آداب آشتی دادن

« آداب آشتی دادن از منظر اخلاقی و اسلامی، برای حفظ احترام طرفین، اهمیت زیادی دارد. برقراری همدلی و صلح بین افرادی که روابط آن‌ها دچار اختلاف شده است در آداب زندگی، توصیه شده است.»

 

چکیده

حلّ اختلاف میان مردم با بیانی شیرین و سخنی دلپذیر و موعظه‌ی حسنه، و بهره گیری از اخلاق و مایه گذاشتن از مال، دستور صریح اسلام است.

مسلمان نباید اجازه دهد، اختلاف بین مردم مسلمان، اعم از اختلاف زن و شوهر، دو خانواده، پدر و مادر و فرزندان، دو دوست، دو شریک، دو هم محلی، دو جمعیت، دو محل، دو شهر، دو مملکت که یا معلول خلأ اخلاقی یا مشکل فقر و نداری است، ادامه پیدا کند.

بر افراد آگاه و بزرگ‌ترهای خانواده و جامعه وبه خصوص اهل علم و معرفت واجب است در مقام اصلاح بین مردم به وسیله‌ی هر عاملی که لازم است، با اخلاق پسندیده، با آبروی خود و با مال خویش اقدام کنند.

گاهی بین دو زوج به خاطر کمبود مالی اختلاف پیدا می شود، که ادامه اختلاف ممکن است منجر به طلاق شود. در این هنگام بر بزرگ‌تر های فامیل لازم است از موقعیت خود، و نیز بر افراد متمکّن با مال خود، به شکلی که آبروی آن خانواده حفظ شود، اقدام به رفع اختلاف کنند.

 

۱- معنی اصلاح ذات البین یا آشتی دادن مردم

اصلاح ذات‌البین، آشتی دادن و اصلاح رابطه بدِ بین اشخاص یا گروه‌ها است که بر اثر درگیری، دشمنی و… ایجاد شده است. این واژه از نخستین آیه سوره انفال گرفته شده است. (لغت‌نامه دهخدا)

صلح: از واژه های قرآنی به معنی از بین رفتن کینه از میان مردم است. (مفردات راغب)

اصلاح ذات البین، آشتی دادن مردم است.

 

۲- اصلاح بین دیگران در روایات

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْکَلَامُ ثَلَاثَهٌ صِدْقٌ وَ کَذِبٌ وَ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ قِیلَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الْإِصْلَاحُ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ تَسْمَعُ مِنَ الرَّجُلِ کَلَاماً یَبْلُغُهُ فَتَخْبُثُ نَفْسُهُ فَتَقُولُ سَمِعْتُ مِنْ فُلَانٍ قَالَ فِیکَ مِنَ الْخَیْرِ کَذَا وَ کَذَا خِلَافَ مَا سَمِعْتَ مِنْهُ‏.(بحار الأنوار ج‏۶۹ ص ۲۵۱)

سخن بر سه گونه است: راست و دروغ و اصلاح میان مردمان. راوی می‏‌گوید: به آن حضرت عرض شد: فدایت شوم! اصلاح میان مردمان چیست؟ فرمود: از کسی در باره‌ی دیگری سخنی می‌شنوی که اگر به او برسد بد دل (ناراحت) می‌شود و تو به او  بر می خوری و  می گویی: از فلانی شنیدم که در باره‌ی تو چنین و چنان خوبی می گفت و تمجید می کرد، برخلاف آنچه شنیدی.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:‏‏ أَکْرَمُ الْخَلْقِ عَلَی اللَّهِ بَعْدَ الْأَنْبِیَاءِ الْعُلَمَاءُ النَّاصِحُونَ وَ الْمُتَعَلِّمُونَ الْخَاشِعُونَ وَ الْمُصْلِحُ بَیْنَ النَّاسِ فِی اللَّهِ. (جامع الأخبار ص ۱۸۵)

گرامی‌ترین آفریدگان نزد خدا پس از پیامبران: دانشمندان نیک‌خواه و دانش اندوزان فروتن و آنکه برای خدا بین مردم آشتی دهد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:… ثُمَّ إِنِّی أُوصِیکَ یَا حَسَنُ وَ جَمِیعَ وُلْدِی وَ أَهْلَ بَیْتِی وَ مَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی مِنَ الْمُؤْمِنِینَ بِتَقْوَی اللَّهِ رَبِّکُمْ{ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ‏} (آل عمران/۱۰۲) وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا  (آل عمران/۱۰۳) فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَقُولُ‏ صَلَاحُ‏ ذَاتِ‏ الْبَیْنِ‏ أَفْضَلُ‏ مِنْ عَامَّهِ الصَّلَاهِ وَ الصَّوْمِ وَ إِنَّ الْمُبِیرَهَ وَ هِیَ الْحَالِقَهُ لِلدِّینِ‏ فَسَادُ ذَاتِ الْبَیْنِ‏ وَ لا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّه. ‏(بحار الأنوار ج‏۷۵ ص ۹۹)

… تا آنجا که فرمود: ای حسن! تو را و همه فرزندان و خاندانم را و مومنانی را که نوشته‏‌ی من به دست‏شان می‌‏رسد، به پرهیزگاری از خداوند -پروردگارتان- سفارش می‏‌کنم: {و هرگز نمیرید تا آن‏که مسلمان باشید.}، {و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید}. زیرا من از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) شنیدم که می‌‏فرمود: برقراری صلح و دوستی میان مردم برتر از یک سال نماز و روزه است و به راستی کینه و دشمنی، ریشه‏‌کن کننده دین و تباه‏‌کننده روابط است و نیرویی نیست، مگر به وسیله خداوند.

