آداب ماه مبارک رمضان

«ماه رمضان، از ماه‌های مهم در بین مسلمانان است که با آداب و مراسم خاص دینی و اعمال مستحب همراه می باشد»

 

۱- معنی و مفهوم رمضان

رمضان، ماه نهم از ماه‌های قمری بین شعبان و شوال است.
معنی رمضان، سنگ گرم است و از سنگ گرم پای روندگان می‌سوزد و شاید که به وقت وضع این اسم، ماه صیام (رمضان) در شدت گرما باشد و یا برگرفته از رَمَضَ که به معنی سوختن است، چون ماه صیام گناهان را می‌سوزاند، و به این خاطر  به این اسم نامیده شد. و یا آن که مشتق از رمض و معنی رمض، سوخته شدن پای از گرمی زمین است، چون ماه صیام موجب سوختگی و سختی نفس است. (برگرفته از دهخدا)

واژه رمضان از ماده «رَمَض» است و «رَمَضَ»به معنای شدت تابش خورشید بر ریگ و مانند آن است. (مجمع البحرین ج۲ ص ۲۲۳ واژه رمض)

“ارض رمضا” به زمین تفته از گرمی آفتاب گفته می‌شود:

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ لَیْسَ لِهَذَا الْجِلْدِ الرَّقِیقِ صَبْرٌ عَلَى النَّارِ، فَارْحَمُوا نُفُوسَکُمْ؛ فَإِنَّکُمْ قَدْ جَرَّبْتُمُوهَا فِی مَصَائِبِ الدُّنْیَا، أَفَرَأَیْتُمْ جَزَعَ أَحَدِکُمْ مِنَ الشَّوْکَهِ تُصِیبُهُ وَ الْعَثْرَهِ تُدْمِیهِ وَ الرَّمْضَاءِ تُحْرِقُهُ… (نهج البلاغه خطبه ۱۸۳)

بدانید که این پوست ظریف را طاقت آتش دوزخ نیست. پس بر خود ترحّم کنید. شما توان خود را در برابر مصیبت‌ها و سختی‌هاى این جهانى سنجیده‌اید، آیا ندیده‌اید که اگر خارى بر تن یکى از شما برود یا بلغزد و بیفتد و خونین شود یا با ریگ تفته بسوزانندش، چه حالى خواهد داشت؟

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فَقَالَ لَا تَقُولُوا هَذَا رَمَضَانُ وَ لَا ذَهَبَ رَمَضَانُ‏، وَ لَا جَاءَ رَمَضَانُ، فَإِنَّ رَمَضَانَ‏ اسْمٌ‏ مِنْ‏ أَسْمَاءِ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ لَا یَجِی‏ءُ وَ لَا یَذْهَبُ وَ إِنَّمَا یَجِی‏ءُ وَ یَذْهَبُ الزَّائِلُ وَ لَکِنْ قُولُوا شَهْرُ رَمَضانَ. فَإِنَّ الشَّهْرَ مُضَافٌ إِلَى الِاسْمِ وَ الِاسْمُ اسْمُ اللَّهِ عَزَّ ذِکْرُهُ . (کافی ج‏۴ ص۷۰)

نگویید این رمضان است. و یا اینکه رمضان رفت یا رمضان آمد. زیرا رمضان نامی از اسامی خدای عزیز و بلندمرتبه است که نمی رود و نمی آید! چیزی که می رود و می آید، زایل است. پس بگویید: ماه رمضان. پس ماه را در تلفظ به اسم اضافه کنید، چرا که اسم، اسم اللّه است که یاد او عزیز است.

 

۲- وجوب روزه ماه رمضان

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَوَّلُ‏ مَا یُسْأَلُ‏ عَنْهُ‏ الْعَبْدُ إِذَا وَقَفَ‏ بَیْنَ‏ یَدَیِ‏ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّلَوَاتُ الْمَفْرُوضَاتُ‏ وَ عَنِ الزَّکَاهِ وَ عَنِ الصِّیَامِ الْمَفْرُوض‏. (فضائل الأشهر الثلاثه ص۱۱۰)

[در قیامت،] آن گاه که بنده در پیشگاه خدای عزیز و بلندمرتبه می ایستد، نخستین چیزى که از او می پرسند، نمازهاى واجب، زکات و روزه واجب است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَرَضَ اللَّهُ صِیَامَه‏ … وَ هُوَ شَهْرُ الْمُوَاسَاهِ وَ هُوَ شَهْرٌ یَزِیدُ اللَّهُ فِیهِ رِزْقَ الْمُؤْمِنِ . (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۹)

آن، ماه رمضان است که خدا روزه داشتنش را واجب ساخته‏… و این ماه، ماه مواسات و همدردى است، و این ماهى است که خدا روزى مؤمنان را در آن می‏فزاید.

