَ‌». (مفردات الفاظ قرآن)

 

۲- اهمیت توسّل

الله تعالی: أُوْلَٰئِکَ ٱلَّذِینَ یَدعُونَ یَبتَغُونَ إِلَیٰ رَبِّهِمُ ٱلوَسِیلَهَ أَیُّهُم أَقرَبُ وَیَرجُونَ رَحمَتَهُۥ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحذُوراً. (اسراء/۵۷)

آن کسانی را که ایشان می‌خوانند [خود] به سوی پروردگارشان تقرب می‌جویند [تا بدانند] کدام یک از آنها [به او] نزدیکترند، و به رحمت وی امیدوارند، و از عذابش می‌ترسند، چرا که عذاب پروردگارت همواره در خور پرهیز است.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَقَالَ إِنِّی دَعَوْتُ اللَّهَ فَلَمْ أَرَ الْإِجَابَهَ فَقَالَ لَقَدْ وَصَفْتَ اللَّهَ بِغَیْرِ صِفَاتِهِ وَ إِنَ‏ لِلدُّعَاءِ أَرْبَعَ‏ خِصَالٍ‏ إِخْلَاصَ السَّرِیرَهِ وَ إِحْضَارَ النِّیَّهِ وَ مَعْرِفَهَ الْوَسِیلَهِ وَ الْإِنْصَافَ فِی الْمَسْأَلَهِ فَهَلْ دَعَوْتَ وَ أَنْتَ عَارِفٌ بِهَذِهِ الْأَرْبَعَهِ قَالَ لَا قَالَ فَاعْرِفْهُن. (مجموعه ورام  ج ‏۱ ص ۳۰۲)

مردی خدمت امیر المؤمنین (علیه السلام) رسید، عرض کرد: هر چه من خدا را می‌‏خوانم اجابتی نمی‏‌بینم؟ فرمود: خدا را به صفاتی خوانده‌‏ای که در خور او نیست، دعا چهار ویژگی دارد: اخلاص قلبی، حضور نیت و توجه کامل، شناخت وسیله و انصاف داشتن در مورد درخواستی که می‌‏شود، آیا تو دعایی که کردی با این چهار ویژگی آشنا بودی؟ عرض کرد: نه. فرمود: پس آنها را بشناس.

 

۳- راه توسّل

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إذا کان لکَ یا سَمَاعَهُ إلی اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ حَاجَهٌ فقُل:« اَللَّهُمَّ إنِّی أسألُکَ بِحَقِّ محمدٍ و علیٍّ فَإنَّ لَهُمَا عِندَکَ شَأنًا مِنَ الشَّأْنِ وَ قَدْراً مِنَ الْقَدْرِ فَبِحَقِّ ذَلِکَ الشَّأْنِ وَ بِحَقِّ ذَلِکَ الْقَدْرِ أنْ تُصَلِّیَ عَلَی محمدٍ وَ آلِ محمدٍ و أن تَفعلَ بِی کَذا و کَذا» فَإنَّهُ إذَا کانَ یومُ القِیامهِ لمْ یَبْقَ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَ لاَ نَبیٌّ مُرسَلٌ وَ لاَ مُؤمِنٌ مُمتَحَنٌ إلاَّ وَ هُو یَحتاجُ إلَیهِمَا فِی ذَلِکَ الیَومِ. (کافی ج ۲ ص ۵۶۲)

ای سماعه! هر گاه برای تو نزد خدای عزیز و بلندمرتبه حاجتی است، پس بگو: «اللهم انی اسالک بحق محمد و علی…» یعنی، خدایا! به حق محمد و علی تو را می‌خوانم، به درستی که نزد تو شأن و منزلت والایی دارند. پس به حق این منزلت و رتبه از تو می‌خواهم بر محمد و آل محمد درود فرستی و حاجت مرا بر آورده ساز. (و به جای تفعل بی کذا و کذا حاجت خود را بگوید.) زیرا همانا چون روز قیامت شود هیچ فرشته‌ی مقرب و نه پیغمبر مرسل و نه مؤمن آزمایش شده نماند، جز آنکه در آن روز به آن دو (یعنی محمد و علی علیهما السلام) نیاز دارند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَبَدَ اللهَ حَبرٌ مِن أَحْبَارِ بَنی إسرائیلَ حَتّٰی صَارَ مِثلَ الخِلالِ فَأَوحَی اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلی نبِیِّ زَمانهِ قُلْ لَهُ: وَ عِزَّتی وَ جَلالِی وَ جَبَرُوتی لَوْ أَنَّکَ عَبَدْتَنِی حتّیٰ تَذُوبَ کَمٰا تَذُوبُ الألْیَهُ فِی الْقِدْرِ مٰا قَبِلْتُ مِنْکَ حَتّیٰ تَأتِیَنِی مِنَ الْبٰابِ الَّذِی أَمَرْتُکَ. (بحارالانوار  ج ۲۷ص ۱۷۶)