 

۳- اهمیت آشتی دادن

اَللهُ تَعالی: وَ إِنْ‏ تُصْلِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً. (نساء/۱۲۹)

و اگر توافق و سازش کرده و تقوا را [در محیط خانواده] رعایت کنید [مورد آمرزش قرار می گیرید]؛ زیرا خداوند همواره بسیار آمرزنده و مهربان است.

 

اَللهُ تَعالی: فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَیْنِکُمْ‏. (أنفال/ ۱)

از خدا پروا کنید و [اختلاف و نزاع] بین خود را اصلاح کنید!

 

اَللهُ تَعالی: مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَهً حَسَنَهً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْها وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَهً سَیِّئَهً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْها وَ کانَ اللَّهُ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ مُقِیتاً. (نساء/ ۸۷)

هر کس وساطتِ  پسندیده کند، برای وی از آن نصیبی خواهد بود و هر کس وساطت ناپسندیده‌ای کند، برای او از آن [نیز] سهمی خواهد بود. و خدا همواره به هر چیزی نگهبان است.

 

اَللهُ تَعالی: لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْواهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَهٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلاحٍ بَیْنَ النَّاسِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً. (نساء/ ۱۱۴)

در بسیاری از رازگویی‌های ایشان خیری نیست، مگر کسی که [بدین وسیله‌] به صدقه یا کار پسندیده یا سازشی میان مردم، فرمان دهد. و هر کس برای طلب خشنودی خدا چنین کند، به زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد.

 

اَللهُ تَعالی: وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَی الْأُخْرَی فَقَاتِلُوا الَّتِی تَبْغِی حَتَّی تَفِیءَ إِلَی أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ. (حجرات/۹)

و اگر دو طایفه از مؤمنان با هم بجنگند، میان آن دو را اصلاح دهید، و اگر [باز] یکی از آن دو بر دیگری تعدّی کرد، با آن [طایفه‌ای‌] که تعدّی می‌کند، بجنگید تا به فرمان خدا بازگردد. پس اگر باز گشت، میان آنها را دادگرانه سازش دهید و عدالت [را رعایت] کنید، که خدا دادگران را دوست می‌دارد.

 

اَللهُ تَعالی: إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ‏.  (حجرات/ ۱۰)

در حقیقت مؤمنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا کنید؛ امید که مورد رحمت قرار گیرید.

 

اَللهُ تَعالی: وَ قالَ مُوسی‏ لِأَخِیهِ هارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ. (أعراف/ ۱۴۲)

و موسی [هنگامی که به میعادگاه می رفت] به برادرش هارون گفت: در میان قومم جانشین من باش و به اصلاح برخیز و از راه و روش مفسدان پیروی مکن.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَا عَمِلَ امْرُؤٌ عَمَلًا بَعْدَ إِقَامَهِ الْفَرَائِضِ خَیْراً مِنْ إِصْلَاحٍ بَیْنَ النَّاسِ یَقُولُ خَیْراً وَ یُنْمِی خَیْراً. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۳)

هیچ عملی پس از ادای واجب، بهتر از اصلاح بین مردم و انتشار اعمال و انجام کارهای خیر نیست،که شخص، خوب بگوید و خوب برداشت کند.

 

لَقَدْ مَرَّ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عَلَی قَوْمٍ مِنْ أَخْلَاطِ الْمُسْلِمِینَ …ثُمَّ قَامَ لَهُمْ وَ نَادَاهُمْ:  …هَذَا غُرَّهُ شَعْبَانَ وَ شُعَبُ خَیْرَاتِهِ الصَّلَاهُ وَ الصَّوْمُ وَ الزَّکَاهُ وَ الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیُ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَ الْقَرَابَاتِ وَ الْجِیرَانِ وَ إِصْلَاحُ‏ ذَاتِ‏ الْبَیْنِ‏ وَ الصَّدَقَهُ عَلَی‏ الْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ…‏(بحار الأنوار ج‏۹۴ ص ۵۵)

حضرت امیر المؤمنین (علیه السلام) بر جماعتی از مسلمانان فرومایه عبور می‌کرد …و سپس روبروی آنان ایستاد و بر ایشان بانگ برآورد … : امروز، اول شعبان است و شاخه های نیکی آن نماز و روزه و زکات و امر به معروف و نهی از منکر و نیکی به پدر و مادر و آشنایان و همسایگان و حل و فصل اختلافات و صدقه به فقیران و بیچارگان است…

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَأَنْ أُصْلِحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِینَارَیْنِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۴)

آشتی دادن میان دو نفر را بیشتر از دو دینار(طلا) صدقه دادن دوست می‌‏دارم.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ‏ أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِصَدَقَهٍ یَسِیرَهٍ یُحِبُّهَا اللَّهُ فَقَالُوا مَا هِیَ قَالَ إِصْلَاحُ‏ ذَاتِ‏ الْبَیْنِ‏ إِذَا تَقَاطَعُوا. (عوالی اللئالی ج‏۱ ص ۲۶۶)

آیا خبر دهم شما را به صدقه‌ای آسان که خداوند آن را بسیار دوست دارد؟ سوال کردند: آن چیست؟ فرمود: اصلاح کردن میان افراد، زمانی که قطع رابطه کرده‌اند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَابِرُوا عَلَی‏ صَلَاحِ‏ الْمُؤْمِنِینَ‏ وَ الْمُتَّقِینَ‏. (عیون الحکم ص ۲۱۸)

بر اصلاح میان مومنان و پرهیزگاران مداومت داشته باشید.

