آداب همسایه داری

همسایه خوب

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ أَحْسِنْ إِلَی‏ جَارِکَ‏ تَکُنْ‏ مُؤْمِناً وَ أَحِبَّ لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ تَکُنْ مُسْلِماً. (إرشاد القلوب ج‏۱ ص ۱۸۴)

و به همسایه‌‏ات خوبی کن تا مؤمن باشی و هر چه برای خودت دوست می‏‌داری برای مردم دوست داشته باش تا مسلمان واقعی باشی.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ یا عَلِیُّ أَحْسِنْ خُلُقَکَ مَعَ أَهْلِکَ وَ جِیرَانِکَ‏ وَ مَنْ تُعَاشِرُ وَ تُصَاحِبُ مِنَ النَّاسِ تُکْتَبْ عِنْدَ اللَّهِ فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَی. (تحف العقول ص ۱۴)

ای علی! با خانواده، با همسایگان‏ و با هر که معاشرت و مصاحبت داری، خوش‌خوی باش تا نزد خدا به درجات عالی نایل شوی.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ حَسُنَ جِوَارُهُ کَثُرَ جِیرَانُهُ‏.(غرر الحکم ص ۵۷۸)

هر که همسایه‌ی خوبی باشد، همسایگانش زیاد می شوند.

 

۱-۱- همسایه داری شایسته و آثار آن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ یَا عَلِیُّ أَکْرِمِ الْجَارَ وَ لَوْ کَانَ کَافِراً . (جامع الأخبار ص ۸۴)

ای علی! بزرگ دار همسایه را و اگر چه کافر باشد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الْجِوَارِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَ بِذَلِکَ الْخَبَرَ. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص۱۵۰)

بر شما باد به خوشرفتاری با همسایه، چون خداوند عزیز و بلندمرتبه به آن امر فرموده است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ الْجِوَارِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ. (بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۵۳)

خوش‌رفتاری با همسایه موجب زیاد شدن روزی می‌شود.

 فِی وَصِیَّتِهِ (أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ) عِنْدَ وَفَاتِهِ : اللَّهَ اللَّهَ فِی جِیرَانِکُمْ فَإِنَّهُ وَصِیَّهُ نَبِیِّکُمْ مَا زَالَ یُوصِی بِهِمْ حَتَّی ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ‏. (نهج البلاغه نامه ۴۷)

امیر مؤمنان (علیه السلام) هنگام وفات، در وصیتش فرمود: خدا را! خدا را! در باره همسایگان که حقوقشان را رعایّت کنید همانا که وصیّت پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله) شماست. همواره به خوش‌رفتاری با همسایگان سفارش می‌کرد تا آنجا که گمان بردیم برای آنان ارثی معیّن خواهد کرد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ سَعَادَهِ الْمُسْلِمِ سَعَهُ الْمَسْکَنِ وَ الْجَارُ الصَّالِحُ‏ وَ الْمَرْکَبُ‏ الْهَنِی‏ءُ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۲۸۹)

از سعادت مسلمان این است که خانه‌ای با وسعت و همسایه‌ای شایسته و وسیله‌ی سواریِ آرام و راهوار داشته باشد.

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)  کَتَبَ بَیْنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ مَنْ لَحِقَ بِهِمْ مِنْ أَهْلِ یَثْرِبَ أَنَّ الْجَارَ کَالنَّفْسِ غَیْرَ مُضَارٍّ وَ لَا آثِمٍ وَ حُرْمَهُ الْجَارِ عَلَی الْجَارِ کَحُرْمَهِ أُمِّهِ. (کافی ج‏۲ ص ۶۶۶)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نامه‌‏ای میان مهاجر و انصار و دیگران از مردم مدینه که با آنان پیوند داشتند را نوشت (و همه امضاء کردند) که: همسایه، مانند خود انسان است که نه  به او زیان رسد و نه گنهکار شود. و (دیگر اینکه) احترام همسایه، مانند احترام مادر است.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَعَصَّبُوا لِخِلَالِ الْحَمْدِ مِنَ الْحِفْظِ لِلْجَارِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۳۲۴)

بر خصلت‌های ستوده متعصب باشید که سبب نگهداری حرمت همسایه می‌شود.

کَثِیرِ بْنِ‏ عَلْقَمَهَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَوْصِنِی فَقَالَ: أُوصِیکَ بِتَقْوَی اللَّهِ وَ الْوَرَعِ وَ الْعِبَادَهِ … وَ حُسْنِ الْجِوَارِ فَبِهَذَا جَاءَنَا مُحَمَّدٌ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ). (وسائل الشیعه  ج‏۱۲ ص ۸ )

کثیر بن علقمه: به امام صادق (علیه السّلام) عرض کردم مرا نصیحت فرمایید. فرمود: تو را به تقوای الهی، و پارسایی، و عبادت … و خوشرفتاری نسبت به همسایگان سفارش می‏‌کنم! زیرا حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) برای همین منظور مبعوث شده است.

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ أَشْرَفُهُمْ فِی الْجَاهِلِیَّهِ … وَ أَحْسَنَهُمْ جِوَاراً، وَ أَکَفَّهُمْ أَذیً، فَذَلِکَ الَّذِی إِذَا أَسْلَمَ لَمْ یَزِدْهُ إِسْلَامُهُ إِلَّا خَیْراً. (بحار الأنوار ج ۴۶ ص ۱۶۵)

بلکه شریف‌‏ترین افراد در جاهلیت کسانی بودند که … از نظر همسایگان‏، بهترین همسایه‏ و کم آزارترین آنها بوده‌‏اند. پس چنین فردی است که اگر اسلام آورد، اسلامش چیزی بر او نیافزاید، مگر خیر و سعادت.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ أَحْسَنَ مُجَاوَرَهَ مَنْ جَاوَرَهُ کَانَ مُسْلِماً. (کنز الفوائد ج‏۲ ص ۱۶۲)

و هر کس با همسایه‌ی‏ خود خوش رفتار باشد، مسلمان است.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْکَرِیمُ یَأْبَی الْعَارَ وَ یُکْرِمُ الْجَار.( عیون الحکم ص۶۰)

انسان بزرگوار ننگ و عار را نمی‌پذیرد، و همسایه راگرامی می‌دارد .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ مَاتَ وَ لَهُ جِیرَانٌ ثَلَاثَهٌ کُلُّهُمْ رَاضُونَ عَنْهُ غُفِرَ لَهُ. (مشکاه الأنوار ص ۲۱۴)

هر کس بمیرد و سه همسایه داشته باشد و همه از او راضی باشند، آمرزیده شده است.