عالمی از علمای بنی اسراییل آنقدر عبادت کرد که همچون خلالی (نازک) شد. خداوند عزیز و بلندمرتبه به پیامبر زمان او وحی کرد که به او بگو به عزت و جلال و جبروتم سوگند! اگر آنقدر مرا عبادت کنی که همچون چربی در دیگ آب شوی، از تو نخواهم پذیرفت، مگر از آن راهی بیایی که به تو دستور داده‌‏ام.

 

۴- انواع توسّل

۴-۱- توسّل به خدا و اسامی و صفات او

اَللهُ تَعالی: وَ لِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَی فَادْعُوهُ بِهَا. (اعراف/۱۸۰)

و نیکوترین نام‌ها ویژه‌ی خداست. پس او را با آن نام‌ها بخوانید.

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… بِسمِ اللهِ الرّحمنِ الرّحیمِ‏ اللهُ أکبرُ اللهُ أکبرُ اللهُ أکبرُ أعلیٰ و أجَلُّ مِمَّا أخَافُ… ‏اَللّٰهُمَّ احْرُسْنِی بِعَیْنِکَ الَّتِی لَا تَنَامُ و اکْنُفْنِی بِرُکْنِکَ الَّذِی لَا یُرَامُ‏… اَللّٰهُمَّ بِکَ أَسْتَفْتِحُ وَ بِکَ أَسْتَنْجِحُ… (مهج الدعوات ص۲۷)

به نام خداوند بخشنده مهربان، خدای بزرگ‌‏تر است، خدای بزرگ‏‌تر است، خدای بزرگ‏تر است، بلندتر و عظیم‌تر است پناه می‌برم از آن چیزی که می‌‏ترسم،… خداوندا، پاسبانی کن مرا به چشم خود که نمی‌‏خوابد و محافظت کن مرا به قوّت خود که زایل نمی‏‌گردد… بار خدایا! از تو طلب یاری می‏‌کنم و از تو طلب ظفر می‏‌کنم‏…

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… اللَّهُمَّ قَدْ تَرَی مَکَانِی وَ تَسْمَعُ دُعَائِی وَ کَلَامِی وَ تَعْلَمُ حَاجَتِی أَسْأَلُکَ بِجَمِیعِ أَسْمَائِکَ أَنْ تَقْضِیَ لِی کُلَّ حَاجَهٍ مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ… (مصباح المتهجد ج ۲ ص۵۰۴)

پروردگارا، تو مکان مرا می‏‌بینی و کلامم را می ‏شنوی و حاجتم را می دانی، از تو می‌خواهم به خاطر همه نام‌های خود، تمام درخواست‌های مرا از حوایج دنیا و آخرت، برآورده سازی.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَسأَلُکَ… وَ بِأَحَبِّ أَسمَائِکَ إلَیکَ وَ أَکرَمِهَا عَلَیکَ وَ أَشرَفِهَا لَدَیکَ مَنزِلَهً وَ أَقرَبِهَا إلَیکَ وَسِیلَهً وَ أجْزَلِهَا عِندَکَ ثَوَاباً وَ أسرَعِهَا مِنکَ إجَابَهً وَ أدْعُوکَ دُعَاءً مَنِ اشْتَدَّتْ فَاقَتُهُ… ‏(مصباح المتهجد ج ۲ ص ۴۸۶)

بار خدایا‌! به محبوب‌ترین و گرامی‌ترین و شریف‌ترین نام‌هایت، درخواست دارم، به وسیله‌ی آن نام‌ها، به تو تقرّب می‌جویم. به آن نام‌ها، ثواب نزد خودت را پاداش می‌خواهم. از تو می‌خواهم به آن نام‌ها که درخواست‌هایم را سرعت ببخشی. من تو را به دعای کسی می‌خوانم که به شدت پیشی گرفته است…

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ وَسِیلَتِی إِلَیْکَ التَّوْحِیدُ… (صحیفه سجادیه دعای ۴۹)

وسیله و دستاویزم به سوی تو، توحید و یگانه دانستن تو است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… بَلْ کَانَ اَللَّهُ وَ لاَ خَلْقَ ثُمَّ خَلَقَهَا وَسِیلَهً بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلْقِهِ یَتَضَرَّعُونَ بِهَا إِلَیْهِ وَ یَعْبُدُونَهُ وَ هِیَ ذِکْرُهُ …(کافی ج ۱ ص ۱۱۶)

بلکه خدا بود و خلقی نبود، و سپس آنها را خلق کرد (اسماء و صفات خود را) وسیله‌ی میان خود و خلق خود ساخت تا به وسیله‌ی آنها به درگاهش تضرّع و دعا کنند و او را بپرستند و اینها ذکر او باشند.

