فهرست مطالب
والدین
۱- اهمیت نیکی به والدین
اللهُ تَعالى: قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاَّ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً. (انعام/۱۵۱)
بگو: بیایید تا آنچه را پروردگارتان بر شما حرام کرده براى شما بخوانم: چیزى را با او شریک قرار مدهید و به پدر و مادر احسان کنید.
اللهُ تَعالى: وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلى وَهْنٍ وَ فِصالُهُ فی عامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لی وَ لِوالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصیرُ. (لقمان/ ۱۴)
و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش به او باردار شد، سستى بر روى سستى. و از شیر باز گرفتنش در دو سال است. [آرى، به او سفارش کردیم] که شکرگزارِ من و پدر و مادرت باش که بازگشت [همه] به سوى من است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یُقَالُ لِلْعَاقِّ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنِّی لَا أَغْفِرُ لَکَ وَ یُقَالُ لِلْبَارِّ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنِّی سَأَغْفِرُ لَکَ.(بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۰)
به عاق والدین می‌گویند: هر چه خواهی انجام ده که من تو را نمی‌آمرزم. و به خوش رفتار گفته می‌شود: هر چه خواهی بکن که من تو را خواهم آمرزید.
إِبْرَاهِیمَ بْنِ مِهْزَمٍ: خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) لَیْلَهً مُمْسِیاً فَأَتَیْتُ مَنْزِلِی بِالْمَدِینَهِ وَ کَانَتْ أُمِّی مَعِی فَوَقَعَ بَیْنِی وَ بَیْنَهَا کَلَامٌ فَأَغْلَظْتُ لَهَا فَلَمَّا أَنْ کَانَ مِنَ الْغَدِ صَلَّیْتُ الْغَدَاهَ وَ أَتَیْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَلَمَّا دَخَلْتُ عَلَیْهِ فَقَالَ لِی مُبْتَدِئاً یَا بَا مِهْزَمٍ مَا لَکَ وَ لِخَالِدَهَ أَغْلَظْتَ فِی کَلَامِهَا الْبَارِحَهَ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ بَطْنَهَا مَنْزِلٌ قَدْ سَکَنْتَهُ وَ أَنَّ حَجْرَهَا مَهْدٌ قَدْ غَمَزْتَهُ وَ ثَدْیَهَا وِعَاءٌ قَدْ شَرِبْتَهُ قَالَ قُلْتُ بَلَى قَالَ فَلَا تُغْلِظْ لَهَ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۶ )
ابراهیم بن مهزم : شبانگاه از نزد امام صادق (علیه السلام) بیرون آمدم و به خانه‌ام در مدینه رسیدم. مادرم همراهم بود. سخنی میان ما درگرفت و به او درشت گفتم. بامدادان، پس از نماز، نزد آن حضرت رفتم. چون به حضورش رسیدم، بدون سابقه به من فرمود: ای ابامهزم! چه پیش آمد که دیشب با مادر خود درشت سخن گفتی؟ آیا نمی‌دانی شکم او منزلی بوده که در آن جا گرفتی، و آغوشش گهواره‌ای که تو را درآن فشرد، و سینه‌اش ظرفی که تو از آن نوشیدی؟ گفتم: آری. فرمود: با او درشتی نکن!
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا مِنْ عَمَلٍ قَبِیحٍ إِلَّا قَدْ عَمِلْتُهُ فَهَلْ لِی مِنْ تَوْبَهٍ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَهَلْ مِنْ وَالِدَیْکَ أَحَدٌ حَیٌّ قَالَ أَبِی قَالَ فَاذْهَبْ فَبَرَّهُ قَالَ فَلَمَّا وَلَّى قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) لَوْ کَانَتْ أُمُّهُ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۲ )
مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: ای رسول خدا! هیچ کار زشتی نیست که انجامش نداده باشم! آیا برای من جای توبه وجود دارد؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: آیا پدر و مادرت زنده‌اند؟ گفت: پدرم زنده است. فرمود: برو و به او نیکی کن. چون آن مرد دور شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: کاش مادرش (هم) زنده بود. (چون در آن صورت خوش‌رفتاری او به توبه نزدیک‌تر بود).
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أُوصِی الشَّاهِدَ مِنْ أُمَّتِی وَ الْغَائِبَ وَ مَنْ فِی أَصْلَابِ الرِّجَالِ وَ أَرْحَامِ النِّسَاءِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ بِبِرِّ الْوَالِدَیْنِ وَ إِنْ سَافَرَ أَحَدُهُمْ فِی ذَلِکَ سَنَتَیْنِ فَإِنَّ ذَلِکَ مِنْ أَمْرِ الدِّینِ. (مشکاه الأنوار ص ۱۶۳)
من حاضرین از امّت خود را به غایبین آنها و کسانى که در پشت پدرها و رحم مادرها مىباشند تا روز قیامت وصیت مىکنم که به مادر و پدر خود نیکى کنند، اگر چه دو سال راه بروند تا خود را به والدین برسانند، زیرا نیکى به پدر و مادر از امور دینى است.
۲- آداب نیکی به والدین
۲-۱- اولویت مادر در نیکی به والدین
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ أَبَرُّ قَالَ أُمَّکَ قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أُمَّکَ قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أُمَّکَ قَالَ ثُمَّ مَنْ قَالَ أَبَاکَ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۴۹)
مردی نزد پیغمبر صلی الله علیه و آله آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، به چه کسی احسان کنم؟ فرمود: مادرت. گفت: سپس به چه کسی؟ فرمود: مادرت. آن مرد گفت: از آن پس به چه کسی ؟ فرمود: مادرت. پرسید: پس از آن به چه کسی ؟ فرمود: پدرت.
۲-۲- احسان و نیکی به والدین سالمند
إِبْرَاهِیمَ بْنِ شُعَیْبٍ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ(عَلَیْهِ السَّلَامُ): إِنَّ أَبِی قَدْ کَبِرَ جِدّاً وَ ضَعُفَ فَنَحْنُ نَحْمِلُهُ إِذَا أَرَادَ الْحَاجَهَ فَقَالَ إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَلِیَ ذَلِکَ مِنْهُ فَافْعَلْ وَ لَقِّمْهُ بِیَدِکَ فَإِنَّهُ جُنَّهٌ لَکَ غَداً. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۵۶)
ابراهیم بن شعیب: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: همانا پدرم بسیار پیر و ناتوان شده و ما او را برای قضای حاجت به دوش می‌گیریم. فرمود: اگر می‌توانی، خود این کار را بکن و با دست خودت به او لقمه بده؛ زیرا فردا سپر تو در مقابل دوزخ خواهد بود.
الصادق علیه السلام قَالَ : جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّی رَاغِبٌ فِی الْجِهَادِ نَشِیطٌ قَالَ فَجَاهِدْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنَّکَ إِنْ تُقْتَلْ کُنْتَ حَیّاً عِنْدَ اللَّهِ تُرْزَقُ وَ إِنْ مِتَّ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُکَ عَلَى اللَّهِ وَ إِنْ رَجَعْتَ خَرَجْتَ مِنَ الذُّنُوبِ کَمَا وُلِدْتَ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ إِنَّ لِی وَالِدَیْنِ کَبِیرَیْنِ یَزْعُمَانِ أَنَّهُمَا یَأْنَسَانِ بِی وَ یَکْرَهَانِ خُرُوجِی فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَقِمْ مَعَ وَالِدَیْکَ فَوَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَأُنْسُهُمَا بِکَ یَوْماً وَ لَیْلَهً خَیْرٌ مِنْ جِهَادِ سَنَهٍ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۱)
مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! همانا من شیفته‌ی جهادم و توانایی این کار را دارم. حضرت فرمود: جهاد کن در راه خدا. چون اگر کشته شوی، نزد خدا زنده‌ای و روزی خواهی خورد؛ و اگر در راه جهاد بمیری، اَجرت با خدا است؛ و اگر برگردی، از گناهان به در می‌آیی، چنانچه زاده شده‌ای. گفت: ای رسول خدا! پدر و مادر پیری دارم که می‌پندارند با من مانوسند و از دور شدن من بدشان می‌آید. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همراه پدر و مادرت باش! زیرا قسم به آن کسی که جانم به دست او است، انس یک روز و شب آنها با تو، بهتر است از یک‌سال جهاد !
