پرهیز از سخن چینى‏

« پرهیز از سخن چینی ‏، اجرای یک دستور قرآنی و دوری از یک عمل ناپسند اخلاقی است که در آداب زندگی باید رعایت شود.»

 

۱- معنی سخن چینی

سخن چین . [ س ُ خ َ ] آنکه در میان سخن سعایت کند. مترادف: خبرآور، خبرکش، دوبه هم زن، غَمّاز، نَمّام . (لغت نامه دهخدا)

کسی‌که سخن یا سِرّ کسی را به دیگری بگوید و دوبه‌ هم ‌زنی کند؛ خبرکش؛ نمّام. (فرهنگ فارسی عمید)

بازگو کردن و پراکندن سخنان دیگران به شخصی که در مورد او صحبت می شود. چنان که می‌گویی: فلانی در باره‌ی تو چنین گفت، خواه این به صورت شفاهی، کتبی، یا با علائم یا نمادهای دیگر منتقل شود، فرقی نمی‌کند. … و سخن چینی یکی از گناهان کبیره است…

بنا بر این حقیقت سخن‌چینی همان افشای سِرّ و پرده‌دری است. (اخلاق – سید عبدالله شُبّر ص۲۴۳)

 

۲- حرمت و نکوهش سخن چینی

 الله تعالی: وَیْلٌ‏ لِکُلِ‏ هُمَزَهٍ لُمَزَهٍ.  (همزه/۱)

وای بر هر عیب‌جویِ سخن‌چین!

 

الله تعالی: وَ لا تُطِعْ کُلَّ حَلَّافٍ مَهِینٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِیم‏. (قلم/۱۱ و ۱۰)

و از هر قَسَمْ خورنده‌ی فرومایه‌ای، فرمان مَبَرْ که عیب‌جوست و برای خبرچینی گام برمی‌دارد.

 

الرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ أَ لَا أُنَبِّئُکُمْ بِشِرَارِکُمْ قَالُوا بَلَى یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِیمَهِ الْمُفَرِّقُونَ بَیْنَ الْأَحِبَّهِ الْبَاغُونَ‏ لِلْبِرَاءِ الْمَعَایِبَ‏. (کافی ج ۲ ص ۳۶)

آیا شما را از شریرترین افراد خبر دهم؟ گفتند: آرى، اى رسول خدا! فرمود: آنها کسانی هستند که بسیار سخن‌چینى ‌کنند، در میان دوستان جدایى مى‌افکنند، و براى افراد پاک و بیگناه در جستجوى عیوب هستند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: النَّمِیمَهُ شَرُّ رِوَایَهٍ. (عیون الحکم ص ۵۱)

سخن‌چینی،  بدترین نقل قول است.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا تَجْتَمِعُ أَمَانَهٌ وَ نَمِیمَهٌ. (عیون الحکم ص ۵۳۳)

امانت داری و سخن‌چینی قابل جمع نیست.

 

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَام: الْجَنَّهُ مُحَرَّمَهٌ عَلَى المُغتَابِینَ وَ المَشَّائینَ بِالنَّمِیمَهِ. (محجه البیضاء ج ۵ ص ۲۷۶)

بهشت بر غیبت کنندگان و سخن‌چینان حرام است.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام:… وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ کُلِّ شَرٍّ وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ کُلُّ قَبِیحٍ وَ فَاحِشَهٍ فَمِنْهُمُ الْکَذِبُ وَ النَّمِیمَهُ وَ الْبُخْلُ وَ الْقَطِیعَهُ وَ أَکْلُ الرِّبَا وَ أَکْلُ مَالِ الْیَتِیمِ بِغَیْرِ حَقِّهِ … مِنَ الْقَبِیحِ وَ کَذَبَ مَنْ قَالَ إِنَّهُ مَعَنَا وَ هُوَ مُتَعَلِّقٌ بِفَرْعِ غَیْرِنَا. (بحار الأنوار  ج ‏۲۴ ص ۳۰۳)