 

۱-۲- نیکی به همسایه

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ الْجِوَارِ زِیَادَهٌ فِی الْأَعْمَارِ وَ عِمَارَهٌ فِی الدِّیَارِ. (مشکاه الأنوار ص ۲۱۳ )

نیکی به همسایگان، عمر را زیاد می‏‌کند و خانه‌‏ها را آباد می‌‏سازد.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: السَّیِّدُ مَنْ تَحَمَّلَ أَثْقَالَ إِخْوَانِهِ وَ أَحْسَنَ مُجَاوَرَهَ جِیرَانِهِ‏. (عیون الحکم ص ۶۰ )

سَرور، کسی است که بار برادران خود را به دوش کشد و با همسایگانش نیکو همسایه‌داری کند .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: زَکَاهُ الْیَسَارِ بِرُّ الْجِیرَانِ‏ وَ صِلَهُ الْأَرْحَامِ. ( تصنیف غرر الحکم ص ۴۰۶ )

زکات توانگری، نیکی با همسایگان و صله رحم است.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَتْبَعَ الْإِحْسَانَ بِالْإِحْسَانِ وَ احْتَمَلَ جِنَایَاتِ الْإِخْوَانِ وَ الْجِیرَانِ‏ فَقَدْ أَکْمَلَ الْبِرَّ. (عیون الحکم ص ۴۲۵ )

هر که نیکی را به نیکی پاسخ دهد و خطاهای برادران و همسایگان را تحمّل کند، نیکی را کامل کرده است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ أَحْسِنْ إِلَی جَارِکَ تَکُنْ مُؤْمِناً. (إرشاد القلوب ج‏۱ ص ۱۸۴)

و به همسایه‏‌ات نیکی کن تا مؤمن به حساب آیی.

 

۱-۳- احترام به همسایه

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ حُرْمَهُ الْجَارِ عَلَی الْإِنْسَانِ کَحُرْمَهِ أُمِّهِ. (مکارم الأخلاق ص ۱۲۶)

احترام همسایه بر انسان، همانند احترام مادرش است .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین علیه السّلام: مَا تَأَکَّدَتِ الْحُرْمَهُ بِمِثْلِ‏ الْمُصَاحَبَهِ وَ الْمُجَاوَرَهِ. (عیون الحکم ص ۴۷۶ )

بر هیچ حرمتی همچون حرمت همنشینی و همسایگی تأکید نشده است.

 

۱-۴- خودداری از نگاه به خانه همسایه

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنِ اطَّلَعَ فِی بَیْتِ جَارِهِ‏ فَنَظَرَ إِلَی عَوْرَهِ رَجُلٍ أَوْ شَعْرِ امْرَأَهٍ أَوْ شَیْ‏ءٍ مِنْ جَسَدِهَا کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُدْخِلَهُ النَّارَ مَعَ الْمُنَافِقِینَ الَّذِینَ کَانُوا یَبْتَغُونَ عَوْرَاتِ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا وَ لَا یَخْرُجُ مِنَ الدُّنْیَا حَتَّی یَفْضَحَهُ اللَّهُ وَ یُبْدِیَ لِلنَّاسِ عَوْرَتَهُ فِی الْآخِرَهِ .(ثواب الأعمال  ص ۲۸۲ )

هر کس به خانه همسایه‌ی خود سرک کشد و به عورت مردی یا موی زنی یا قسمتی از بدن او نگاه کند، بر خداوند است که او را با منافقانی که در دنیا دنبال عیب‌های مردم هستند، به دوزخ درآورد و از دنیا نرود تا اینکه خداوند رسوایش سازد و در آخرت نیز زشتی‌های او را برای مردم آشکار گرداند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ تَطَلَّعَ‏ عَلَی‏ أَسْرَارِ جَارِهِ انْهَتَکَتْ أَسْتَارُهُ. (عیون الحکم ص ۴۳۶)

هر کس به اسرار همسایه‌اش سرک بکشد، اسرارش هویدا می‌گردد.

أَنَّهُ (النَّبِیّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏) نَهَی‏ أَنْ‏ یَطَّلِعَ‏ الرَّجُلُ‏ فِی بَیْتِ جَارِهِ. (بحار الأنوار  ج‏۷۶ ص ۲۷۸)

همانا پیامبر (صلی الله علیه و آله) سرک کشیدن در خانه‌ی همسایه را نهی کرده است.

 

۱-۵-شناخت همسایه پیش از خرید خانه

جاءَ رجُلٌ إلی رسولِ اللّه ِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ إنّی أرَدْتُ شِراءَ دارٍ  أینَ تأمُرُنی أشْتَری فی جُهَیْنَهَ أمْ فی مُزَیْنَهَ أمْ فی ثَقیفٍ أمْ فی قُرَیشٍ؟ فقالَ لَهُ رسولُ اللّه ِ (صلی الله علیه و آله) : الجوارُ ثُمَّ الدّارُ  و الرَّفیقُ ثُمَّ السَّفَرُ. (مستدرک الوسائل ج‏۸  ص۲۱۰)

مردی خدمت پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) آمد و عرض کرد: می‌خواهم خانه‌ای بخرم. دستور می‌فرمایید کجا بخرم؟ در میان جهینه یا مزینه یا ثقیف و یا قریش؟ پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: اوّل همسایه، سپس خانه! اوّل همسفر، سپس سفر!

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ وَ عَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّار.(کشف المحجه ص ۲۳۴ )

پیش از سفر ، از همسفر جویا شو ، و پیش از [خرید] خانه ، ببین همسایه‌ات کیست.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا یُسْتَجَابُ لِمَنْ یَدْعُو عَلَی‏ جَارِهِ‏ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ السَّبِیلَ إِلَی أَنْ یَبِیعَ دَارَهُ وَ یَتَحَوَّلَ عَنْ جِوَارِهِ.( مشکاه الأنوار ص ۲۱۴ )

کسی که برای همسایه‌ی بد دعا کند تا از دستش راحت شود، مستجاب نشود. زیرا خداوند برایش راه قرار داده و او می‌تواند خانه‌اش را بفروشد و جایش را عوض کند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَاوِرْ مَنْ تَأْمَنُ شَرَّهُ وَ لَا یَعْدُوکَ خَیْرُهُ. (عیون الحکم ص۲۲۱)

همسایه کسی شو که از بدی او ایمن باشی و نیکویی او از تو نگذرد.