 

قَالَ سُلَیْمَانُ بْنُ خَالِدٍ لصَّادِقِ (عَلَیْهِ السَّلَام)‏‏‏: جُعِلْتُ فِدَاکَ أَخْبِرْنِی عَنِ الْفَرَائِضِ الَّتِی فَرَضَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى الْعِبَادِ مَا هِیَ؟

 قَالَ : شَهَادَهُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ … وَ صِیَامُ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ الْوَلَایَهُ …(من لا یحضره الفقیه ج‏۱ ص۲۰۴)

سلیمان بن خالد به امام صادق (علیه السّلام) عرض کرد: فدایت گردم! مرا از واجباتی که خدای عزیز و بلندمرتبه بر بندگان واجب فرموده آگاه سازید که آنها چیست؟

حضرت فرمود: آنها عبارتست از شهادت بر وحدانیّت خداوند … و روزه داشتن ماه مبارک رمضان، و اعتقاد به امامت و ولایت (ولایت ائمّه معصومین علیهم السّلام)‏.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّمَا فَرَضَ‏ اللَّهُ‏ صِیَامَ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ عَلَى الْأَنْبِیَاءِ دُونَ الْأُمَمِ فَفَضَّلَ بِهِ هَذِهِ الْأُمَّهَ وَ جَعَلَ صِیَامَهُ فَرْضاً عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏‏‏ وَ عَلَى أُمَّتِهِ. (من لا یحضره الفقیه ج‏۲ ص۱۰۰)

همانا که خدا روزه‌ی ماه رمضان را بر پیامبران واجب کرده بود، نه بر امّت‌ها(ی ایشان)، ولى این امّت را به وسیله‌ی آن برترى بخشید، و روزه داشتن آن را هم بر رسول خدا (صلی الله و علیه و آله) واجب‏ ساخت و هم بر امّتش‏.

 

۳- اهمیت ماه رمضان

لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَالَ الرَسُولُ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏‏‏ : سُبْحَانَ اللَّهِ  مَا ذَا تَسْتَقْبِلُونَ‏ وَ مَا ذَا یَسْتَقْبِلُکُمْ قَالَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۷)

وقتى ماه رمضان فرا رسید، پیامبر (صلى الله علیه و آله) فرمود : سبحان اللّه! به پیشواز عجب ماهى می روید! و عجب ماهى به شما روى می آورد! – این را سه بار تکرار کرد.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا کَانَ‏ یَوْمُ‏ الْقِیَامَهِ زُفَّتِ‏ الشُّهُورُ إِلَى‏ الْحَشْرِ یَقْدُمُهَا شَهْرُ رَمَضَانَ‏ عَلَیْهِ‏ مِنْ‏ کُلِ‏ زِینَهٍ حَسَنَهٌ فَهُوَ بَیْنَ‏ الشُّهُورِ یَوْمَئِذٍ کَالْقَمَرِ بَیْنَ الْکَوَاکِب‏. (فضائل الأشهر الثلاثه ص۱۱۰)

چون روز قیامت شود، ماه‌ها را به رستاخیز می آورند، در حالى که ماه رمضان، که با هر زیور نیکویى آراسته است، پیشاپیش آنهاست. آن روز، ماه رمضان در میان ماه‌ها، همچون ماه در میان ستاره‌هاست!

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ‏السَّلَامُ‏ عَلَیْکَ‏ مِنْ‏ شَهْرٍ لَا تُنَافِسُهُ الْأَیَّامُ. (بحار الأنوار ج‏۹۵ ص۱۷۵)

درود بر تو اى ماهى که هیچ ماهى با تو مسابقه و رقابت ندارد!

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیَّامُهُ أَفْضَلُ الْأَیَّامِ وَ لَیَالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیَالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۵۶)

ماهی که نزد خدا بهترین ماه‌ها، روزهایش بهترین روزها، شب‌هایش بهترین شب‌ها و اوقاتش بهترین اوقات است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ لِجَمِیعِ شَهْرِ رَمَضَانَ لَفَضْلًا عَلَى جَمِیعِ‏ سَائِرِ الشُّهُورِ کَفَضْلِ‏  رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏‏‏) عَلَى سَائِرِ الرُّسُل. (ثواب الأعمال ص۴۰)

همانا براى ماه رمضان، نسبت به سایر ماه‏‌ها برترى است؛ همانند برترى رسول خدا (صلى الله علیه و آله) نسبت به سایر پیامبران.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: اعْلَمْ یَرْحَمُکَ اللَّهُ أَنَّ لِشَهْرِ رَمَضَانَ حُرْمَهً لَیْسَتْ کَحُرْمَهِ سَائِرِ الشُّهُورِ لِمَا خَصَّهُ اللَّهُ بِهِ وَ فَضَّلَهُ.  (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۸۰)

بدان! خداوند تو را رحمت کند! همانا برای ماه رمضان حرمت و احترامی هست که مانند حرمت ماه­های دیگر نیست. زیرا خداوند این ماه را مخصوص گردانیده و آن را برتری بخشیده است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ‏إِنَّ الْجَنَّهَ لَتُنَجَّدُ وَ تُزَیَّنُ‏ مِنَ‏ الْحَوْلِ‏ إِلَى الْحَوْلِ لِدُخُولِ شَهْرِ رَمَضَانَ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۳۸)

همانا بهشت از سالى به سال دیگر به خاطر ورود به ماه رمضان تزیین و آراسته می‏‌شود.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَوْ یَعْلَمُ‏ الْعَبْدُ مَا فِی‏ رَمَضَانَ‏ لَوَدَّ أَنْ یَکُونَ رَمَضَانُ السَّنَهَ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۶)

اگر بندگان از برکت‌ها و حقایق ماه رمضان آگاهی می‌یافتند، دوست می‌داشتند که رمضان یک سال باشد.