 

۴- آشتی دادن، شیوه‌ی اهل‌بیت و انبیاء

یَزِیدَ بْنِ سَلِیطٍ الزَّیْدِیِّ: لَقِینَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فِی طَرِیقِ مَکَّهَ وَ نَحْنُ جَمَاعَهٌ فَقُلْتُ لَهُ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی أَنْتُمُ الْأَئِمَّهُ الْمُطَهَّرُونَ وَ الْمَوْتُ لَا یَعْرَی‏أَحَدٌ مِنْهُ فَأَحْدِثْ إِلَیَّ شَیْئاً أُلْقِیهِ إِلَی مَنْ یَخْلُفُنِی‏ فَقَالَ لِی نَعَمْ هَؤُلَاءِ وُلْدِی وَ هَذَا سَیِّدُهُمْ وَ أَشَارَ إِلَی ابْنِهِ مُوسَی (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ فِیهِ الْعِلْمُ وَ الْحُکْمُ‏ وَ الْفَهْمُ وَ السَّخَاءُ وَ الْمَعْرِفَهُ بِمَا یَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَیْهِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنْ أَمْرِ دِینِهِمْ وَ فِیهِ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ حُسْنُ الْجِوَارِ وَ هُوَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ اللَّهِ تَعَالَی عَزَّ وَ جَلَّ وَ فِیهِ أُخْرَی هِیَ خَیْرٌ مِنْ هَذَا کُلِّهِ فَقَالَ لَهُ أَبِی وَ مَا هِیَ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی قَالَ یُخْرِجُ اللَّهُ مِنْهُ‏ عَزَّ وَ جَلَّ غَوْثَ هَذِهِ الْأُمَّهِ وَ غِیَاثَهَا وَ عِلْمَهَا وَ نُورَهَا وَ فَهْمَهَا وَ حُکْمَهَا وَ خَیْرَ مَوْلُودٍ وَ خَیْرَ نَاشِئٍ‏ یَحْقُنُ اللَّهُ بِهِ الدِّمَاءَ وَ یُصْلِحُ بِهِ ذَاتَ الْبَیْنِ وَ یَلُمُّ بِهِ الشَّعْثَ‏ وَ یَشْعَبُ بِهِ‏ الصَّدْعَ وَ یَکْسُو بِهِ الْعَارِیَ وَ یُشْبِعُ بِهِ الْجَائِعَ … (عیون أخبار الرضا علیه السلام ج‏۱ ص ۲۴)

یزید بن سلیط زیدیّ: من و همسفرهایم به امام صادق علیه السّلام در راه مکّه برخورد کردیم. من به حضرت عرض کردم: پدر و مادرم فدای شما! شما و اجدادتان همگی، امام و مطهّر هستید، و کسی را از مرگ، راه نجات نیست. لطفا برایم (در مورد امام بعد از خود) مطلبی بفرمایید تا من به فرزندان و اقوام بعد از خودم بازگو کنم. حضرت فرمود: بسیار خوب، اینان فرزندان من هستند و او از همه برتر است- و به فرزندشان حضرت موسی علیه السّلام اشاره فرمود.- او دارای علم، حُکم و حکمت، فهم و سخاوت است و آنچه را مردم در مسائل مورد اختلاف دینی، بدان نیاز دارند آگاه است. حسن خلق و حسن همسایگی دارد؛ او دری است از درهای خدای عزیز و بلندمرتبه. و نکته دیگری در اوست که از همه‏ اینها مهم‌تر است. یزید بن سلیط ادامه داد: پدرم پرسید: پدر و مادرم فدای شما! این نکته که می‌‏فرمایید، چیست؟ حضرت فرمود: خدای عزیز و بلندمرتبه فریادرس این امّت را و علم و فهم و نور و حکمت آن را، بهترین نوزاد و بهترین نوجوان را، از او به وجود خواهد آورد. خداوند متعال توسّط این مولود، از قتل و خونریزی جلوگیری می‌‏کند؛ توسط او بین افراد را آشتی می‌دهد و پراکندگی و آشفتگی و شکاف را اصلاح می‌‏فرماید. خداوند توسّط او برهنه و گرسنه را می‏‌پوشاند و سیر می‏‌کند…

 

حَمَّادٍ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عَنْ لُقْمَانَ وَ حِکْمَتِهِ الَّتِی ذَکَرَهَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَقَالَ أَ مَا وَ اللَّهِ مَا أُوتِیَ لُقْمَانُ الْحِکْمَهَ بِحَسَبٍ وَ لَا مَالٍ وَ لَا أَهْلٍ وَ لَا بَسْطٍ فِی جِسْمٍ وَ لَا جَمَالٍ وَ لَکِنَّهُ کَانَ رَجُلًا قَوِیّاً فِی أَمْرِ اللَّهِ مُتَوَرِّعاً فِی اللَّه‏  …لَمْ یَمُرَّ بِرَجُلَیْنِ یَخْتَصِمَانِ أَوْ یَقْتَتِلَانِ إِلَّا أَصْلَحَ‏ بَیْنَهُمَا وَ لَمْ یَمْضِ عَنْهُمَا حَتَّی تَحَاجَزَا…  (بحار الأنوار ج‏۱۳ ص ۴۰۹)

حماد: از امام صادق (علیه السلام) درباره لقمان و حکمتش که خداوند از آن یاد کرده است، سؤال کردم. امام علیه السلام فرمود: به خدا سوگند! بدان که به دلیل برتری نژاد، زیادی مال، خاندان، نیروی بدنی و زیبایی به لقمان حکمت داده نشد، بلکه او در کار خدا محکم و استوار بود. … هرگز از دو نفر نمی‌‏گذشت که با هم نزاع و زد و خورد می‏‌کردند، مگر آن‏که میان‏شان آشتی می‏‌داد و از آنان جدا نمی‌‏شد، مگر این که از هم جدا شده باشند…

 

۵- روش‌های آشتی دادن میان مردم

۵-۱- استفاده از میانجی و حَکم

اَللهُ تَعالی: وَإِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنِهِمَا فَابْعَثُوا حَکَمًا مِنْ أَهْلِهِ وَحَکَمًا مِنْ أَهْلِهَا إِنْ یُرِیدَا إِصْلَاحًا یُوَفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُمَا (نساء/۳۵)

و اگر از جدایی میان آن دو [: زن و شوهر] بیم دارید، پس داوری از خانواده آن [شوهر]، و داوری از خانواده آن [زن‌] تعیین کنید. اگر سرِ سازگاری دارند، خدا میان آن دو سازگاری خواهد داد.

