آداب خانواده

آداب خانواده

 

چکیده:

آداب خانواده مجموعه‌ای از دستورات الهی است که موجب تحکیم آن می‌گردد. خانواده عضوی کوچک از جامعه بزرگ انسانی است. خانواده سالم می‌تواند اجتماع سالم را تشکیل دهد، اما خانواده متزلزل تاثیر بسزایی در تضعیف جامعه دارد . در آداب زندگی، سلامت خانواده مورد توجه فراوان است.در قرآن کریم نگاهبانی از خانواده دستور اکید داده شده است و پیامبر اسلام در زندگی خود همواره مراقب خانواده بودند و نتیجه آن درخشش اهل بیت علیهم  السلام در آسمان تقوا و فضیلت بود.

 

۱- اهمیّت خانواده‌‌‌داری

اَللهُ تَعالى: وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلَاهِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْهَا. .. (طه/۱۳۲)

و خانواده‌ی خود را به نماز فرمان بده و بر انجام آن شکیبا باش…

 

اَللهُ تَعالى: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا. .. (تحریم/۶)

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود را با خانواده‌ی خویش از آتش دوزخ نگاه دارید…

 

أَبِی بَصِیرٍ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ : { قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ ناراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجارَهُ. } (تحریم/۶) قُلْتُ: هَذِهِ نَفْسِی أَقِیهَا، فَکَیْفَ أَقِی أَهْلِی؟ قَالَ: تَأْمُرُهُمْ بِمَا أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ تَنْهَاهُمْ‏ عَمَّا نَهَاهُمُ‏ اللَّهُ عَنْهُ فَإِنْ أَطَاعُوکَ کُنْتَ وَقَیْتَهُمْ وَ إِنْ عَصَوْکَ فَکُنْتَ قَدْ قَضَیْتَ مَا عَلَیْک‏. (بحار الأنوار ج‏۹۷ ص۷۴)

ابوبصیر: از امام صادق (علیه السلام) درباره‌ی سخن خدای عزیز و بلندمرتبه: {اى کسانى که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده‌ی خود را از آتشى که هیزم آن مردم و سنگ‌ها هستند نگهدارید.}پرسیدم. و عرض کردم: این نفس من است، می‌توانم آن را حفظ کنم، ولی چگونه خانواده‌ی خودم را حفظ کنم؟ فرمود: آنان را به آنچه خداوند به آن امر کرده است، امر کنید و از آنچه خداوند از آن نهی کرده، نهی کنید؛ اگر تو را اطاعت کنند، آنان را حفظ کرده­‌ای و اگر از تو سرپیچی کردند، آنچه بر عهده‌ی تو بود، به انجام رسانده­‌ای.

 

یُوسُفَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سَلَّامٍ:‏ أَنَّ النَّبِیَّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) کَانَ‏ إِذَا نَزَلَ‏ بِأَهْلِهِ‏ شِدَّهٌ أَمَرَهُمْ بِالصَّلَاهِ ثُمَّ قَرَأَ: { وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاهِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها.} (طه/۱۳۲) (بحار الأنوار ج ‏۸۸ ص ۳۸۳)

یوسف ‌بن ‌عبدالله ‌بن‌سلّام: پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هر وقتی شدّت و مصیبتی بر خانواده‌اش وارد می‌شد، آنها را به نماز خواندن امر می‌کرد، و این آیه را قرائت می‌کرد: { و خانواده‌ات را به نماز فرمان بده و خود نیز بر آن شکیبایی ورز. }

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ‏‏خَیْرُکُمْ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ وَ أَنَا خَیْرُکُمْ لِأَهْلِی.‏ (من لا یحضره الفقیه ج ‏۳ ص ۵۵۵)

بهترینِ شما، بهترینتان براى خانواده‌اش است و من، بهترینِ شما نسبت به خانواده‌ام هستم.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: خَیْرُ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِی الَّذِینَ لَا یَتَطَاوَلُونَ عَلَى‏ أَهْلِیهِمْ‏ وَ یَحِنُّونَ‏ عَلَیْهِمْ‏ وَ لَا یَظْلِمُونَهُم‏. (مکارم الأخلاق ص ۲۱۶)