 

۱-۳- ماه خدا

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: شَهْرُ رَمَضَانَ‏ شَهْرُ اللَّهِ‏ وَ شَعْبَانُ‏ شَهْرُ  رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏‏‏ وَ رَجَبٌ شَهْرِی. (وسائل الشیعه ج‏۱۰ ص۴۹۳)

رمضان، ماه خدا و شعبان، ماه رسول خدا (صلى الله علیه و آله) و رجب، ماه من است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ شَهْرُ رَمَضَانَ‏ شَهْرُ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ هُوَ شَهْرٌ یُضَاعِفُ‏ اللَّهُ‏ فِیهِ الْحَسَنَاتِ وَ یَمْحُو فِیهِ السَّیِّئَاتِ وَ هُوَ شَهْرُ الْبَرَکَه .(بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۰)

ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهى است که خدای عزیز و بلندمرتبه در آن حسنات را می‏‌افزاید و گناهان را پاک می‏کند و آن ماهِ برکت است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رَمَضَانُ شَهْرُ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى اسْتَکْثِرُوا فِیهِ‏ مِنَ‏ التَّهْلِیلِ‏ وَ التَّکْبِیرِ وَ التَّحْمِیدِ وَ التَّمْجِیدِ وَ التَّسْبِیح‏. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۸۱)

رمضان ماه خداست، پس در آن بسیار «لا اله الا اللّه» و «الله اکبر» و «الحمد اللّه» و «سبحان الله» بگویید.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ‏ الَّذِی‏ جَعَلَ‏ مِنْ‏ تِلْکَ‏ السُّبُلِ‏ شَهْرَهُ‏ شَهْرَ الصِّیَامِ شَهْرَ رَمَضَان‏. (إقبال الأعمال ج‏۱ ص۴۳)

و ستایش برای خدایی که ماه خود، ماهِ رمضان را از راه‌های رسیدن به خوشنودی خود قرار داد.

 

۲-۳- ماه قرآن

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لِکُلِ‏ شَیْ‏ءٍ رَبِیعٌ‏ وَ رَبِیعُ‏ الْقُرْآنِ‏ شَهْرُ رَمَضَانَ‏. (بحار الأنوار ج‏۸۹ ص۲۱۳)

هر چیز بهاری دارد و بهار قرآن، ماه رمضان است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ‏ جَعَلَهُ مَثَلًا وَ عِیداً. (کافی ج‏۴ ص۷۰)

و ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده و خداوند آن را نمونه  و عید قرار داده است.

 

۳-۳- ماهِ شب قدر

الله تعالی : وَ الْکِتَابِ الْمُبِینِ  إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهٍ مُبَارَکَهٍ… (دخان/۳-۲)

سوگند به این کتاب آشکار! که ما آن را در شبی پربرکت نازل کردیم…

 

الله تعالی : إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ وَ مَا أَدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ تَنَزَّلُ الْمَلَائِکَهُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْرٍ. (قدر/۴-۱)

ما [قرآن را] در شب قدر نازل کردیم ، و تو چه دانى شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است. در آن [شب] فرشتگان با روح به فرمان پروردگارشان براى هر کارى [که مقرر شده است] فرود آیند .

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ شَهْرُ رَمَضَانَ‏ سَیِّدُ الشُّهُورِ وَ لَیْلَهُ الْقَدْرِ سَیِّدَهُ اللَّیَالِی. (بحار الأنوار ج‏۴۰ ص۵۴)

و ماه رمضان، سروَر ماه‏ها و شب قدر، سروَر شب‌هاست.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَأْسُ‏ السَّنَهِ لَیْلَهُ الْقَدْرِ یُکْتَبُ‏ فِیهَا مَا یَکُونُ مِنَ السَّنَهِ إِلَى السَّنَهِ. (وسائل الشیعه ج‏۱۰ ص۳۵۳)

آغاز سال، شب قدر است. در آن شب برنامه سال آینده نوشته می‌شود.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ یَقُولُ  لَوْ عَلِمْتُمْ مَا لَکُمْ فِی‏ رَمَضَانَ‏ لَزِدْتُمْ‏ لِلَّهِ‏ تَبَارَکَ‏ وَ تَعَالَى شُکْراً. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۵۱)

اگر بدانید در رمضان چه برای شما تقدیر شده است، سپاس خود را برای خدا افزون می‌کنید.