 

اَللهُ تَعالی: فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِیلًا. (نساء/۵۹)

پس هر گاه در امری [دینی‌] اختلاف نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به [کتاب‌] خدا و [سنت‌] پیامبر [او] عرضه بدارید؛ این بهتر و نیک‌فرجام‌تر است.

 

۵-۲- استفاده از نصیحت برای اصلاح بین مردم

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَجِبُ‏ لِلْمُؤْمِنِ‏ عَلَی‏ الْمُؤْمِنِ‏ النَّصِیحَهُ لَهُ‏ فِی‏ الْمَشْهَدِ وَ الْمَغِیبِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۳۵۸)

بر مؤمن واجب است که در حضور و غیابِ مؤمن، برای او خیرخواهی کند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لِیَنْصَحِ‏ الرَّجُلُ‏ مِنْکُمْ‏ أَخَاهُ‏ کَنَصِیحَتِهِ‏ لِنَفْسِهِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۳۵۸)

باید هر مردی از شما، برای برادر خود چنان خیرخواهی کند که برای خود می‌کند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ‏ إِنَ‏ أَعْظَمَ‏ النَّاسِ‏ مَنْزِلَهً عِنْدَ اللَّهِ‏ یَوْمَ‏ الْقِیَامَهِ أَمْشَاهُمْ‏ فِی‏ أَرْضِهِ‏ بِالنَّصِیحَهِ لِخَلْقِهِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۳۵۸)

بلندپایه ترین مردم نزد خدا در روز قیامت، کسی است که برای نصیحت و خیرخواهی خلقش، بیشتر بر روی زمین قدم بردارد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَیْکُمْ بِالنُّصْحِ لِلَّهِ فِی خَلْقِهِ فَلَنْ تَلْقَاهُ بِعَمَلٍ أَفْضَلَ مِنْهُ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۳۵۸)

بر شما باد نصیحت برای خدا در حق خلق او!  زیرا خدا را برای کاری بهتر از آن ملاقات نمی­‌کنید.

 

۵-۳- دروغ مصلحت آمیز

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْکَلَامُ ثَلَاثَهٌ صِدْقٌ وَ کَذِبٌ وَ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ قَالَ قِیلَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاکَ مَا الْإِصْلَاحُ‏ بَیْنَ‏ النَّاسِ‏ قَالَ تَسْمَعُ مِنَ الرَّجُلِ کَلَاماً یَبْلُغُهُ فَتَخْبُثُ نَفْسُهُ فَتَقُولُ سَمِعْتُ مِنْ فُلَانٍ قَالَ فِیکَ مِنَ الْخَیْرِ کَذَا وَ کَذَا خِلَافَ مَا سَمِعْتَ مِنْهُ‏. (بحار الأنوار ج‏۶۹ ص ۲۵۱)

سخن بر سه گونه است: راست، و دروغ، و اصلاح میان مردم، (راوی) گوید: به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح میان مردم چیست؟ فرمود: از کسی سخنی در باره دیگری می شنوی که اگر آن سخن به او برسد، بد دل می شود. پس هنگامی که او را دیدار کنی، به او بگو: از فلانی شنیدم که در باره خوبی تو چنین و چنان می گفت؛ بر خلاف آنچه شنیده ای.

 

أَبِی کَاهِلٍ: وَقَعَ بَیْنَ رَجُلَیْنِ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) کَلَامٌ حَتَّی تَصَادَمَا فَلَقِیتُ أَحَدَهُمَا فَقُلْتُ مَا لَکَ وَ لِفُلَانٍ فَقَدْ سَمِعْتُهُ یُحْسِنُ الثَّنَاءَ عَلَیْکَ وَ لَقِیتُ الْآخَرَ فَقُلْتُ لَهُ مِثْلَ ذَلِکَ حَتَّی اصْطَلَحَا ثُمَّ قُلْتُ أَهْلَکْتُ نَفْسِی وَ أَصْلَحْتُ بَیْنَ هَذَیْنِ فَأَخْبَرْتُ النَّبِیَّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ یَا أَبَا کَاهِلٍ أَصْلِحْ بَیْنَ النَّاسِ وَ لَوْ بِالْکَذِبِ. (بحار الأنوار ج‏۶۹ ص ۲۵۴)

ابی کاهل: بین دو نفر از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) اختلافی پیش آمد، تا آنجا که با یکدیگر برخورد و نزاع کردند. با یکی از آنان دیدار کرده و گفتم: چرا با فلانی خوب نیستی؟ شنیدم با چنین و چنان سخنان خوبی از تو یاد می کرد. برای دیگری نیز همان سخنان را بازگو کردم تا با یکدیگر آشتی کردند. با خود گفتم: خود را به هلاکت افکنده، اما بین دو نفر را آشتی دادم.آنچه را پیش آمده بود برای رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل کردم. حضرت فرمود: ای ابو کاهل! بین مردم آشتی بده، گرچه با دروغ باشد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَیْسَ بِکَذَّابٍ مَنْ أَصْلَحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ‏ فَقَالَ‏ خَیْراً أَوْ نَمَا خَیْراً. (بحار الأنوار ج‏۶۹ ص ۲۵۳)

کسی که قصد اصلاح و آشتی بین دو نفر را دارد، دروغگو نیست، پس در این موارد دروغ گفتن خوب است یا آثار و نتایجی خوبی به دنبال دارد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ کُلُّ الْکَذِبِ یُکْتَبُ عَلَی ابْنِ آدَمَ إِلَّا رَجُلٌ کَذَبَ بَیْنَ رَجُلَیْنِ یُصْلِحُ بَیْنَهُمَا. (بحار الأنوار ج‏۶۹ ص ۲۵۴)

هر دروغی بر بنی آدم نوشته می‌شود، جز دروغ شخصی که قصد اصلاح بین دو نفر را دارد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْکَذِبُ مَذْمُومٌ إِلَّا فِی أَمْرَیْنِ دَفْعِ شَرِّ الظَّلَمَهِ وَ إِصْلَاحِ‏ ذَاتِ‏ الْبَیْنِ‏. (بحار الأنوارج‏۶۹ ص ۲۶۳)

دروغ نکوهیده است، مگر در دو مورد: دفع شر ظالم و آشتی بین دو نفر.