… و دشمنان ما هستند که ریشه‌ی هر شر و تباهى و از شاخه‌ی  آنهاست زشتى و هرزگى. از آنهاست؛ دروغ، بخل، سخن‌چینى، بریدن از خویشاوندان، رباخوارى، به ناحق خوردن مال یتیم، … و در نتیجه دروغ مى‌گوید هر که گمان مى‌کند که با ماست، امّا به شاخه‌هاى دیگرى جز ما چنگ مى‌افکند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام:  …وَ إِنَّ مِنْ أَکْبَرِ السِّحْرِ النَّمِیمَهَ یُفَرَّقُ بِهَا بَیْنَ الْمُتَحَابَّیْنِ وَ یُجْلَبُ الْعَدَاوَهُ عَلَى الْمُتَصَافِیَیْنِ وَ یُسْفَکُ بِهَا الدِّمَاءُ وَ یُهْدَمُ بِهَا الدُّورُ وَ یُکْشَفُ بِهَا السُّتُورُ وَ النَّمَّامُ أَشَرُّ مَنْ وَطِئَ عَلَى الْأَرْضِ بِقَدَمٍ …(بحار الأنوار ج‏۶۰ ص )۲۱

…و به راستی یک از بزرگ‌ترین سِحرها، سخن‌چینی است. با آن بین دو دوست جدایی افکنده می‌شود. و بین یاران صمیمی دشمنی ایجاد می‌شود. با آن خون‌ها ریخته می‌شود و خانه‌ها ویران می‌شود و پرده‌ها دریده می‌شود. سخن‌چین، بدترین کسی است که بر زمین گام نهاده است…

حکم تکلیفی: سخن‌چینى میان مسلمانان، حرام، (جواهرالکلام ج ۲۲ ص۷۳) بلکه از گناهان کبیره است. (جواهرالکلام ج ۱۳  ص ۳۱۰)

 

۳- پیامد و کیفر سخن چینی

الرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏‏ وَ مَنْ مَشَى فِی نَمِیمَهٍ بَیْنَ اثْنَیْنِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ فِی قَبْرِهِ نَاراً تُحْرِقُهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَهِ وَ إِذَا خَرَجَ مِنْ قَبْرِهِ سَلَّطَ اللَّهُ عَلَیْهِ تِنِّیناً أَسْوَدَ یَنْهَشُ لَحْمَهُ حَتَّى یَدْخُلَ النَّارَ. (وسائل الشیعه ج ‏۱۲ ص ۳۰۸)

هر که میان دو کس سخن‌چینى کند، خداوند آتشى را در قبرش بر او مسلّط کند که تا روز قیامت وى را بسوزاند و آنگاه که از گورش بیرون آید، خداوند اژدهایى سیاه بر او مسلّط گرداند که پیوسته گوشت بدن او را بگزد تا وارد دوزخ شود.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ سَعَى بِالنَّمِیمَهِ حَارَبَهُ الْقَرِیبُ وَ مَقَّتَهُ الْبَعِیدُ. (عیون الحکم ص ۴۳)

کسى که سخن‌چینى کند، نزدیکان، با او جنگ کنند، و دُوران، وی را دشمن دارند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: أَرْبَعَهٌ لَا یَدْخُلُونَ الْجَنَّهَ الْکَاهِنُ وَ الْمُنَافِقُ وَ مُدْمِنُ الْخَمْرِ وَ الْقَتَّاتُ وَ هُوَ النَّمَّامُ‏.(بحار الأنوار ج ‏۸ ص ۳۵۷)

چهار دسته به بهشت نمی‌روند: ساحر، منافق، دائم الخمر [آن که به خوردن شراب معتاد است‏] و سخن‌چین.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: ثَلَاثَهٌ تُزْرِی بِالْمَرْءِ الْحَسَدُ وَ النَّمِیمَهُ وَ الطَّیْشُ …احْذَرْ مِنَ النَّاسِ ثَلَاثَهً الْخَائِنَ وَ الظَّلُومَ وَ النَّمَّامَ لِأَنَّ مَنْ خَانَ‏ لَکَ خَانَکَ وَ مَنْ ظَلَمَ لَکَ سَیَظْلِمُکَ وَ مَنْ نَمَّ إِلَیْکَ سَیَنُمُّ عَلَیْکَ… (تحف العقول ص ۳۱۵)