 

الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ: کَانَ أَبُو جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَام) إِذَا کَانَتْ‏ لَیْلَهُ إِحْدَى‏ وَ عِشْرِینَ‏ وَ لَیْلَهُ ثَلَاثٍ‏ وَ عِشْرِینَ أَخَذَ فِی الدُّعَاءِ حَتَّى یَزُولَ اللَّیْلُ فَإِذَا زَالَ اللَّیْلُ صَلَّى. (کافی ج‏۴ ص۱۵۵)

فضیل بن یسار: امام باقر (علیه‌السلام) در شب بیست و یکم و بیست‏ و سوم ماه رمضان مشغول دعا می‏‌شد تا شب به سرآید و آنگاه که شب به پایان می‌‏رسید، نماز صبح را می‏‌خواند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: التَّقْدِیرُ فِی‏ لَیْلَهِ تِسْعَ‏ عَشْرَهَ وَ الْإِبْرَامُ‏ فِی لَیْلَهِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ وَ الْإِمْضَاءُ فِی لَیْلَهِ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ. (کافی ج‏۴ ص۱۵۹)

مقدّرات در شب نوزدهم تعیین، در شب بیست‌ و ‌یکم تأیید و در شب بیست ‌و ‌سوم امضا می‌شود.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَیُّهَا النَّاسُ‏ قَدْ أَظَلَّکُمْ‏ شَهْرٌ عَظِیمٌ‏ شَهْرٌ مُبَارَکٌ شَهْرٌ فِیهِ لَیْلَهٌ الْعَمَلُ فِیهَا خَیْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِی أَلْفِ شَهْرٍ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۲)

ای مردم! ماه بزرگی بر شما سایه افکنده، ماهی مبارک که شبی دارد که عمل خیر در آن از عمل هزار ماه برتر است.

 

۴-۳- ماه نزول کُتب آسمانی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ نَزَلَتْ‏ صُحُفُ‏ إِبْرَاهِیمَ‏ فِی‏ أَوَّلِ‏ لَیْلَهٍ مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏، وَ أُنْزِلَتِ التَّوْرَاهُ لِسِتٍّ مَضَیْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَ أُنْزِلَ‏  الْإِنْجِیلُ لِثَلَاثَ عَشْرَهَ لَیْلَهً خَلَتْ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَ أُنْزِلَ الزَّبُورُ لِثَمَانَ عَشْرَهَ خَلَوْنَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ، وَ أُنْزِلَ الْقُرْآنُ‏ فِی‏  ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَان.‏ (کافی ج‏۴ ص۶۶۲)

صُحُف ابراهیم ، در شب اوّل ماه رمضان نازل شد. تورات، شش [شب] از ماه رمضانْ گذشته، نازل شد . انجیل، سیزده شب از ماه رمضانْ گذشته، نازل شد. زبور، هیجده [شب] از ماه رمضانْ گذشته، نازل شد. و قرآن، در بیست و سوم ماه رمضان، نازل گشت.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: لِأَنَّ شَهْرَ رَمضَانَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی أَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى فِیهِ الْقُرْآنَ وَ فِیهِ فَرَّقَ‏ بَیْنَ‏ الْحَقِ‏ وَ الْبَاطِلِ‏… ‏(بحار الأنوار ج‏۶ ص۸۰ )

همانا ماه رمضان، ماهى است که خداوند متعال، قرآن را در آن نازل کرد و حق و باطل را در آن از هم جدا ساخت…

 

۵-۳- ماه رحمت

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَ‏ أَبْوَابَ‏ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ‏ فِی‏ أَوَّلِ‏ لَیْلَهٍ مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ وَ لَا تُغْلَقُ إِلَى آخِرِ لَیْلَه مِنْه‏. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۴)

درهاى آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده می‏شود و تا آخرین شب آن بسته نخواهد شد.

 

۶-۳- ماهِ آغاز سال

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ إِنَ‏ أَوَّلَ‏ کُلِ‏ سَنَهٍ أَوَّلُ‏ یَوْمٍ‏ مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏. (بحار الأنوار ج‏۹۴ ص۳۵۰)

آغاز هر سال، نخستین روز از ماه رمضان است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: { إِنَّ عِدَّهَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فِی کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ.}‏ (توبه/۳۶) فَغُرَّهُ الشُّهُورِ شَهْرُ اللَّهِ، شَهْرُ رَمَضَانَ. (بحار الأنوار ج‏۵۵  ص۳۷۶)

{شماره‌ی ماه‌ها نزد خدا در کتاب خدا آن روز که آسمان‏ها و زمین را بیافرید، دوازده ماه مقرر گشت.} پس نخستین آن ماه‌ها، ماه خداست، و آن ماه رمضان است.

 

۷-۳- ماه پاکی و عبادت

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: … شَهْرَ رَمَضَانَ، شَهْرَ الصِّیَامِ، وَ شَهْرَ الْإِسْلَامِ‏، وَ شَهْرَ الطَّهُورِ، وَ شَهْرَ التَّمْحِیصِ‏، وَ شَهْرَ الْقِیَام. (صحیفه سجادیه دعای ۴۴)

… ماه رمضان، ماه روزه ، ماه تسلیم، ماه پاکیزگی ، ماه تصفیه و ماه قیام (به عبادت و شب زنده داری) است.

 

۸-۳- ماه مهمانی خدا

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَهِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَهِ اللَّهِ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۵۶)

ماه رمضان، ماهی است که در آن به مهمانی خداوند متعال دعوت شُدید و در زمره بهره مندان از کرامت خداوند قرار گرفتید.