 

۴-۲- توسّل به قرآن

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ اجْعَلِ الْقُرْآنَ وَسِیلَهً لَنَا إِلَی أَشْرَفِ مَنَازِلِ الْکَرَامَهِ ، وَ سُلَّماً نَعْرُجُ فِیهِ إِلَی مَحَلِّ السَّلَامَهِ، وَ سَبَباً نُجْزَی بِهِ النَّجَاهَ فِی عَرْصَهِ الْقِیَامَهِ، وَ ذَرِیعَهً نَقْدَمُ بِهَا عَلَی نَعِیمِ دَارِ الْمُقَامَهِ. (صحیفه سجادیه دعای ۴۲)

(خدایا) و قرآن را برای ما وسیله‌ی رسیدن به بالاترین جایگاه‌های کرامت قرار ده و نردبانی که به سوی محل سلامت بالا رویم و سببی که به وسیله‌ی آن، رهایی در عرصه قیامت را پاداش داده شویم و واسطه و شفیعی که از برکت آن در نعمت‌های سرای اقامت وارد گردیم، قرار ده.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… وَ هَوِّنْ بِالْقُرْآنِ عِنْدَ الْمَوْتِ عَلَی أَنْفُسِنَا کَرْبَ السِّیَاقِ ، وَ جَهْدَ الْأَنِینِ ، وَ تَرَادُفَ الْحَشَارِجِ إِذَا بَلَغَتِ النُّفُوسُ التَّرَاقِیَ… وَ ارْحَمْ بِالْقُرْآنِ فِی مَوْقِفِ الْعَرْضِ عَلَیْکَ ذُلَّ مَقَامِنَا، وَ ثَبِّتْ بِهِ عِنْدَ اضْطِرَابِ جِسْرِ جَهَنَّمَ یَوْمَ الْمجَازِ عَلَیْهَا زَلَلَ أَقْدَامِنَا… (صحیفه سجادیه دعای ۴۲)

و چون مرگ فرا رسد، به سبب و مدد قرآن، بر ما آسان کن، سختی جان دادن، دشواری ناله کردن و به شماره افتادن نفس را؛ آن هم وقتی که جان‌ها به گلو می‌رسد… و به سبب قرآن، در جایگاه ارایه اعمال به تو، بر ذلّت و پستی وضع ما ترحّم فرما؛ و به هنگام گذشتن از پل لرزان جهنم، لغزش گام‌های ما را به وقت عبور از آن، به وسیله قرآن، استوار ساز…

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ عَلَی أَحَدٍ بَعْدَ الْقُرْآنِ مِنْ فَاقَهٍ وَ لَا لِأَحَدٍ قَبْلَ الْقُرْآنِ مِنْ غِنًی فَاسْتَشْفُوهُ مِنْ أَدْوَائِکُمْ وَ اسْتَعِینُوا بِهِ عَلَی لَأْوَائِکُمْ فَإِنَّ فِیهِ شِفَاءً مِنْ أَکْبَرِ الدَّاءِ وَ هُوَ الْکُفْرُ وَ النِّفَاقُ وَ الْغَیُّ وَ الضَّلَالُ فَاسْأَلُوا اللَّهَ بِهِ وَ تَوَجَّهُوا إِلَیْهِ بِحُبِّهِ وَ لَا تَسْأَلُوا بِهِ خَلْقَهُ إِنَّهُ مَا تَوَجَّهَ الْعِبَادُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِمِثْلِهِ وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ شَافِعٌ مُشَفَّعٌ وَ قَائِلٌ مُصَدَّقٌ وَ أَنَّهُ مَنْ شَفَعَ لَهُ الْقُرْآنُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ شُفِّعَ فِیهِ… (نهج البلاغه خطبه ۱۷۶)

آگاه باشید کسی با داشتن قرآن، نیازی ندارد و بدون قرآن بی‌نیاز نخواهد بود. پس درمان خود را از قرآن بخواهید، و در سختی‌ها از قرآن یاری بطلبید، که در قرآن درمان بزرگ‌ترین بیماری‌ها یعنی کفر و نفاق و سرکشی و گمراهی است، پس به وسیله‌ی قرآن خواسته‌های خود را از خدا بخواهید، و با دوستی قرآن به خدا روی آورید، و به وسیله‌ی قرآن از خلق خدا چیزی نخواهید، زیرا وسیله‌ای برای تقرّب بندگان به خدا، بهتر از قرآن وجود ندارد.آگاه باشید، که شفاعت قرآن پذیرفته، و سخنش تصدیق می‌گردد، آن کس که در قیامت، قرآن شفاعتش کند بخشوده می‌شود.