سه خصلت از قدر و مرتبه مرد بکاهد: حسادت، سخن‌چینی، و سبک‌مغزی (نادانی)… از سه گروهِ مردم برحذر باش: از خائن، ستمگر و سخن‌چین.  زیرا هر خائنی که به سود تو کار کند، سرانجام به تو خیانت می‌کند؛ و همین گونه است ستمگر و سخن‌چین؛ که گرچه روزگاری به سود تو عمل کند و برایت سخن‌چینی کند، ولی در پایان همان گونه به تو ستم کند و از تو نزد دیگران سخن‌چینی خواهد کرد…

 

۴- ارزیابی حرف سخن چین

رَفَعَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) کِتَاباً فِیهِ سِعَایَهٌ فَنَظَرَ إِلَیْهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ثُمَّ قَالَ یَا هَذَا إِنْ‏ کُنْتَ‏ صَادِقاً مَقَتْنَاکَ‏ وَ إِنْ کُنْتَ کَاذِباً عَاقَبْنَاکَ وَ إِنْ أَحْسَنْتَ الْقَیْلَهَ أَقَلْنَاکَ قَالَ بَلْ تُقِیلُنِی یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ. (بحار الأنوار  ج ‏۷۲ ص ۲۶۶)

مردی نامه‌ای به امیرالمؤمنین (علیه السلام) داد که در آن از مردی دیگر بدگویی کرده بود. آن حضرت او را خواند و فرمود: ای فلانی! درباره آنچه گفتی، پرس و جو می‌کنیم. اگر راستگو باشی، دشمنت می‌داریم و اگر دروغ گفته باشی، کیفرت می‌کنیم؛ و اگر گذشت خواهی، از تو می‌‌گذریم. گفت: از من بگذر ای امیر مؤمنان!

 

۵- لزوم اجتناب از سخن چینی

وَ رُوِیَ‏ أَنَّ مُوسَى علیه السلام اسْتَسْقَى لِبَنِی إِسْرَائِیلَ حِینَ أَصَابَهُمْ قَحْطٌ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَیْهِ: أَنِّی لَا أَسْتَجِیبُ لَکَ وَ لَا لِمَنْ مَعَکَ وَ فِیکُمْ نَمَّامٌ قَدْ أَصَرَّ عَلَى النَّمِیمَهَ. فَقَالَ مُوسَى: یَا رَبِّ مَنْ هُوَ؟ حَتَّى نُخْرِجَهُ مِنْ بَیْنِنَا. فَقَالَ: یَا مُوسَى أَنْهَاکُمْ عَنِ النَّمِیمَهِ وَ أَکُونُ نَمَّاماً !؟ فَتَابُوا بِأَجْمَعِهِمْ. فَسُقُوا. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۲۶۸)

و روایت است که موسی علیه السلام هنگام خشکسالی برای بنی اسرائیل باران خواست. خدای تعالی به او وحی کرد: من از تو و همراهانت اجابت نمی‌کنم، چرا که در میان شما فرد سخن‌چینی است و اصرار بر آن دارد. موسی گفت: پروردگارا! آن کیست تا از میان خود بیرونش کنیم؟!  فرمود: ای موسی! آیا من شما را از آن نهی کنم، و خود سخن‌چین شوم؟!  پس همه توبه کردند و آب به آنها داده شد.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: بَیْنَمَا مُوسَى (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یُنَاجِی رَبَّهُ إِذْ رَأَى رَجُلًا تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ فَقَالَ: یَا رَبِّ مَنْ هَذَا الَّذِی قَدْ أَظَلَّهُ عَرْشُکَ. قَالَ: هَذَا کَانَ بَارّاً بِوَالِدَیْهِ وَ لَمْ یَمْشِ بِالنَّمِیمَهِ. (وسائل الشیعه ج‏۱۲ ص ۳۱۰)

حضرت موسى علیه السلام در مناجات با پروردگارش، شخصى را زیر سایه‌ی عرش خدا دید؛ عرض کرد: پروردگارا! این شخص کیست که عرش تو بر او سایه افکنده است! خداوند فرمود: این کسى است که همواره به پدر و مادرش نیکى کرده، و هرگز سخن‌چینى نکرده است.