بهترین مردان امّت من، آن کسانی هستند که نسبت به خانواده‌ی خود خشن و متکبّر نباشند و بر آنان ترحم و نوازش کنند و به آنان آزار نرسانند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَا کُمَیْلُ! مُرْ أَهْلَکَ‏ أَنْ‏ یَرُوحُوا فِی‏ کَسْبِ‏ الْمَکَارِمِ‏  وَ یُدْلِجُوا فِی حَاجَهِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ. (بحار الأنوار ج ‏۱ ص ۲۲۳)

اى کمیل! به خانواده‌ات فرمان بده، که روزها در پى کسب خصلت‌هاى والاى انسانى بروند، و شبانگاهان، در پى رفع نیاز خُفتگان.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا یَزَالُ الْمُؤْمِنُ‏ یُورِثُ‏ أَهْلَ بَیْتِهِ الْعِلْمَ وَ الْأَدَبَ الصَّالِحَ؛ حَتَّى یُدْخِلَهُمُ الْجَنَّهَ جَمِیعاً. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۲ ص ۲۰۱)

مؤمن همواره خانواده‌ی خود را از دانش و ادب شایسته بهره مند می‌سازد؛ تا همه آنان را وارد بهشت کند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: ابْدَأْ بِمَنْ‏ تَعُولُ‏ الْأَدْنَى فَالْأَدْنَى‏. (بحار الأنوار ج ‏۴۷ ص ۲۳۴)

از خانواده آغاز کنید و آن که نزدیک‌تر است را مقّدم بدارید.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:وَ لَا تَکُونُ فَاکِهَهٌ عَامَّهٌ إِلَّا أَطْعَمَ عِیَالَهُ مِنْهَا وَ لَا یَدَعْ أَنْ یَکُونَ لِلْعِیدِ عِنْدَهُمْ فَضْلٌ فِی الطَّعَامِ أَنْ یُسَنِّیَ مِنْ ذَلِکَ شَیْئاً لَا یُسَنِّی لَهُمْ فِی سَائِرِ الْأَیَّامِ‏. (کافی ج ‏۵ ص۵۱۲)

هر میوه‌ای که همه مردم از آن می‌خورند، باید به خانواده‌اش بخوراند و در روزهای عید، خوراک آنان را افزایش دهد، و چیزهایی برای آنان فراهم کند که در روزهای دیگر فراهم نمی‌کرده است.

 

۲- مسئولیت پذیری

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: الرَّجُلُ رَاعٍ‏ عَلَى‏ أَهْلِ‏ بَیْتِهِ‏ وَ کُلُّ رَاعٍ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیَّتِهِ وَ المَرْأَهُ رَاعِیَهٌ عَلَی مَالِ زَوْجِهَا وَ مَسْئُولَهٌ عَنْهُ. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۴ ص ۲۴۸)

مرد، سرپرست خانواده است و درباره‌ی آنان از او سئوال می‌شود؛ و زن، سرپرست اموال شوهرش است و درباره‌ی آنان از وى سئوال می‌شود.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَقَاضَى‏ عَلِیٌ‏ وَ فَاطِمَهُ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فِی الْخِدْمَهِ، فَقَضَى عَلَى فَاطِمَهَ بِخِدْمَهِ مَا دُونَ الْبَابِ، وَ قَضَى عَلَى عَلِیٍّ بِمَا خَلْفَهُ. قَالَ، فَقَالَتْ  فَاطِمَهُ: فَلَا یَعْلَمُ مَا دَاخَلَنِی مِنَ السُّرُورِ إِلَّا اللَّهُ بِإِکْفَائِی رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) تَحَمُّلَ رِقَابِ الرِّجَالِ. (بحار الأنوار ج ‏۴۳ ص ۸۱)

على و فاطمه در مورد کارهاى خانه از رسول خدا (صلّی الله علیه وآله) تقاضاى دستور العمل کردند. حضرت کارهاى داخل خانه را به عهده‌ی فاطمه گذاشت، و کار بیرون را بر عهده‌ی على.
پس از آن فاطمه (علیها السلام) فرمود: خدا می‌‏داند چقدر از اینکه رسول خدا بارِ دوش مردان را از من برداشت، خوشحال شدم.