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اَللّٰهُمَّ … وَ بِکِتَابِکَ أتَوَسَّلُ أنْ تَلْطُفَ لِی بِلُطْفِکَ الْخَفِیِّ‏ ، إنَّکَ عَلَی کُلِّ شی‏ءٍ قدیرٌ. (مهج الدعوات ص۲۷)

بار خدایا! … ‏ و به کتاب تو متوسّل می‏شوم، تا آنکه، مهربانی کنی برای من، به مهربانیت  که پنهان است‏، به درستی که تو بر هر چیز قادری.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِکِتابِکَ الْمُنْزَلِ… اَنْ تَجْعَلَنی مِنْ عُتَقائِکَ مِنَ النّارِ. (کافی ج ۲ ص ۶۲۹)

بارخدایا! از تو درخواست می‏‌کنم، به حق کتاب نازل شده‏‌ات… اینکه مرا از آزادشدگان از آتش دوزخ قرار دهی.

 

۴-۳- توسّل به اهل بیت علیهم السلام

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… رَبِّ صَلِّ عَلَی أَطَایبِ أَهْلِ بَیتِهِ الَّذِینَ اخْتَرْتَهُمْ لِأَمْرِکَ، وَ جَعَلْتَهُمْ خَزَنَهَ عِلْمِکَ، وَ حَفَظَهَ دِینِکَ، وَ خُلَفَاءَکَ فِی أَرْضِکَ، وَ حُجَجَکَ عَلَی عِبَادِکَ، وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِیراً بِإِرَادَتِکَ، وَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَهَ إِلَیکَ، وَ الْمَسْلَکَ إِلَی جَنَّتِکَ… ‏(صحیفه سجادیه دعای۴۷)

خداوندا، درود فرست بر پاکیزه‌ترین از اهل بیت او که ایشان را برای اجرای فرمان خود انتخاب کرده‌ای، و آنان را گنجینه داران علم و حافظان دین و خلفای خود در زمین، و حجت‌های خویش بر بندگانت قرار داده‌ای، و به اراده خود، ایشان را از پلیدی به تمام معنی پاک کرده‌ای، و آنان را وسیله‌ای به سوی خود، و راه بهشت خودکرده‌ای.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:…وَ طَهَّرْتَهُمْ مِنَ الرِّجْسِ وَ الدَّنَسِ تَطْهِیراً بِإِرَادَتِکَ، وَ جَعَلْتَهُمُ الْوَسِیلَهَ إِلَیْکَ، وَ الْمَسْلَکَ إِلَی جَنَّتِکَ…  وَ تَصُدُّ عَنِ ابْتِغَاءِ الْوَسِیلَهِ إِلَیْکَ…  وَ انْزِعْ مِنْ قَلْبِی حُبَّ دُنْیَا دَنِیَّهٍ تَنْهَی عَمَّا عِنْدَکَ، وَ تَصُدُّ عَنِ ابْتِغَاءِ الْوَسِیلَهِ إِلَیْکَ ، وَ تُذْهِلُ عَنِ التَّقَرُّبِ مِنْکَ. (صحیفه سجادیه دعای ۴۷)

و آنان را به اراده‌ات، از پلیدی و آلودگی به طور کامل پاک کردی؛ و وجود مبارکشان را وسیله‌ای به سوی خود و راه مستقیم به جانب بهشت خود قرار دادی… و از سویدای قلبم، حبّ دنیای پست را که مرا از آنچه نزد توست باز می‌دارد و از طلب وسیله برای رسیدن به پیشگاهت مانع می‌شود و از به دست آوردن مقام قرب به تو بی‌خبر می‌کند، ریشه‌کن ساز.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَّ الأئمّهُ مِن وُلْدِ الحُسینِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَن أطاعَهُم فَقَد أطاعَ اللّه َ، و مَن عَصاهُم فقد عَصَی اللّه َعَزَّ و جلَّ، هُم العُروَهُ الوُثقی، و هُمُ الوَسیلَهُ إلی اللّه ِ عَزّ و جلّ. (عیون اخبار الرضا ج ۲ ص ۵۸)