۲-۳- رفتار فرزندان با والدین در آخر الزمان
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ییجفوُا الرّجلُ والدیه و یبرُّ صدیقه. (وسائل الشیعه ج ۱۵ص ۳۴۸)
فرزند به پدر و مادرش جفا می‌کند، ولی با دوستانش از راه وفا و صفا وارد می‌شود!
۲-۴- نیکی به والدین پس از مرگ
اللهُ تَعالى: وَ قَضى رَبُّکَ أَلّا تَعْبُدُوا إِلّا إِیّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لاتَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً کَرِیماً. (اسراء/۲۳)
و پروردگار تو مقرر کرد که جز او را مپرستید و به پدر و مادر [خود] احسان کنید. اگر یکى از آن دو یا هر دو، در کنار تو به سالخوردگى رسیدند، به آنها [حتى] «اوف» مگو و به آنان پَرخاش مکن و با آنها سخنى شایسته بگوى.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ أَوْ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّی عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقُ عَنْهُمَا وَ یَحُجُّ عَنْهُمَا وَ یَصُومُ عَنْهُمَا فَیَکُونَ الَّذِی صَنَعَ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِبِرِّهِ وَ صَلَاتِهِخَیْراً کَثِیراً. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۴۶)
چه باز می‌دارد یکی از شماها را که احسان کند به پدر و مادرش -زنده باشند یا مرده- و از طرف آنها نماز بخواند، صدقه بدهد، حج به جا بیاورد، و روزه بدارد؟ زیرا آنچه می‌کند، برای آنها است، و خودش هم مانندِ آن را دارد؛ و خدای عزیز و بلندمرتبه به سبب این نیکی و نماز او، خیر بسیار زیادی برایش می‌افزاید.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا مِنْ عَمَلٍ قَبِیحٍ إِلَّا قَدْ عَمِلْتُهُ فَهَلْ لِی مِنْ تَوْبَهٍ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَهَلْ مِنْ وَالِدَیْکَ أَحَدٌ حَیٌّ قَالَ أَبِی قَالَ فَاذْهَبْ فَبَرَّهُ قَالَ فَلَمَّا وَلَّى قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) لَوْ کَانَتْ أُمُّهُ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص۸۲)
مردی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، هیچ کار زشتی نیست که انجامش نداده باشم؛ آیا برای من جای توبه وجود دارد؟ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: آیا پدر و مادرت زنده‌اند؟ گفت: پدرم زنده است. فرمود: برو و به او نیکی کن. چون آن مرد دور شد، رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: کاش مادرش زنده بود.
۲-۵- نیکی به والدینِ غیر معتقد و حد اطاعت از آنان
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثٌ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَحَدٍ فِیهِنَّ رُخْصَهً أَدَاءُ الْأَمَانَهِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۵۶)
سه چیز است که خدای عزیز و بلندمرتبه برای هیچ کس در آنها رخصتی قرار نداده است: پرداخت امانت به خوش‌کردار و بدکار؛ وفای به عهد، چه خوب باشند و چه بد و احسان به والدین، چه خوب باشند و چه بد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَاجِبٌ فَإِنْ کَانَا مُشْرِکَیْنِ فَلَا تُطِعْهُمَا وَ لَا غَیْرَهُمَا فِی الْمَعْصِیَهِ فَإِنَّهُ لَا طَاعَهَ لِمَخْلُوقٍ فِی مَعْصِیَهِ الْخَالِقِ.(بحار الأنوار ج ۷۱ص ۷۱)
احسان به والدین واجب است؛ اما اگر آنها در نافرمانی خدا مشرکند، از آنها و غیر ایشان در معصیت اطاعت مکن؛ زیرا آنجا که معصیت خالق وجود دارد، از طاعت مخلوق نشانی نیست.
مُعَمَّرِ بْنِ خَلَّادٍ : قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَدْعُو لِوَالِدَیَّ إِذَا کَانَا لَا یَعْرِفَانِ الْحَقَّ قَالَ ادْعُ لَهُمَا وَ تَصَدَّقْ عَنْهُمَا وَ إِنْ کَانَا حَیَّیْنِ لَا یَعْرِفَانِ الْحَقَّ فَدَارِهِمَا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) قَالَ إِنَّ اللَّهَ بَعَثَنِی بِالرَّحْمَهِ لَا بِالْعُقُوقِ.(بحارالأنوار ج ۷۱ ص ۴۷)
معمر بن خلاد: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: آیا در حق پدرومادرم، که مذهب حق را نمی‌شناسند، دعا کنم ؟ فرمود: برایشان دعا کن و به خاطر آنها صدقه بده، و اگر زنده اند و شناسای حق نیستند، با آنها مدارا کن، زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همانا خدا مرا برای رحمت فرستاده است، نه برای عقوق و ناسپاسی.
بکْرِ بْنِ صَالِحٍ : کَتَبَ صِهْرٌ لِی إِلَى أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَنَّ أَبِی نَاصِبٌ خَبِیثُ الرَّأْیِ وَ قَدْ لَقِیتُ مِنْهُ شِدَّهً وَ جَهْداً فَرَأْیُکَ جُعِلْتُ فِدَاکَ فِی الدُّعَاءِ لِی وَ مَا تَرَى جُعِلْتُ فِدَاکَ أَ فَتَرَى أَنْ أُکَاشِفَهُ أَمْ أُدَارِیَهُ فَکَتَبَ قَدْ فَهِمْتُ کِتَابَکَ وَ مَا ذَکَرْتَ مِنْ أَمْرِ أَبِیکَ وَ لَسْتُ أَدَعُ الدُّعَاءَ لَکَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ وَ الْمُدَارَاهُ خَیْرٌ لَکَ مِنَ الْمُکَاشَفَهِ وَ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرٌ {فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَهَ لِلْمُتَّقِینَ.}(هود/۴۹) ثَبَّتَکَ اللَّهُ عَلَى وَلَایَهِ مَنْ تَوَلَّیْتَ نَحْنُ وَ أَنْتُمْ فِی وَدِیعَهِ اللَّهِ الَّتِی لَا یَضِیعُ وَدَائِعُهُ قَالَ بَکْرٌ فَعَطَفَ اللَّهُ بِقَلْبِ أَبِیهِ حَتَّى صَارَ لَا یُخَالِفُهُ فِی شَیْءٍ. (بحارالانوار ج ۷۱ ص ۷۹)
بکربن صالح : دامادم به امام هادی (علیه السلام) نوشت: پدرم ناصبیِ بداندیشی است و از جانب او دچار سختی و مشقت هستم. قربانت گردم، نظر شما درباره دعای برای من چیست و در مورد من چه می‌فرمایی، جانم به قربانت! آیا می‌فرمایید که رودررویش بایستم، یا با او مدارا کنم؟ آن حضرت در پاسخ نوشت: نامه‌ات و آنچه را که درباره پدرت بود، فهمیدم؛ من دعای درباره‌ی تو را وانمی‌نهم، انشاءالله؛ و مدارا کردن تو بهتر است از رودررو ایستادن؛ و به دنبال هر سختی، همواری است؛ {شکیبا باش، البته سرانجام خوب از آن مردم باتقوا است.} خدا تو را پایدار کند بر وابستگی به کسی که پیرو او هستی؛ ما و شما به خدایی سپرده هستیم که سپرده هایش ضایع نمی‌شوند. بکر می‌گوید: خدا دل پدرش را چنان پُرعطوفت کرد که دیگر در هیچ موردی با او مخالفت نمی‌کرد.
