عناوین موضوعات
آداب صدقه دادن
۱- اهمیت صدقه
اَللهُ تَعَالی: وَ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ نَفَقَهٍ أَوْ نَذَرْتُمْ مِنْ نَذْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ یَعْلَمُهُ وَ ما لِلظَّالِمِینَ مِنْ أَنْصارٍ. (بقره/ ۲۷۰)
و هر نفقه ای(چیزی) را که انفاق کنید، یا هر نذری را که عهد کرده اید، به طور قطع خداوند آن را می‌داند، و برای ستمکاران هیچ یاوری نیست.
اَللهُ تَعَالی: وَ ما ذا عَلَیْهِمْ لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ وَ کانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلِیماً. (نساء/ ۳۹)
و اگر به خداوند و روز بازپسین ایمان می‌آوردند، و از آنچه خداوند به آنان روزی داده، انفاق می‌کردند، چه زیانی برایشان داشت؟ و خداوند همواره به [کارِ] آنان داناست.
اَللهُ تَعَالی: أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ. (توبه/ ۱۰۴)
آیا ندانسته‌اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را می پذیرد و (در حقیقت، او) صدقات را می‌گیرد.
اَللهُ تَعَالی: وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ. (بقره/۳)
و از آنچه روزی شان داده ایم، (در راه خدا) انفاق می‌کنند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: خَیْرُ مَالِ الْمَرْءِ وَ ذَخَائِرِهِ الصَّدَقَهُ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۱)
بهترین اموال و گنجینه‌های انسان، صدقه است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:الْأَیْدِی ثَلَاثَهٌ فَیَدُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الْعُلْیَا وَ یَدُ الْمُعْطِی الَّتِی تَلِیهَا وَ یَدُ السَّائِلِ السُّفْلَى فَأَعْطِ الْفَضْلَ وَ لَا تُعْجِزْ نَفْسَکَ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۹ )
دست‌ها سه گونه است: دست خدای عزیز و بلندمرتبه بالا است و دست دهنده پس از آن است و دست سائل پایین است؛ پس بخشش کن و دست بسته مباش.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَصَدَّقْتُ یَوْماً بِدِینَارٍ فَقَالَ لِی رَسُولُ اللَّهِ أَ مَا عَلِمْتَ یَا عَلِیُّ أَنَّ صَدَقَهَ الْمُؤْمِنِ لَا تَخْرُجُ مِنْ یَدِهِ حَتَّى یَفُکَّ عَنْهَا مِنْ لَحْیَیْ سَبْعِینَ شَیْطَاناً کُلُّهُمْ یَأْمُرُهُ بِأَنْ لَا تَفْعَلْ وَ مَا یَقَعُ فِی یَدِ السَّائِلِ حَتَّى یَقَعَ فِی یَدِ الرَّبِّ جَلَّ جَلَالُهُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ { أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ.} (توبه/۱۰۴). (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۴)
یک روز دیناری صدقه دادم. پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) به من فرمود: ای علی! آیا نمی دانی که صدقه مؤمن از دو دستش خارج نمی شود، مگر اینکه از دهان هفتاد شیطان بیرون می‌آید که هر کدام او را از دادن صدقه باز می‌دارند و پیش از آنکه به دست سائل رسد به دست خدا می‌رسد؟ آن گاه این آیه را تلاوت فرمود: { آیا ندانسته‌اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد، و خداست که خود توبه پذیرِ مهربان است؟ }
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: تَصَدَّقُوا وَ لَوْ بِصَاعٍ مِنْ تَمْرٍ وَ لَوْ بِبَعْضِ صَاعٍ وَ لَوْ بِقَبْضَهٍ وَ لَوْ بِبَعْضِ قَبْضَهٍ وَ لَوْ بِتَمْرَهٍ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَبِکَلِمَهٍ لَیِّنَهٍ فَإِنَّ أَحَدَکُمْ لَاقٍ اللَّهَ فَقَائِلٌ لَهُ أَ لَمْ أَفْعَلْ بِکَ أَ لَمْ أَجْعَلْکَ سَمِیعاً بَصِیراً أَ لَمْ أَجْعَلْ لَکَ مَالًا وَ وَلَداً فَیَقُولُ بَلَى فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى فَانْظُرْ مَا قَدَّمْتَ لِنَفْسِکَ قَالَ فَیَنْظُرُ قُدَّامَهُ وَ خَلْفَهُ وَ عَنْ یَمِینِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ فَلَا یَجِدُ شَیْئاً یَقِی بِهِ وَجْهَهُ مِنَ النَّارِ. (کافی ج۴ ص ۵)
صدقه بدهید گرچه آن مال را که صدقه مى‌دهید یک صاع (سه کیلو) خرما باشد، یا کمتر از صاع باشد، یا یک مشت خرما باشد، یا کمتر از آن یک مشت خرما باشد، یا کمتر از آن یک دانه خرما باشد، یا کمتر از آن، پاره ای از خرما باشد و هرکه توان مالى ندارد با سخن ملایم با فقیر برخورد کند، زیرا که یکى از شما روز قیامت خدا را ملاقات خواهد کرد و به او گفته خواهد شد: آیا دربارۀ تو کارهایى را انجام ندادم؟ آیا تو را گوش شنوا و چشم بینا قرار ندادم؟ آیا براى تو مال و فرزندى قرار ندادم؟عرض مى‌کند: بلی. خداوند بزرگ و برتر مى‌فرماید: بنگر که براى خود چه چیزى فرستاده‌اى؟!
فرمود: بنده به جلو، پشت سر و طرف راست و چپ خود نگاه مى‌کند، چیزى که او را از آتش نگاه دارد، نمى‌بیند.
۲- آداب صدقه
اَللهُ تَعَالی: إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ لَیْسَ عَلَیْکَ هُداهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَلِأَنْفُسِکُمْ وَ ما تُنْفِقُونَ إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. (بقره/ ۲۷۰- ۲۷۴)
اگر صدقه ها را آشکار کنید، این، کارِ خوبی است، و اگر آن را پنهان دارید و به مستمندان بدهید، این برای شما بهتر است و بخشی از گناهانتان را می زداید، و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است. هدایتِ آنان بر عهده تو نیست، بلکه خدا هر که را بخواهد هدایت می‌کند، و هر مالی که انفاق کنید، به سود خود شماست، و [لی] جز برای طلب خشنودیِ خدا انفاق مکنید، و هر مالی را که انفاق کنید [پاداشِ آن] به طور کامل به شما داده خواهد شد و ستمی بر شما نخواهد رفت. [این صدقات] برای آن [دسته از] نیازمندانی است که در راه خدا فرومانده اند، و نمی‌توانند [برای تأمین هزینه زندگی] در زمین سفر کنند. از شدّت خویشتن داری، فرد بی اطلاع، آنان را توانگر می‌پندارد. آنها را از سیمایشان می‌شناسی. با اصرار، [چیزی] از مردم نمی‌خواهند. و هر مالی [به آنان] انفاق کنید، قطعاً خدا از آن آگاه است. کسانی که اموال خود را شب و روز، و نهان و آشکارا، انفاق می‌کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌شوند.
اَللهُ تَعَالی: لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ. (آل عمران/ ۹۲)
هرگز به نیکوکاری نخواهید رسید تا از آنچه دوست دارید انفاق کنید و از هر چه انفاق کنید قطعاً خدا بدان داناست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا نَاوَلْتُمُ السَّائِلَ فَلْیَرُدَّ الَّذِی یُنَاوِلُهُ یَدَهُ إِلَى فِیهِ فَیُقَبِّلَهَا فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَأْخُذُهَا قَبْلَ أَنْ تَقَعَ فِی یَدِ السَّائِلِ فَإِنَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) مَا تَقَعُ صَدَقَهُ الْمُؤْمِنِ فِی یَدِ السَّائِلِ حَتَّى تَقَعَ فِی یَدِ اللَّهِ تَعَالَى ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَهَ { أَ لَمْ یَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ یَقْبَلُ التَّوْبَهَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَأْخُذُ الصَّدَقاتِ وَ أَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ.} (توبه/۱۰۴) (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۴)
وقتی به فقیری چیزی می دهید، کسی که داده، دست خود را به طرف دهان خویش برده آن را ببوسد، چون قبل از اینکه صدقه در دست سائل قرار گیرد، خدای عزیز و بلندمرتبه آن را تحویل می‌گیرد چراکه او تحویل گیرنده صدقات است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: صدقه‌ای که مؤمن آن را می‌دهد، قبل از اینکه در دست فقیر واقع شود، در دست خداوند متعال قرار می‌گیرد. سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود: { آیا ندانسته‌اند که تنها خداست که از بندگانش توبه را می‌پذیرد و صدقات را می‌گیرد، و خداست که خود توبه‌پذیر مهربان است؟ }
۲-۱ صدقه از مال پاکیزه
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَمَّا قَوْلُه { یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ وَ مِمَّا أَخْرَجْنا لَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِیهِ. } (بقره/۲۶۷) فَإِنَّهُ کَانَ سَبَبُ نُزُولِهَا أَنَّ قَوْماً کَانُوا إِذَا صَرَمُوا النَّخْلَ عَمَدُوا إِلَى أَرْذَلِ تُمُورِهِمْ فَیَتَصَدَّقُونَ بِهَا فَنَهَاهُمُ اللَّهُ عَنْ ذَلِکَ فَقَالَ { وَ لا تَیَمَّمُوا الْخَبِیثَ مِنْهُ تُنْفِقُونَ وَ لَسْتُمْ بِآخِذِیهِ. } (بقره/۲۶۷) أَیْ أَنْتُمْ لَوْ دُفِعَ ذَلِکَ إِلَیْکُمْ لَمْ تَأْخُذُوهُ . (تفسیر قمی ج۱ ص ۹۲)
و اما سخن خداوند : { ای کسانی که ایمان آورده اید، از چیزهای پاکیزه ای که به دست آورده‌اید، و از آنچه برای شما از زمین برآورده ایم، انفاق کنید، و در پی ناپاکِ آن نروید که [از آن] انفاق کنید، در حالی که آن را [اگر به خودتان می دادند] جز با چشم پوشی [و بی میلی] نسبت به آن، نمی‌گرفتید.} سبب نزول این آیه این بود که گروهی از مردم پس از آنکه خرمای نخل را چیدند، بدترین نوع خرمایشان را گرفته و از آن صدقه می‌دادند. پس خداوند آنها را از این کار نهی کرد و فرمود: {و در پی ناپاکِ آن نروید که [از آن] انفاق کنید، در حالی که آن را [اگر به خودتان می دادند] جز با چشم پوشی [و بی میلی] نسبت به آن، نمی گرفتید.} یعنی اگر این نوع خرما به شما داده می شد، نمی گرفتید.
۲-۲ صدقه با دست خود
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّدَقَهُ بِالْیَدِ تَدْفَعُ مِیتَهَ السَّوْءِ وَ تَدْفَعُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنْ أَنْوَاعِ الْبَلَاءِ وَ تُفَکُّ عَنْ لَحْیَیْ سَبْعِینَ شَیْطَاناً کُلُّهُمْ یَأْمُرُهُ أَنْ لَا یَفْعَلَ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۹)
با دست خود صدقه دادن، مرگ بد و هفتاد نوع بلا را دور می سازد، و او را از وسوسه‌های هفتاد شیطان که همگی به او دستور می‌دهند که این کار را مکن، می‌رهاند.
۲-۳ برخورد شایسته با نیازمند
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ فِیمَا نَاجَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مُوسَى (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ یَا مُوسَى أَکْرِمِ السَّائِلَ بِبَذْلٍ یَسِیرٍ أَوْ بِرَدٍّ جَمِیلٍ إِنَّهُ یَأْتِیکَ مَنْ لَیْسَ بِإِنْسٍ وَ لَا جَانٍّ مَلَائِکَهٌ مِنْ مَلَائِکَهِ الرَّحْمَنِ یَبْلُونَک فِیمَا خَوَّلْتُکَ وَ یَسْأَلُونَکَ فِیمَا نَوَّلْتُکَ فَانْظُرْ کَیْفَ أَنْتَ صَانِعٌ یَا ابْنَ عِمْرَانَ .(بحار الأنوار ج۵۶ ص ۱۹۰)
در ضمن مناجات موسی (علیه السّلام) با خدای عزیز و بلندمرتبه این بود که خدا به او فرمود: ای موسی، سائل را گرامی بدار [اگر برایت مقدور نیست] با بخششی اندک یا [اگر هیچ نداری] به نیکی او را رد کن. همانا نزد تو کسی می آید که نه آدمی است و نه جنّ، بلکه فرشتگانی از فرشته‌های خدا هستند تا آزمایشت کنند در آنچه من به تو دادم و آنچه را من به تو بخشیدم از تو می خواهند ، مراقب باش چه می کنی ای پسر عمران!
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لَا تَقْطَعُوا عَلَى السَّائِلِ مَسْأَلَتَهُ وَ دَعُوهُ یَشْکُو بَثَّهُ وَ یُخْبِرُ بِحَالِهِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۱)
سخن سائل و نیازمند را قطع نکنید، بگذارید ناراحتی خود را بیان کند و از وضع خویش شما را آگاه گرداند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: انْظُرُوا إِلَى السَّائِلِ فَإِنْ رَقَّتْ قُلُوبُکُمْ لَهُ فَأَعْطُوهُ فَإِنَّهُ صَادِقٌ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۱)
در وضع و حال سائل درست دقّت کنید، اگر دل شما نسبت به او رقّت پیدا کرد، به او کمک کنید، زیرا این حالت نشانه‌ی صداقت اوست.
۲-۴ رد نکردن نیازمند
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْفَقِیرُ هَدِیَّهُ اللَّهِ إِلَى الْغَنِیِّ فَإِنْ قَضَى حَاجَتَهُ فَقَدْ قَبِلَ هَدِیَّهَ اللَّهِ وَ إِنْ لَمْ یَقْضِ حَاجَتَهُ فَقَدْ رَدَّ هَدِیَّهَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۰)
فقیر، هدیه خداوند به ثروتمند است. پس اگر نیازش را برطرف کند، هدیه‌ی خداوند را قبول کرده و اگر نیازش را برطرف نکند، یقیناً هدیه‌ی خدای عزیز و بلندمرتبه را رد کرده است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا طَرَقَکُمْ سَائِلٌ ذَکَرَ اللَّهَ فَلَا تَرُدُّوهُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۰)
هر وقت گدایی، در خانه‌ی شما را کوبید و یاد خدا کرد، مبادا ردّش کنید.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لَوْ لَا أَنَّ الْمَسَاکِینَ یَکْذِبُونَ مَا أَفْلَحَ مَنْ رَدَّهُمْ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۱)
اگر این جهت نبود که (بعضی از) تهیدستان دروغ می‌گویند، افرادی که آنان را رد می‌کنند و مأیوس می‌گردانند، هرگز روی سعادت را نمی‌دیدند!
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا تَرُدُّوا السَّائِلَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهٍ وَ أَعْطُوا السَّائِلَ وَ لَوْ جَاءَ عَلَى فَرَسٍ وَ لَا تَرُدُّوا سَائِلًا جَاءَکُمْ بِاللَّیْلِ فَإِنَّهُ قَدْ یَسْأَلُ مَنْ لَیْسَ مِنَ الْإِنْسِ وَ لَا مِنَ الْجِنِّ وَ لَکِنْ لِیَزِیدَکُمُ اللَّهُ بِهِ خَیْراً. ( بحار الأنوار ج۹۳ ص ۲۵)
از بخشش به نیازمند و فقیر، خودداری نکنید، حتی اگر نیم دانه خرما هم باشد و به نیازمند کمک کنید، حتی اگر سوار بر اسب باشد. و دست ردّ بر سینه گدایی که شب هنگام پیش شما می‌آید نزنید، چرا که گاهی اوقات فردی که نه از جنس بشر و نه از قوم جنیان است از شما چیزی می طلبد، اما خداوند می‌خواهد خیر و برکت بیشتری به شما برساند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: السَّائِلُ رَسُولُ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَمَنْ أَعْطَاهُ فَقَدْ أَعْطَى اللَّهَ وَ مَنْ رَدَّهُ فَقَدْ رَدَّ اللَّه. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۲۵)
شخص گدا و فقیر، فرستاده‌ی پروردگار جهانیان است. هر کس به او چیزی ببخشد، در حقیقت به خداوند بخشیده است و هر کس دست ردّ بر سینه او بزند، خداوند را رد کرده است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا مَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) سَائِلًا قَطُّ إِنْ کَانَ عِنْدَهُ أَعْطَى وَ إِلَّا قَالَ یَأْتِی اللَّهُ بِهِ . (بحار الأنوار ج۱۶ ص ۲۶۹)
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) هیچگاه نیازمندی را رد نکرد، اگر داشت به او می داد و اگر نداشت، می‌فرمود: خداوند خواسته‌ات را برآورد.