امامان، از نسل حسین (علیه السلام) هستند. هر که آنان را اطاعت کند، خدا را اطاعت کرده است و هر که آنان را نافرمانی کند، خدای عزیز و بلندمرتبه را نافرمانی کرده است. آنان دستگیره محکم، و وسیله تقرّب به خدای عزیز و بلندمرتبه هستند.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ فَإِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَیْکَ بِالْمُحَمَّدِیَّهِ الرَّفِیعَهِ، وَ الْعَلَوِیَّهِ الْبَیْضَاءِ، وَ أَتَوَجَّهُ إِلَیْکَ بِهِمَا أَنْ تُعِیذَنِی مِنْ شَرِّ کَذَا وَ کَذَا، فَإِنَّ ذَلِکَ لَا یَضِیقُ عَلَیْکَ فِی وُجْدِکَ، وَ لَا یَتَکَأَّدُکَ فِی قُدْرَتِکَ وَ أَنْتَ عَلَی کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ. (صحیفه سجادیه دعای ۴۹)

بار خدایا! به وسیله‌ی مقام بلند محمدی، و ولایت روشن علوی، به تو تقرب می‌جویم، و به واسطه آن دو به سویت رو می‌کنم که مرا از شر فلان و فلان پناه دهی؛ زیرا این پناه دادن، در کنار توانگر بودن، تو را دچار سختی نمی‌کند، و در کنار قدرتت تو را به زحمت نمی‌اندازد، و تو بر همه چیز توانایی.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا کَانَتْ لَکَ إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ حَاجَهٌ، فَابْدَأْ بِمَسْأَلَهِ الصَّلَاهِ عَلَی رَسُولِهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) ثُمَّ سَلْ حَاجَتَکَ، فَإِنَّ اللَّهَ أَکْرَمُ مِنْ أَنْ یُسْأَلَ حَاجَتَیْنِ، فَیَقْضِیَ إِحْدَاهُمَا وَ یَمْنَعَ الْأُخْرَی. (نهج البلاغه حکمت ۳۶۷)

هرگاه از خدای سبحان حاجتی داری، ابتدای درخواستت درود بفرست بر پیامبرش(صلی الله علیه وآله)، سپس حاجتت را بخواه؛ زیرا خداوند، کریم‌تر از آن است که دو حاجت از او خواسته شود و یکی را برآورَد و دیگری را برنیاورد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَا مُحَمَّدُ یَا أَبَا الْقَاسِمِ‏ یَا رَسُولَ‏ اللَّهِ‏ یَا عَلِیُّ‏ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ‏ أَنَا عَبْدُکُمَا وَ مَوْلَاکُمَا غَیْرُ مُسْتَنْکِفٍ‏ وَ لَا مُسْتَکْبِرٍ بَلْ خَاضِعٌ ذَلِیلٌ عَبْدٌ مُقِرٌّ مُتَمَسِّکٌ بِحَبْلِکُمَا مُعْتَصِمٌ مِنْ ذُنُوبِی بِوَلَایَتِکُمَا أَتَضَرَّعُ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی بِکُمَا وَ أَتَوَسَّلُ إِلَی اللَّهِ بِکُمَا وَ أُقَدِّمُکُمَا بَیْنَ یَدَیْ حَوَائِجِی إِلَی اللَّهِ جَلَّ وَ عَزَّ فَاشْفَعَا لِی فِی فَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ غُفْرَانِ ذُنُوبِی وَ إِجَابَهِ دُعَائِی‏… (مصباح المتهجد ج ۱ ص ۳۱۴)

ای محمد، ای ابوالقاسم، ای رسول خدا! ای علی، ای امیرالمؤمنین! من بنده و مولای شما (دو نفر) هستم. مخالفت نمی کنم و استکبار نمی ورزم، بلکه بنده ای هستم که تسلیم و فرومایه و ثابت قدم و به ریسمان شما (دو نفر) چنگ زده‌ام و برای گناهانم به ولایت شما چنگ می زنم و به ولایت شما به خداوند تضرّع می کنم و به وسیله شما (دونفر) به خدا متوسّل می‌شوم و مقدّم می دارم شما را در حاجت‌هایم به خدای بلندمرتبه و عزیز. پس مرا شفاعت کنید در رهایی‌ام از آتش جهنم و بخشودگی گناهانم و استجابت دعاهایم.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: {وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ} أَنَا وَسِیلَتُهُ‏. (مناقب آل أبی طالب علیهم السلام ج ‏۳ ص ۷۵)

{و به سوی او وسیله جویید.} (فرمود:) من وسیله‌ی او هستم.