۳- آثار نیکی به والدین
۳-۱- قرار گرفتن در زیر سایه عرش الهی
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بَیْنَا مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یُنَاجِی رَبَّهُ تَعَالَى إِذْ رَأَى رَجُلًا تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ فَقَالَ یَا رَبِّ مَنْ هَذَا الَّذِی قَدْ أَظَلَّهُ عَرْشُکَ فَقَالَ هَذَا کَانَ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ وَ لَمْ یَمْشِ بِالنَّمِیمَهِ.(روضه الواعظین ج ۲ ص ۳۶۷ )
در حالى که موسى بن عمران (علیه السلام) با خداوند متعال مناجات مىکرد، مردى را در سایه عرش خدا دید. عرضه داشت: پروردگارا! این کیست که عرش تو بر او سایه افکنده است؟ فرمود: این نسبت به پدر و مادرش مهربان و نیکوکار بود و سخن‌چینى نمىکرد.
۳-۲- نیکی کردن دیگران به ما
عَمَّارِ بْنِ حَیَّانَ: خَبَّرْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) بِبِرِّ إِسْمَاعِیلَ ابْنِی بِی فَقَالَ لَقَدْ کُنْتُ أُحِبُّهُ وَ قَدِ ازْدَدْتُ لَهُ حُبّاً إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَتَتْهُ أُخْتٌ لَهُ مِنَ الرَّضَاعَهِ فَلَمَّا نَظَرَ إِلَیْهَا سُرَّ بِهَا وَ بَسَطَ مِلْحَفَتَهُ لَهَا فَأَجْلَسَهَا عَلَیْهَا ثُمَّ أَقْبَلَ یُحَدِّثُهَا وَ یَضْحَکُ فِی وَجْهِهَا ثُمَّ قَامَتْ فَذَهَبَتْ وَ جَاءَ أَخُوهَا فَلَمْ یَصْنَعْ بِهِ مَا صَنَعَ بِهَا فَقِیلَ لَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ صَنَعْتَ بِأُخْتِهِ مَا لَمْ تَصْنَعْ بِهِ وَ هُوَ رَجُلٌ فَقَالَ لِأَنَّهَا کَانَتْ أَبَرَّ بِوَالِدَیْهَا مِنْهُ.(بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۵۵۹ )
عمار بن حیان: به امام صادق (علیه السلام) از نیکی کردن پسرم اسماعیل، به خودم گزارش دادم. فرمود: من دوستش می‌داشتم و دوستی‌ام به او افزوده شد. همانا خواهر رضاعی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نزد آن حضرت آمد. چون حضرت او را دید، از دیدنش شاد شد و رواندازش را برای او پهن کرد و او را بر آن نشاند. آنگاه با او به گفتگو پرداخت و بر رویش خندید. سپس او برخاست و رفت و برادرش آمد. اما با او چنین رفتاری نکرد و پذیرایی به عمل نیاورد. گفتند: ای رسول خدا، با خواهرش چنان کردی که با او نکردی، با اینکه او مرد است؟ فرمود: برای اینکه آن خواهر با والدینش از او بیشتر خوش رفتارتری می‌کند.
۳-۳- آسان شدن مرگ و دفع فقر
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُخَفِّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ فَلْیَکُنْ لِقَرَابَتِهِ وَصُولًا وَ بِوَالِدَیْهِ بَارّاً فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ هَوَّنَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ لَمْ یُصِبْهُ فِی حَیَاتِهِ فَقْرٌ أَبَداً. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۱)
هر کس که می‌خواهد خدای عزیز و بلندمرتبه، سختی‌های مرگ را برایش سبک بسازد، باید با خویشانش صله رحم کند و نیکی به والدین داشته باشد؛ و چون چنین باشد، خدا سختی‌های مرگ را برای او آسان می‌کند، و تا زنده است هرگز فقر به او نمی‌رسد.
۳-۴- طول عمر و افزایش روزی
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُمَدَّ لَهُ فِی عُمُرِهِ وَ یُبْسَطَ لَهُ فِی رِزْقِهِ فَلْیَصِلْ أَبَوَیْهِ فَإِنَّ صِلَتَهُمَا مِنْ طَاعَهِ اللَّهِ. (عده الداعی ج ۲ ص ۳۶۷)
هر کس دوست دارد که عمرش دراز شود و روزى او زیاد شود، پس با والدین صله رحم کند، زیرا ارتباط با آن دو اطاعت خداست.
۳-۵- رسیدن به خیر زیاد و درجات عالی
ابْنُ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ رَفَعَهُ قَالَ: رَأَى مُوسَى بْنُ عِمْرَانَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) رَجُلًا تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ فَقَالَ یَا رَبِّ مَنْ هَذَا الَّذِی أَدْنَیْتَهُ حَتَّى جَعَلْتَهُ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ فَقَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى یَا مُوسَى هَذَا لَمْ یَکُنْ یَعُقُّ وَالِدَیْهِ وَ لَا یَحْسُدُ النَّاسَ عَلى ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۳)
موسی بن عمران (علیه السلام) مردی را زیر سایه عرش دید و گفت: پروردگارا، او چه کسی است که این اندازه به خود نزدیکش کرده‌ای و در سایه عرش جایش داده‌ای؟ خداوند بزرگ و برتر فرمود: ای موسی! این فرد نسبت به پدر و مادر خود ناسپاس نبوده، و به مردم حسد نمی‌بُرد، در آنچه خدا از فضل خود به آنها داده است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ أَوْ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّی عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقُ عَنْهُمَا وَ یَحُجُّ عَنْهُمَا وَ یَصُومُ عَنْهُمَا فَیَکُونَ الَّذِی صَنَعَ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِبِرِّهِ وَ صَلَاتِهِ خَیْراً کَثِیراً. (بحارالانوار ج ۷۱ ص ۴۶ )
چه باز می‌دارد یکی از شماها را که احسان کند به پدر و مادرش، زنده باشند یا مرده و از طرف آنها نماز بخواند، صدقه بدهد، حج به جا بیاورد، و روزه بدارد. زیرا آنچه می‌کند، برای آنها است، و خودش هم مانندِ آن را دارد، و خداوند عزیز و بلندمرتبه به سبب این نیکی و نماز او، خیر بسیار زیادی برایش می‌افزاید.
۳-۶- پاداش در روز قیامت
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ تُهَوِّنَانِ الْحِسَابَ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ { الَّذِینَ یَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ یُوصَلَ وَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَ یَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ.} (رعد /۲۱). (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۵)
نیکی به والدین و صله رحم، حساب را آسان می‌کنند. و سپس این آیه را خواند: { آنان که آنچه را خدا به پیوستن آن فرمان داده پیوند می دهند و از پروردگارشان می ترسند و از سختیِ بازخواست خداوند بیمناکند. }.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: سَیِّدُ الْأَبْرَارِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ رَجُلٌ بَرَّ وَالِدَیْهِ بَعْدَ مَوْتِهِمَا. (بحار الانوار ج ۷۱ ص ۸۶)
سَرور نیکوکاران در روز قیامت، مردی است که به والدین خود پس از مرگ آنها نیکی کرده‌است.