 

۳- تلاش برای رفاه خانواده

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا غَدْوَهُ أَحَدِکُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، بِأَعْظَمَ مِنْ غَدَوْتِهِ یَطْلُبُ لِوَلَدِهِ وَ عِیَالِهِ مَا یُصْلِحُهُمْ. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۳ ص ۵۴)

رهسپار شدنِ هر یک از شما در راه خداوند (جهاد)، مهم‌تر از رفتنش در پى کسب معاش براى فرزندان و خانواده‌اش نیست.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیَا حَلَالًا اسْتِعْفَافاً عَنِ الْمَسْأَلَهِ وَ سَعْیاً عَلَى عِیَالِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَى جَارِهِ، لَقِیَ اللَّهَ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَهَ الْبَدْرِ.(مستدرک الوسائل ج ‏۱۳ ص ۵۵)

هر کس دنیا را از راه حلال و به انگیزه‌ی حیا ورزیدن از درخواست (از مردم)، تلاش براى خانواده‌ی خود،  و لطف روا داشتن بر همسایه‌اش بجوید، خداى را در حالى دیدار می‌کند که چهره‌اش همانند قرصِ کامل ماه (درخشان) است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: وَ مَنْ‏ سَعَى‏ فِی‏ نَفَقَهِ عِیَالِهِ‏ وَ وَالِدَیْهِ فَهُوَ کَالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۳ ص ۵۵)

کسى که براى تأمین هزینه‌ی خانواده‌اش و پدر و مادرش تلاش کند، همانند مجاهدِ راه خداست.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ الْکَادُّ عَلَى عِیَالِهِ مِنْ‏ حِلٍ، ‏کَالْمُجَاهِدِ فِی‏ سَبِیلِ‏ اللَّه‏. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۷۲)

کسی که از راه حلال برای تامین رفاه خانواده‌اش تلاش می‌کند، همچون مجاهدی است که در راه خدا جهاد می‌کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ السَّلَام) إِذَا أَصْبَحَ، خَرَجَ غَادِیاً فِی طَلَبِ الرِّزْقِ. فَقِیلَ لَهُ : یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! أَیْنَ تَذْهَبُ ؟ فَقَالَ: أَتَصَدَّقُ لِعِیَالِی.قِیلَ لَهُ: أَتَتَصَدَّقُ؟ قَالَ : مَنْ طَلَبَ الْحَلَالَ، فَهُوَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ صَدَقَهٌ عَلَیْهِ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۲)

على بن الحسین (علیه السلام) صبح که می‌شد در طلب روزى بیرون می‌رفت. به آن حضرت عرض شد: یا بن رسول اللّه! کجا می‌روى؟

حضرت فرمود: می‌روم تا براى خانواده‌ام صدقه بیاورم. عرض شد: آیا شما نیز صدقه می‌گیرید؟ فرمود: هر که در طلب روزىِ حلال برآید، آن روزى، صدقه‌اى از جانب خدای عزیز و بلندمرتبه به اوست.

 

۴- رفع نیاز خانواده

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ‏ لَأَنْ أَدْخُلَ السُّوقَ وَ مَعِی دَرَاهِمُ أَبْتَاعُ بِهِ لِعِیَالِی لَحْماً، وَ قَدْ قَرِمُوا إِلَیْهِ‏ أَحَبُ‏ إِلَیَ‏ مِنْ‏ أَنْ‏ أُعْتِقَ‏ نَسَمَه. (بحار الأنوار ج ‏۴۶ ص ۶۶)

برای من به بازار رفتن و خرید یک درهم گوشت، برای خانواده‌ام، که میل به گوشت دارند، از بنده آزاد کردن دوست داشتنی‌تر است.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَنْقُصَ مِنْ قُوتِ عِیَالِهِ فِی الشِّتَاءِ، وَ یَزِیدَ فِی وَقُودِهِمْ.(کافی ج ‏۴ ص ۱۳)

سزاوار است که مؤمن در زمستان از خوراک خانواده‌اش کم کند، و بر (چوب و زغال) و وسیله‌ی گرم‌کننده آنان بیافزاید.