 

عَنِ الرَّبِیعِ صَاحِبِ الْمَنْصُورِ أَنَّ الصَّادِقَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) لِلْمَنْصُورِ لَا تَقْبَلْ فِی ذِی رَحِمِکَ وَ أَهْلِ الرِّعَایَهِ مِنْ أَهْلِ بَیْتِکَ قَوْلَ مَنْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْجَنَّهَ وَ مَأْوَاهُ النَّارُ فَإِنَّ النَّمَّامَ شَاهِدُ زُورٍ وَ شَرِیکُ إِبْلِیسَ فِی الْإِغْرَاءِ بَیْنَ النَّاسِ وَ قَدْ قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى‏: {یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصِیبُوا قَوْماً بِجَهالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلى‏ ما فَعَلْتُمْ نادِمِینَ‏…} (حجرات/۶). (وسائل الشیعه ج‏۱۲ص ۳۰۹)

راوی گوید: امام صادق (علیه السلام) به منصور فرمود: از کسى که بهشت بر او حرام و جایگاهش آتش است، هیچ سخنى را در باره خویشاوندان و خدمتکاران خانواده‌‏ات نپذیر؛ زیرا سخن‌چینِ، دروغگوى آشکار، و در ایجاد دشمنى بین مردم‏، شریک شیطان است. چون خداوند بزرگ و برتر فرمود: {اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید! اگر فاسقى خبرى براى شما آورد، جستجو کنید تا مبادا از روى نادانى به گروهى آسیب رسانید و سپس بر عمل خود پشیمان شوید … }

 

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ النَّوْفَلِیِّ: کُنْتُ عِنْدَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَإِذَا بِمَوْلًى لِعَبْدِ اللَّهِ النَّجَاشِیِّ قَدْ وَرَدَ عَلَیْهِ فَسَلَّمَ وَ أَوْصَلَ إِلَیْهِ کِتَابَهُ فَفَضَّهُ وَ قَرَأَهُ … قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ سُلَیْمَانَ فَأَجَابَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: …إِیَّاکَ وَ السُّعَاهَ وَ أَهْلَ النَّمَائِمِ فَلَا یَلْتَزِقَنَّ بِکَ أَحَدٌ مِنْهُمْ وَ لَا یَرَاکَ اللَّهُ یَوْماً وَ لَا لَیْلَهً وَ أَنْتَ تَقْبَلُ مِنْهُمْ صَرْفاً وَ لَا عَدْلًا فَیَسْخَطَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ یَهْتِکَ سِتْرَک‏… (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص ۱۸۹ )

عبدالله ابن سلیمان نوفلی: نزد امام صادق (علیه السلام) بودم که یکی از یاران عبدالله ابن نجاشی وارد شد و پس از سلام، نامه وی را تقدیم امام (علیه السلام) کرد. حضرت نامه را گشود و آن را خواند… عبدالله ابن سلیمان می‌گوید: امام صادق (علیه السلام) به نامه‌ی نجاشی این گونه پاسخ داد: … و بپرهیز از بدگویان و سخن‌چینان! پس به هیچ وجه نباید یکی از آنان به تو نزدیک شود و در هیچ شب و روزی خداوند تو را در حالی مشاهده نکند که از آنان پوزش یا فدیه ای را بپذیری که در این صورت، خداوند بر تو خشم می‌گیرد و پرده‌ات را کنار می‌زند …

 

۶- عادات سخن چین

الْحَسَنُ‏ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ نَمَّ إِلَیْکَ نَمَّ عَلَیْکَ. (بحار الأنوار  ج‏۷۲ ص ۲۷۰)

هر کس سخن دیگران را نزد تو بیاورد، سخن تو را  نیز نزد دیگران می برد.

 