۳-۷- آمرزش گناهان
وَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ لَمْ أَتْرُکْ شَیْئاً مِنَ الْقَبِیحِ إِلَّا وَ قَدْ فَعَلْتُهُ فَهَلْ لِی مِنْ تَوْبَهٍ فَقَالَ لَهُ هَلْ بَقِیَ مِنْ وَالِدَیْکَ أَحَدٌ فَقَالَ نَعَمْ أَبِی فَقَالَ: اذْهَبْ وَ ابْرَرْهُ فَلَمَّا وَلَّى قَالَ النَّبِیُّ: لَوْ کَانَتْ أُمُّهُ. (عده الداعی ص ۸۵ )
و مردى به نزد پیامبر (صلی الله و علیه وآله) آمد و عرضه داشت: اى رسول خدا! هیچ کار بدى نبود که انجام نداده باشم. آیا توبه‌ی من قبول است؟ آن حضرت به او فرمود: آیا از پدر و مادرت کسى باقى مانده است؟ عرض کرد: آرى پدرم. فرمود: برو با او به نیکویى رفتار کن. وقتى بازگشت، حضرت فرمود: اى کاش مادرش زنده بود.
۳-۸- استجابت دعا
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثُ دَعَوَاتٍ لَا یُحْجَبْنَ عَنِ اللَّهِ تَعَالَى دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ إِذَا بَرَّهُ وَ دَعْوَتُهُ عَلَیْهِ إِذَا عَقَّهُ وَ … (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۲)
سه دعا از خدای بزرگ، بازداشته نمی‌شود: دعای پدر در حق فرزند حق‌شناس خود، و نفرینش بر او، اگر نسبت به پدرش ناسپاس باشد. و …
۴- عقوق والدین
۴-۱- اهمیت عقوق والدین
اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: حَرَّمَ اللَّهُ عُقُوقَ الْوَالِدَیْنِ لِمَا فِیهِ مِنَ الْخُرُوجِ مِنَ التَّوْفِیقِ لِطَاعَهِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ التَّوْقِیرِ لِلْوَالِدَیْنِ وَ تَجَنُّبِ کُفْرِ النِّعْمَهِ وَ إِبْطَالِ الشُّکْرِ وَ مَا یَدْعُو مِنْ ذَلِکَ إِلَى قِلَّهِ النَّسْلِ وَ انْقِطَاعِهِ لِمَا فِی الْعُقُوقِ مِنْ قِلَّهِ تَوْقِیرِ الْوَالِدَیْنِ وَ الْعِرْفَانِ بِحَقِّهِمَا وَ قَطْعِ الْأَرْحَامِ وَ الزُّهْدِ مِنَ الْوَالِدَیْنِ فِی الْوَلَدِ وَ تَرْکِ التَّرْبِیَهِ بِعِلَّهِ تَرْکِ الْوَلَدِ بِرَّهُمَ . (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۴)
خدا عقوق والدین را حرام کرد، چون مایه‌ی بی توفیقی در اطاعت خدای عزیز و بلندمرتبه و احترام به والدین می‌شود؛ و از ناسپاسی نعمت و عدم تشکر برحذر کرده است، چون این خود موجب کمبود نسل و قطع آن می‌شود؛ زیرا عقوق، مایه‌ی کمبود احترام به والدین و حق ناشناسی نسبت به آنها است، و سبب قطع رحِم و بی‌رغبتی پدر و مادر به فرزند و ترک پرورش او می‌شود؛ برای اینکه فرزند، نیکی به آنان را وامی‌گذارد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ مِنَ الْعُقُوقِ أَنْ یَنْظُرَ الرَّجُلُ إِلَى وَالِدَیْهِ یُحِدُّ النَّظَرَ إِلَیْهِمَا. (مشکاه الأنوار ص ۱۶۳)
از جمله موارد عاق شدن این است که کسی با تندى به پدر و مادر نگاه کند.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَدْنَى الْعُقُوقِ أُفٍّ وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَیْئاً أَهْوَنَ مِنْهُ لَنَهَى عَنْهُ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۵۹)
کمترین عقوق «اُف» است؛ و اگر خدای عزیز و بلندمرتبه چیزی سبک‌تر از آن می‌دانست، آن را نهی می‌کرد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَحْزَنَ وَالِدَیْهِ فَقَدْ عَقَّهُمَا . (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۲ )
هر کس پدر و مادرش را اندوهگین کند، به تحقیق که عاق آنها می‌گردد.
۴-۲- آثارعقوق والدین
۴-۲-۱- عدم قبولی نماز
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ نَظَرَ إِلَى أَبَوَیْهِ نَظَرَ مَاقِتٍ وَ هُمَا ظَالِمَانِ لَهُ لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ لَهُ صَلَاهً . (بحار الانوار ج ۷۱ ص۶۱)
هر کس که به چشم دشمنی به پدر و مادرش بنگرد، با اینکه به او ستم‌کارند، خدا نمازش را قبول نمی‌کند.
۴-۲-۲- عدم بهره مندی از بهشت
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ کُشِفَ غِطَاءٌ مِنْ أَغْطِیَهِ الْجَنَّهِ یَجِدُ رِیحَهَا مَنْ کَانَتْ لَهُ رُوحٌ مِنْ مَسِیرَهِ خَمْسِمِائَهِ عَامٍ إِلَّا صِنْفٌ وَاحِدٌ قُلْتُ مَنْ هُمْ قَالَ الْعَاقُّ لِوَالِدَیْهِ. (إرشاد القلوب ج ۱ص ۱۷۹)
در قیامت، پردهاى از پردههاى بهشت برداشته شود، و به این سبب اگر کسى مشامى (سالم) داشته باشد، از پانصد سال راه بوى آن را احساس مىکند، مگر یک گروه! عرض شد: کدام گروه؟ فرمود: عاق شده‌ی والدین.
۴-۲-۳- تعجیل درعقوبت
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ثَلَاثَهٌ مِنَ الذُّنُوبِ تُعَجَّلُ عُقُوبَتُهَا وَ لَا تُؤَخَّرُ إِلَى الْآخِرَهِ عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ وَ الْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ وَ کُفْرُ الْإِحْسَانِ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۷۴)
سه گناه وجود دارد که عقوبتشان زود فرا می‌رسد و به آخرت نمی‌افتد: عقوق والدین، ستم بر مردم، و ناسپاسی از احسان.
۴-۲-۴- دوزخ
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: کُنْ بَارّاً وَ اقْتَصِرْ عَلَى الْجَنَّهِ وَ إِنْ کُنْتَ عَاقّاً فَظّاً فَاقْتَصِرْ عَلَى النَّار. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۶۰)
خوش رفتار باش، و بهشت برای تو است و اگرعاق شده باشی، آتش دوزخ برای تو است.
۴-۲-۵- ذلت و خواری
اَلهادی عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْعُقُوقُ یُعْقِبُ الْقِلَّهَ وَ یُؤَدِّی إِلَى الذِّلَّهِ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۸۴)
عقوق به دنبال خود کاستی دارد، و به خواری می‌کشاند.