۵- رسیدگی به امور خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ أَلْقَى کَلَّهُ عَلَى النَّاسِ مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَعُولُ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۲)

ملعون است! ملعون است کسى که بار گران امور زندگى خود را بر دوش مردم بیفکند! ملعون است! ملعون است کسى که خانواده‌اش را بى‌سر و سامان بگذارد!

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ سَعَادَهِ الرَّجُلِ أَنْ یَکُونَ الْقَیِّمَ عَلَى عِیَالِهِ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۳)

از سعادت انسان است که خود به تنهایی امور خانواده‌اش را اداره کند.

 

۶- نفقه

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:…وَ إطْعَامُ الطَّعَامِ نَفَقَهُ الرَّجُلِ‏ عَلَى‏ عِیَالِه‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۶ ص ۳۶۹)

و غذا دادن به فقیران این است که مرد نفقه‌ی خانواده‌­اش را بپردازد.

 

رَوَى مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیٍّ الْحَلَبِیُّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ‏ قُلْتُ لَهُ مَنِ‏ الَّذِی‏ أُجْبَرُ عَلَى‏ نَفَقَتِهِ‏ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَهُ وَ الْوَارِثُ الصَّغِیرُ یَعْنِی الْأَخَ وَ ابْنَ الْأَخِ وَ غَیْرَهُ‏.

محمّد بن على حلبى از امام صادق (علیه السّلام) روایت کرده گوید: به آن حضرت عرض کردم چه کسانى‌اند که انسان را از دادن نفقه و مخارجشان گزیرى نیست‌؟ فرمود: پدر و مادر و فرزند و همسر، و وارث صغیر مانند برادر و پسرِ برادر و مانند اینها.

 

مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَنْ‏ یَلْزَمُ‏ الرَّجُلَ‏ مِنْ‏ قَرَابَتِهِ‏ مِمَّنْ یُنْفِقُ عَلَیْهِ قَالَ الْوَالِدَانِ وَ الْوَلَدُ وَ الزَّوْجَهُ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۳)

محمّد بن مسلم: به امام صادق (علیه السّلام) گفتم: نفقه‌ی کدام یک از خویشان مرد به گردن اوست؟ حضرت در پاسخ فرمود: پدر، مادر، فرزندان و همسر.

 

۷- توسعه بخشی به خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لَیْسَ مِنَّا مِنْ وُسِّعَ‏ عَلَیْهِ ثُمَّ قَتَّرَ عَلَى عِیَالِهِ. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۵ ص ۲۵۶)

از ما نیست آنکه خدا میدان روزى‌اش را فراخ کرده باشد و او بر خانواده‌اش تنگ گیرد.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: صَاحِبُ‏ النِّعْمَهِ یَجِبُ‏ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۳۳۵)

آن که صاحب نعمت است، باید که بر هزینه‌ی خانواده‌اش وسعت بخشد.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ أَرْضَاکُمْ‏ عِنْدَ اللَّهِ‏ أَسْبَغُکُمْ‏ عَلَى عِیَالِه‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۱۳۶)

خشنودترین شما در پیشگاه خداوند کسى است که از نظر زندگى بر خانواده‌اش توسعه دهد.

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَى عِیَالِهِ، کَیْلَا یَتَمَنَّوْا مَوْتَهُ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۱)

مرد باید نسبت به خانواده‌ خویش بخشنده باشد، که آرزوی مرگ وی را نکنند!

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَنْبَغِی‏ لِلرَّجُلِ‏ إِذَا زِیدَ فِی‏ النِّعْمَهِ أَنْ یَزِیدَ أُسَرَاءَهُ فِی السَّعَهِ عَلَیْهِمْ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۱)

اگر رزق و روزی مردی افزون گشت، لازم است که در حقّ خانواده خویش بخشنده باشد.

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ فُلَاناً أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ بِنِعْمَهٍ فَمَنَعَهَا أُسَرَاءَهُ وَ جَعَلَهَا عِنْدَ فُلَانٍ فَذَهَبَ اللَّهُ بِهَا قَالَ مُعَمَّرٌ. (کافی ج ‏۴ ص ۱۱)

خداوند رزق و روزی فلان شخص را زیاد کرد، ولی آن شخص نسبت به خانواده‌‌ی خویش بخشنده نبود؛ پس خداوند رزق و روزی را از وی گرفت و به دیگری بخشید.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ الْخُلُقِ فِی ثَلَاثٍ: اجْتِنَابِ‏ الْمَحَارِمِ‏ وَ طَلَبِ الْحَلَالِ وَ التَّوَسُّعِ عَلَى الْعِیَالِ. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۹۴)

خوش اخلاقى در سه چیز است: دورى کردن از حرام، طلب حلال و فراهم آوردن آسایش و رفاه براى خانواده.