 

۱-۶- خیرخواهی برای همسایه

إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَوْصَی إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) : … وَ أَنْ لَا تَکْذِبَ وَ لَا تُخَالِطَ الْکَذَّابِین‏ وَ أَنْ لَا تَغْضَبَ إِذَا سَمِعْتَ حَقّاً وَ أَنْ تُؤَدِّبَ نَفْسَکَ وَ أَهْلَکَ وَ وُلْدَکَ وَ جِیرَانَکَ‏ عَلَی‏ حَسَبِ‏ الطَّاقَهِ وَ أَنْ تَعْمَلَ بِمَا عَلِمْتَ وَ لَا تُعَامِلَنَّ أَحَداً مِنْ خَلْقِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِالْحَق‏. (بحار الأنوار  ج‏۲  ص ۱۵)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در ضمن سفارش خود به امیر المومنین علی (علیه السلام) فرمود:…. و دروغ نگویی و با دروغ گویان آمیزش نکنی، و از سخن حق خشمگین نشوی، و خود و خانواده و فرزندان و همسایگان را به اندازه توانایی ادب کنی، و بدانچه می‌دانی عمل کنی و با احدی از خلق خدای عزیز و بلندمرتبه، جز به حق معامله نکنی.

 

۱-۷- دعا برای همسایه

وَ رُوِیَ‏ أَنَّ فَاطِمَهَ (عَلیهَا السَّلامُ) إِذَا دَعَتْ تَدْعُو لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ لَا تَدْعُو لِنَفْسِهَا فَقِیلَ لَهَا : یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ إِنَّکَ تَدْعِینَ لِلنَّاسِ وَ لَا تَدْعِینَ لِنَفْسِکَ فَقَالَتْ الْجَارَ ثُمَّ الدَّارَ. (روضه الواعظین ج‏۲ ص ۳۲۹)

فاطمه زهرا (علیها السّلام) هر گاه دعا می‏‌فرمود، برای مردان و زنان مؤمن دعا می‌‏کرد و برای خود دعا نمی‏‌کرد. به ایشان گفته شد: ای دختر رسول خدا! چگونه برای مردم دعا می‌‏فرمایی و برای خود دعا نمی‏‌فرمایی؟ فرمود: نخست همسایه‏، سپس خانه‏.

عَنِ الْأَئِمَّهِ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَاتِ وَ اغْفِرْ لِی وَ لِوالِدَیَ‏ وَ مَا وَلَدَا وَ أَهْلَ‏ بَیْتِی‏ وَ جِیرَانِی‏ وَ لِکُلِّ مَنْ قَلَّدَنِی یَداً مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ { إِنَّکَ‏ ذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ.} (آل عمران/ ۱۷۴) وَ السَّلَامُ عَلَیْکَ وَ رَحْمَهُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُهُ‏. (بحار الأنوار  ج‏۹۹ ص ۱۶۹)

خدایا، بر محمد و خاندان محمد درود فرست، و بیامرز مردان و زنان با ایمان و مسلمان را و بیامرز مرا و پدر و مادرم و فرزندانشان، و خانواده و همسایگان مرا، و همه آنان را که بر من حق دارند، {به راستی تو دارای بخشش بزرگ هستی} و سلام خداوند و رحمت و برکت‌­های او بر تو باد.

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ تَوَلَّنِی فِی جِیرَانِی وَ مَوَالِیَّ الْعَارِفِینَ بِحَقِّنَا، وَ الْمُنَابِذِینَ لِأَعْدَائِنَا بِأَفْضَلِ وَلَایَتِکَ  وَ وَفِّقْهُمْ لِإِقَامَهِ سُنَّتِکَ، وَ الْأَخْذِ بِمَحَاسِنِ أَدَبِکَ فِی إِرْفَاقِ ضَعِیفِهِمْ، وَ سَدِّ خَلَّتِهِمْ، وَ عِیَادَهِ مَرِیضِهِمْ، وَ هِدَایَهِ مُسْتَرْشِدِهِمْ، وَ مُنَاصَحَهِ مُسْتَشِیرِهِمْ، وَ تَعَهُّدِ قَادِمِهِمْ، وَ کِتْمَانِ أَسْرَارِهِمْ، وَ سَتْرِ عَوْرَاتِهِمْ، وَ نُصْرَهِ مَظْلُومِهِمْ، وَ حُسْنِ مُوَاسَاتِهِمْ بِالْمَاعُونِ، وَ الْعَوْدِ عَلَیْهِمْ بِالْجِدَهِ وَ الْإِفْضَالِ، وَ إِعْطَاءِ مَا یَجِبُ لَهُمْ قَبْلَ السُّؤَالِ وَ اجْعَلْنِی اللَّهُمَّ أَجْزِی بِالْإِحْسَانِ مُسِیئَهُمْ، وَ أُعْرِضُ بِالتَّجَاوُزِ عَنْ ظَالِمِهِمْ، وَ أَسْتَعْمِلُ حُسْنَ الظَّنِّ فِی کَافَّتِهِمْ، وَ أَتَوَلَّی بِالْبِرِّ عَامَّتَهُمْ، وَ أَغُضُّ بَصَرِی عَنْهُمْ عِفَّهً، وَ أُلِینُ جَانِبِی لَهُمْ تَوَاضُعاً، وَ أَرِقُّ عَلَی أَهْلِ الْبَلَاءِ مِنْهُمْ رَحْمَهً، وَ أُسِرُّ لَهُمْ بِالْغَیْبِ مَوَدَّهً، وَ أُحِبُّ بَقَاءَ النِّعْمَهِ عِنْدَهُمْ نُصْحاً، وَ أُوجِبُ لَهُمْ مَا أُوجِبُ لِحَامَّتِی، وَ أَرْعَی لَهُمْ مَا أَرْعَی لِخَاصَّتِی. (صحیفه سجادیه دعای ۲۶)

بار خدایا! درود بفرست بر محمد و خاندانش و مرا یاری فرما که حق آن گروه از همسایگان و دوستان خود را که حق ما را می‏‌شناسند و با دشمنان ما دشمنی می‏‌ورزند به وجهی نیکوتر بگزارم.

بار خدایا! همسایگان و دوستان مرا یاری ده که سنت تو را بر پای دارند و رهنمودهای نیکوی تو را فرا گیرند: در یاری ناتوانانشان و رفع نیاز از نیازمندانشان و عیادت بیمارانشان و راهنمایی رهجویانشان و اندرز به مشورت کنندگانشان و دیدار مسافرانشان به هنگامی که باز می‌‏گردند و نهان داشتن اسرارشان و پوشیدن عیب‌هایشان و یاری ستمدیدگان آنها و دستگیری از ایشان به اطعام و سود رسانیدن به ایشان به عطایا و بخشش‌ها و بر آوردن نیازهایشان زان پیش که لب به سؤال بگشایند.