۵- حقوق والدین
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) مَنْ أَعْظَمُ حَقّاً عَلَى الرَّجُلِ قَالَ وَالِدَاهُ. (مشکاه الأنوار ص ۱۵۸ )
از حضرت رسول (صلى اللَّه علیه و آله) سؤال شد: کدام کس حقش بر مرد بزرگ‌تر است؟ فرمود: پدر و مادر.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ حَقُ أُمِّکَ أَنْ تَعْلَمَ أَنَّهَا حَمَلَتْکَ حَیْثُ لَا یَحْتَمِلُ أَحَدٌ أَحَداً وَ أَعْطَتْکَ مِنْ ثَمَرَهِ قَلْبِهَا مَا لَا یُعْطِی أَحَدٌ أَحَداً وَ وَقَتْکَ بِجَمِیعِ جَوَارِحِهَا وَ لَمْ تُبَالِ أَنْ تَجُوعَ وَ تُطْعِمَکَ وَ تَعْطَشَ وَ تَسْقِیَکَ وَ تَعْرَى وَ تَکْسُوَکَ وَ تَضْحَى وَ تُظِلَّکَ وَ تَهْجُرَ النَّوْمَ لِأَجْلِکَ وَ وَقَتْکَ الْحَرَّ وَ الْبَرْدَ لِتَکُونَ لَهَا فَإِنَّکَ لَا تُطِیقُ شُکْرَهَا إِلَّا بِعَوْنِ اللَّهِ تَعَالَى وَ تَوْفِیقِهِ … (خصال ج ۲ ص ۵۶۴)
و حق مادرت این است که بدانى او آنگاه که هیچ کس را توانایى حمل تو نبوده، حمل کرده و میوه‌ی دلش که کسى به او نمىدهد به تو ارزانى داشته و با همه‌ی اعضایش از تو مواظبت کرده است. او باکى نداشته که خود گرسنه مانده تا تو را غذا دهد. خود تشنه مانده و تو را سیراب کند. و خود برهنه مانده و تو را بپوشاند. خود آفتاب خورده تا تو در سایه باشی. او به جهت تو بىخوابى کشیده و تو را از گرما و سرما نگهدارى کرده است تا تو فرزندى براى او باشى. از این رو، تو جز با یارى و توفیق خداوند توانایى سپاسگزارى از او را ندارى.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَمَّا حق أَبِیکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ أَصْلُکَ وَ أَنَّهُ لَوْلَاهُ لَمْ تَکُنْ فَمَهْمَا رَأَیْتَ فِی نَفْسِکَ مِمَّا یُعْجِبُکَ فَاعْلَمْ أَنَّ أَبَاکَ أَصْلُ النِّعْمَهِ عَلَیْکَ فِیهِ فَاحْمَدِ اللَّهَ وَ اشْکُرْهُ عَلَى قَدْرِ ذَلِکَ وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّه .( الخصال ج ۲ ص ۵۶۸)
و حق پدرت این که بدانى او ریشه و اساس توست. که اگر او نبود تو نیز نبودى، پس هر گاه در وجود خود شگفتی‌هایى دیدى، بدان که پدرت اصل نعمت بر توست. پس خدا را به همان اندازه ستایش کرده و سپاسگزارى کن و هیچ نیرویى جز از خدا نیست.
۶- وظایف والدین
۶-۱- دعوت به روش اهل بیت علیهم السلام
سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) إِنَّ لِی أَهْلَ بَیْتٍ وَ هُمْ یَسْمَعُونَ مِنِّی أَ فَأَدْعُوهُمْ إِلَى هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ نَعَمْ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ {یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَهُ.} (تحریم:۶ ). (بحارالأنوار ج ۷۱ ص ۸۶ )
سلیمان بن خالد: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: همانا من خانواده‌ای دارم که از من حرف‌شنوی دارند. آیا آنها را به این روش و مکتب فرا بخوانم؟ فرمود: آری، همانا خدای عزیز و بلندمرتبه در کتابش می‌فرماید: {ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده‌ی خود را از آتشی که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند، نگهدارید.}
۶-۲- یاری دادن فرزندان در نیکی به آنان
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَى بِرِّهِ قَالَ قُلْتُ کَیْفَ یُعِینُهُ عَلَى بِرِّهِ قَالَ یَقْبَلُ مَیْسُورَهُ وَ یَتَجَاوَزُ عَنْ مَعْسُورِهِ وَ لَا یُرْهِقُهُ وَ لَا یَخْرَقُ بِهِ.(کافی ج ۶ ص ۴۹ )
رسول خدا فرمود: خداى رحمت کند کسى را که در نیکوکارى به فرزند خود کمک کند. راوى پرسید: چگونه به فرزند خود در نیکى یارى کند؟ حضرت فرمود: آنچه را که کودک در قدرت داشته و انجام داده از او قبول کند، آنچه را که انجامش براى کودک طاقت فرساست از او نخواهد، او را به گناه وادار نکند و در برابر او کار خلاف مرتکب نشود.
۶-۳- دعا برای فرزند
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: دُعَاءُ الْوَالِدِ لِوَلَدِهِ کَدُعَاءِ النَّبِیِّ لِأُمَّتِهِ.( مشکاه الأنوار ص ۱۶۲)
دعاى پدر براى فرزند، مانند دعاى پیغمبر براى امّت خود مىباشد.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِلَهِی امْدُدْ لِی فِی أَعْمَارِهِمْ ، وَ زِدْ لِی فِی آجَالِهِمْ ، وَ رَبِّ لِی صَغِیرَهُمْ ، وَ قَوِّ لِی ضَعِیفَهُمْ ، وَ أَصِحَّ لِی أَبْدَانَهُمْ وَ أَدْیَانَهُمْ وَ أَخْلَاقَهُمْ ، وَ عَافِهِمْ فِی أَنْفُسِهِمْ وَ فِی جَوَارِحِهِمْ وَ فِی کُلِّ مَا عُنِیتُ بِهِ مِنْ أَمْرِهِمْ ، وَ أَدْرِرْ لِی وَ عَلَى یَدِی أَرْزَاقَهُمْ . (صحیفه سجادیه دعای ۲۵)
خدایا! عمر آنان را به سود من طولانی کن و مدّت زندگی آنها به خاطر من بیافزا و خردسال‌شان را به نفع من تربیت کن و ناتوان‌شان را برای من نیرومند ساز و بدن‌ها و آیین‌ها و اخلاق‌شان را برایم به سلامت‌دار و به آنها در جان و اعضا و هر کارشان که به آن اهتمام دارم، سلامت همه جانبه عنایت کن؛ و برای من و به دست من، روزی آنان را فراوان فرما.
وَ اجْعَلْهُمْ أَبْرَاراً أَتْقِیَاءَ بُصَرَاءَ سَامِعِینَ مُطِیعِینَ لَکَ ، وَ لِأَوْلِیَائِکَ مُحِبِّینَ مُنَاصِحِینَ ، وَ لِجَمِیعِ أَعْدَائِکَ مُعَانِدِینَ وَ مُبْغِضِینَ ، آمِینَ . (صحیفه سجادیه دعای ۲۵)
و آنان را نیکوکار، پرهیزکار، بصیر و بینا، شنوا و فرمان‌بُردار خود و نسبت به دوستانت بامحبت و خیرخواه و در ارتباط به دشمنانت، سرسخت و کینه‌ورز، قرار ده. آمین
وَ أَعِنِّی عَلَى تَرْبِیَتِهِمْ وَ تَأْدِیبِهِمْ ، وَ بِرِّهِمْ ، وَ هَبْ لِی مِنْ لَدُنْکَ مَعَهُمْ أَوْلَاداً ذُکُوراً، وَ اجْعَلْ ذَلِکَ خَیْراً لِی ، وَ اجْعَلْهُمْ لِی عَوْناً عَلَى مَا سَأَلْتُکَ. (صحیفه سجادیه دعای ۲۵)
و مرا در تربیت و ادب کردن و نیکی در حقّشان یاری ده و مرا از سوی خود علاوه بر آنان اولاد پسر بخش و آن را برایم خیر قرار ده و آنان را در آنچه از تو می‌خواهم یاورم ساز.
وَ أَعِذْنِی وَ ذُرِّیَّتِی مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ ، فَإِنَّکَ خَلَقْتَنَا وَ أَمَرْتَنَا وَ نَهَیْتَنَا وَ رَغَّبْتَنَا فِی ثَوَابِ مَا أَمَرْتَنَا وَ رَهَّبْتَنَا عِقَابَهُ… (صحیفه سجادیه دعای ۲۵)
و مرا و نسلم را از شیطان رانده‌شده پناه ده؛ چرا که تو ما را آفریدی و به ما امر و نهی فرمودی و ما را در ثواب آنچه به آن امر کردی ترغیب و به عذاب آنچه از آن نهی فرمودی تهدید کردی…
۶-۴- بوسیدن فرزند
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَانَ لَهُ حَسَنَهً.(عده الداعی ص ۸۸)
هر کس فرزندش را ببوسد پاداشی براى او نوشته مىشود.