 

۸- شادکردن در آداب خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَا مِنْ‏ عَبْدٍ یُدْخِلُ‏ عَلَى‏ أَهْلِ‏ بَیْتِ‏ مُؤْمِنٍ سُرُوراً، إِلَّا خَلَقَ اللَّهُ لَهُ مِنْ ذَلِکَ السُّرُورِ خَلْقاً یَجِیئُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ کُلَّمَا مَرَّتْ عَلَیْهِ شَدِیدَهٌ، یَقُولُ: یَا وَلِیَّ اللَّهِ ! لَا تَخَفْ. فَیَقُولُ لَهُ: مَنْ أَنْتَ ؟ یَرْحَمُکَ اللَّهُ! فَلَوْ أَنَّ الدُّنْیَا کَانَتْ لِی مَا رَأَیْتُهَا لَکَ شَیْئاً. فَیَقُولُ: أَنَا السُّرُورُ الَّذِی کُنْتَ أَدْخَلْتَ عَلَى آلِ فُلَان‏.(بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۳۰۵)

بنده‌ای نیست که خاندانی را شاد کند، مگر آنکه خدا از آن شادی، موجودی را بیافریند که  تا روز قیامت نزد او می­‌آید، و هر بار که به او سختی می‌­رسد، به او می‌­گوید: ای دوست خدا! نترس! سپس به وی می­‌گوید: تو کیستی؟ رحمت خدا بر تو باد! که اگر همه‌ی دنیا از آن من بود، آن را برای تو چیزی به حساب نمی‌آوردم. و او پاسخ می­‌دهد: من همان شادی‌­ام، که بر خاندان فلان شخص ارزانی داشتی!

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَطْرِفُوا أَهَالِیَکُمْ‏ فِی کُلِّ جُمْعَهٍ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْفَاکِهَهِ وَ اللَّحْمِ حَتَّى یَفْرَحُوا بِالْجُمُعَه. (بحار الأنوار ج ‏۵۶ ص ۳۲)

در شب هر جمعه، براى خانواده‌ی خود میوه و گوشت ببرید تا با آمدن جمعه شاد باشند.

 

۹- معاشرت شایسته

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الْمَرْءَ یَحْتَاجُ‏ فِی‏ مَنْزِلِهِ‏ وَ عِیَالِهِ‏ إِلَى ثَلَاثِ خِلَالٍ یَتَکَلَّفُهَا وَ إِنْ لَمْ یَکُنْ فِی طَبْعِهِ ذَلِکَ: مُعَاشَرَهٌ جَمِیلَهٌ وَ سَعَهٌ بِتَقْدِیرٍ وَ غَیْرَهٌ بِتَحَصُّن‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۲۳۶)

مرد در خانه و نسبت به خانواده‌اش نیازمند رعایت سه صفت است، هر چند در طبیعت او نباشد: خوش‌رفتارى، گشاده‌دستىِ به اندازه، و غیرتى همراه با خویشتن‌دارى.

 

۹-۱- همکاری با خانواده در تغذیه

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: الْمُؤْمِنُ یَأْکُلُ‏ بِشَهْوَهِ أَهْلِهِ‏ وَ الْمُنَافِقُ یَأْکُلُ أَهْلُهُ بِشَهْوَتِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۹ ص ۲۹۱)

انسان با ایمان به میل و رغبت خانواده‌اش غذا می‌خورد، ولى منافق میل و رغبت خود را به خانواده‌اش تحمیل می‌کند.

 

۹-۲- نشستن در کنار خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: جُلُوسُ الْمَرْءِ عِنْدَ عِیَالِهِ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنِ‏ اعْتِکَافٍ‏ فِی‏ مَسْجِدِی‏. (مجموعه ورام ج ‏۲ ص ۱۲۲)

نشستن مرد در کنار خانواده‌اش، نزد خدای بزرگ دوست داشتنی‌تر از اعتکاف (و نشستن) در این مسجد من است.