۲-۵ احترام به صدقه دهنده
اَللهُ تَعَالی: الَّذِینَ یَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِینَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فِی الصَّدَقاتِ وَ الَّذِینَ لا یَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَیَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ. (توبه/ ۷۹)
کسانی که بر مؤمنانی که [افزون بر صدقه واجب]، از روی میل، صدقات [مستحبّ نیز] می دهند، عیب می‌گیرند، و [همچنین] از کسانی که [در انفاق] جز به اندازه‌ی توانشان نمی‌یابند، [عیب‌جویی می‌کنند] و آنان را به ریشخند می‌گیرند(آنان را مسخره می‌کنند)، [بدانند که] خدا آنان را به ریشخند می‌گیرد(خداوند مسخره‌شان خواهد کرد) و برای ایشان عذابی پر درد خواهد بود.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَیَاسِیرُ شِیعَتِنَا أُمَنَاءُ عَلَى مَحَاوِیجِهِمْ فَاحْفَظُونَا فِیهِمْ یَحْفَظْکُمُ اللَّهُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۱)
ثروتمندان شیعه ما، امنا و کارگزاران ما در کار نیازمندان شیعیانند؛ پس جایگاه ما را در آنان حفظ کنید تا خداوند حافظ شما باشد.
۲-۶ نگاه به نیازمند
وَ بَاعَ عَلِیٌّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) حَدِیقَتَهُ الَّتِی غَرَسَهَا لَهُ النَّبِیُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ سَقَاهَا هُوَ بِیَدِهِ بِاثْنَیْ عَشَرَ أَلْفَ دِرْهَمٍ وَ رَاحَ إِلَى عِیَالِهِ وَ قَدْ تَصَدَّقَ بِأَجْمَعِهَا فَقَالَتْ لَهُ فَاطِمَهُ (عَلَیْها سَلَامُ) تَعْلَمُ أَنَّ لَنَا أَیَّاماً لَمْ نَذُقْ فِیهَا طَعَاماً وَ قَدْ بَلَغَ بِنَا الْجُوعُ وَ مَا أَظُنُّکَ إِلَّا کَأَحَدِنَا فَهَلَّا تَرَکْتَ لَنَا مِنْ ذَلِکَ قُوتاً فَقَالَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَنَعَنِی مِنْ ذَلِکِ وُجُوهٌ أَشْفَقْتُ أَنْ أَرَى عَلَیْهَا ذُلَّ السُّؤَالِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۶)
علی (علیه السلام) باغی را که پیامبر (صلی الله علیه و آله) درختانش را برای او کاشته و خود به دست خویش آن را آب داده بود، به دوازده هزار درهم فروخت. هنگامی به خانه بازگشت که همه آن پول را در راه خدا انفاق کرده بود. فاطمه (علیها سلام)به ایشان فرمود: می‌دانی که چند روز است ما مزه خوراک را نچشیدیم و سخت گرسنه‌ایم، تو خود نیز چون مایی، پس چرا از آن پول به اندازه‌ی غذایی برای ما نگاه نداشتی؟ گفت: چهره‌هایی مرا از نگهداشتن بازداشت که دلم نیامد خواری سؤال را بر آنها ببینم!
۳- مستحقّان صدقه
اَللهُ تَعَالی: وَ آتَى الْمالَ عَلى حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقابِ. (بقره/ ۱۷۷)
و مال [خود] را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و گدایان و در [راهِ آزاد کردن] بندگان صرف کند.
اَللهُ تَعَالی: وَ لا یَأْتَلِ أُولُوا الْفَضْلِ مِنْکُمْ وَ السَّعَهِ أَنْ یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبى وَ الْمَساکِینَ وَ الْمُهاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. (نور/ ۲۲)
و سرمایه داران و فراخ دولتان شما نباید از دادنِ [مال] به خویشاوندان و تهیدستان و مهاجران درراه خدا دریغ ورزند.
کَتَبَ الْحِمْیَرِیُّ إِلَى الْقَائِمِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَسْأَلُهُ عَنِ الرَّجُلِ یَنْوِی إِخْرَاجَ شَیْءٍ مِنْ مَالِهِ وَ أَنْ یَدْفَعَهُ إِلَى رَجُلٍ مِنْ إِخْوَانِهِ ثُمَّ یَجِدُ فِی أَقْرِبَائِهِ مُحْتَاجاً أَ یَصْرِفُ ذَلِکَ عَمَّنْ نَوَاهُ لَهُ فِی قَرَابَتِهِ فَأَجَابَهُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَصْرِفُهُ إِلَى أَدْنَاهُمَا وَ أَقْرَبِهِمَا مِنْ مَذْهَبِهِ فَإِنْ ذَهَبَ إِلَى قَوْلِ الْعَالِمِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) لَا یَقْبَلُ اللَّهُ الصَّدَقَهَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ فَلْیَقْسِمْ بَیْنَ الْقَرَابَهِ وَ بَیْنَ الَّذِی نَوَى حَتَّى یَکُونَ قَدْ أَخَذَ بِالْفَضْلِ کُلِّهِ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۴۳)
حمیری به امام قائم (علیه السلام) نامه‌ای نوشت و از ایشان سؤال کرد، درباره‌ی مردی که قصد هزینه کردن مقداری از اموال خود و پرداخت آن به یکی از برادران ایمانیش را می‌کند، سپس در نزدیکان و خویشان خود فردی محتاج را می‌یابد، آیا می‌تواند از نیّت خود برگشته و آن را به فامیل محتاجش بدهد؟ پاسخ فرمود: آن مال را به کسی از آن دو دهد که به مذهب و عقیده او نزدیک‌تر است. پس اگر می‌خواهد به حدیث حضرت عالم (امام هادی علیه السّلام) که فرموده: «خداوند در حالی که فامیل و نزدیک محتاجی باشد صدقه را نمی‌پذیرد» عمل کند، پس آن را میان فامیل نزدیک و آن که نیت داشت به او بدهد، تقسیم کند تا به هر دو فضیلت دست یابد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ أُمَّکَ وَ أَبَاکَ وَ أُخْتَکَ وَ أَخَاکَ ثُمَّ أَدْنَاکَ فَأَدْنَاکَ وَ قَالَ لَا صَدَقَهَ وَ ذُو رَحِمٍ مُحْتَاجٌ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۴۷)
در بخشش از خانواده‌ات شروع کن، (از آن کسی شروع کن که نان‌خور توست): مادرت، پدرت، خواهرت و برادرت، سپس نزدیک‌ترین کس به تو، پس نزدیک‌ترین کس به تو و فرمود: صدقه مورد قبول خداوند واقع نمی‌شود درحالی که فامیل و خویشاوند محتاج باشد.
۴- زمان‌های صدقه
۴-۱ – صدقه در روز
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَصَدَّقْ بِشَیْءٍ عِنْدَ الْبُکُورِ فَإِنَّ الْبَلَاءَ لَا یَتَخَطَّى الصَّدَقَهَ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۹)
بامدادان صدقه بده که هرگز تیر بلا و گرفتاری از صدقه در نگذرد و به صاحب آن نرسد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ صَدَقَهَ النَّهَارِ تَمِیثُ الْخَطِیئَهَ کَمَا یَمِیثُ الْمَاءُ الْمِلْحَ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۶ )
صدقه در روز، گناهان را ذوب می‌کند همان گونه که آب نمک را ذوب می‌کند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: بَاکِرُوا بِالصَّدَقَهِ فَمَنْ بَاکَرَ بِهَا لَمْ یَتَخَطَّاهَ الدُّعاء. (عیون الاخبار ج ۲ ص ۶۲)
هر روز صبح قبل از هر چیز صدقه بدهید. هر کس صدقه بدهد دعایش مستجاب می‌گردد.