بار خدایا! مرا برگمار که همسایگان و دوستان بد کردار خود را به نیکی پاداش دهم و از ستمکارشان در گذرم و از بدگمانی در حق ایشان بپرهیزم و با همگان مشفق و مهربان باشم و پاس پاکدامنی را دیده از نگریستن بر بندم و با آنان از روی تواضع به نرمی سر کنم و بر دردمندانشان به رحمت نظر کنم و در غیاب ایشان مودت خویش نشان دهم و از روی خیر خواهی خواستار دوام نعمتشان باشم و هر چه برای خویشاوندان خود می‏‌خواهم، برای ایشان بخواهم و هر چه برای خاصان خود منظور می‏‌دارم، برای ایشان منظور دارم.

 

همسایه بد و همسایه‌داری ناپسند

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ فِیمَا أَوْصَی بِهِ لُقْمَانُ ابْنَهُ نَاتَانَ أَنْ قَالَ لَهُ : یَا بُنَیَّ إِنِّی حَمَلْتُ الْجَنْدَلَ وَ الْحَدِیدَ وَ کُلَّ حِمْلٍ ثَقِیلٍ فَلَمْ‏ أَحْمِلْ‏ شَیْئاً أَثْقَلَ‏ مِنْ‏ جَارِ السَّوْءِ… (بحار الأنوار  ج‏۱۳ ص ۴۱۳ )

یکی از وصیت‌­هایی که لقمان به پسرش ناتان می‌کرد، این بود که می‌گفت: ای پسرم‌! من سنگین‌ترین تخته سنگ و آهن و هر آن چه که برداشتن آن سخت باشد را با خود حمل کرده ام، ولی تحمل چیزی سنگین‌تر از همسایه بد ندیده­‌ام!

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الشُّومُ فِی ثَلَاثَهِ أَشْیَاءَ فِی الدَّابَّهِ وَ الْمَرْأَهِ وَ الدَّارِ … أَمَّا الدَّارُ فَشُومُهَا ضِیقُهَا وَ خُبْثُ جِیرَانِهَا. (بحار الأنوار ج‏۶۱ ص  ۱۹۸)

شومی در سه چیز است: مرکب، زن و خانه، … و اما شومی خانه، تنگی صحن آن و بدجنس بودن همسایه های آن است.

أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ‏:  اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحْسِنْ مُجَاوَرَهَ مَنْ جَاوَرَهُ.(کافی ج‏۲ ص ۶۶۸)

حضرت صادق (علیه السّلام) در حالی که خانه پر از جمعیت بود، فرمود: بدانید از ما نیست کسی که با همسایه‌‏اش خوش‌رفتاری نکند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ تَطَاوَلَ عَلَی جَارِهِ‏ حُرِمَ بَرَکَهَ دَارِهِ. (مجموعه ورام  ج‏۱ ص ۱۰۵)

کسی که به همسایه‌اش ظلم کند، برکت را در خانه‌اش حرام کرده است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏…لَا یَدْخُلُ الْجَنَّهَ مَنْ خَافَ جَارُهُ‏ بَوَائِقَه.‏ (مجموعه ورام  ج‏۲ ص ۲۲۶)

کسی که همسایه‌اش از شر او بترسد، وارد بهشت نمی‌شود.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: جَارُ السَّوْءِ أَعْظَمُ الضَّرَّاءِ وَ أَشَدُّ الْبَلَاءِ. (عیون الحکم ص ۲۲۲)

همسایه‌ی بد، بزرگترین رنج و سخت‌ترین بلا است.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامِ: سُوءُ الْجِوَارِ وَ الْإِسَاءَهُ إِلَی الْأَبْرَارِ مِنْ أَعْظَمِ اللُّؤْمِ. (عیون الحکم ص ۲۸۶ )

همسایگی بد، و بدی به نیکان از بزرگ‌ترین فرومایگی است.

 

۲-۱- اذیت کردن همسایه و آثار آن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ آذَی‏ جَارَهُ‏ طَمَعاً فِی‏ مَسْکَنِهِ‏ وَرَّثَهُ اللَّهُ دَارَهُ‏. (تفسیر قمی  ج‏۱ ص ۳۶۸)

هر کس همسایه‌اش را به طمع خانه‌اش آزار دهد، خداوند خانه‌اش را نصیب همسایه می‌کند.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:…وَ رَأَیْتَ‏ الْجَارَ یُکْرِمُ‏ الْجَارَ خَوْفاً مِنْ‏ لِسَانِهِ…‏ (بحار الأنوار ج‏۵۲ ص ۲۵۴)

امام جعفر صادق علیه السلام (در علامات ظهور) فرمود : …و دیدی که همسایه از ترس زبان بد همسایه اش به وی احترام می گذارد!

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏… { مَنْ آذَی جَارَهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّهِ- وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ .} (انفال/۱۶)  وَ مَنْ ضَیَّعَ حَقَّ جَارِهِ فَلَیْسَ مِنَّا. (بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۵۰)

… {هر کس همسایه‌­اش را آزار بدهد، خدا بوی بهشت را بر او حرام می­‌کند و جایش در دوزخ است، و بد سرانجامی است.} و هر کس حق همسایه را ضایع کند، از ما نیست.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ کَفَّ أَذَاهُ عَنْ جَارِهِ أَقَالَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَثْرَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۱۵۰)

هر کس از آزار دادن همسایه‌اش خودداری کند، خدای عزیز و بلندمرتبه در روز قیامت از لغزشش می­‌گذرد.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ:‏ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یَأْمَنْ جَارُهُ بَوَائِقَهُ‏ .( بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۵۱)

از ما نیست آن کسی که همسایه او از آزارش ایمن نیست.

جَاءَ رَجُلٌ إِلَی النَّبِیِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)  وَ قَالَ إِنَّ فُلَاناً جَارِی یُؤْذِینِی قَالَ اصْبِرْ عَلَی أَذَاهُ کُفَّ أَذَاکَ عَنْهُ فَمَا لَبِثَ أَنْ جَاءَ وَ قَالَ : یَا نَبِیَّ اللَّهِ إِنَّ جَارِی قَدْ مَاتَ فَقَالَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) کَفَی بِالدَّهْرِ وَاعِظاً وَ کَفَی بِالْمَوْتِ مُفَرِّقاً. (بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۵۳)

مردی نزد پیغمبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت: فلان همسایه‌ام مرا آزار می­‌دهد. فرمود: صبر کن بر آزارش! و دست بدار از آزُردنش! چیزی نگذشت که آن مرد آمد و گفت: ای پیامبر خدا! همانا همسایه‌ام مُرد!  و آن حضرت فرمود: واعظی همچون روزگار کافی است؛ و مرگ برای حیا کردن کافی است!