 

۹-۳- ماه توبه

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ کَانَ‏ تَائِباً مِنْ‏ ذَنْبٍ‏ فَلْیَتُبْ‏ إِلَى‏ اللَّهِ‏ تَبَارَکَ‏ وَ تَعَالَى‏ مِنْهُ‏ فِی‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ فَإِنَّهُ شَهْرُ التَّوْبَهِ وَ الْإِنَابَهِ وَ شَهْرُ الْمَغْفِرَهِ وَ الرَّحْمَهِ. (فضائل الأشهر الثلاثه ص۱۰۶)

هرکس  خواست از گناهی توبه کند، پس باید درماه رمضان از آن گناه به نزد خدا توبه کند، چرا که ماه رمضان، ماه توبه و انابه و ماه مغفرت و رحمت است.

 

۴- اعمال ماه رمضان

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: غُسْلُ أَوَّلِ لَیْلَهٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ یُسْتَحَبُّ. (من لا یحضره الفقیه ج‏۱ ص۷۹)

 غسل شب اول ماه رمضان مستحب است‏.

 

وَ کَانَ الرَسُولُ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏) إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ أَطْلَقَ کُلَّ أَسِیرٍ وَ أَعْطَى کُلَّ سَائِل.‏ (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۶۳)

و رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) چون ماه رمضان فرا می‌‏رسید، هر اسیرى را آزاد می‏‌ساخت و به هر سائلى عطا می‌‏کرد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فَقُمْتُ فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ .(بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۸)

امیر المؤمنین علیه‌السلام می فرماید : من برخاستم و عرض کردم یا رسول اللَّه، برترین کارها در این ماه چیست؟ فرمود : یا أبا الحسن، برترین اعمال در این ماه اجتناب کردن از حرام‌هاى خدا است.

 

۱-۴- تلاوت قرآن

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ …  وَ أَکْثِرُوا فِیهِ‏ مِنْ‏ تِلَاوَهِ الْقُرْآن‏. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۰)

ماه رمضان، ماه خداست… در ماه رمضان تلاوت قرآن را زیاد انجام دهید.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ … وَ مَنْ‏ قَرَأَ آیَهً فِی‏ رَمَضَانَ‏ أَوْ سَبَّحَ‏ کَانَ‏ لَهُ‏ مِنَ الْفَضْلِ‏ عَلَى غَیْرِهِ‏ کَفَضْلِی‏ عَلَى أُمَّتِی … (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۵)

هر کس در ماه رمضان قرآن بخواند، فضیلت او بر بقیه‌ی مردم مانند برتری من بر دیگر امت است.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ قَرَأَ فِی‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ آیَهً مِنْ‏ کِتَابِ‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ کَانَ‏ کَمَنْ‏ خَتَمَ‏ الْقُرْآنَ‏ فِی‏ غَیْرِهِ‏ مِنَ‏ الشُّهُور. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۱)

هر کس ماه رمضان یک آیه از کتاب خدای عزیز و بلندمرتبه را قرائت کند، مثل این است که درماه هاى دیگر تمام قرآن را بخواند.

 

۲-۴- نمازهای مستحبی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاهٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَهً مِنَ النَّارِ . (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۷)

هر کس نمازى مستحب به قصد قربت در این ماه (ماه رمضان) بجا آورد، خداوند نامه بیزارى از آتش براى او بنویسد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ لِرَمَضَانَ حُرْمَهً وَ حَقّاً لَا یُشْبِهُهُ شَیْ‏ءٌ مِنَ الشُّهُورِ صَلِّ مَا اسْتَطَعْتَ فِی رَمَضَانَ تَطَوُّعاً بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ…. (وسائل الشیعه ج‏۸ ص۲۶)

همانا رمضان حرمت و حقی دارد که هیچ ماهی به آن نمی‌رسد، تا آنجا که می‌توانی در ماه رمضان در شب و روز، نماز مستحبی بخوان …

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: …الصَّلَاهِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ … ثَلَاثَ عَشْرَهَ رَکْعَهً مِنْهَا الْوَتْرُ وَ رَکْعَتَانِ قَبْلَ صَلَاهِ الْفَجْرِ کَذَلِکَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏) یُصَلِّی …. (من لا یحضره الفقیه ج‏۱ ص۵۶۶ )

… نماز نافله ماه مبارک رمضان … سیزده رکعت است که هشت رکعت از آنها نافله شب و سه رکعت وِتر، و دو رکعت نافله صبح که پیش از نماز صبح است. رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) چنین نماز می کرد.

 

۳-۴- ماه صلوات

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاهِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یَوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِین‏. (بحار الأنوار ج‏۹۱ ص۵۲)

هر کس در این ماه زیاد صلوات بر من فرستد، خداوند ترازوى حسنه او را سنگین کند؛ روزى که میزان‌ها سبک شود.

 

۴-۴- صله رحم

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یَوْمَ یَلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یَوْمَ یَلْقَاه‏… (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۷)

و هر کس در این ماه صله رحم کند، خداوند رحمت خود را در روزى که با او ملاقات کند از او دریغ نفرماید، و هر کس صله رحم نکند و قطع رحم کند، خداوند رحمت خود را از او قطع کند، در روزى که با او ملاقات کند.