۴-۲- صدقه در شب
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: صَدَقَهُ اللَّیْلِ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۸۰)
به هنگام شب صدقه دادن موجب فرو نشاندن خشم خداوند است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّدَقَهُ بِاللَّیْلِ تَدْفَعُ مِیتَهَ السَّوْءِ وَ تَدْفَعُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۸۰)
دادن صدقه به هنگام شب، مردن بد و هفتاد گونه بلا را دور می‌گرداند.
هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ : کَانَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) إِذَا أَعْتَمَ وَ ذَهَبَ مِنَ اللَّیْلِ شَطْرُهُ أَخَذَ جِرَاباً فِیهِ خُبْزٌ وَ لَحْمٌ وَ الدَّرَاهِمُ فَحَمَلَهُ عَلَى عُنُقِهِ ثُمَّ ذَهَبَ بِهِ إِلَى أَهْلِ الْحَاجَهِ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَهِ فَقَسَمَهُ فِیهِمْ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ فَلَمَّا مَضَى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَقَدُوا ذَلِکَ فَعَلِمُوا أَنَّهُ کَانَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ). (کافی ج۴ ص ۸)
چون هوا تاریک مى شد و مقدارى از شب مىگذشت، امام صادق (علیه السلام) انبانى را که در آن نان و گوشت و پول بود بر دوش مىگذاشت و به در خانه نیازمندان مدینه مى‌رفت و آن را میان ایشان پخش مى‌کرد، در صورتى که او را نمى‌شناختند. پس هنگامى که ایشان از دنیا رفتند و بخشش شبانه ایشان متوقف ماند، دانستند که او امام صادق (علیه السلام) بوده است.
۴-۳- صدقه در روز جمعه
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الصَّدَقَهَ یَوْمَ الْجُمُعَهِ تُضَاعَفُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۴)
صدقه روز جمعه پاداشی دوچندان دارد.
أَبِی حَمْزَهَ الثُّمَالِیِّ : صَلَّیْتُ مَعَ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) الْفَجْرَ بِالْمَدِینَهِ فِی یَوْمِ الْجُمُعَهِ فَدَعَا مَوْلَاهً لَهُ یُقَالُ لَهَا وَشِیکَهُ فَقَالَ لَا یَقِفَنَّ عَلَى بَابِیَ الْیَوْمَ سَائِلٌ إِلَّا أَعْطَیْتُمُوهُ فَإِنَّ الْیَوْمَ الْجُمُعَهُ فَقُلْتُ لَیْسَ کُلُّ مَنْ یَسْأَلُ مُحِقّاً جُعِلْتُ فِدَاکَ فَقَالَ یَا ثَابِتُ أَخَافُ أَنْ یَکُونَ بَعْضُ مَنْ یَسْأَلُنَا مُحِقّاً فَلَا نُطْعِمَهُ وَ نَرُدَّهُ فَیَنْزِلَ بِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ مَا نَزَلَ بِیَعْقُوبَ وَ آلِهِ أَطْعِمُوهُمْ أَطْعِمُوهُمْ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۴)
ابو حمزه ثمالی: همراه امام سجاد (علیه السلام) در صبح جمعه‌ای نماز را در مدینه خواندم. بعد از نماز، خادمه‌اش که وَشیکه نام داشت را صدا زد و به او فرمود: هر نیازمندی که امروز در خانه‌ی مرا زد، به او غذا بدهید، چرا که امروز روز جمعه است. من عرض کردم: فدایتان شوم، هر کس که گدایی می‌کند که مستحق نیست! فرمود: ای ثابت! می‌ترسم بعضی از اشخاصی که به گدایی به در خانه ما می‌آیند مستحق باشند و ما آنان را از خود برانیم و خانواده‌ی ما دچار همان مصیبتی شود که یعقوب و خانواده‌ی او به آن دچار شدند! بنابراین، به آنان غذا بدهید! به آنان غذا بدهید!
۴-۴- صدقه در ماه رمضان
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ تَصَدَّقَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ بِصَدَقَهٍ صَرَفَ اللَّهُ عَنْهُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنَ الْبَلَاءِ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۹)
کسی که در ماه رمضان صدقه دهد، خداوند هفتاد نوع بلا را از او دور می سازد.
۴-۵- صدقه در روز عرفه
عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ : کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) إِذَا کَانَ یَوْمُ عَرَفَهَ لَمْ یَرُدَّ سَائِلًا . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۹)
عبد اللَّه ابن سلیمان: وقتی روز عرفه فرا می‌رسید، امام محمد باقر (علیه السّلام) هیچ سائلی را رد نمی‌کرد .
۵- چگونگی صدقه دادن
۵-۱- صدقه به شکل آشکار و پنهان
اَللهُ تَعَالی: وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَهً. (رعد/ ۲۲)
و از آنچه روزیشان دادیم، نهان و آشکارا انفاق کردند.
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْبِرُّ وَ صَدَقَهُ السِّرِّ یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ یَزِیدَانِ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعَانِ عَنْ سَبْعِینَ مِیتَهَ سَوْءٍ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۱)
نیکى و صدقه‌ی پنهانى، فقر و تهیدستى را نابود می‌کند و عمر را طولانى و هفتاد نوع مرگ بد را دفع می‌کند که سادهترین آنها مرگ سخت است.
الْحَارِثِ الْهَمْدَانِیِّ: سَامَرْتُ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَقُلْتُ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَرَضَتْ لِی حَاجَهٌ قَالَ فَرَأَیْتَنِی لَهَا أَهْلًا قُلْتُ نَعَمْ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ جَزَاکَ اللَّهُ عَنِّی خَیْراً ثُمَّ قَامَ إِلَى السِّرَاجِ فَأَغْشَاهَا وَ جَلَسَ ثُمَّ قَالَ إِنَّمَا أَغْشَیْتُ السِّرَاجَ لِئَلَّا أَرَى ذُلَّ حَاجَتِکَ فِی وَجْهِکَ فَتَکَلَّمْ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَقُولُ الْحَوَائِجُ أَمَانَهٌ مِنَ اللَّهِ فِی صُدُورِ الْعِبَادِ فَمَنْ کَتَمَهَا کُتِبَ لَهُ عِبَادَهٌ وَ مَنْ أَفْشَاهَا کَانَ حَقّاً عَلَى مَنْ سَمِعَهَا أَنْ یُعِینَهُ. (بحار الأنوار ج۴۱ ص ۳۶)
حارث همدانی: شبی با امیرالمؤمنین (علیه السلام) گفتگو کردم و عرض کردم: ای امیرالمؤمنین! مرا نیازی پیش آمده است. فرمود: و مرا بر آن سزاوار دیدی؟ گفتم: بله ای امیرالمؤمنین! فرمود: خداوند به وسیله‌ی من به تو جزای خیر دهد. سپس به سوی چراغ برخاست و آن را پوشاند و نشست. سپس فرمود: چراغ را برای این پوشاندم تا خواری نیازت را در چهره‌ات نبینم. پس حاجت خود را بگو. همانا من از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌فرمود: نیازها، امانتی از طرف خدا در دل‌های بندگان است؛ هر کس پنهانش کند برای او عبادت نوشته شود و هر کس فاش کند بر هر که می‌شنود واجب است که کمکش کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَفْضَلُ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ صَدَقَهُ السِّرِّ فَإِنَّهَا تُذْهِبُ الْخَطِیئَهَ وَ تُطْفِئُ غَضَبَ الرَّبِّ وَ صَنَائِعُ الْمَعْرُوفِ فَإِنَّهَا تَدْفَعُ مِیتَهَ السَّوْءِ وَ تَقِی مَصَارِعَ الْهَوَانِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۷)
بهترین و با ارزش‌ترین چیزی که توسل کنندگان به آن توسل می‌جویند عبارت است از: ایمان به خداوند ، … تا این سخن را فرمود: و صدقه‌ی پنهانی، چرا که آن، گناهان را از بین می‌برد و خشم خداوند را فرو می‌نشاند، و کارهای نیک که مرگ ناگوار و بد را دفع می‌کند و از افتادن درخواری، نگهداری می‌کند.