وَ قِیلَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) کَانَ یُقَبِّلُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَقَالَ الْأَقْرَعُ بْنُ حَابِسٍ إِنَّ لِی عَشَرَهً مِنَ الْوَلَدِ مَا قَبَّلْتُ أَحَداً مِنْهُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) مَنْ لَا یَرْحَمْ لَا یُرْحَمْ. (روضه الواعظین ج ۲ ص ۳۶۹)
و گفته شده است که پیامبر (صلی الله و علیه وآله) حسن بن على (علیه السلام) را مىبوسید. اقرع بن حابس گفت: من ده پسر دارم و هیچ کدام را نبوسیدهام. پیامبر فرمود: آن کس که رحم و مهربانى نکند به او مهربانى نمىشود!
۶-۵- نفرین نکردن
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَیُّمَا رَجُلٍ دَعَا عَلَى وُلْدِهِ أَوْرَثَهُ اللَّهُ الْفَقْرَ. (عده الداعی ص ۸۹)
هر کس بر فرزندش نفرین کند، خداى تعالى او را فقیر کند.
۶-۶- مهرورزی
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ لَیَرْحَمُ الْوَالِدَ لِشِدَّهِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ. (عده الداعی ص ۸۸)
خداى تعالى به خاطر دوستى فراوان پدر به فرزند، به پدر رحم مىکند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَى وَلَدِهِ فَسَرَّهُ کَانَ لِلْوَالِدِ عِتْقُ نَسَمَهٍ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ سِتِّینَ وَ ثَلَاثَمِائَهِ نَظْرَهٍ قَالَ اللَّهُ أَکْبَرُ. (بحار الأنوار ج۷۱ص ۸۰)
هرگاه پدر به فرزندش نگاه کند و شادش گرداند، ثواب آزاد کردن بنده‌ای را می‌برد. گفتند: ای رسول خدا! حتی اگر سیصد و شصت بار نگاه کند؟! فرمود: خداوند بزرگ‌تر است.
۶-۷- نیکی کردن
اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: بَرُّوا أَوْلَادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا إِلَیْهِمْ فَإِنَّهُمْ یَظُنُّونَ أَنَّکُمْ تَرْزُقُونَهُمْ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۷ )
به فرزندانتان نیکی کنید ، و به آنها احسان کنید. زیرا آنان می‌پندارند که شما روزیشان را می‌دهید.
وَ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَنْ أَبَرُّ قَالَ وَالِدَیْکَ قَالَ قَدْ مَضَیَا قَالَ بَرَّ وُلْدَکَ. (عده الداعی ص ۸۸)
و مردى از انصار به ابى عبد الله امام صادق (علیه السلام) عرض کرد: به چه کسى نیکویى کنم؟ فرمود: به پدر و مادرت. عرض کرد: آن دو مرده‌اند. فرمود: به فرزندت نیکویى کن.
۶-۷- آموزش قرآن
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ کَانَ لَهُ حَسَنَهً وَ مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ مَنْ عَلَّمَهُ الْقُرْآنَ دُعِیَ الْأَبَوَانِ فَکُسِیَا حُلَّتَیْنِ یُضِیءُ مِنْ نُورِهِمَا وُجُوهُ أَهْلِ الْجَنَّه. (عده الداعی ص ۸۸)
هر کس فرزندش را ببوسد حسنهاى براى او نوشته مىشود و هر کس او را خوشحال سازد، خداى تعالى او را خوشحال مىکند، و هر کس به او قرآن بیاموزد، پدر و مادرش را بخواهند و به ایشان حُلّه‌ای بپوشانند که از نور آن صورت اهل بهشت بدرخشد.
۶-۸- رعایت تساوی
وَ رَأَى (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) رَجُلًا مِنَ الْأَنْصَارِ وَ لَهُ وَلَدَانِ قَبَّلَ أَحَدَهُمَا وَ تَرَکَ الْآخَرَ فَقَالَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) هَلَّا وَاسَیْتَ بَیْنَهُمَا. (عده الداعی ص ۸۸)
پیامبر اکرم (صلی اله علیه و آله) مردى از انصار را دید که دو فرزند داشت؛ یکى از فرزندانش را بوسید و دیگرى را ترک کرد. حضرت فرمود. چرا بین آن دو مساوات نکردى؟
۷- وظایف فرزند نسبت به والدین
۷-۱- دعا برای والدین
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ اشْکُرْ لَهُمَا تَرْبِیَتِی، وَ أَثِبْهُمَا عَلَى تَکْرِمَتِی، وَ احْفَظْ لَهُمَا مَا حَفِظَاهُ مِنِّی فِی صِغَرِی. (صحیفه سجادیه دعای ۲۴)
خداوندا! آن دو را پاداش ده که مرا پروردهاند و از ثواب بهرهمند گردان که مرا گرامى داشتهاند، و حق ایشان نگهدار که مرا در کودکی محافظت کردهاند. (صحیفه سجادیه دعای ۲۴)
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ وَ مَا مَسَّهُمَا مِنِّی مِنْ أَذًى، أَوْ خَلَصَ إِلَیْهِمَا عَنِّی مِنْ مَکْرُوهٍ، أَوْ ضَاعَ قِبَلِی لَهُمَا مِنْ حَقٍّ فَاجْعَلْهُ حِطَّهً لِذُنُوبِهِمَا، وَ عُلُوّاً فِی دَرَجَاتِهِمَا، وَ زِیَادَهً فِی حَسَنَاتِهِمَا، یَا مُبَدِّلَ السَّیِّئَاتِ بِأَضْعَافِهَا مِنَ الْحَسَنَاتِ. (صحیفه سجادیه دعای ۲۴)
بار خدایا! هر آزار که از من به آن دو رسیده و هر ناپسندی که از من در حق آن دو سر زده و هر حقى از آن دو که من ضایع کردهام، همه را سبب کاستن از گناهانشان و علوّ درجاتشان و افزونى حسناتشان قرار ده، اى خداوندى که گناهان را به چند برابر حسنات بدل مىفرمایى!
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ، وَ اخْصُصْ أَبَوَیَّ بِأَفْضَلِ مَا خَصَصْتَ بِهِ آبَاءَ عِبَادِکَ الْمُؤْمِنِینَ وَ أُمَّهَاتِهِمْ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ. (صحیفه سجادیه دعای ۲۴)
بار خدایا! بر محمد و آل او و ذریّه او درود بفرست و پدر و مادر مرا به برترین موهبت‌هایى که خاص پدران و مادران بندگان مومن خود گردانیدهاى، مخصوص گردان. اى مهربانترین مهربانان!
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ لَا تُنْسِنِی ذِکْرَهُمَا فِی أَدْبَارِ صَلَوَاتِی، وَ فِی إِنًى مِنْ آنَاءِ لَیْلِی، وَ فِی کُلِّ سَاعَهٍ مِنْ سَاعَاتِ نَهَارِی. (صحیفه سجادیه دعای ۲۴)
خداوندا! پس از هر نماز من و در هر وقت دیگر از اوقات شب و در هر ساعت از ساعات روز، پدر و مادرم را از یاد من مبر.