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ آذَی جَارَهُ. (بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۵۳)

ملعون است، ملعون، کسی که همسایه‌اش را بیازارد!

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا یُؤْمِنُ عَبْدٌ حَتَّی یَأْمَنَ جَارُهُ بَوَائِقَهُ. (مکارم الأخلاق ص ۱۲۶)

هیچ بنده‌ای مؤمن نیست مگر اینکه همسایه‌اش از شر او در امان باشد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ (طلاق/۲) فَلَا یُؤْذِی جَارَهُ.(مشکاه الأنوار ص۲۱۴)

{هر کس که به خدا و قیامت ایمان دارد} باید همسایه‌‏اش را اذیت نکند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: مَا عَزَّ مَنْ ذَلَّ جِیرَانُهُ‏ .(تصنیف غرر الحکم ص ۴۳۷ )

عزیز نگردد کسی که همسایگان خود را خوار کند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ عَلَامَهِ اللُّؤْمِ سُوءُ الْجِوَارِ .(تصنیف غرر الحکم ص ۴۳۷)

بدی بر همسایه (بد همسایگی) از نشانه‌های پستی و رذالت است.

 

۲-۲- مدارا  با همسایه بد

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَتْبَعَ الْإِحْسَانَ بِالْإِحْسَانِ وَ احْتَمَلَ جِنَایَاتِ الْإِخْوَانِ وَ الْجِیرَانِ‏ فَقَدْ أَکْمَلَ الْبِرَّ (تصنیف غرر الحکم ص۴۲۰)

کسی که پی در پی نیکی کند و آزار برادران و همسایه ها را تحمل کند، احسان و نیکی را به کمال رسانده است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ قَالَ: مَنْ کَفَّ أَذَاهُ عَنْ جَارِهِ أَقَالَهُ اللَّهُ عَثْرَتَهُ یَوْمَ  الْقِیَامَهِ. (مشکاه الأنوار ص۲۱۳)

هرکس همسایه‌اش را آزار نرساند،خداوند در رستاخیز گناه وی را خواهد آمرزید .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَیْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ کَفَّ الْأَذَی وَ لَکِنَّ حُسْنَ‏ الْجِوَارِ الصَّبْرُ عَلَی‏ الْأَذَی‏. (بحار الأنوار ج‏۷۵  ص۳۲۰)

 حُسنِ همسایگی، این نیست که آزار نرسانی، بلکه حُسن همسایگی، این است که در برابر آزار و اذیّت همسایه شکیبا باشی.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ کَفَّ أَذَاهُ عَنْ جَارِهِ أَقَالَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَثْرَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ.(بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۵۰)

هر کس از آزار دادن همسایه اش خودداری کند، خدای عزیز و بلندمرتبه در روز قیامت از لغزشش می‌­گذرد.

 

۲-۳-  ابتلا به همسایه بد

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا کَانَ وَ لَا یَکُونُ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِ نَبِیٌّ وَ لَا مُؤْمِنٌ إِلَّا وَ لَهُ جَارٌ یُؤْذِیهِ. (مشکاه الأنوار ص ۲۱۴)

هیچ پیامبر و مؤمنی نبوده و تا روز قیامت نخواهد بود، مگر اینکه همسایه‌ای داشته باشد که او را آزار می‌دهد.

 

۲-۴- دور شدن از همسایه بد

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا یُسْتَجَابُ لِمَنْ یَدْعُو عَلَی جَارِهِ وَ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ السَّبِیلَ إِلَی أَنْ یَبِیعَ دَارَهُ وَ یَتَحَوَّلَ عَنْ جِوَارِهِ.(مشکاه الأنوار ص ۲۱۴)

کسی که برای همسایه‌ی بد دعا کند، مستجاب نمی‌‏گردد؛ زیرا خداوند به او امر کرده خانه‏‌اش را بفروشد و جای دیگر برود.

عَبْدُ اللَّهِ‏ بْنُ‏ الْمُغِیرَهِ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) إِنَّ لِی جَارَیْنِ أَحَدُهُمَا نَاصِبٌ وَ الْآخَرُ زَیْدِیٌّ وَ لَا بُدَّ مِنْ مُعَاشَرَتِهِمَا فَمَنْ أُعَاشِرُ فَقَالَ هُمَا سِیَّانِ مَنْ کَذَّبَ بِآیَهٍ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ فَقَدْ نَبَذَ الْإِسْلَامَ وَرَاءَ ظَهْرِهِ وَ هُوَ الْمُکَذِّبُ بِجَمِیعِ الْقُرْآنِ‏ وَ الْأَنْبِیَاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ قَالَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ هَذَا نَصَبَ لَکَ وَ هَذَا الزَّیْدِیُّ نَصَبَ لَنَا. (کافی ج‏۸  ص ۲۳۵)

عبدالله ابن مغیره: به حضرت کاظم (علیه السّلام) عرض کردم: من دو همسایه دارم: یکی ناصبی و دیگری زیدی. و من ناگزیرم با آنها رفت و آمد داشته باشم.با کدام یک آمد و شد کنم‌؟ امام (علیه السّلام) فرمود: هر دو بد هستند. هر که آیه‌ای از کتاب خدا را تکذیب کند، اسلام را پشت سر خویش رها کرده است و همه‌ی قرآن و انبیا و پیامبران را تکذیب کرده است. امام (علیه السّلام) سپس فرمود: این یکی [ناصبی] دشمن توست و آن زیدی، دشمن ما.

 

۲-۵- دعا برای دفع همسایه بد

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ الْعَظِیمِ مِنْ هَوًی مُرْدٍ وَ قَرِینٍ مُلْهٍ وَ صَاحِبٍ‏ مُسْهٍ‏ وَ جَارٍ مُوذٍ. (بحار الأنوار  ج‏۷۱ ص ۱۹۸)

و پناه می‌برم به خداوند بزرگ از هوای سرکش، و همراه بازدارنده و همنشینِ از یاد برنده، و همسایه آزار رساننده.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ‏ إِنْسَانِ‏ سَوْءٍ وَ جَارِ سَوْءٍ وَ قَرِینِ سَوْءٍ وَ یَوْمِ سَوْءٍ وَ سَاعَهِ سَوْءٍ. (بحار الأنوار  ج‏۸۳  ص ۱۰۹)

و به خدا پناه می‌‏برم از مردم بد، و همسایه‏‌ی بد، و دوست و همراه‏ بد، و روز بد و لحظه بد.