 

۵-۴- عدم استفاده از قسم

اَللهُ تَعالی: وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَهً لِأَیْمانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ. (بقره/۲۲۴)

خدا را وسیله سوگندهای خویش قرار مدهید تا از نیکوکاری و تقوی و اصلاح در میان مردم بازایستید، که خدا شنوا و داناست.

 

۶- زشتی جدایی و قهر

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَیُّمَا مُسْلِمَیْنِ‏ تَهَاجَرَا فَمَکَثَا ثَلَاثاً لَا یَصْطَلِحَانِ إِلَّا کَانَا خَارِجَیْنِ عَنِ الْإِسْلَامِ وَ لَمْ یَکُنْ بَیْنَهُمَا وَلَایَهٌ فَأَیُّهُمَا سَبَقَ إِلَی کَلَامِ أَخِیهِ کَانَ السَّابِقَ إِلَی الْجَنَّهِ یَوْمَ الْحِسَابِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۲ ص ۱۸۶)

دو مسلمان که به قهر از هم جدا می شوند و تا سه روز آشتی نمی کنند، از اسلام بیرون می شوند و پیوندی میانشان نیست، و هر کدام که با یار خود اول سخن بگوید، در روز حساب به بهشت سبقت گرفته است.

 

۷- آشتی در خانواده

اَللهُ تَعالی: وَ إِنِ امْرَأَهٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَیْهِما أَنْ یُصْلِحا بَیْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَیْرٌ. (نسّاء/ ۱۲۸)

اگر زنی دریافت که شوهرش با او بی‌مهر و از او بیزار شده است، باکی نیست که هر دو در میان خود طرح آشتی افکنند، که آشتی بهتر است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ مَشَی فِی إِصْلَاحِ بَیْنِ امْرَأَهٍ وَ زَوْجِهَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَقّاً وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ یَخْطُوهَا وَ کَلِمَهٍ تَکَلَّمَ بِهَا فِی ذَلِکَ عِبَادَهُ سَنَهٍ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ صِیَامٍ نَهَارُه. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۹)

و هر که برای آشتی میان زنی با شوهرش روانه شود، خدا ثواب هزار شهید که به حق در راه خدا کشته شدند را به او بدهد و به ازای هر گامی که بردارد و کلمه‌ای که در این راه بگوید، ثواب یک سال عبادت کسی را دارد که شب‌ها را زنده داشته و روزها را روزه بوده است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ مَشَی فِی إِصْلَاحِ بَیْنِ امْرَأَهٍ وَ زَوْجِهَا أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ أَلْفِ شَهِیدٍ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَقّاً وَ کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ یَخْطُوهَا وَ کَلِمَهٍ تَکَلَّمَ بِهَا فِی ذَلِکَ عِبَادَهُ سَنَهٍ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ صِیَامٍ نَهَارُه. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۹)

و هر که برای آشتی میان زنی با شوهرش روانه شود، خدا ثواب هزار شهید که به حق در راه خدا کشته شدند را به او بدهد و به ازای هر گامی که بردارد و کلمه ای که در این راه بگوید، ثواب یک سال عبادت کسی را دارد که شب ها را زنده داشته و روزها را روزه بوده است.

 

۸- سجده برای خدا به خاطر آشتی دادن

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ أَبِی عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ… وَ لَا وُفِّقَ‏ لِإِصْلَاحٍ‏ بَیْنَ اثْنَیْنِ إِلَّا سَجَدَ… (بحار الأنوار ج‏۴۶ ص ۶)

پدرم علی بن الحسین (علیهما السلام) …  موفق به اصلاح بین دو نفر نمی‌شد، مگر اینکه سجده می‌کرد…

 

۹- دعا در موضوع آشتی دادن

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ حَلِّنِی بِحِلْیَهِ الصَّالِحِینَ، وَ أَلْبِسْنِی زِینَهَ الْمُتَّقِینَ، فِی بَسْطِ الْعَدْلِ، وَ کَظْمِ الغَیْظِ، وَ إِطْفَاءِ النَّائِرَهِ، وَ ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَهِ، وَ إِصْلَاحِ‏ ذَاتِ‏ الْبَیْنِ‏،… (دعای بیستم صحیفه سجادیه)

بار خدایا! بر محمد و آلش درود فرست، و مرا به زیور شایستگان بیارای، و زینت اهل تقوا را در این امور بر من بپوشان: در گستردن سُفره عدل، و فرو خوردن خشم، و خاموش کردن آتش فتنه، و جمع کردن پراکندگان، و اصلاح بین مردم…

 

۱۰- آشتی دادن، بهترین صدقه

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: صَدَقَهٌ یُحِبُّهَا اللَّهُ إِصْلَاحٌ بَیْنَ النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ تَقْرِیبٌ بَیْنَهُمْ إِذَا تَبَاعَدُوا. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۴)

صدقه‌ای که خدایش دوست دارد، آشتی دادن بین مردم است، هنگامی که میانشان به هم خورده است، و نزدیک کردن آنها به هم است، وقتی از هم دور شده اند.