 

۹-۳- اعلام ورود به منزل

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یُسَلِّمُ‏ الرَّجُلُ‏ إِذَا دَخَلَ‏ عَلَى‏ أَهْلِهِ‏ وَ إِذَا دَخَلَ یَضْرِبُ بِنَعْلَیْهِ‏ وَ یَتَنَحْنَحُ یَصْنَعُ ذَلِکَ حَتَّى یُؤْذِنَهُمْ أَنَّهُ قَدْ جَاءَ حَتَّى لَا یَرَى شَیْئاً یَکْرَهُهُ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۱)

هنگامی که مرد با خانواده‌اش برخورد می‌کند، (به آنان) سلام کند و هنگام ورود با صدای کفش و با سرفه کردن، خانواده‌اش را از آمدن خود با خبر کند، تا اینکه چیزی نبیند که او را ناخوش آید.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: وَ سَلِّمْ‏ فِی‏ بَیْتِکَ‏ یَزِیدُ اللَّهُ فِی بَرَکَتِکَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۳)

و در خانه‌ی خودت سلام کن، تا خدا در برکت تو بیفزاید.

 

۹-۴- هدیه و سوغات در آداب خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ‏ دَخَلَ‏ السُّوقَ، ‏ فَاشْتَرَى‏ تُحْفَهً فَحَمَلَهَا إِلَى‏ عِیَالِهِ، ‏ کَانَ‏ کَحَامِلِ‏ صَدَقَهٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِیجَ. .. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۶۹)

هر کس به بازار رود، و هدیه‌ای برای خانواده‌اش بخرد و ببرد، (پاداش او) مانند کسی است که برای نیازمندان صدقه می‌برد…

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا سَافَرَ أَحَدُکُمْ‏ فَقَدِمَ‏ مِنْ‏ سَفَرِهِ‏، فَلْیَأْتِ‏ أَهْلَهُ‏ بِمَا تَیَسَّرَ. (بحار الأنوار ج ‏۱۲ ص ۱۱)

هرگاه یکی از شما به مسافرت رود و سپس از سفر برگردد، پس باید برای خانواده‌ی خود به اندازه‌ای که توانایی دارد سوغاتی بیاورد.

 

یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ: نَظَرَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) إِلَى رَجُلٍ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَهِ قَدِ اشْتَرَى لِعِیَالِهِ شَیْئاً وَ هُوَ یَحْمِلُهُ فَلَمَّا رَآهُ الرَّجُلُ اسْتَحْیَا مِنْهُ فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) اشْتَرَیْتَهُ لِعِیَالِکَ وَ حَمَلْتَهُ إِلَیْهِمْ أَمَا وَ اللَّهِ لَوْ لَا أَهْلُ‏ الْمَدِینَهِ لَأَحْبَبْتُ‏ أَنْ أَشْتَرِیَ لِعِیَالِیَ الشَّیْ‏ءَ ثُمَّ أَحْمِلَهُ إِلَیْهِمْ‏.(بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۱۳۲)

یونس بن یعقوب: امام صادق (علیه السلام) نگاه کرد به مردی از اهل مدینه که چیزی برای عیال خود خریده و با خود می‌بُرد و چون آن مرد را دید، وی شرمگین شد، و آن حضرت فرمود: آن را برای خانواده‌ات خریدی و برایشان می بری؟ به خدا اگر مردم مدینه نبودند(وضعشان خوب بود)، دوست داشتم برای خانواده‌ام چیزی بخرم و خودم برایشان ببرم.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ‏ دَخَلَ‏ السُّوقَ‏ فَاشْتَرَى تُحْفَهً فَحَمَلَهَا إِلَى عِیَالِهِ، کَانَ کَحَامِلِ صَدَقَهٍ إِلَى قَوْمٍ مَحَاوِیجَ وَ لْیَبْدَأْ بِالْإِنَاثِ قَبْلَ الذُّکُور. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۹۴)

مردى که داخل بازار شود و تحفه‏‌اى بخرد و آن را براى خانواده‌‏اش ببرد، ثوابش برابر کسى است که صدقه‏‌اى را به قومی نیازمند برساند. و (هنگام خرید یا تقسیم) نخست از دختران شروع کند.