۷-۲- سپاسگزاری
اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِثَلَاثَهٍ مَقْرُونٍ بِهَا ثَلَاثَهٌ أُخْرَى أَمَرَ بِالصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ فَمَنْ صَلَّى وَ لَمْ یُزَکِّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهُ صَلَاتُهُ وَ أَمَرَ بِالشُّکْرِ لَهُ وَ لِلْوَالِدَیْنِ فَمَنْ لَمْ یَشْکُرْ وَالِدَیْهِ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ وَ أَمَرَ بِاتِّقَاءِ اللَّهِ وَ صِلَهِ الرَّحِمِ فَمَنْ لَمْ یَصِلْ رَحِمَهُ لَمْ یَتَّقِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَ.(عیون أخبار الرضا علیه السلام ج ۱ ص ۲۵۸)
همانا خدای عزیز و بلندمرتبه به سه چیز فرمان داده که سه چیز دیگر مقرون و همراه آن است: امر کرده به نماز و زکات؛ پس هر کس که نماز بخواند و زکات ندهد، نمازش پذیرفته نمی‌شود. و امر کرده به شکر خودش، به همراه شکر والدین؛ پس هر کس که شکر والدین نکند، شکر خدا را نکرده است. و امر کرده به تقوای خدا و صله رحم؛ پس هر کس صله‌رحم نکند، تقوای خدای عزیز و بلندمرتبه را ندارد.
۷-۳- نگاه مهر آمیز
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَا وَلَدٌ بَارٌّ نَظَرَ إِلَى أَبَوَیْهِ بِرَحْمَهٍ إِلَّا کَانَ لَهُ بِکُلِّ نَظْرَهٍ حِجَّهٌ مَبْرُورَهٌ فَقَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِائَهَ نَظْرَهٍ قَالَ نَعَمْ اللَّهُ أَکْبَرُ وَ أَطْیَبُ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۳)
هیچ فرزند نیکوکاری نیست که به پدر و مادرش نظر رحمت کند، مگر اینکه با هر نگاهی، ثواب حج مقبولی را داشته باشد. گفتند: ای رسول خدا! حتی اگر هر روزی صد بار نگاه کند؟! فرمود: آری، خدا بزرگ‌تر و پاک‌تر است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: نَظَرُ الْوَلَدِ إِلَى وَالِدَیْهِ حُبّاً لَهُمَا عِبَادَهٌ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۸۴)
نظر فرزند به والدینش از روی مهر به آنها، عبادت است.
۷-۴- مهرورزی
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ نَشَرَ اللَّهُ عَلَیْهِ کَنَفَهُ وَ أَدْخَلَهُ الْجَنَّهَ فِی رَحْمَتِهِ … وَ شَفَقَهٌ عَلَى الْوَالِدَیْنِ وَ ... (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۱)
چهار [خصلت] وجود دارد که هر کس آنها را داشته باشد، خدا پناهش را بر او می‌گسترد و او را در بهشت، مشمول رحمت خود می‌سازد: … مهربانی با والدین، و …
۷-۵- اعمال مستحبی به نیابت از آنان
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا یَمْنَعُ الرَّجُلَ مِنْکُمْ أَنْ یَبَرَّ وَالِدَیْهِ حَیَّیْنِ أَوْ مَیِّتَیْنِ یُصَلِّی عَنْهُمَا وَ یَتَصَدَّقُ عَنْهُمَا وَ یَحُجُّ عَنْهُمَا وَ یَصُومُ عَنْهُمَا فَیَکُونَ الَّذِی صَنَعَ لَهُمَا وَ لَهُ مِثْلُ ذَلِکَ فَیَزِیدَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِبِرِّهِ وَ صَلَاتِهِ خَیْراً کَثِیراً. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۴۶)
چه باز می‌دارد یکی از شماها را که احسان کند به پدر و مادرش _ زنده باشند یا مرده _ و از طرف آنها نماز بخواند، صدقه بدهد، حج به جا بیاورد، و روزه بدارد؛ زیرا آنچه می‌کند، برای آنها است، و خودش هم مانندِ آن را دارد. و خدای عزیز و بلندمرتبه به سبب این نیکی و نماز او، خیر بسیار زیادی برایش می‌افزاید.
۷-۶- شاد کردن
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ إِنْ أَحْبَبْتَ أَنْ یَزِیدَ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ فَسُرَّ أَبَوَیْکَ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۸۱)
اگر می‌خواهی خدا بر عمرت بیافزاید، پدر و مادرت را شاد کن.
۷-۷- خشنود کردن
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: رِضَى اللَّهِ مَعَ رِضَى الْوَالِدَیْنِ وَ سَخَطُ اللَّهِ مَعَ سَخَطِ الْوَالِدَیْنِ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۸۰)
خشنودی خدا در گرو خشنودی والدین و خشم خدا در گرو خشم والدین است.
۷-۸- بعضی وظایف دیگر
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَکُونُ الرَّجُلُ عَاقّاً لِوَالِدَیْهِ فِی حَیَاتِهِمَا فَیَصُومُ عَنْهُمَا بَعْدَ مَوْتِهِمَا وَ یُصَلِّی وَ یَقْضِی عَنْهُمَا الدَّیْنَ فَلَا یَزَالُ کَذَلِکَ حَتَّى یُکْتَبَ بَارّاً بِهِمَا وَ إِنَّهُ لَیَکُونُ بَارّاً بِهِمَا فِی حَیَاتِهِمَا فَإِذَا مَاتَ لَا یَقْضِی دَیْنَهُمَا وَ لَا یَبَرُّهُمَا بِوَجْهٍ مِنْ وُجُوهِ الْبِرِّ فَلَا یَزَالُ کَذَلِکَ حَتَّى یُکْتَبَ عَاقّاً. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۸۴ )
یک مرد، عاق والدین است در حیات آنها، و پس از مرگشان، از طرفشان روزه می‌گیرد و نماز می‌خواند و دِین ایشان را می‌پردازد، و پیوسته چنین می‌کند تا اینکه او حق‌شناس نوشته شود. و چه بسا کسی در زندگی والدین، حق‌شناس آنان است، و چون می‌میرند، دِین ایشان را نمی‌پردازد و به هیچ وجه به آنها احسان نمی‌کند، و پیوسته چنین است، تا اینکه او عاق نوشته می‌شود.
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَسْکَنَهُ اللَّهُ فِی أَعْلَى عِلِّیِّینَ فِی غُرَفٍ فَوْقَ غُرَفٍ فِی مَحَلِّ الشَّرَفِ کُلِّ الشَّرَفِ… وَ مَنْ أَنْفَقَ عَلَى وَالِدَیْهِ وَ رَفَقَ بِهِمَا وَ بَرَّهُمَا وَ لَمْ یَحْزُنْهُمَا … (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۷۲)
چهار چیز است که هر فرد مومن آن را داشته باشد، خدا او را در اعلی علیین، در بالاترین غرفه ها، در جایگاه شرف کامل جا می‌دهد: … و هر کس که برای پدر و مادرش هزینه کند، با آنان مدارا و نیکی کند و به آنها اندوه ندهد و…
أَبِی وَلَّادٍ الْحَنَّاطِ : سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ {وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً) (نساء/۳۶) فَقَالَ الْإِحْسَانُ أَنْ تُحْسِنَ صُحْبَتَهُمَا وَ لَا تُکَلِّفَهُمَا أَنْ یَسْأَلَاکَ شَیْئاً هُمَا یَحْتَاجَانِ إِلَیْهِ وَ إِنْ کَانَا مُسْتَغْنِیَیْنِ أَ لَیْسَ یَقُولُ اللَّهُ {لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ} (آل عمران/۹۲) ثَّم قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ أَمَّا قَوْلُهُ {إِمَّا یَبْلُغَنَ عِنْدَکَ الْکِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ کِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍ}(اسراء/۲۳) قَالَ {إِنْ أَضْجَرَاکَ فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما} (اسراء/۲۳) إِنْ ضَرَبَاکَ قَالَ {وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیماً} (اسراء/۲۳) قَالَ تَقُولُ لَهُمَا عِنْدَ اللَّهِ لَکُمَا فَذَلِکَ مِنْکَ قَوْلٌ کَرِیمٌ وَ قَالَ {وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَهِ} (اسراء/۲۴) قَالَ لَا تَمْلَأْ عَیْنَیْکَ مِنَ النَّظَرِ إِلَیْهِمَا إِلَّا بِرَحْمَهٍ وَ رِقَّهٍ وَ لَا تَرْفَعْ صَوْتَکَ فَوْقَ أَصْوَاتِهِمَا وَ لَا یَدَیْکَ فَوْقَ أَیْدِیهِمَا وَ لَا تَتَقَدَّمْ قُدَّامَهُمَا. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص۷۹)
ابی ولاد حناط: از امام صادق (علیه السلام) راجع به { و به پدر و مادر نیکی کنید.} پرسیدم، فرمود: احسان این است که همنشینی با ایشان را خوش بداری، و اگر چیزی را که نیاز دارند از تو درخواست کردند، آنها را به زحمت نیندازی، اگرچه خودشان بی‌نیاز باشند. آیا خداوند نفرموده است: { به نیکی نمی‌رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید.} سپس امام (علیه السلام) فرمود: این قول خداوند: { اگر در نزد تو یکی از آنها یا هر دوی آنها به پیری رسیدند، به آنها اُف نگو.} یعنی { اگر به تو سختی دادند، به آنها اُف نگو و آنها را از خود مران.} و فرمود اگر تو را زدند { به آنها گفتار کریمانه بگو.}: یعنی به آنها بگو پیش خدا پاداش دارید، که این قول کریم است: { بال‌های مذلّت را بر ایشان بگستران.} یعنی به آنها خیره مشو، مگر با نظر رحمت و رقّت. و صدایت را بالای صدای ایشان مبر؛ و دستت را بالای دست ایشان مبر؛ و در مقابلشان راه مرو.