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَفْضَلُ الصَّدَقَهِ صَدَقَهُ اللِّسَانِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ ص وَ مَا صَدَقَهُ اللِّسَانِ قَالَ الشَّفَاعَهُ تَفُکُّ بِهَا الْأَسِیرَ وَ تَحْقُنُ بِهَا الدَّمَ وَ تَجُرُّ بِهَا الْمَعْرُوفَ إِلَی أَخِیکَ وَ تَدْفَعُ بِهَا الْکَرِیهَهَ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۴)

بهترین صدقه، صدقه‌ی زبان است. گفته شد: ای رسول خدا، صدقه‌ی زبان چیست؟ فرمود: میانجیگری، که به وسیله آن اسیری را آزاد کنی؛ خونی را حفظ کنی و خیری به برادرت برسانی و بدی را از او بگردانی.

 

۱۱- آثار آشتی دادن میان مردم

۱-۱۱- پاداش الهی

اَللهُ تَعالی: وَ الَّذِینَ إِذا أَصابَهُمُ الْبَغْیُ هُمْ یَنْتَصِرُونَ وَ جَزاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ الظَّالِمِینَ. (شوری/۴۰)

پاداش بدی [چون قتل و زخم زدن و اتلاف مال] مانند همان بدی است؛ ولی هر که بگذرد و [میان خود و طرف مقابلش را] آشتی دهد، پاداشش بر عهده‌‌ی خداست؛ یقیناً خدا ستمکاران را دوست ندارد.

 

اَللهُ تَعالی: مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَهً حَسَنَهً یَکُنْ لَهُ نَصِیبٌ مِنْها وَ مَنْ یَشْفَعْ شَفاعَهً سَیِّئَهً یَکُنْ لَهُ کِفْلٌ مِنْها وَ کانَ اللَّهُ عَلی‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ مُقِیتاً.(نساء/ ۸۷)

هر کس در کار نیکی میانجی شود، برای وی از آن نصیبی خواهد بود و هر کس در کار بدی میانجی شود، برای او از آن [نیز] سهمی خواهد بود. و خدا نگهبان بر هر چیزی است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ مَشَی‏ فِی‏ صُلْحِ‏ بَیْنِ اثْنَیْنِ صَلَّی عَلَیْهِ مَلَائِکَهُ اللَّهِ حَتَّی یَرْجِعَ وَ أُعْطِیَ أَجْرَ لَیْلَهِ الْقَدْرِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۷)

شخصی که برای ایجاد صلح و دوستی بین دو نفر قدم برمی‌دارد، خداوند و ملائکه‌ی او ــ تا هنگام مراجعتش از این کار ــ بر او صلوات و درود می‌فرستند. و ثواب شب قدر به او داده می‌شود.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَصْلَحَ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ اللَّهِ، أَصْلَحَ اللَّهُ مَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ النَّاسِ؛ وَ مَنْ أَصْلَحَ أَمْرَ آخِرَتِهِ، أَصْلَحَ اللَّهُ لَهُ أَمْرَ دُنْیَاهُ؛ وَ مَنْ کَانَ لَهُ مِنْ نَفْسِهِ وَاعِظٌ، کَانَ عَلَیْهِ مِنَ اللَّهِ حَافِظٌ. (نهج البلاغه حکمت ۸۹)

هر کس آنچه را میان او و خداست اصلاح کند، خداوند آنچه را بین او و مردم است اصلاح کند. و هر کس کار آخرتش را به اصلاح آورد، خداوند کار دنیایش را اصلاح کند. و آن را که از خود بر خود واعظ است، از طرف خدا بر او نگهبانی است.

 

مَوَاعِظُ الْمَسِیحِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی الْإِنْجِیلِ وَ غَیْرِهِ وَ مِنْ حِکَمِهِ طُوبَی لِلْمُتَرَاحِمِینَ أُولَئِکَ هُمُ الْمَرْحُومُونَ یَوْمَ الْقِیَامَهِ طُوبَی‏ لِلْمُصْلِحِینَ‏ بَیْنَ‏ النَّاسِ‏ أُولَئِکَ هُمُ الْمُقَرَّبُونَ یَوْمَ الْقِیَامَه). بحار الأنوار ج‏۱۴ ص ۳۰۴)

از نصیحت های حضرت مسیح (علیه السلام) در انجیل و غیر آن و از حکمت‌­های او چنین است: خوشا به حال آنان که یکدیگر را مورد رحم و عطوفت قرار می‌دهند، همانان در روز قیامت از مقرّبان درگاه الهی هستند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏‏ أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِصَدَقَهٍ یَسِیرَهٍ یُحِبُّهَا اللَّهُ فَقَالُوا مَا هِیَ قَالَ إِصْلَاحُ‏ ذَاتِ‏ الْبَیْنِ‏ إِذَا تَقَاطَعُوا. (عوالی اللئالی ج‏۱ ص۲۶۶)

آیا می‌خواهید شما را خبر دهم به صدقه‌ای که خدا آن را دوست دارد؟ گفتند: آری. پس ایشان فرمود: اصلاح بین دو شخصی که از هم جدا شده‌اند.

 

 

۱۱-۲- خوشنامی در آسمان  

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَصْلَحَ بَیْنَ النَّاسِ أَصْلَحَ اللَّهُ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ الْعِبَادِ فِی الْآخِرَهِ وَ الْإِصْلَاحُ‏ بَیْنَ‏ النَّاسِ‏ مِنَ الْإِحْسَانِ. .. وَ لَا یَکُونُ الْعَبْدُ فِی الْأَرْضِ مُصْلِحاً حَتَّی یُسَمَّی فِی السَّمَاءِ مُصْلِحاً. (جامع الأخبار ص ۱۸۵)

هر که بین مردم آشتی دهد، خداوند متعال رابطه او را با مردم در آخرت به صلاح آورد و آشتی دادن بین مردم احسان است… و بنده در زمین اصلاح نمی‌کند، جز اینکه  در آسمان مصلح نام می‌گیرد.