 

۱۰- آثار خانواده‌داری

۱-۱۰- عمر طولانی

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ مَنْ‏ حَسُنَ‏ بِرُّهُ‏ بِأَهْلِ‏ بَیْتِهِ‏ مُدَّ لَهُ‏ فِی‏ عُمُرِه‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۸)

هر کس به شایستگى در حقّ خانواده‌اش نیکى کند، عمرش طولانى می‌شود.

 

الْکَاظِمُ‏ عَلَیْهِ السَّلَام : وَ مَنْ‏ حَسُنَ‏ بِرُّهُ‏ بِإِخْوَانِهِ وَ أَهْلِهِ مُدَّ فِی عُمُرِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۱ ص ۱۴۰)

و هر که به برادران و به خانواده‌ی خود نیکوکار باشد، عمرش زیاد می‌شود.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثَهٌ إِنْ‏ یَعْلَمْهُنَ‏ الْمُؤْمِنُ‏ کَانَتْ‏ زِیَادَهً فِی عُمُرِهِ وَ بَقَاءَ النِّعْمَهِ عَلَیْهِ :. .. تَطْوِیلُهُ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ فِی صَلَاتِهِ وَ تَطْوِیلُهُ لِجُلُوسِهِ عَلَى طَعَامِهِ إِذَا أَطْعَمَ عَلَى مَائِدَتِهِ وَ اصْطِنَاعُهُ الْمَعْرُوفَ إِلَى أَهْلِهِ. (کافی ج ‏۴ ص ۴۹)

…سه چیز است که اگر مؤمن از آنها مطلع شود، باعث طول عمر و دوام بهره‌مندى او از نعمت‌ها می‌شود: طول دادن رکوع و سجده، زیاد نشستن بر سر سفره‌اى که در آن دیگران را اطعام می کند و خوش رفتارى‌اش با خانواده.

 

۱۰-۲- ایمان  در آداب خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَحْسَنُ‏ النَّاسِ‏ إِیمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً وَ أَلْطَفُهُمْ بِأَهْلِهِ وَ أَنَا أَلْطَفُکُمْ بِأَهْلِی‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۸۷)

شایسته‌ترینِ مردمان، از جهت ایمان، کسى است که خوش اخلاق ترینِ آنها باشد و با خانواده‌اش مهربان‌تر باشد، و من، مهربان‌ترینِ شما با خانواده‌ام هستم.

 

۱۱- تقرّب به حضرت رسول صلی الله علیه و آله

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: أَقْرَبُکُمْ‏ مِنِّی‏ مَجْلِساً یَوْمَ الْقِیَامَهِ  أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً وَ خَیْرُکُمْ لِأَهْلِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۸۷)

نزدیک‌ترین شما به من در روز قیامت، کسی است که خوش اخلاق باشد و به خانواده‌ی خود نیکی کند.

 

۱۲- پاداش خدمت به خانواده

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: خِدْمَهِ الْعِیَالِ فَهُوَ کَفَّارَهٌ لِلْکَبَائِرِ وَ یُطْفِی غَضَبَ الرَّبِّ وَ مُهُورُ الْحُورِ الْعِینِ وَ تَزِیدُ فِی الْحَسَنَاتِ وَ الدَّرَجَاتِ. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۱۳۲)

خدمت به خانواده، کفّاره گناهان کبیره، خاموش کننده آتش خشم پروردگار، مهریه حورالعین، و افزاینده نیکى‏‌ها و درجات است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: لَا یَخْدُمُ الْعِیَالَ إِلَّا صِدِّیقٌ أَوْ شَهِیدٌ أَوْ رَجُلٌ یُرِیدُ اللَّهُ بِهِ خَیْرَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۱۳۲)

به خانواده خدمت نمی‏‌کند، مگر صدّیق (شخصِ همواره راست گفتار و راست کردار) یا شهید یا کسى که خداوند خیر دنیا و آخرتش را بخواهد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ‏ لَمْ‏ یَأْنَفْ‏ مِنْ‏ خِدْمَهِ الْعِیَالِ‏ دَخَلَ‏ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ‏. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۳ ص ۴۹)