 

۵-۴- خوش خلقی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَى الصِّرَاطِ یَوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ … (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۷)

اى مردم! کسی که اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، همین جواز عبور از صراط می‌شود، آن هم در روزی که همه برای عبور از صراط پایشان می‌لغزد.

 

۶-۴- اکرام ایتام

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یَتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ یَلْقَاهُ… (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۷)

و هر کس در این ماه، یتیمی را گرامی دارد، خداوند او را در روزى که به دیدارش خواهد رفت، گرامی خواهد داشت.

 

۵- آثار ماه رمضان

اَلْعَسْکَرِیُّ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ‏ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ یَسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى رِضْوَانِهِ فَسَبَقَ فِیهِ قَوْمٌ فَفَازُو… (من لا یحضره الفقیه ج‏۱ ص۵۱۱)

همانا خدای عزیز و بلندمرتبه ماه رمضان را میدان مسابقه براى بندگان خود قرار داده است، تا با طاعت و عبادت خود براى رسیدن به رضوان و خشنودى خداوند از یکدیگر پیشى بگیرند، پس گروهى در این میدان تاختند و به خشنودى الهى رستگار شدند…

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَ‏ الْجَنَّهَ مُشْتَاقَهٌ إِلَى‏ أَرْبَعَهِ نَفَرٍ… وَ صَائِمِ شَهْرِ رَمَضَانَ… (مستدرک الوسائل ج‏۷ ص۴۰۰)

همانا بهشت به چهار نفر مشتاق است، به… و کسى که در ماه رمضان روزه بدارد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَفْضَلُ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ الْإِیمَانُ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ َ وَ صَوْمُ شَهْرِ رَمَضَانَ فَإِنَّهُ جُنَّهٌ مِنْ عَذَابِ اللَّه‏. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۶۷)

برترین وسیله‌ی نزدیک شدن به سوى خداوند، ایمان به خدا و ایمان به رسول او و روزه ماه رمضان است که به راستی سپرى برابر عذاب الهى است.

 

۱-۵- رزق و روزی

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: نِعْمَ‏ الشَّهْرُ رَمَضَانُ‏ کَانَ‏ یُسَمَّى‏ عَلَى‏ عَهْدِ  رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏ الْمَرْزُوقَ. (کافی ج‏۴ ص۱۵۷)

چه خوب ماهی است ماه رمضان، ماهی که در زمان پیامبر؛ ماه مرزوق (پر روزی) نامیده شد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ فَأَجْهِدُوا أَنْفُسَکُمْ‏ فَإِنَّ فِیهِ‏ تُقَسَّمُ الْأَرْزَاقُ‏ وَ تُکْتَبُ الْآجَالُ‏. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۷۵)

چون ماه رمضان فرا رسد، خود را تا آخرین حدّ توان به کوشش وادارید. زیرا که در آن ماه روزی‌ها تقسیم می‏‌شود، و مدّت‌هاى عمر مقرّر می‏‌گردد.

 

۲-۵- پاداش

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ أَدَّى فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّى سَبْعِینَ فَرِیضَهً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُور. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۵۷)

هر کس واجبى را در این ماه ادا کند، خداوند اجر کسى را به او عطا کند که هفتاد واجب در غیر این ماه انجام داده باشد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ هُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ وَ إِنَ‏ الصَّبْرَ ثَوَابُهُ‏ الْجَنَّهُ. (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۵۹)

ماه مبارک رمضان، ماه صبر است و پاداش صبر بهشت است.

 

مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْکَرْخِیِّ: سَمِعْتُ الْحَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ (عَلَیْهِمَا السَّلَام) یَقُولُ لِرَجُلٍ فِی دَارِهِ یَا أَبَا هَارُونَ مَنْ صَامَ عَشَرَهَ أَشْهُرِ رَمَضَانَ مُتَوَالِیَاتٍ دَخَلَ الْجَنَّه. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۶۵)

کرخی: شنیدم امام حسن عسکری (علیه السلام) در خانه‌ی خود به مردی می‌فرمود: ای ابا هارون! کسی که ده ماه رمضان پی در پی(ده سال) روزه بگیرد، به بهشت می‌رود.

 

۳-۵- آمرزش گناهان

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ‏ رَحْمَهٌ وَ أَوْسَطُهُ‏ مَغْفِرَهٌ وَ آخِرُهُ الْإِجَابَهُ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّار. (کافی ج‏۴ ص۶۷)

رمضان ماهى است که ابتدایش رحمت است و میانه‌‏اش مغفرت و پایانش اجابت و آزادى از آتش جهنم.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ شَعْبَانُ‏ الْمُطَهِّرُ وَ رَمَضَانُ‏ الْمُکَفِّرُ. (مستدرک الوسائل ج‏۷ ص۵۴۴)

ماه شعبان، پاک کننده (گناهان) و ماه رمضان، پوشاننده (گناهان) است .