 

۳-۱۱- درود ملائکه

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ‏ مَشَی‏ فِی‏ صُلْحِ‏ بَیْنِ‏ اثْنَیْنِ‏ صَلَّی عَلَیْهِ مَلَائِکَهُ اللَّهِ حَتَّی یَرْجِعَ وَ أُعْطِیَ أَجْرَ لَیْلَهِ الْقَدْرِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۷)

و کسی که برای آشتی دادن دو نفر گام بردارد، تا زمانی که بازگردد، فرشتگان خداوند بر او درود می‏‌فرستند و نیز پاداش شب قدر را به او می‏‌دهند.

 

۴-۱۱- دوری از عذاب

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ أَصْلَحَ‏ بَیْنَ‏ اثْنَیْنِ‏ فَهُوَ صَدِیقُ‏ اللَّهِ‏ فِی الْأَرْضِ وَ اللَّهُ لَا یُعَذِّبُ مَنْ هُوَ صَدِیقُهُ. (جامع الأخبار ص ۱۸۵)

شخصی که بین دو نفر ایجاد صلح و آشتی برقرار می‌کند، او دوست خدا روی زمین است. و خداوند دوست خود را عذاب نمی کند.

۱۲- کیفر قطع ارتباط بین افراد

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ مَشَی فِی قَطِیعَهِ بَیْنِ اثْنَیْنِ کَانَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ بِقَدْرِ مَا لِمَنْ أَصْلَحَ بَیْنَ اثْنَیْنِ مِنَ الْأَجْرِ مَکْتُوبٌ عَلَیْهِ لَعْنَهُ اللَّهِ حَتَّی یَدْخُلَ جَهَنَّمَ فَیُضَاعَفَ لَهُ الْعَذَاب‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۷)

و کسی که برای به هم زدن میانه‌ی دو نفر گام بردارد، به اندازه‌ی پاداش کسی که دو نفر را آشتی بدهد، گناه خواهد داشت؛ بر او می‌‏نویسند: لعنت خداوند. و تا ورود به جهنم این حال را خواهد داشت. و زمانی که به جهنم برود، عذابش دو چندان خواهد شد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ مَشَی فِی عَوْنِ أَخِیهِ وَ مَنْفَعَتِهِ فَلَهُ ثَوَابُ الْمُجَاهِدِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ مَنْ مَشَی فِی عَیْبِ أَخِیهِ فَکَشَفَ عَوْرَتَهُ کَانَتْ أَوَّلُ خُطْوَهٍ خَطَاهَا وَ وَضَعَهَا فِی جَهَنَّمَ وَ کَشَفَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ عَلَی رُءُوسِ الْخَلَائِقِ وَ مَنْ مَشَی إِلَی ذِی قَرَابَهٍ وَ ذِی رَحِمٍ یَسْأَلُ بِهِ أَعْطَاهُ‏ اللَّهُ أَجْرَ مِائَهِ شَهِیدٍ وَ إِنْ سَأَلَ بِهِ وَ وَصَلَهُ بِمَالِهِ وَ نَفْسِهِ جَمِیعاً کَانَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَهٍ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَهٍ وَ رُفِعَ لَهُ أَرْبَعُونَ أَلْفَ أَلْفِ دَرَجَهٍ وَ کَأَنَّمَا عَبَدَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِائَهَ سَنَهٍ وَ مَنْ مَشَی فِی فَسَادِ مَا بَیْنَهُمَا وَ قَطِیعَهِ بَیْنِهِمَا غَضِبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ وَ لَعَنَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ کَانَ عَلَیْهِ مِنَ الْوِزْرِ کَعِدْلِ قَاطِعِ الرَّحِم. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۷)

و هر که برای کمک به برادرش و به سود او روانه شود، ثواب مجاهدان در راه خدا را دارد. و هر که برای عیب‌جویی از برادر  خود روانه شود و عیب پسِ پرده او را فاش کند، نخستین گامی که بردارد و بگذارد، در دوزخ باشد، و خدا عیب او را در برابر همه مردم فاش کند. هر شخصی به احوال‌پرسی خویشاوند و وابستگان رود، خدا به او ثواب صد شهید دهد و اگر از حالش بپرسد و با مال و جانش با او صله کند، به ازای هر گامی چهل هزار هزار پاداش دارد، و چهل هزار هزار درجه برایش بالا رود، و گویا خدای عزیز و بلند مرتبه را صد سال عبادت کرده است. و فردی که برای فساد میان آن دو و بریدن آنها از هم روانه شود، خدای عزیز و بلند مرتبه بر او خشم کند و در دنیا و آخرت لعنتش کند و گناهی دارد برابر با گناه قطع کننده‌ی خویشاوندی.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ … وَ مَنْ عَمِلَ فِی فُرْقَهِ بَیْنِ امْرَأَهٍ وَ زَوْجِهَا کَانَ عَلَیْهِ غَضَبُ اللَّهِ وَ لَعْنَتُهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یَرْضَخَهُ بِأَلْفِ صَخْرَهٍ مِنْ نَارٍ وَ مَنْ مَشَی فِی فَسَادِ مَا بَیْنَهُمَا وَ لَمْ یُفَرِّقْ کَانَ فِی سَخَطِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَعَنَهُ فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ حَرَّمَ اللَّهُ النَّظَرَ إِلَی وَجْهِهِ… (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۳۶۸)

… و کسی که برای جدایی زنی از شوهرش تلاش کند، خداوند از او خشمگین شده و در دنیا و آخرت او را لعنت می‏‌کند. به عهده‌ی خداوند است که هزار صخره‌ی آتشین به او بزند.

فردی که برای به هم زدن رابطه‌ی آنها تلاش کند، ولی آنان را از یکدیگر جدا نکند، خدای عزیز و بلند مرتبه از او خشمگین شده و در دنیا و آخرت او را لعنت کرده و او را از نگاه به سیمای خود محروم می کند.