 

حقوق همسایه

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَمَّا حَقُّ جَارِکَ‏ فَحِفْظُهُ غَائِباً وَ إِکْرَامُهُ شَاهِداً وَ نُصْرَتُهُ إِذَا کَانَ مَظْلُوماً وَ لَا تَتَبَّعْ لَهُ عَوْرَهً فَإِنْ عَلِمْتَ عَلَیْهِ سُوءاً سَتَرْتَهُ عَلَیْهِ وَ إِنْ عَلِمْتَ أَنَّهُ یَقْبَلُ نَصِیحَتَکَ نَصَحْتَهُ فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ وَ لَا تُسْلِمْهُ عِنْدَ شَدِیدَهٍ وَ تُقِیلُ عَثْرَتَهُ وَ تَغْفِرُ ذَنْبَهُ وَ تُعَاشِرُهُ مُعَاشَرَهً کَرِیمَهً وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّه‏ .(مکارم الأخلاق ص ۴۲۲ )

اما حقّ همسایه‌ات، این است که در غیاب او آبرویش را حفظ کنی و در حضورش او را احترام کنی. اگر به او ظلمی شد یاریش رسانی. دنبال عیب‌هایش نباشی. اگر بدی از او دیدی بپوشانی. اگر بدانی نصیحت تو را می پذیرد، او را در خفا نصیحت کنی. در سختی‌ها رهایش نکنی، از لغزشش درگذری، گناهش را ببخشی و با او به خوبی و بزرگواری معاشرت کنی.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: أَ مَا یَسْتَحْیِی الرَّجُلُ مِنْکُمْ أَنْ‏ یَعْرِفَ‏ جَارُهُ‏ حَقَّهُ‏ وَ لَا یَعْرِفَ حَقَّ جَارِهِ.( کافی ج‏۲ ص ۶۳۵)

آیا مردی از شما شرم نمی‌‏کند که همسایه‌‏اش حقّ او را بشناسد، و او حقّ همسایه‏‌اش را نشناسد؟

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ هَلْ تَدْرُونَ مَا حَقُّ الْجَارِ مَا تَدْرُونَ مِنْ حَقِّ الْجَارِ إِلَّا قَلِیلًا أَلَا  لَایُؤْمِنُ بِاللَّهِ‏ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ مَنْ لَا یَأْمَنُ جَارُهُ بَوَائِقَهُ وَ إِذَا اسْتَقْرَضَهُ أَنْ یُقْرِضَهُ وَ إِذَا أَصَابَهُ خَیْرٌ هَنَّأَهُ وَ إِذَا أَصَابَهُ شَرٌّ عَزَّاهُ وَ لَا یَسْتَطِیلُ عَلَیْهِ فِی الْبِنَاءِ یَحْجُبُ عَنْهُ الرِّیحَ إِلَّا بِإِذْنِهِ وَ إِذَا اشْتَهَی فَاکِهَهً فَلْیُهْدِ لَهُ فَإِنْ لَمْ یُهْدِ لَهُ فَلْیُدْخِلْهَا سِرّاً وَ لَا یُعْطِی صِبْیَانَهُ مِنْهَا شَیْئاً یُغَایِظُونَ صِبْیَانَهُ ثُمَّ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الْجِیرَانُ ثَلَاثَهٌ فَمِنْهُمْ مَنْ لَهُ ثَلَاثَهُ حُقُوقٍ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ حَقُّ الْقَرَابَهِ وَ مِنْهُمْ لَهُ حَقَّانِ حَقُّ الْإِسْلَامِ وَ حَقُّ الْجِوَارِ وَ مِنْهُمْ مَنْ لَهُ حَقٌّ وَاحِدٌ الْکَافِرُ لَهُ حَقُّ الْجِوَارِ.(مشکاه الأنوار ص ۲۱۲)

آیا می دانید حق همسایه چیست؟ [می دانم که] حق همسایه را جز به مقدار کم نمی دانید. آگاه باشید! کسی که همسایگانش از مزاحمت و آزار او در امان نباشند ایمان به خدا و روز قیامت نیاورده است. باید هنگامی که از او قرض می خواهد به او قرض دهد و اگر خیر و خوبی به او برسد تبریک بگوید و اگر مصیبتی به او رسد تسلیت بگوید و خانه خود را در کنار او آن قدر بلند نکند که مانع جریان هوا شود مگر به اجازه او و هنگامی که میوه ای می خرد، هدیه ای از آن برای او بفرستد و اگر هدیه ای نمی فرستد به صورت پنهان میوه را وارد منزل کند و آشکارا چیزی از آن را به دست کودکان خود ندهد که مایه ناراحتی کودکان همسایه شود. سپس رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: همسایگان سه دسته اند: بعضی دارای سه حق هستند: حق اسلام و حق همسایگی و حق خویشاوندی؛ و بعضی از آنها دو حق دارند: حق اسلام و حق همسایگی؛ و بعضی تنها یک حق دارند، و آن کافر است که فقط حق همسایگی دارد.

أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) لعَلِیّاً وَ سَلْمَانَ وَ مِقْدَاداً وَ أَبَا ذَرٍّ أَنْ یَتَفَرَّقُوا وَ یَأْخُذَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ فِی نَاحِیَهٍ وَ یُنَادِیَ أَلَا إِنَّ حَقَّ الْجِوَارِ مِنْ أَرْبَعِینَ دَاراً.( مشکاه الأنوار ص ۲۱۴)

رسول خدا (صلی اللَّه علیه و آله) به علی و سلمان و مقداد و ابوذر امر کرد که هر کدام در یک ناحیه فریاد بزنند: حق همسایه تا چهل خانه می‌‏باشد!

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ آذَی جَارَهُ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ رِیحَ الْجَنَّهِ { وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ .} (انفال /۱۶) وَ مَنْ ضَیَّعَ حَقَّ جَارِهِ فَلَیْسَ مِنَّا.( مشکاه الأنوار ص ۲۱۳)

هر کس همسایه خود را اذیت کند خداوند بوی بهشت را بر او حرام می‏کند { و جای وی جهنم است و در جای بدی قرار خواهد گرفت.} و هر کس حق همسایه را ضایع کند از ما نیست.