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحَسَنَاتُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ مَقْبُولَهٌ وَ السَّیِّئَاتُ فِیهِ مَغْفُورَهٌ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۱)

کارهای نیکو در ماه رمضان پذیرفته شده و کارهای بد مورد آمرزش قرار می‌گیرد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رَغِمَ أَنْفُ رَجُلٍ دَخَلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانَ‏ ثُمَ‏ انْسَلَخَ‏ قَبْلَ أَنْ یُغْفَرَ لَهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۱ ص۸۶)

ناتوان و خوار باد کسى که ماه رمضانش فرا رسد و پیش از آنکه آمرزیده شود، (این ماه) سپرى گردد!

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَیْکُمْ‏ فِی‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ بِکَثْرَهِ الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیَدْفَعُ عَنْکُمُ الْبَلَاءَ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَتُمْحَى بِهِ ذُنُوبُکُم. (من لا یحضره الفقیه ج‏۲ ص۱۰۸)

در ماه رمضان بسیار دعا و استغفار کنید؛ دعا، بلا و گرفتاری را از شما دور می‌سازد و به سبب استغفار، گناهان شما محو می‌شود.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ‏ عَلِیُ‏ بْنُ‏ الْحُسَیْنِ‏ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) إِذَا کَانَ‏ شَهْرُ رَمَضَانَ‏ لَمْ‏ یَتَکَلَّمْ فِیهِ إِلَّا بِالدُّعَاءِ وَ التَّسْبِیحِ وَ الِاسْتِغْفَارِ وَ التَّکْبِیرِ. (کافی ج‏۴ ص۸۸)

امام سجّاد (علیه‌السلام) در ماه رمضان جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر لب نمی‌گشود .

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَا جَابِرُ مَنْ دَخَلَ عَلَیْهِ شَهْرُ رَمَضَانَ فَصَامَ نَهَارَهُ وَ قَامَ وِرْداً مِنْ لَیْلِهِ وَ حَفِظَ فَرْجَهُ وَ لِسَانَهُ وَ غَضَّ بَصَرَهُ وَ کَفَّ أَذَاهُ خَرَجَ مِنَ الذُّنُوبِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ. (من لا یحضره الفقیه ج‏۲ ص۹۸)

اى جابر! کسى که ماه رمضان بر او وارد شود، پس روزش را روزه بدارد، و بخشى از شبش را با تلاوت قرآن و دعاء برپا دارد و دامن و زبان خود را حفظ کند و چشمش را از نامحرم و مناظر زشت فروپوشد و آزارش را از مردم باز دارد؛ مانند روزى که از مادر متولّد شده است از گناهان بیرون می‏‌آید.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ لِلَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى مَلَائِکَهً مُوَکَّلِینَ بِالصَّائِمِینَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فِی کُلِّ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَى آخِرِه. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۶۱)

خداوند را فرشتگانى است که مأموریت دارند در هر روز از ماه رمضان برای روزه‌داران آمرزش جویند تا اینکه ماه رمضان تمام شود.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَ‏ شَهْرَکُمْ‏ هَذَا لَیْسَ‏ کَالشُّهُورِ إِنَّهُ‏ إِذَا أَقْبَلَ‏ إِلَیْکُمْ‏ أَقْبَلَ‏ بِالْبَرَکَهِ وَ الرَّحْمَهِ وَ إِذَا أَدْبَرَ عَنْکُمْ أَدْبَرَ بِغُفْرَانِ الذُّنُوبِ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۶۱)

این ماه، (رمضان) همانند دیگر ماه‌ها نیست، زیرا هرگاه به شما رو آورَد، همراه با برکت و رحمت است و آنگاه که از شما روی گرداند، آمرزش گناهان را در بردارد.

 

۴-۵- کفاره گناهان

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏‏‏ یَصُومُ‏ شَعْبَانَ‏ وَ رَمَضَانَ‏ یَصِلُهُمَا وَ یَقُولُ هُمَا شَهْرَا اللَّهِ هُمَا کَفَّارَهُ مَا قَبْلَهُمَا وَ مَا بَعْدَهُمَا. ( بحار الأنوار ج‏۹۴ ص۸۰)

رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) شعبان و ماه رمضان را پیوسته به یکدیگر روزه می‌داشت، و می‏فرمود: آن دو، ماهِ خدایند، و آن دو کفاره‌ی گناهان قبل و بعد خویشند.

 

۵-۵- به غل و زنجیر کشیدن شیطان

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَمَّا حَضَرَ شَهْرُ رَمَضَانَ قَامَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏‏‏ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَیْهِ ثُمَّ قَالَ أَیُّهَا النَّاسُ کَفَاکُمُ اللَّهُ عَدُوَّکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ‏ وَ قَالَ‏ {ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ.} (غافر/۶۰)‏  وَ وَعَدَکُمُ الْإِجَابَهَ… (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۷۲)

چون ماه رمضان فرا رسید، رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) بپاخاست، و آنگاه خدا را حمد و ثنا گفت، سپس فرمود: اى مردمان! خدا شرّ دشمنانتان از جنّ و انس را از شما بازداشت! و ادامه داد : {مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.} و او شما را وعده‌ی اجابت داد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ قَدْ وَکَّلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِکُلِّ شَیْطَانٍ مَرِیدٍ سَبْعِینَ‏ مِنْ مَلَائِکَتِهِ فَلَیْسَ‏ بِمَحْلُولٍ‏ حَتَّى یَنْقَضِیَ شَهْرُکُمْ هَذَا. (بحار الأنوار ج‏۹۳  ص۳۷۲)

آگاه باشید که خداى عزیز و بلندمرتبه بر هر شیطانِ سرکش، هفتاد فرشته از فرشتگانش را گمارده است، و از این رو آن شیطان از بند مراقبت آن فرشتگان رها نمی‏شود، تا این ماه شما سپرى شود!