هرکس در خدمتگزارى خانواده، ترشرویى نکند، بدون حساب وارد بهشت می‌‏گردد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: یَا عَلِی‏ مَنْ کَانَ فِی خِدْمَهِ الْعِیَالِ فِی الْبَیْتِ وَ لَمْ یَأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاءِ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ کَتَبَ لَهُ بِکُلِّ قَدَمٍ ثَوَابَ حِجَّهٍ وَ عُمْرَهٍ وَ أَعْطَاهُ اللَّهُ بِکُلِّ عِرْقٍ فِی جَسَدِهِ مَدِینَهً فِی الْجَنَّهِ. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۱۳۲)

اى على! هرکس در خانه، با خوشرویى در خدمت اهل خانه‌‏اش باشد، خداوند تعالى نامش را در دیوان شهیدان ثبت می‏‌کند و در برابر هر شب و روز پاداش هزار شهید براى وى می‌‏نویسد و در برابر هر گام، پاداش یک حج و عمره برایش مقرّر می‌‏کند و خداوند در برابر هر یک از رگ‌‏هاى بدنش، شهرى در بهشت به وى می‌‏بخشد.

 

۱۳- پاداش اندوه برای خانواده

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:…إِنِّی کُنْتُ دَخَلْتُ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) ذَاتَ یَوْمٍ فَقَالَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا عَلِیُّ فَقُلْتُ‏ أَصْبَحْتُ‏ وَ لَیْسَ‏ فِی‏ یَدِی‏ شَیْ‏ءٌ غَیْرُ الْمَاءِ وَ أَنَا مُغْتَمٌّ لِحَالِ فَرْخَیَّ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ غَمُّ الْعِیَالِ سِتْرٌ مِنَ النَّارِ وَ طَاعَهُ الْخَالِقِ أَمَانٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الطَّاعَهِ جِهَادٌ وَ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَهِ سِتِّینَ سَنَهً وَ غَمُّ الْمَوْتِ کَفَّارَهُ الذُّنُوبِ وَ اعْلَمْ یَا عَلِیُّ أَنَّ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى اللَّهِ سُبْحَانَهُ وَ غَمَّکَ لَهُمْ لَا یَضُرُّکَ وَ لَا یَنْفَعُ غَیْرَ أَنَّکَ تُؤْجَرُ عَلَیْهِ وَ إِنَّ أَغَمَّ الْغَمِّ غَمُّ الْعِیَالِ‏.(بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص  ۱۶)

…من روزی نزد رسول خدا (صلی الله علیه و آله) رفتم و به من فرمود: ای علی! چگونه صبح کردی؟ گفتم: صبح کردم و جز آب ندارم و غم دو جوجه‌ام حسن و حسین را دارم! به من فرمود: ای علی! غم خانواده پرده ای است در برابر دوزخ، و طاعت آفریدگار امان از عذاب است، و صبر بر طاعت، جهاد است و بهتر از عبادت شصت سال است. و غم مردن، کفاره‌ی گناهان است. ای علی! بدان که روزیِ بندگان بر خدای سبحان است، و غم تو بر آنان زیان و سودی ندارد، جز اینکه بر آن پاداش بگیری، و همانا که غم‌بارترینِ غم‌ها، غمِ خانواده است.

 

۱۴- تباه کردن خانواده

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَفَى‏ بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ‏ یُضَیِّعَ‏ مَنْ‏ یَعُول‏. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۰ ص ۱۳)

همین یک گناه، مرد را بس است که حق خانواده خود را ضایع کند.

 

۱۵- بد رفتاری

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ سَاءَ خُلْقُهُ‏ مَلَّهُ‏ أَهْلُهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۵۳)

هر کس بد اخلاق باشد، خانواده‌‏اش از او دلتنگ و خسته می‌‏شوند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا أَعْسَرَ أَحَدُکُمْ‏، فَلْیَضْرِبْ فِی الْأَرْضِ وَ یَبْتَغِی مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ لَا یَغُمَ‏ نَفْسَه‏. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۳ ص ۷)

هر گاه یکى از شما دچار تنگدستى شد، (از خانه‌‏اش) بیرون آید و خود و خانواده‌‏اش را دل ا‏فسرده نسازد.