۵-۲ – صدقه دادن قبل از درخواست
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمَعْرُوفُ ابْتِدَاءٌ وَ أَمَّا مَنْ أَعْطَیْتَهُ بَعْدَ الْمَسْأَلَهِ فَإِنَّمَا کَافَیْتَهُ بِمَا بَذَلَ لَکَ مِنْ وَجْهِهِ یَبِیتُ لَیْلَتَهُ أَرِقاً مُتَمَلْمِلًا یَمْثُلُ بَیْنَ الرَّجَاءِ وَ الْیَأْسِ- لَا یَدْرِی أَیْنَ یَتَوَجَّهُ لِحَاجَتِهِ ثُمَّ یَعْزِمُ بِالْقَصْدِ لَهَا فَیَأْتِیکَ وَ قَلْبُهُ یَرْجُفُ وَ فَرَائِصُهُ تُرْعَدُ قَدْ تَرَى دَمَهُ فِی وَجْهِهِ- لَا یَدْرِی أَ یَرْجِعُ بِکَآبَهٍ أَمْ بِفَرَحٍ. (بحار الأنوار ج۴۷ ص ۵۳ )
معروف و کار نیک آن است که قبل از درخواست به کسی چیزی بدهی، ولی بخشش بعد از سؤال و درخواست، بهای آبروریزی اوست. شب را تا به صبح بیدار بوده و بی‌خوابی کشیده و با ناراحتی بسر برده، پیوسته حالتی از یأس و امید داشته، نمی‌دانسته برای رفع نیاز خود به چه کسی پناه برد. بعد از این همه ناراحتی، بالاخره پیش تو می‌آید قلبش می‌تپد و دست و پایش می‌لرزد. آثار این ناراحتی را از خونی که به چهره‌اش است (گونه‌ای افروخته از شرم)، حالتی حاکی از شرم دارد می‌بینی، تازه نمی‌داند مأیوس باز می‌گردد یا شادمان .
۶- انواع صدقه
اَللهُ تَعَالی: وَ یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَتَفَکَّرُونَ. (بقره/ ۲۱۹)
و از تو می پرسند: چه چیزی انفاق کنند؟ بگو: ما زاد [بر نیازمندی خود] را. این گونه، خداوند آیات [خود را] برای شما روشن می‌گرداند، باشد که در [کار] دنیا و آخرت بیاندیشید.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ صَدَقَهً قِیلَ مَنْ یُطِیقُ ذَلِکَ قَالَ إِمَاطَتُکَ الْأَذَى عَنِ الطَّرِیقِ صَدَقَهٌ وَ إِرْشَادُکَ الرَّجُلَ إِلَى الطَّرِیقِ صَدَقَهٌ وَ عِیَادَتُکَ الْمَرِیضَ صَدَقَهٌ وَ أَمْرُکَ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَهٌ وَ نَهْیُکَ عَنِ الْمُنْکَرِ صَدَقَهٌ وَ رَدُّکَ السَّلَامَ صَدَقَهٌ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص۱۸۲ )
بر هر مسلمانی در هر روز یک صدقه است. گفته شد: چه کسی توانایی این کار را دارد؟ فرمود: اگر آنچه باعث اذیّت در راه و جاده می‌باشد را کنار بزنی (از قبیل سنگ و چوب) و راهنمایی هر کسی به راهی که می‌خواهد برود، صدقه است، و عیادت بیمار صدقه است، و امر به معروف و نهی از منکر و جواب دادن به سلام نیز، همه‌ی صدقه است .
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: تَصَدَّقُوا عَلَى أَخِیکُمْ بِعِلْمٍ یُرْشِدُهُ وَ رَأْیٍ یُسَدِّدُهُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۶)
صدقه بدهید با دانشتان به برادر مؤمنتان در رشدشان و راهنمایی کردن آنها و با رأی و نظرتان آنها را حفظ کنید.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَهٌ وَ مَا وَقَى بِهِ الْمَرْءُ عِرْضَهُ کُتِبَ لَهُ بِهِ صَدَقَهٌ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص۱۸۳)
هر کار خیرى صدقه است و آنچه انسان براى حفظ آبرو و شرف خود صرف کند، به عنوان صدقه براى او نوشته مى‌شود.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَفْضَلُ الصَّدَقَهِ عَلَى الْأَسِیرِ الْمُخْضَرِّ عَیْنَاهُ مِنَ الْجُوعِ. (بحار الأنوار ج۷۱ ص ۳۶۹)
بهترین صدقه آن است که به اسیری داده شود که چشمانش از گرسنگی تار شده است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَفْضَلُ الصَّدَقَهِ سَقْیُ الْمَاءِ وَ أَفْضَلُ الصَّدَقَهِ صَدَقَهُ الْمَاءِ. (بحار الأنوار ج۷۱ ص ۳۶۹)
بهترین صدقه، نوشاندن آب است؛ و بهترین صدقه، صدقه دادن آب است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَفْضَلُ الصَّدَقَهِ صَدَقَهُ اللِّسَانِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ مَا صَدَقَهُ اللِّسَانِ قَالَ الشَّفَاعَهُ تَفُکُّ بِهَا الْأَسِیرَ وَ تَحْقُنُ بِهَا الدَّمَ وَ تَجُرُّ بِهَا الْمَعْرُوفَ إِلَى أَخِیکَ وَ تَدْفَعُ بِهَا الْکَرِیهَهَ. (بحار الأنوار ج۷۳ ص ۴۴)
برترین صدقه، صدقه‌ی زبان است. سؤال شد یا رسول اللَّه (صلّی اللَّه علیه و آله) صدقه‌ی زبان چیست؟ فرمود: شفاعت است که از این طریق می‌توانی اسیر را آزاد کنی، از خونریزی جلوگیری کنی، به برادر مؤمنت نیکی برسانی و بدی را از او دفع کنی.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَوْنُکَ لِلضَّعِیفِ مِنْ أَفْضَلِ الصَّدَقَهِ. (بحار الأنوار ج۷۵ ص۳۲۶)
کمک و یاریت به فرد ناتوان، از بهترین صدقات به شمار آید.
أَبِی ذَرٍّ رَحِمَهُ اللَّهُ أَنَّهُ سَأَلَ النَّبِیَّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَیُّ الصَّدَقَهِ أَفْضَلُ قَالَ جُهْدٌ مِنْ مُقِلٍّ فِی فَقِیرٍ ذِی سِنٍ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۸)
ابوذر که رحمت خداوند براو باد! از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: کدام صدقه بهتر است؟ فرمود: صدقه‌ی شخصِ کم بضاعت به فقیر سالخورده.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَیُّ الصَّدَقَهِ أَفْضَلُ فَقَالَ عَلَى ذِی الرَّحِمِ الْکَاشِحِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۹)
از رسول خدا (صلّی اللَّه علیه و آله) پرسیدند: کدام صدقه برتر است؟ فرمود: صدقه‌دادن به خویشاوندی که با انسان دشمنی بورزد.
۷- آثار صدقه
۷-۱- پاداش
اَللهُ تَعَالی: إِنَّ الْمُصَّدِّقِینَ وَ الْمُصَّدِّقاتِ وَ أَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً یُضاعَفُ لَهُمْ وَ لَهُمْ أَجْرٌ کَرِیمٌ. (حدید/ ۱۸)
در حقیقت، مردان و زنان صدقه‌دهنده و [آنان که] به خدا وامی نیکو داده‌اند، ایشان را [پاداش] دوچندان گردد، و اجری نیکو (پاداشی عالی) خواهند داشت.
اَللهُ تَعَالی: وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ. (مزّمّل/ ۲۰)
و وام نیکو به خدا دهید و هر کار خوبی برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشی بیشتر باز خواهید یافت. و از خدا طلب آمرزش کنید که خداوند بسیار آمرزنده‌ی مهربان است.