 

۴-۴- توسّل به ایمان، عمل صالح و غیر آن…

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَّ… فَیَجْعَلُهُمُ‏ الْمُصَلِّی‏ وَسِیلَهً إِلَی‏ اللَّهِ‏ تَعَالَی‏ ذِکْرُهُ‏ لِأَنَّهُ‏ بِهِمْ‏ وَصَلَ‏ إِلَی‏ مَعْرِفَهِ اللَّهِ‏ تَعَالَی… ‏(من لایحضره الفقیه  ج ‏۱ ص ۳۱۵)

نمازگزار آنان را وسیله‌ی خود در پیشگاه خداوند متعال قرار می‌دهد و متوسّل به ایشان می‏‌شود، زیرا به وسیله‌ی ایشان به شناخت و معرفت خدای متعال رسیده است.

 

أَمِیرُاَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ:… وَ اِخْتَارَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِنَبِیِّهِ مَا عِنْدَهُ مِنَ اَلرَّوْحِ وَ اَلدَّرَجَهِ وَ اَلْوَسِیلَهِ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَی آلِهِ اَلطَّاهِرِینَ… (کتاب التوحید ص۷۲)

و خدای عزیز و بلندمرتبه برای پیغمبرش برگزید آنچه را که در نزد اوست از آسایش و درجه که وسیله اوست‏، درود خدا بر او و خانواده پاکیزه‌ی او باد.

 

أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : لَا وَسِیلَهَ أَنْجَحُ‏ مِنَ‏ الْإِیمَانِ‏. (تصنیف غرر الحکم ص۶۲)

هیچ وسیله‌ای برای نجات و رستگاری سودمندتر از ایمان نیست.

 

أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : نِعْمَ الْوَسِیلَهُ الطَّاعَهُ (تصنیف غرر الحکم ص۱۸۲)

اطاعت و فرمانبرداری از خدا، وسیله‌ی خوبی است.

 

أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : نِعْمَ الْوَسِیلَهُ اَلْاِستِغفَارُ(تصنیف غرر الحکم ص ۱۹۵)

استغفار و طلب آمرزش‏ از خدا، وسیله‌ی خوبی است.

 

أَمِیرُ اَلْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلاَمُ : إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَی اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَی: الْإِیمَانُ بِهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِهِ فَإِنَّهُ ذِرْوَهُ الْإِسْلَامِ وَ کَلِمَهُ الْإِخْلَاصِ فَإِنَّهَا الْفِطْرَهُ وَ إِقَامُ الصَّلَاهِ فَإِنَّهَا الْمِلَّهُ وَ إِیتَاءُ الزَّکَاهِ فَإِنَّهَا فَرِیضَهٌ وَاجِبَهٌ وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّهُ جُنَّهٌ مِنَ الْعِقَابِ وَ حَجُّ الْبَیْتِ وَ اعْتِمَارُهُ فَإِنَّهُمَا یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ یَرْحَضَانِ الذَّنْبَ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ فَإِنَّهَا مَثْرَاهٌ فِی الْمَالِ وَ مَنْسَأَهٌ فِی الْأَجَلِ وَ صَدَقَهُ السِّرِّ فَإِنَّهَا تُکَفِّرُ الْخَطِیئَهَ وَ صَدَقَهُ الْعَلَانِیَهِ فَإِنَّهَا تَدْفَعُ مِیتَهَ السُّوءِ وَ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ فَإِنَّهَا تَقِی مَصَارِعَ الْهَوَانِ.(نهج البلاغه خطبه ۱۱۰)

همانا بهترین چیزی که انسان‌ها می‌توانند با آن به خدای سبحان نزدیک شوند، ایمان به خدا و ایمان به پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله) و جهاد در راه خداست، که جهاد قلّه بلند اسلام، و یکتا دانستن خدا بر اساس فطرت توحیدی است. بر پاداشتن نماز آیین ملّت اسلام، و پرداختن زکات تکلیف واجب الهی، و روزه ماه رمضان، سپری برابر عذاب الهی است، و حج و عمره، نابود کننده فقر و شستشو دهنده گناهان است. و صله‌ رحم مایه فزونی مال و طول عمر، و صدقه‌های پنهانی نابود کننده گناهان است، و صدقه‌ی آشکارا، مرگ‌های ناگهانی و زشت را باز می‌دارد، و نیکوکاری، از ذلّت و خواری نگه می‌دارد.