 

کمک به همسایه

وَ نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ أَنْ یَمْنَعَ أَحَدٌ الْمَاعُونَ جَارَهُ‏ وَ قَالَ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ مَنْ مَنَعَ الْمَاعُونَ جَارَهُ‏ مَنَعَهُ اللَّهُ خَیْرَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ وَکَلَهُ إِلَی نَفْسِهِ فَمَا أَسْوَأَ حَالَهُ. (مکارم الأخلاق ص۴۳۰ )

و پیغمبر صلی الله علیه و آله نهی فرمود از اینکه کسی از عاریه‌دادن اشیایی که همیشه در همه‌ی خانه‌ها لازم نیست و در هر محلّه یکی دو خانوار تهیّه می‌کنند، به همسایه دریغ کند، و فرمود: هرکس از عاریه‌دادن این‌گونه چیزها به همسایگانش دریغ کند، خداوند نیز خیر خود را در قیامت از وی دریغ دارد و او را بخود واگذارد، و هرکس را خداوند بخود واگذاشت پس چه حال بسیار بدی پیدا کرده است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏… رَحِمَ اللَّهُ جَاراً أَعَانَ‏ جَارَهُ‏ عَلَی‏ بِرِّهِ‏… (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۶۵ )

… خدا رحمت کند همسایه‌ای را که به همسایه‌ی خود در احسان او کمک می‌­کند…

 

۴-۱-رسیدگی به همسایه و اهمیت و آثار آن

الله تعالی : وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً وَ بِذِی الْقُرْبی‏ وَ الْیَتامی‏ وَ الْمَساکِینِ وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی‏ وَ الْجارِ الْجُنُبِ … إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ مَنْ کانَ مُخْتالًا فَخُوراً. (النساء / ۳۶ )

و خدا را بپرستید و چیزی را با او شریک مگردانید و به پدر و مادر احسان کنید و درباره خویشاوندان و یتیمان و مستمندان و همسایه خویش و همسایه بیگانه و … [نیکی کنید] که خدا کسی را که متکبر و فخرفروش است دوست نمی دارد .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنَ الْمُرُوَّهِ تَعَهُّدُ الْجِیرَانِ‏. (عیون الحکم ص ۴۶۸)

رسیدگی به همسایگان، از نشانه های مروت و انسانیّت است .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: نِظَامُ الْفُتُوَّهِ احْتِمَالُ عَثَرَاتِ الْإِخْوَانِ وَ حُسْنُ تَعَهُّدِ الْجِیرَانِ‏.(تصنیف غرر الحکم ص ۴۳۷)

آیین جوانمردی، تحمّل لغزش های برادران، و رسیدگی به همسایگان است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ لَیَکُونُ‏ فِی‏ الْمَحَلَّهِ فَیَحْتَجُّ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَی جِیرَانِهِ فَیُقَالُ لَهُمْ أَ لَمْ یَکُنْ فُلَانٌ بَیْنَکُمْ أَ لَمْ تَسْمَعُوا کَلَامَهُ أَ لَمْ تَسْمَعُوا بُکَاءَهُ فِی اللَّیْلِ فَیَکُونُ حُجَّهَ اللَّهِ عَلَیْهِمْ. (بحارالأنوار  ج‏۷ ص ۲۸۵)

(ممکن است) مردی از شما در یک محله باشد و خداوند روز قیامت به وسیله او به همسایگانش احتجاج کند و بدانها گفته شود: مگر فلانی میان شما نبود؟ آیا سخنش را نشنیدید؟ آیا صدای گریه شبش را نشنیدید؟ و همان یک نفر حجت خداوند بر آنها می گردد.

الزُّهْرِیُ‏: لَمَّا مَاتَ زَیْنُ الْعَابِدِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ فَغَسَّلُوهُ وُجِدَ عَلَی ظَهْرِهِ مَجْلٌ‏  فَبَلَغَنِی أَنَّهُ کَانَ یَسْتَقِی‏ لِضَعَفَهِ جِیرَانِهِ‏ بِاللَّیْلِ. (بحار الأنوار  ج‏۴۶ ص۹۰)

زهری: پس از فوت علی بن الحسین علیهما السلام در پشت مبارکش اثر یک کار مداوم که پوست بدن را سخت می کند، دیدند! معلوم شد که شب ها برای همسایگان ضعیف و ناتوان خود آب کشی می کرده است!

أَجْوِبَهُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَلَیْهِ السَّلَامُ عَنْ مَسَائِلَ سَأَلَهُ عَنْهَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ  علیه السّلام  أَوْ غَیْرُهُ فِی مَعَانٍ مُخْتَلِفَهٍ قِیلَ لَهُ علیه السّلام …قِیلَ فَمَا الشَّرَفُ قَالَ مُوَافَقَهُ الْإِخْوَانِ‏ وَ حِفْظُ الْجِیرَانِ‏ … (بحار الأنوار   ج‏۷۵ ص ۱۰۴)

از امام حسن علیه السّلام مجموعه پرسش و پاسخی در زمینه های گوناگون روایت شده که پدر بزرگوار آن حضرت علیهما السّلام یا فرد دیگری از او به عمل آورده است.

از آن حضرت سؤال شد : شرف چیست؟ فرمود: همراهی با برادران و نگاهداری از همسایگان.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ مَا آمَنَ بِی مَنْ بَاتَ شَبْعَانَ وَ جَارُهُ جَائِعٌ .(کافی ج‏۲ ص ۶۶۸)

به من ایمان ندارد کسی که سیر بخوابد و همسایه‏اش گرسنه باشد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ یَعْقُوبَ علیه السّلام لَمَّا ذَهَبَ مِنْهُ بِنْیَامِینُ نَادَی یَا رَبِّ أَ مَا تَرْحَمُنِی أَذْهَبْتَ عَیْنَیَّ وَ أَذْهَبْتَ ابْنَیَّ فَأَوْحَی اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لَوْ أَمَتُّهُمَا لَأَحْیَیْتُهُمَا لَکَ حَتَّی أَجْمَعَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُمَا وَ لَکِنْ تَذْکُرُ الشَّاهَ الَّتِی ذَبَحْتَهَا وَ شَوَیْتَهَا وَ أَکَلْتَ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ إِلَی‏ جَانِبِکَ‏ صَائِمٌ‏ لَمْ تُنِلْهُ مِنْهَا شَیْئاً.(کافی ج‏۲ ص ۶۶۷)