اَللهُ تَعَالی: وَ ما لَکُمْ أَلَّا تُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ لِلَّهِ مِیراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لا یَسْتَوِی مِنْکُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِکَ أَعْظَمُ دَرَجَهً مِنَ الَّذِینَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا وَ کُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ مَنْ ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً فَیُضاعِفَهُ لَهُ وَ لَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ. (حدید/ ۱۱-۱۰)
و شما را چه شده که (اموال‌تان را) در راه خدا انفاق نمی‌کنید؟ و [حال آن که] میراث آسمان‌ها و زمین، تنها برای خدا خواهد بود. کسانی از شما که پیش از فتح [مکّه] انفاق و جهاد کرده اند، [با دیگران] یکسان نیستند. آنان از [حیث] درجه بزرگ‌تر از کسانی‌اند که بعدها به انفاق و جهاد پرداخته اند. (البته) و خداوند به هر کدام وعده‌ی نیکو داده است، و خدا به آنچه می‌کنید، آگاه است. کیست آن کس که به خدا وامی نیکو دهد تا [نتیجه اش را] برای وی دوچندان گرداند و او را پاداشی خوش باشد؟
اَللهُ تَعَالی: مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّهٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی کُلِّ سُنْبُلَهٍ مِائَهُ حَبَّهٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ. (بقره/ ۲۶۱)
مَثَل [صدقاتِ] کسانی که اموالِ خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همانند دانه‌ای است که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه‌ای صد دانه باشد و خداوند برای هر کس که بخواهد [آن را] دو برابر می‌کند، و خداوند گشایش‌گر داناست.
۷-۲- در آخرت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا مَاتَ قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ مَا قَدَّمَ وَ قَالَ النَّاسُ مَا أَخَّرَ؟ فَقَدِّمُوا فَضْلًا یَکُنْ لَکُمْ وَ لَا تُؤَخِّرُوا کُلًّا یَکُنْ عَلَیْکُمْ فَإِنَّ الْمَحْرُومَ مَنْ حُرِمَ خَیْرَ مَالِهِ وَ الْمَغْبُوطَ مَنْ ثَقَّلَ بِالصَّدَقَاتِ وَ الْخَیْرَاتِ مَوَازِینَهُ وَ أَحْسَنَ فِی الْجَنَّهِ بِهَا مِهَادَهُ وَ طَیَّبَ عَلَى الصِّرَاطِ بِهَا مَسْلَکَهُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۴)
همانا زمانی که بنده‌ای فوت کند، فرشتگان می‌گویند: چه چیزی پیش فرستاده است؟ و مردم می‌گویند: از وی در این دنیا چه مانده است؟ پس زیادى مالى که دارید (قبل از مرگ) از پیش بفرستید و تأخیر نکنید تا به سود شما بماند، و همه‌ی آنچه را دارید نگاه ندارید که به زیان شما خواهد بود، زیرا که محروم کسى است که از خیر مال خود محروم ماند. و مورد رشک دیگران، کسى است که ترازویش را با صدقات و خیرات سنگین کرده باشد، و جایگاهش را در بهشت آراستهتر، و گذشتنش از صراط پاکیزه‌تر باشد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَلَا وَ مَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهٍ فَلَهُ بِوَزْنِ کُلِّ دِرْهَمٍ مِثْلُ جَبَلِ أُحُدٍ مِنْ نَعِیمِ الْجَنَّهِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۵ )
اگاه باشید که هر کس صدقه‌ای دهد؛ به وزن هر دِرهم آن، چون کوه احد از نعمت بهشت بهره‌‌مند گردد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ یَضْمَنُ لِی أَرْبَعَهً بِأَرْبَعَهِ أَبْیَاتٍ فِی الْجَنَّهِ مَنْ أَنْفَقَ وَ لَمْ یَخَفْ فَقْراً وَ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أَفْشَى السَّلَامَ فِی الْعَالَمِ وَ تَرَکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۰ )
کیست که چهار چیز را برای من تعهد کند تا من در عوض چهار خانه در بهشت برای او تعهد کنم: آنکه (در راه خدا) انفاق و خرج کند و از فقیر شدن نهراسد، و با مردمان در مقام انصاف باش (یعنى هر چه را از براى خود خواهى همان را از براى ایشان خواه و هر چه را از براى خود نخواهى از براى ایشان مخواه) ، و سلام را در میان مردم جهان آشکار کند (رواج دهد)، و جدال و نزاع نکند، هر چند حق به جانب او باشد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ أَطْعَمَ مُؤْمِناً لُقْمَهً أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِنْ ثِمَارِ الْجَنَّهِ وَ مَنْ سَقَاهُ شَرْبَهً مِنْ مَاءٍ سَقَاهُ اللَّهُ مِنَ الرَّحِیقِ الْمَخْتُومِ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۲)
هر کس به مؤمنی لقمه‌ای غذا بخوراند، خداوند او را از میوه‌های بهشت سیر می‌کند و هر کس به مؤمنی جرعه‌ای آب بنوشاند، خداوند او را از شراب دست نخورده (بهشت) سیراب می‌کند.
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ أَوَّلَ مَا یُبْدَأُ بِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ صَدَقَهُ الْمَاءِ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۳)
اولین چیزی که در روز قیامت محاسبه می‌شود، صدقه آب است.
۷-۳- دور ساختن شیطان
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ لِأَصْحَابِهِ: أَ لَا أُخْبِرُکُمْ بِشَیْءٍ إِنْ أَنْتُمْ فَعَلْتُمُوهُ تَبَاعَدَ الشَّیْطَانُ مِنْکُمْ کَمَا تَبَاعَدَ الْمَشْرِقُ مِنَ الْمَغْرِبِ قَالُوا بَلَى قَالَ الصَّوْمُ یُسَوِّدُ وَجْهَهُ وَ الصَّدَقَهُ تَکْسِرُ ظَهْرَهُ وَ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْمُوَازَرَهُ عَلَى الْعَمَلِ الصَّالِحِ یَقْطَعَانِ دَابِرَهُ وَ الِاسْتِغْفَارُ یَقْطَعُ وَتِینَهُ وَ لِکُلِّ شَیْءٍ زَکَاهٌ وَ زَکَاهُ الْأَبْدَانِ الصِّیَامُ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۴)
آیا چیزى را به شما باز نگویم که اگر آن را بجا آورید شیطان چنان از شما دور شود که مشرق از مغرب دور شده است؟ گفتند: بلى. فرمود: روزه، روى شیطان را سیاه می‌کند، و صدقه، پشتش را می‌شکند، و دوستى در راه خدا و تعاون بر انجام عمل صالح، او را ریشه کن می‌سازد، و استغفار، رگ قلبش را قطع می‌کند. و هر چیزى را زکاتى است، و زکات بدن‌ها روزه است.
۷-۴- جایگزینی
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ یُعْطِ بِالْیَدِ الْقَصِیرَهِ یُعْطَ بِالْیَدِ الطَّوِیلَهِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۲)
آن کس که با دست کوتاه (مال و دارایى خود را هر چند اندک باشد در راه خدا) ببخشد، از دستی بلند (از جانب خدا) پاداش گیرد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّ الْمُنْفِقَ بِمَنْزِلَهِ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ سَخَتْ نَفْسُهُ بِالنَّفَقَهِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۰)
از آن چه خداوند عزیز و بلندمرتبه به شما روزی داده است، انفاق کنید. زیرا انفاق کننده مانند کسی است که در راه خدا جهاد می‌کند. پس هر آن کس که یقین داشته باشد که هر چه انفاق کند عوض دارد، بخشش می‌کند و در انفاق کردن سخاوت می‌ورزد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ الصَّدَقَهَ تَزِیدُ صَاحِبَهَا کَثْرَهً فَتَصَدَّقُوا یَرْحَمْکُمُ اللَّهُ…(بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۲ )
همانا صدقه برای صاحبش مایه‌ی فزونی است. پس صدقه دهید تا خدا شما را رحمت کند…
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا أَحْسَنَ عَبْدٌ اَلصَّدَقَهَ فِی اَلدُّنْیَا إِلاَّ أَحْسَنَ اَللَّهُ اَلْخِلاَفَهَ عَلَى وُلْدِهِ مِنْ بَعْدِهِ وَ قَالَ حُسْنُ اَلصَّدَقَهِ یَقْضِی اَلدَّیْنَ وَ یَخْلُفُ عَلَى اَلْبَرَکَه. (کافی ج۴ ص۱۰)
هر بنده‌اى که در دنیا صدقه را خوب پرداخت کند، خداوند جایگزین خوبى براى فرزندان او بعد از مرگش قرار خواهد داد.و حضرتش فرمود: نیکو صدقه دادن موجب اداى بدهکارى مى‌شود و برکت را جایگزین مى‌کند.