۸- عاق شدن والدین
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یَلْزَمُ الْوَالِدَیْنِ مِنَ الْعُقُوقِ لِوَلَدِهِمَا إِذَا کَانَ الْوَلَدُ صَالِحاً مَا یَلْزَمُ الْوَلَدَ لَهُمَا. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۷۰)
برگردن پدر و مادر عقوق و ناسپاسی برای فرزندشان قرار داده می‌شود، اگر که شایسته باشد، همانند آنچه برای آنان به گردن فرزند است.
۹- حقوق فرزندان
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ ثَلَاثَهٌ یُحَسِّنُ اسْمَهُ وَ یُعَلِّمُهُ الْکِتَابَهَ وَ یُزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغَ. (بحار الأنوار ج ۷۱ص ۸۰)
حق فرزند بر پدرش سه گونه است: نام نیکو بر او بگذارد، نوشتن به او بیاموزد و چون بالغ شد، زنش بدهد.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَمَّا حَقُّ وَلَدِکَ فَأَنْ تَعْلَمَ أَنَّهُ مِنْکَ وَ مُضَافٌ إِلَیْکَ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا بِخَیْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ أَنَّکَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّیتَهُ مِنْ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ الدَّلَالَهِ عَلَى رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمَعُونَهِ لَهُ عَلَى طَاعَتِهِ فَاعْمَلْ فِی أَمْرِهِ عَمَلَ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ مُثَابٌ عَلَى الْإِحْسَانِ إِلَیْهِ مُعَاقَبٌ عَلَى الْإِسَاءَهِ إِلَیْهِ. (بحار الأنوار ج ۷۱ ص ۶)
و حق فرزندت این است که بدانى او از توست و در آینده دنیا نیکى و بدى او به تو نسبت داده می‌شود و تو مسئول تربیت خوب او و راهنمایى او به سوى پروردگار عزیز و بلندمرتبه‌اش هستى، تویى که بایستى او را در اطاعت پروردگارش یارى کنى، پس در باره‌ی او همچون کسى رفتار کن که می‌دانى با احسان کردن به فرزندان پاداش خواهى داشت و با بدى به او کیفر خواهى دید.
قَالَ رَجُلٌ :یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا حَقُّ ابْنِی هَذَا قَالَ: تُحَسِّنُ اسْمَهُ وَ أَدَبَهُ وَ تَضَعُ مَوْضِعاً حَسَناً. (عده الداعی ص ۸۶)
مردى عرضه داشت: اى رسول خدا! حق فرزندم چیست؟ فرمود: اسم نیکو بر او بگذارى و خوب تربیتش کنى و موقعیت خوبى به او بدهى.
۱۰- والدین حقیقی ما
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَقُولُ أَنَا وَ عَلِیٌّ أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّهِ وَ لَحَقُّنَا عَلَیْهِمْ أَعْظَمُ مِنْ حَقِّ أَبَوَیْ وِلَادَتِهِمْ فَإِنَّهَا نُنْقِذُهُمْ إِنْ أَطَاعُونَا مِنَ النَّارِ إِلَى دَارِ الْقَرَارِ وَ نَلْحَقُهُمْ مِنَ الْعُبُودِیَّهِ بِخِیَارِ الْأَحْرَارِ.(بحارالأنوار ج ۲۳ ص ۲۵۹)
از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می فرمود: من و علی دو پدر این امت هستیم و حق ما بر مردم بزرگ‌تر از حق پدر و مادرِ نسبی آنهاست، زیرا ما آنها را در صورت اطاعت از ما، از جهنم به بهشت برین نجات می‌دهیم و آنها را از بندگی به بهترین آزادگان ملحق می‌کنیم.
اَلزّهراءُ عَلَیْهَا السَّلَامُ: أَبَوَا هَذِهِ الْأُمَّهِ مُحَمَّدٌ وَ عَلِیٌّ یُقِیمَانِ أَوَدَهُمْ وَ یُنْقِذَانِهِمْ مِنَ الْعَذَابِ الدَّائِمِ إِنْ أَطَاعُوهُمَا وَ یُبِیحَانِهِمُ النَّعِیمَ الدَّائِمَ إِنْ وَافَقُوهُمَا. (بحار الأنوار ج ۲۳ ص ۲۵۹)
والدین حقیقی این امت محمّد (صلی الله علیه و آله) و علی (علیه السلام) هستند، آنها را از انحرافشان به راه راست برمی‌گردانند و اگر مطیع آنها باشند، از عذاب دائم نجات می‌دهند و نعمت جاوید را بر ایشان جایز می‌کنند، اگر با آن دو موافق باشند.
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَرَادَ أَنْ یَعْلَمَ کَیْفَ قَدْرُهُ عِنْدَ اللَّهِ فَلْیَنْظُرْ کَیْفَ قَدْرُ أَبَوَیْهِ الْأَفْضَلَیْنِ عِنْدَهُ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ. (بحار الأنوار ج ۲۳ ص ۲۶۰)
هر کس می خواهد بداند چقدر در نزد خدا مقام دارد، نگاه کند چه اندازه احترام می‌گذارد به دو پدر شایسته تر خود، محمّد و علی (علیهما السلام).
أَبِی بَصِیرٍ: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَقُولُ إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذَا مَاتَ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ وَ عَلِیّاً یَحْضُرَانِهِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَنَا أَحَدُ الْوَالِدَیْنِ وَ عَلِیٌّ الْآخَرُ قَالَ قُلْتُ وَ أَیُّ مَوْضِعٍ ذَلِکَ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ قَالَ قَوْلُهُ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً.(نساء/۳۶). (بحار الأنوار ج ۳۶ ص ۱۳)
ابو بصیر: شنیدم که امام صادق (علیه السّلام) می‌فرماید: چون مرگ مؤمن فرا رسد، رسول خدا و علی را بر بالین خود حاضر خواهد دید. و رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: یکی از والدین من هستم و آن دیگری علی است. عرض کردم: در کجای قرآن به این مطلب اشاره شده است؟ فرمود: آیه: { و خدا را بپرستید، و چیزى را با او شریک مگردانید؛ و به پدر و مادر احسان کنید.}
ثبت دیدگاه