 

۴-۵- توسل در برزخ

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ الْمَیِّتَ‏ لَیَفْرَحُ‏ بِالتَّرَحُّمِ‏ عَلَیْهِ‏ وَ الِاسْتِغْفَارِ لَهُ‏ کَمَا یَفْرَحُ‏ الْحَیُ‏ بِالْهَدِیَّهِ تُهْدَی‏ إِلَیْهِ‏.(وسائل الشیعه ج ۲ ص ۴۴۴)

همانا مُرده خوشحال می‏‌شود به سبب طلب رحمت و استغفاری که برای او می‌کنند؛ آن چنان که شخص زنده با هدیه‌‏ای که به او تقدیم می‌‏شود، شادمان می‌گردد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ عَمِلَ‏ مِنَ‏ الْمُسْلِمِینَ‏ عَنْ‏ مَیِّتٍ‏ عَمَلًا صَالِحاً أَضْعَفَ‏ اللَّهُ‏ لَهُ‏ أَجْرَهُ‏ وَ نَفَعَ‏ اللَّهُ‏ بِهِ‏ الْمَیِّتَ‏. (وسائل الشیعه ج ۲ ص۴۴۴)

هر کس از مسلمانان برای مُرده‌ای عمل نیکویی انجام دهد، پاداش او دو چندان شود و خداوند متعال آن مرده را از آن عمل خیر و ثوابش بهره‏‌مند گرداند.

 

۴-۶- توسّل در قیامت

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَّ إِنَّهُ إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ وَ سَکَنَ أَهْلُ الْجَنَّهِ الْجَنَّهَ- وَ أَهْلُ النَّارِ النَّارَ مَکَثَ عَبْدٌ فِی النَّارِ سَبْعِینَ خَرِیفاً وَ الْخَرِیفُ سَبْعُونَ سَنَهً ثُمَّ إِنَّهُ یَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ یُنَادِیهِ فَیَقُولُ یَا رَبِّ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ لَمَّا رَحِمْتَنِی … فَیَقِفُ بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقُولُ اللَّهُ تَعَالَی یَا عَبْدِی کَمْ لَبِثْتَ فِی النَّارِ تُنَاشِدُنِی فَیَقُولُ یَا رَبِّ مَا أَحْصَیْتُهُ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَمَا وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ لَا مَا سَأَلْتَنِی بِحَقِّهِمْ عِنْدِی لَأَطَلْتُ هَوَانَکَ فِی النَّارِ وَ لَکِنَّهُ حَتْمٌ عَلَی نَفْسِی‏ أَنْ لَا یَسْأَلَنِی عَبْدٌ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ إِلَّا غَفَرْتُ لَهُ مَا کَانَ بَیْنِی وَ بَیْنَهُ‏ وَ قَدْ غَفَرْتُ لَکَ الْیَوْمَ ثُمَّ یُؤْمَرُ بِهِ إِلَی الْجَنَّه. (أمالی مفید ص ۲۱۸)

چون روز قیامت شود، و اهل بهشت در بهشت، و اهل دوزخ در دوزخ جای گیرند، بنده‏‌ای هفتاد خریف- که هر خریف هفتاد سال است- در آتش بماند، سپس از خدای عزیز و بلندمرتبه درخواست کند و خدا را بخواند و بگوید: پروردگارا! به حق محمد و اهل بیتش از تو می‏‌خواهم که به من رحم کنی… خدای متعال می‌‏فرماید: ای بنده‌ی من! چه مدت است که در آتش مانده‌‏ای و مرا سوگند می‏‌دهی؟ گوید: پروردگارا، حسابش را ندارم. خدای عزیز و بلندمرتبه به او می‏‌فرماید: به عزت و جلالم سوگند! اگر به حق آنان از من درخواست نمی‌‏کردی، هر آینه خفت و خواری تو را در آتش طولانی می‏‌ساختم. اما این مطلب بر من، حتم و واجب گشته است که بنده‏‌ای از من به حق محمد و اهل بیتش درخواست نکند، جز این که آن گناهانی را که بین من و او بوده است بیامرزم (یعنی اگر حق الناس نباشد)، همانا امروز تو را بخشیدم.سپس به او فرمان داده شود که به بهشت برود.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَوْ کَانَتْ فَزْعَهٌ مِنَ السَّمَاءِ فَزِعَ کُلُّ قَوْمٍ إِلَی مَأْمَنِهِمْ وَ فَزِعْتُمْ إِلَیْنَا وَ فَزِعْنَا إِلَی نَبِیِّنَا إِنَّ نَبِیَّنَا آخُذٌ بِحُجْزَهِ رَبِّهِ وَ نَحْنُ آخِذُونَ بِحُجْزَهِ نَبِیِّنَا وَ شِیعَتُنَا آخِذُونَ بِحُجْزَتِنا. (محاسن ج ‏۱ ص ۱۸۳)