۷-۵- محبوبیت
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: کُلُّ مَعْرُوفٍ صَدَقَهٌ وَ الدَّالُّ عَلَى الْخَیْرِ کَفَاعِلِهِ وَ اللَّهُ یُحِبُّ إِغَاثَهَ اللَّهْفَانِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۹)
هرگونه عمل معروفی و احسانی صدقه است. و ارشاد کننده به کار خیر، مانند انجام دهنده‌ی آن است و خداوند کمک کردن به بیچاره را دوست می‌دارد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: الْخَلْقُ کُلُّهُمْ عِیَالُ اللَّهِ فَأَحَبُّهُمْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْفَقُهُمْ لِعِیَالِهِ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۸)
آفریدگان، همه عیال و نان خور خدا هستند. پس محبوب‌ترین آنان در نزد خدای عزیز و بلندمرتبه کسی است که به عیال خدا (خلق خدا) بیشتر انفاق می‌کند.
۷-۶- طول عمر و دفع مرگ بد
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْبِرُّ وَ الصَّدَقَهُ یَنْفِیَانِ الْفَقْرَ وَ یَزِیدَانِ فِی الْعُمُرِ وَ یَدْفَعَانِ سَبْعِینَ مِیتَهَ سَوْءٍ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۱۹)
نیکی و صدقه از تهیدستی باز می‌دارند و بر عمر می‌افزایند و هفتاد مرگ بد را از صاحبان خود، دور می‌دارند.
بنگرید به: صدقه به شکل آشکار و پنهان
۷-۷- درمان بیماری
مُعَاذِ بْنِ مُسْلِمٍ : کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَذَکَرُوا الْوَجَعَ فَقَالَ دَاوُوا مَرْضَاکُمْ بِالصَّدَقَهِ وَ مَا عَلَى أَحَدِکُمْ أَنْ یَتَصَدَّقَ بِقُوتِ یَوْمِهِ إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یُدْفَعُ إِلَیْهِ الصَّکُّ بِقَبْضِ رُوحِ الْعَبْدِ فَیَتَصَدَّقُ فَیُقَالُ لَهُ رُدَّ عَلَیْهِ الصَّکَ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۲۳)
معاذ ابن مسلم: من نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که سخن از درد و بیماری به میان آمد. امام (علیه السلام) فرمود: بیماران خود را با دادن صدقه درمان کنید. چرا غذاى یک روزتان را صدقه نمى‌دهید؟ (یا چرا به اندازه غذاى یک روزتان صدقه نمى‌دهید؟) همانا به فرشته مرگ، فرمانی ابلاغ می‌شود که روح بنده‌ای را قبض کند، پس آن بنده صدقه‌ای می‌دهد و به فرشته مرگ خطاب می‌شود: از آن فرمان، باز گرد. (می‌گویند که از آن دستور قبض روح صرف نظر شد.)
۷-۸- دفع بلا
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بَکِّرُوا بِالصَّدَقَهِ وَ ارْغَبُوا فِیهَا فَمَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَتَصَدَّقُ بِصَدَقَهٍ یُرِیدُ بِهَا مَا عِنْدَ اللَّهِ لِیَدْفَعَ اللَّهُ بِهَا عَنْهُ شَرَّ مَا یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ إِلَّا وَقَاهُ اللَّهُ شَرَّ مَا یَنْزِلُ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ.(کافی ج۴ ص ۵)
دریابید بامدادان (اول روز) را به صدقه دادن و میل به صدقه دادن داشته باشید. هر مؤمنى که صدقه بدهد و هدفش این باشد که خداوند به وسیله‌ی صدقه شرّ و بلاهاى آسمانى آن روز را از او برطرف کند، خداوند شرّ و بلاهاى آسمانى آن روز را از او برطرف می‌کند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ اللَّهَ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَیَدْفَعُ بِالصَّدَقَهِ الدَّاءَ وَ الدُّبَیْلَهَ وَ الْحَرَقَ وَ الْغَرَقَ وَ الْهَدْمَ وَ الْجُنُونَ وَ عَدَّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) سَبْعِینَ بَاباً مِنَ السُّوءِ. (کافی ج۴ ص۵)
همانا آن خداوندى که به جز او معبودی نیست، البته دفع مى‌کند به سبب صدقه دردها را و دُبَیلَه (دمل خطرناک) را و دفع می‌کند سوختن و غرق شدن و خانه بر سر فرو آمدن و دیوانگى را و آن حضرت (صلی الله علیه وآله) هفتاد نوع از بلاهاى بد را شمردند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانُوا یَرَوْنَ أَنَ الصَّدَقَهَ تُدْفَعُ بِهَا عَنْ الرَّجُلِ الظَّلُومِ. (کافی ج۴ ص ۵)
راه و روش گذشتگان این بود که صدقه را نجات دهنده از شخص ستمکار مى‌دانستند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: الصَّدَقَهُ تَدْفَعُ الْبَلَاءَ وَ هِیَ أَنْجَحُ دَوَاءً وَ تَدْفَعُ الْقَضَاءَ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً وَ لَا یَذْهَبُ بِالْأَدْوَاءِ إِلَّا الدُّعَاءُ وَ الصَّدَقَهُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۷)
صدقه بلا و مصیبت را دفع می‌کند و موثرترین دارو می باشد و قضا و قدر بلای حتمی را بر می‌گرداند و دردها فقط با دعا و صدقه از بین می‌رود.
۷-۹- افزایش مال
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: تَصَدَّقُوا فَإِنَّ الصَّدَقَهَ تَزِیدُ فِی الْمَالِ کَثْرَهً وَ تَصَدَّقُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ. (کافی ج۴ ص ۹)
صدقه بدهید، زیراکه صدقه موجب زیادى مال مى‌شود و صدقه بدهید تا اینکه مورد رحمت خداوند قرار بگیرید.
۷-۱۰- دعای مستجاب
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: دَعْوَهُ السَّائِلِ الْفَقِیرِ لَا تُرَدُّ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۴)
دعای فقیر برگشت ندارد.
وَ عَنْ أَحَدِهِمَا (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) إِذَا أَعْطَیْتُمُوهُمْ فَلَقِّنُوهُمُ الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ یُسْتَجَابُ لَهُمْ فِیکُمْ وَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ فِی أَنْفُسِهِم…( بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۴)
از امام صادق یا امام باقر (علیهما السلام) نقل شده است که فرمود: وقتی به فقرا چیزی می‌دهید به آنان تلقین کنید که دعا کنند، چون دعای آنان در حق شما مستجاب می‌شود ولی در حق خودشان، خیر.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا مِنْ رَجُلٍ تَصَدَّقَ عَلَى مِسْکِینٍ مُسْتَضْعَفٍ فَدَعَا لَهُ الْمِسْکِینُ بِشَیْءٍ تِلْکَ السَّاعَهَ إِلَّا اسْتُجِیبَ لَهُ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۴۴)
هیچ شخصى نیست که به مستمند ناتوانى صدقه بدهد و آن مسکین در همان وقت براى او دعا کند، مگر اینکه دعایش (در حق او) مستجاب گردد.
۸- صدقه دادن در حال تنگدستی
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا تَسْتَحْیِ مِنْ إِعْطَاءِ الْقَلِیلِ فَإِنَّ الْحِرْمَانَ أَقَلُّ مِنْهُ. (نهج البلاغه حکمت ۶۷)
شرم مکن از عطا کردن کم، پس بدرستی که محروم کردن، از آن کمتر است. (یعنی اگر زیاد نمی‌توانی عطا کنی، کم عطا کن و شرم نکن.)
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِین علیه السلام : إِذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللَّهَ بِالصَّدَقَهِ. (نهج البلاغه حکمت ۲۵۸)
هرگاه تهیدست شُدید، با صدقه دادن با خدا تجارت کنید.
أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) قَالَ: قُلْتُ لَهُ أَیُّ الصَّدَقَهِ أَفْضَلُ قَالَ جُهْدُ الْمُقِلِّ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ { یُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَهٌ.} (حشر/۹) تَرَى هَاهُنَا فَضْلًا. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۸)
ابو بصیر نقل کرده است که از امام باقر (علیه السّلام) یا امام صادق (علیه السّلام) پرسیدم: کدام صدقه دادن برتر است؟ حضرت فرمود: کوششِ شخص کم بضاعت برای صدقه دادن. مگر نشنیدی که خداوند عزیز و بلندمرتبه می‌فرماید: { و هر چند در خودشان احتیاجی [مبرم] باشد، آنها را بر خودشان مقدّم می‌دارند.} آیا (در این آیه) فضیلتی (برای کسانی که ایثار می‌کنند) نمی‌بینی؟
۹- حدود صدقه
عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَهَ : سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَقُولُ فِی السُّؤَّالِ أَطْعِمُوا ثَلَاثَهً إِنْ شِئْتُمْ أَنْ تَزْدَادُوا فَازْدَادُوا وَ إِلَّا فَقَدْ أَدَّیْتُمْ حَقَّ یَوْمِکُمْ. (کافی ج۴ ص ۱۷)
علی ابن حمزه: امام صادق (علیه السلام) در باره سائلان فرمود: در هر روز سه نفر را اطعام کنید، و اگر بخواهید که بر آن بیافزایید می‌توانید بیافزایید، و الاّ شما حق روز خود را ادا کرده‌اید.
۱۰- صدقه در زمان حیات
سُئِلَ الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَیُّ الصَّدَقَهِ أَفْضَلُ قَالَ أَنْ تَتَصَدَّقَ وَ أَنْتَ صَحِیحٌ شَحِیحٌ تَأْمُلُ الْبَقَاءَ وَ تَخَافُ الْفَقْرَ وَ لَا تُمْهِلْ حَتَّى إِذَا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ قُلْتَ لِفُلَانٍ کَذَا وَ لِفُلَانٍ کَذَا لا [أَلَا] وَ قَدْ کَانَ لِفُلَانٍ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۸۲)
از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: کدام صدقه برتر است؟ فرمود: این که صدقه بدهی وقتی که سالم هستی و به زندگی امید داری و خوف فقیر شدن را داشته باشی و نه این که صبر کنی تا جانت به گلو برسد و بعد بگویی این مقدار برای فلانی و آن مقدار برای فلانی. زیرا در آن موقع دیگر اموالت مال فلانی شده است!
۱۱- واسطه شدن برای رساندن صدقه
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُعْطُونَ ثَلَاثَهٌ، اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ وَ صَاحِبُ الْمَالِ وَ الَّذِی یَجْرِی عَلَى یَدَیْهِ. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۵)
بخشندگان سه کس هستند: خداوند که پروردگار جهانیان است، و صاحب مال و کسی که با دستان او (به وسیله‌ی او) بخشش جاری می‌شود.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ مَشَى بِصَدَقَهٍ إِلَى مُحْتَاجٍ کَانَ لَهُ کَأَجْرِ صَاحِبِهَا مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ أَجْرِهِ شَیْء. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۵)
هر کس صدقه‌ای را برای نیازمندی ببرد، پاداشی به اندازه صاحب صدقه (مال) خواهد داشت، بی‌آنکه از پاداش صاحب صدقه چیزی کم شود.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَوْ جَرَى الْمَعْرُوفُ عَلَى ثَمَانِینَ کَفّاً لَأُوجِرُوا کُلُّهُمْ مِنْ غَیْرِ أَنْ یَنْقُصَ عَنْ صَاحِبِهِ مِنْ أَجْرِهِ شَیْئاً. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۵)
اگر کار نیکی، در میان هشتاد نفر دست به دست بگردد، همه‌ی آنها پاداش می‌برند، بی آن که از پاداش صاحب کار نیک چیزی کاسته شود.
۱۲- آثار صدقه ندادن در حال توانایی
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا تَصَامَّتْ أُمَّتِی عَنْ سَائِلِهَا وَ مَشَتْ بِتَبَخْتُرٍ حَلَفَ رَبِّی جَلَّ وَ عَزَّ بِعِزَّتِهِ فَقَالَ وَ عِزَّتِی لَأُعَذِّبَنَّ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ . (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۷۳)
هرگاه امتم در برابر گدا و درخواست کننده، خود را به کری بزنند و متکبّرانه راه بروند، خدای بلندمرتبه و عزیز سوگند یاد می‌کند و می‌فرماید: به عزّتم سوگند! به یقین برخی از آنان را به وسیله‌ی برخی دیگر عذاب و شکنجه خواهم داد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ مَنَعَ مَالَهُ مِنَ الْأَخْیَارِ اخْتِیَاراً صَرَفَ اللَّهُ مَالَهُ إِلَى الْأَشْرَارِ اضْطِرَاراً. (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۳۱)
هر کس مالش را به صورت اختیاری از انسان‌های خوب دریغ کند، خداوند مالش را به (طرف) انسان‌های بد سوق می‌دهد .
۱۳- صدقات نامقبول
اَللهُ تَعَالی: قُلْ أَنْفِقُوا طَوْعاً أَوْ کَرْهاً لَنْ یُتَقَبَّلَ مِنْکُمْ إِنَّکُمْ کُنْتُمْ قَوْماً فاسِقِینَ وَ ما مَنَعَهُمْ أَنْ تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقاتُهُمْ إِلَّا أَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللَّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلاه إِلَّا وَ هُمْ کُسالى وَ لا یُنْفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ کارِهُونَ. (توبه /۵۴- ۵۳)
بگو: چه به رغبت، چه با بی میلی انفاق کنید، هرگز از شما پذیرفته نخواهد شد. چرا که شما گروهی فاسق بوده اید. و هیچ چیز مانع پذیرفته شدنِ انفاق‌های آنان نشد، جز اینکه به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند، و جز با [حال] کسالت نماز به جا نمی‌آورند، و جز با کراهت انفاق نمی‌کنند.
اَللهُ تَعَالی: وَ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَنْ یَکُنِ الشَّیْطانُ لَهُ قَرِیناً فَساءَ قَرِیناً. (نساء/۳۸)
و کسانی که اموالشان را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند، و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارند. و هر کس شیطان یار و همدم او باشد،(بداند که شیطان) بد همدمی است.
اَللهُ تَعَالی: الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً. (بقره/۲۶۲) الْآیَهَ، فَإِنَّهُ قَالَ الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ): مَنْ أَسْدَى إِلَى مُؤْمِنٍ مَعْرُوفاً ثُمَّ آذَاهُ بِالْکَلَامِ أَوْ مَنَّ عَلَیْهِ فَقَدْ أَبْطَلَ اللَّهُ صَدَقَتَهُ ثُمَّ ضَرَبَ مَثَلًا فَقَالَ …{ کَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِر فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى شَیْءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرِینَ.} (بقره/۲۶۴ ) (بحار الأنوار ج۹۳ ص ۱۴۱)
خداوند متعال فرمود: {کسانی که اموالِ خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، سپس در پیِ آنچه انفاق کرده‌اند، منّت و آزاری روا نمی دارند.} امام صادق (علیه السلام) از قول رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر کس که به مؤمنی نیکی کند، سپس او را با زبان خود آزار دهد و یا بر او منت گذارد، صدقه‌اش باطل می‌گردد. سپس برایش مثال زده و فرمود: { مانند کسی که مالش را برای خودنمایی به مردم، انفاق می‌کند و به خدا و روز بازپسین ایمان ندارد. پس مَثَلِ او همچون مَثَلِ سنگ خارایی است که بر روی آن، خاکی [نشسته] است، و رگباری به آن رسیده و آن [سنگ] را سخت و صاف بر جای نهاده است. آنان [ریاکاران] نیز از آنچه به دست آورده اند، بهره ای نمی‌برند و خداوند، گروه کافران را هدایت نمی‌کند.}
ثبت دیدگاه