چون بنیامین از نزد یعقوب رفت، فریاد کشید: خدایا! به من رحم نمی‏کنی؟ فرزندم را بردی و چشمم را گرفتی؟ خدا تبارک و تعالی به او وحی کرد: اگر من آنها را میرانده باشم، زنده شان می‏کنم تا آنها را به تو برسانم، ولی یادت می‏آید آن گوسفندی را که سر بریدی و بریان کردی؟ خوردی و فلان و فلان در همسایه‏گی تو بودند و روزه داشتند و چیزی از آن به آنها ندادی؟

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ وَ لَمْ یَزَلْ جَبْرَئِیلُ یُوصِینِی بِالْجَارِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُ. (مشکاه الأنوار ص ۲۱۳)

جبرئیل همواره مرا به حق همسایه وصیت می‏کرد، تا آنجا که گمان می‏کردم که او را به زودی در ارث شریک خواهند کرد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ إِذَا طَبَخْتَ مَرَقَهً فَأَکْثِرْ مَاءَهَا وَ اغْرِفْ لِجِیرَانِکَ مِنْهَا. (إرشاد القلوب  ج‏۱ ص ۱۸۴)

هنگامی که یکی از شما آب گوشتی بپزد، باید آبش را زیاد کند، و مقداری را به همسایه‏ خود بدهد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا حَلَالًا اسْتِعْفَافاً عَنِ الْمَسْأَلَهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَی جَارِهِ‏ لَقِیَ اللَّهَ تَعَالَی وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَهَ الْبَدْرِ.( جامع الأخبار ص ۱۳۹)

کسی که طلب (روزی و مال) دنیا کند، به این منظور که از درخواست کردن از دیگران منزّه ماند، و زندگی را بر کسان خود توسعه دهد، و به همسایه خود برسد، در روز قیامت چنان با خدای خود ملاقات می‏کند که رخساری چون ماه شب چهارده دارد.

 

۴-۲-کمک به همسایه در عزا

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: یَنْبَغِی لِصَاحِبِ الْمُصِیبَهِ أَنْ لَا یَلْبَسَ الرِّدَاءَ وَ أَنْ یَکُونَ فِی قَمِیصٍ حَتَّی یُعْرَفَ وَ یَنْبَغِی‏ لِجِیرَانِهِ‏ أَنْ‏ یُطْعِمُوا عَنْهُ ثَلَاثَهَ أَیَّامٍ.( بحار الأنوار  ج‏۷۹ ص ۷۱ )

شایسته است که صاحب عزا ردا بر تن نکند (عرب را مرسوم بوده است که همگی ردا می پوشیده‏اند و صاحب عزا با نپوشیدن ردا که در میان پارسی زبانان به بالاپوش معروف است از سایرین متمایز و بدین وسیله شناخته می شده است.) و تنها با پیراهن باشد تا شناخته شود، و همسایگان او سزاوار و شایسته است که تا سه روز خانواده مصیبت زده و صاحبان عزا و واردین بر ایشان را اطعام کنند.

 

حدود همسایه

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَام: حَدُّ الْجِوَارِ أَرْبَعُونَ دَاراً مِنْ کُلِّ جَانِبٍ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ. (وسائل الشیعه ج‏۱۲ ص ۱۳۲)

حدّ همسایگی چهل خانه است، از روبرو و پشت سر و سمت راست و سمت چپ.

مُعَاوِیَهَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ قَالَ: قُلْتُ‏ لَهُ‏ جُعِلْتُ‏ فِدَاکَ‏ مَا حَدُّ الْجَارِ قَالَ أَرْبَعِینَ دَاراً مِنْ کُلِّ جَانِبِ. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۱۵۱)

معاویه بن عمّار: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: فدایت شوم‏حدود همسایگی چقدر است؟ فرمود: از هر طرف چهل خانه.

 

همسایگی با مسجد

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَمِعَ النِّدَاءَ مِنْ جِیرَانِ‏ الْمَسْجِدِ فَلَمْ یُجِبْ فَلَا صَلَاهَ لَهُ. (بحار الأنوار  ج‏۸۵ ص ۱۳)

هر فردی از همسایگان مسجد ندای اذان را بشنود و اجابت نکند، نمازی ندارد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: رُفِعَ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ بِالْکُوفَهِ أَنَّ قَوْماً مِنْ جِیرَانِ‏ الْمَسْجِدِ لَا یَشْهَدُونَ الصَّلَاهَ جَمَاعَهً فِی الْمَسْجِدِ فَقَالَ عَلَیْهِ السَّلَام لَیَحْضُرُنَّ مَعَنَا صَلَاتَنَا جَمَاعَهً أَوْ لَیَتَحَوَّلُنَّ عَنَّا وَ لَا یُجَاوِرُونَّا وَ لَا نُجَاوِرُهُمْ‏. (بحار الأنوار ج‏۸۵  ص ۱۳)

در کوفه به امیرالمؤمنین علیه السلام خبر رسید که جمعی از همسایگان مسجد در نماز جماعت مسجد شرکت نمی­کنند، پس ایشان فرمود: یا باید به همراه ما در نماز جماعت حاضر شوند، یا از ما روی­گردان شوند، و نه آنها با ما مجاور شوند و نه ما با آنها.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَمِعَ‏ النِّدَاءَ فَلَمْ‏ یُجِبْهُ‏ مِنْ غَیْرِ عِلَّهٍ فَلَا صَلَاهَ لَهُ لَا تَدَعِ الصَّلَاهَ خَلْفَهُمْ وَ خَلْفَ کُلِّ إِمَامٍ) … بحار الأنوار ج‏۸۵ ص ۹۸(

هر کس صدای اذان نماز را بشنود و بدون عذری اجابت نکند، نماز [کامل و با فضیلتی‏] ندارد. نماز را پشت سرشان و پشت سر هر امامی، ترک نکنید…

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ کَانَ جَارَ بَیْتِ اللَّهِ وَ لَمْ یَحْضُرِ الْجَمَاعَهَ ثَلَاثَهَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَاتٍ فَعَلَیْهِ‏ لَعْنَهُ اللَّهِ وَ الْمَلائِکَهِ وَ النَّاسِ أَجْمَعِینَ‏ (بقره/۱۶۱) …وَ إِنْ مَاتَ [مَاتَ‏] مِیتَهً جَاهِلِیَّهً. (جامع الأخبار ص ۷۹)

هر که همسایه مسجد باشد و به جماعت سه روز متوالی حاضر نشود، پس لعنت خدا {و فرشتگان و آدمیان همگی} بر وی باد … و اگر بمیرد، چنان بمیرد مانند کافران جاهلیت‏…