اگر ترسی از ناحیه آسمان پیدا شود (روز قیامت فرا برسد)، همه به طرف پناهگاه خود می‏‌شتابند. در این هنگام که ترسی و وحشتی پدید آمده است، شما هم به طرف ما می‌‏آیید و اینجا را پناهگاه خود قرار می‏‌دهید. ما هم در اینگونه موارد به پیامبر متوسّل می‏‌گردیم، و پیامبر هم به خداوند ملتجی می‌‏شود و شیعیان و پیروان ما هم به ما متوسّل می‏‌گردند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَّ إنّی أشفَعُ یَومَ القِیامَهِ فَاُشَفَّعُ، و یَشفَعُ عَلِیٌّ فَیُشَفَّعُ و یَشفَعُ أهلُ بَیتی فَیُشَفَّعُونَ. (بحار الانوار ج ۸ ص۴۳)

در روز قیامت من شفاعت می‌کنم و شفاعتم پذیرفته می‌شود و علی شفاعت می‌کند و شفاعتش پذیرفته می‌شود و اهل‌بیتم نیز شفاعت می‌کنند و شفاعتشان پذیرفته می‌شود.

 

۵- آثار توسّل

اَللهُ تَعالی: یَٰأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱتَّقُواْ ٱللَّهَ وَ ٱبتَغُواْ إِلَیهِ ٱلوَسِیلَهَ وَجَٰهِدُواْ فِی سَبِیلِهِۦ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ. (مائده/۳۵)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید؛ و به او [توسل و] تقرب جویید؛ و در راهش جهاد کنید، باشد که رستگار شوید.

 

۶- سرزنش عدم توسل

اَللهُ تَعالی: وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا یَسْتَغْفِرْ لَکُمْ رَسُولُ اللَّهِ لَوَّوْا رُءُوسَهُمْ وَرَأَیْتَهُمْ یَصُدُّونَ وَهُمْ مُسْتَکْبِرُونَ.  (منافقون/۵)

و چون به ایشان گفته شود: بیایید تا پیامبر خدا برای شما آمرزش بخواهد. سرهای خود را بر می‌گردانند، و آنان را می‌بینی که تکبرکنان روی برمی‌تابند.

 

۷- توسل نابجا

اَللهُ تَعالی: وَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللّه ِ آلِهَهً لَعَلَّهُمْ یُنْصَرُونَ. (یس/ ۷۴)

غیر از خداوند، معبودهایی انتخاب می‌کردند؛ به امید اینکه یاری‌شان می‌دهند!

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ الْحَمْدُ لِلَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ الَّذِی بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ أَبْصَرَ قُلُوبَ الْمُؤْمِنِینَ وَ بِعَظَمَتِهِ وَ نُورِهِ عَادَاهُ الْجَاهِلُونَ وَ بِعَظَمَتِهِ‏ وَ نُورِهِ‏ ابْتَغَی‏ مَنْ‏ فِی‏ السَّمَاوَاتِ‏ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ إِلَیْهِ الْوَسِیلَهَ بِالْأَعْمَالِ الْمُخْتَلِفَهِ وَ الْأَدْیَانِ الْمُتَضَادَّهِ فَمُصِیبٌ وَ مُخْطِئٌ وَ ضَالٌّ وَ مُهْتَدٍ وَ سَمِیعٌ وَ أَصَمُّ وَ بَصِیرٌ وَ أَعْمَی وَ حَیْرَانُ فَالْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَرَفَ وَ وَصَفَ دِینَهُ مُحَمَّدٌ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۳۲۹)

به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان. سپاس از آن خداوند والا و با عظمت است؛ آنکه دل مؤمنان را در پرتو بزرگواری و روشنی خود بینایی بخشیده است، و برای بزرگواری و روشنی‌اش، نادان‌ها با او دشمنی کنند. هر آنکه در آسمان‌ها و زمین است با کارها و کیش‌های گوناگون، به درگاهش وسیله‌ جویند؛ یکی درست رود و دیگری به خطا؛ یکی گمراه شود و دیگری ره یابد؛ یکی شنوا و دیگری ناشنوا؛ یکی بینا و دیگری نابینا و سرگردان. پس سپاس از آن خداست که محمد (صلّی اللَّه علیه و آله) دین او را فهماند و شرح داد.