 

۱۳- بخشش از مال برای آشتی میان افراد

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا رَأَیْتَ‏ بَیْنَ‏ اثْنَیْنِ‏ مِنْ‏ شِیعَتِنَا مُنَازَعَهً فَافْتَدِهَا مِنْ‏ مَالِی‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۴)

چون میان دو تن از شیعیان ما نزاعی دیدی، از مال من غرامت آن را بده.

 

أَبِی حَنِیفَهَ سَائِقِ الْحَاجِّ: مَرَّ بِنَا الْمُفَضَّلُ وَ أَنَا وَ خَتَنِی نَتَشَاجَرُ فِی مِیرَاثٍ فَوَقَفَ عَلَیْنَا سَاعَهً ثُمَّ قَالَ لَنَا تَعَالَوْا إِلَی الْمَنْزِلِ فَأَتَیْنَاهُ فَأَصْلَحَ بَیْنَنَا بِأَرْبَعِ مِائَهِ دِرْهَمٍ فَدَفَعَهَا إِلَیْنَا مِنْ عِنْدِهِ حَتَّی إِذَا اسْتَوْثَقَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنَّا مِنْ صَاحِبِهِ قَالَ أَمَا إِنَّهَا لَیْسَتْ مِنْ مَالِی وَ لَکِنْ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَمَرَنِی إِذَا تَنَازَعَ رَجُلَانِ مِنْ أَصْحَابِنَا فِی شَیْ‏ءٍ أَنْ أُصْلِحَ بَیْنَهُمَا وَ أَفْتَدِیَهُمَا مِنْ مَالِهِ فَهَذَا مِنْ مَالِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ). (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۵)

ابی حنیفه راهبر (سفر) حاجیان: مفضّل نزد ما عبور کرد. من و دامادم بر سر ارثی ستیزه داشتیم. وی مدتی نزد ما ایستاد و سپس گفت: به خانه (من) بیایید. نزد او رفتیم و او با چهارصد دِرهم میان ما آشتی داد و از خودش، آن(مال) را به ما پرداخت و چون از قطع نزاع ما با هم مطمئن شد، گفت: بدانید که این پول، مال خود من نیست؛ به راستی امام صادق علیه السّلام به من دستور داده است هنگامی که دو شیعه با هم در چیزی نزاع دارند، میان آنان را آشتی دهم و از مال او به آنان غرامت دهم و این از مال آن حضرت است.

 

۱۴- زشتی آشتی ندادن

اَللهُ تَعالی: وَ کانَ فِی الْمَدِینَهِ تِسْعَهُ رَهْطٍ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُونَ. (نمل/ ۴۸)

در آن شهر نُه نفر از اشراف و سران بودند که در آن فساد می کردند و اصلاح‌گر نبودند.

 

اَللهُ تَعالی: وَ لا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ وَ لا یُصْلِحُونَ. (شعراء/ ۱۵۱ و ۱۵۲)

و فرمان این اسراف‌کاران را مپذیرید؛ آنان که در زمین فساد می‌کنند و اصلاح نمی‌کنند.

 

أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی‏قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏ { وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَهً لِأَیْمانِکُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَیْنَ النَّاسِ.}‏ (بقره / ۲۲۴) قَالَ إِذَا دُعِیتَ لِصُلْحٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ فَلَا تَقُلْ عَلَیَّ یَمِینٌ أَلَّا أَفْعَلَ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۴۶)

امام صادق (علیه السّلام) در قول خدای عزیز و بلند مرتبه: {و خدا را دستاویز سوگندهای خود قرار مدهید، تا [بدین بهانه] از نیکوکاری و پرهیزکاری و سازش دادن میان مردم [باز ایستید]، و خدا شنوای داناست.} بیان داشت: هنگامی‌که تو را دعوت کردند که میان دو تن سازش دهی، نگو من سوگند خوردم که چنین کاری نکنم.

 

۱۵- زشتی آشتی نکردن

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَلْعُونٌ‏ مَلْعُونٌ‏ رَجُلٌ‏ یَبْدَؤُهُ‏ أَخُوهُ‏ بِالصُّلْحِ‏ فَلَمْ یُصَالِحْهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص ۲۳۶)

ملعون و نفرین شده است شخصی که به سوی او دست صلح و دوستی دراز می‌شود، امّا او از این کار امتناع می‌ورزد.

 

۱۶- آشتی دادنِ ممنوع!

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الصُّلْحُ‏ جَائِزٌ بَیْنَ‏ الْمُسْلِمِینَ‏ إِلَّا صُلْحاً أَحَلَّ حَرَاماً أَوْ حَرَّمَ حَلَالًا. (وسائل الشیعه ج‏۱۸ ص ۴۴۳)

صلح در میان مسلمانان سزاوار است، مگر صلحی که حرامی را حلال، یا حلالی را حرام کند.

 

۱۷- عوامل جدایی بین مردم

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ إِنَّمَا أَنْتُمْ إِخْوَانٌ عَلَی دِینِ اللَّهِ، مَا فَرَّقَ بَیْنَکُمْ إِلَّا خُبْثُ السَّرَائِرِ وَ سُوءُ الضَّمَائِرِ فَلَا تَوَازَرُونَ وَ لَا تَنَاصَحُونَ وَ لَا تَبَاذَلُونَ وَ لَا تَوَادُّونَ. (نهج البلاغه خطبه ۱۱۳)

همانا شما برادران دینی یکدیگرید، چیزی جز درون پلید و نیّت زشت، شما را از هم جدا نساخته است. نه یکدیگر را یاری می‌دهید، نه خیرخواه یکدیگرید و نه چیزی به یکدیگر می‌بخشید و نه به یکدیگر دوستی می‌کنید!