۷- دعای ایمنی از سخن چینان

وَ مِنَ الْمُهِمَّاتِ أَیْضاً بَعْدَ صَلَاهِ الْعِشَاءِ الْآخِرَهِ الدُّعَاءُ الْمُخْتَصُّ بِهَذِهِ الْفَرِیضَهِ مِنْ أَدْعِیَهِ مَوْلَاتِنَا فَاطِمَهَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهَا عَقِیبَ الْخَمْسِ الْمَفْرُوضَاتِ وَ هُوَ : … اللَّهُمَّ اکْفِنِی حَسَدَ الْحَاسِدِینَ وَ بَغْیَ الْبَاغِینَ وَ کَیْدَ الْکَائِدِینَ وَ مَکْرَ الْمَاکِرِینَ وَ حِیلَهَ الْمُحْتَالِینَ وَ غِیلَهَ الْمُغْتَالِینَ وَ ظُلْمَ الظَّالِمِینَ وَ جَوْرَ الْجَائِرِینَ وَ اعْتِدَاءَ الْمُعْتَدِینَ وَ سَخَطَ الْمُسْخِطِینَ وَ تَشَحُّبَ الْمُتَشَحِّبِینَ وَ صَوْلَهَ الصَّائِلِینَ وَ اقْتِسَارَ الْمُقْتَسِرِینَ وَ غَشْمَ الْغَاشِمِینَ وَ خَبْطَ الْخَابِطِینَ وَ سِعَایَهَ السَّاعِینَ وَ نَمِیمَهَ النَّامِّینَ وَ سِحْرَ السَّحَرَه وَ الْمَرَدَهِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ جَوْرَ السَّلَاطِینِ وَ مَکْرُوهَ الْعَالَمِینَ….(بحار الأنوار ج ‏۸۳ ص ۱۱۵)

از کارهای مهم بعد از نماز عشا، دعای مخصوص به این نماز است که از دعاهای سرورمان حضرت فاطمه (صلوات الله علیها) برای خواندن پس از نمازهای واجب پنجگانه و  آن عبارت است از:

…خداوندا! مرا از حسادت و رشک حسودان و ظلم ِظالمان و نقشه ی افسونگران و مکرِ مکرکنندگان و حیله‌ى حیله‌گران و فریبِ فریب‌دهندگان و یا به فریب و کشتن ترورکنندگان، و غیبتِ غیبت‌کنندگان و ستم ستمگران، و ظلم ظالمان، و تجاوز تجاوزکنندگان، و خشم خشم‌گیرندگان، و تکبر به خود بالندگان و نابود کردن از بین‌برندگان، و تاختن و زبردستى تازندگان، و وادار کردن وادارکنندگان، و ظلم و ستم ظالمان و غاصبان، و زدن و آزار رسانیدن زنندگان، و بدگویى سعایت کنندگان و سخن‌چینیِ سخن‌چینان و جادوى جادوگران و سرکشان و شیطان‌ها، و ستم پادشاهان و بدى و گزند عالمیان کفایت بفرما…

 

۸- استغفار از سخن چینی

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: … اللَّهُمَّ وَ أَسْتَغْفِرُکَ لِکُلِّ ذَنْبٍ کَتَبْتَهُ عَلَیَّ بِسَبَبِ عُجْبٍ کَانَ مِنِّی بِنَفْسِی أَوْ رِیَاءٍ أَوْ سُمْعَهٍ أَوْ خُیَلَاءَ أَوْ فَرَحٍ أَوْ حِقْدٍ أَوْ مَرَحٍ أَوْ أَشَرٍ أَوْ بَطَرٍ أَوْ حَمِیَّهٍ أَوْ عَصَبِیَّهٍ أَوْ رِضاً أَوْ سَخَطٍ أَوْ شُحٍّ أَوْ سَخَاءٍ أَوْ ظُلْمٍ أَوْ خِیَانَهٍ أَوْ سَرِقَهٍ أَوْ کَذِبٍ أَوْ نَمِیمَه أَوْ لَعِبٍ أَوْ نَوْعٍ مِمَّا یُکْتَسَبُ بِمِثْلِهِ الذُّنُوبُ وَ یَکُونُ فِی اجْتِرَاحِهِ الْعَطَبُ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اغْفِرْهُ لِی یَا خَیْرَ الْغَافِرِینَ… (بحار الأنوار ج‏۸۳ ص ۱۱۶)

بار خدایا! از تو آمرزش می­‌طلبم برای هر گناهی که بر من نوشته‌­ای، به جهت خودپسندی که در من به وجود آمده، یا خودنمایی، یا خودستایی، یا تکّبر، یا شادمانی، یا کینه، یا خوشی، یا لذت مستانه، یا شادی، یا حمیّت، یا تعصب، یا خشنودی، یا خشم، یا بخشندگی، یا بخل، یا ظلم، یا خیانت، یا دزدی، یا دروغ، یا سخن‌چینی، یا لهو و لعب، یا هر نوع کاری که با مانند آن مرتکب گناه می­‌شوند و هر که آن را انجام دهد خود را به هلاکت اندازد. پس بر محمد و آل محمد درود فرست و آن را بر من بیامرز، ای بهترین آمرزندگان…