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِذَا کَانَ‏ أَوَّلُ‏ لَیْلَهٍ مِنْ‏ شَهْرِ رَمَضَانَ‏ نَادَى‏ الْجَلِیلُ‏ تَبَارَکَ‏ وَ تَعَالَى … یَا جَبْرَئِیلُ … انْزِلْ عَلَى الْأَرْضِ فَغُلَّ فِیهَا مَرَدَهَ الشَّیَاطِینِ حَتَّى لَا یُفْسِدُوا عَلَى عِبَادِی صَوْمَهُمْ. (بحار الأنوار ج‏۹۳ ص۳۴۸)

چون شب اول ماه رمضان شود، خداوند برتر و بزرگ و بلندمرتبه ندا دهد: … اى جبرئیل! … به زمین برو و شیطان‌هاىِ سرکش را در بند کن تا روزه‌ی بندگان مرا تباه نسازند.

 

۶- دعاهای ماه رمضان

۱-۶- دعای هلال ماه رمضان

وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏‏) إِذَا أَهَلَّ هِلَالَ شَهْرِ رَمَضَانَ اسْتَقْبَلَ الْقِبْلَهَ وَ رَفَعَ یَدَیْهِ وَ قَالَ اللَّهُمَّ أَهِلَّهُ عَلَیْنَا بِالْأَمْنِ وَ الْإِیمَانِ وَ السَّلَامَهِ وَ الْإِسْلَامِ وَ الْعَافِیَهِ الْمُجَلِّلَهِ وَ الرِّزْقِ الْوَاسِعِ وَ دَفْعِ الْأَسْقَامِ. (من لا یحضره الفقیه ج‏۲ ص۱۰۰)

و رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) چون هلال ماه رمضان پدیدار می‏شد، روى خود را به سوى قبله می‏کرد و هر دو دست خود را به سوى آسمان برمی‏داشت و می‏گفت: خدایا! این هلال را با امن و ایمان، و سلامت از آفات و تسلیم در برابر تقدیر، و عافیت فراگیر، و روزىِ گسترده، و رفع درد و بیماری‌ها بر ما ظاهر ساز.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا رَأَیْتَ الْهِلَالَ فَلَا تَبْرَحْ‏ وَ قُلِ: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ هَذَا الشَّهْرِ وَ فَتْحَهُ وَ نُورَهُ وَ نَصْرَهُ وَ بَرَکَتَهُ وَ طَهُورَهُ وَ رِزْقَهُ وَ أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا فِیهِ وَ خَیْرَ مَا بَعْدَهُ وَ أَعُوذُ بِکَ مِنْ شَرِّ مَا فِیهِ وَ شَرِّ مَا بَعْدَهُ…. (من لا یحضره الفقیه ج‏۲ ص۱۰۰)

چون هلال را ببینى پس از جاى خود مرو، و بگو: خدایا! من خیر این ماه، و فتح و نور و نصر و برکت و پاکى و پاکیزگى و رزق آن را از تو مسألت دارم، و خیر نهفته در آن و خیر بعد از آن را از تو می‏خواهم، و از شرّ نهفته در آن، و شرّ بعد از آن به تو پناه می‏‌بریم…

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَعِنَّا عَلَى صِیامِهِ بِکفِّ الْجَوَارِحِ عَنْ مَعَاصِیک، وَ اسْتِعْمَالِهَا فِیهِ بِمَا یرْضِیک، حَتَّى لَا نُصْغِی بِأَسْمَاعِنَا إِلَى لَغْوٍ، وَ لَا نُسْرِعَ بِأَبْصَارِنَا إِلَى لَهْوٍ وَ حَتَّى لَا نَبْسُطَ أَیدِینَا إِلَى مَحْظُورٍ، وَ لَا نَخْطُوَ بِأَقْدَامِنَا إِلَى مَحْجُورٍ، وَ حَتَّى لَا تَعِی بُطُونُنَا إِلَّا مَا أَحْلَلْتَ، وَ لَا تَنْطِقَ أَلْسِنَتُنَا إِلَّا بِمَا مَثَّلْتَ، وَ لَا نَتَکلَّفَ إِلَّا مَا یدْنِی مِنْ ثَوَابِک، وَ لَا نَتَعَاطَى إِلَّا الَّذِی یقِی مِنْ عِقَابِک. (صحیفه سجّادیّه  دعای۴۴)

و ما را به روزه داشتن یارى ده، آن هنگام که اعضاى بدن خویش از معاصى تو بازداریم و در آنچه سبب خشنودى توست به کار داریم، تا به هیچ سخن بیهوده گوش نسپاریم و به هیچ لهو و بازیچه ننگریم‏ ؛ و به هیچ ممنوع دست نگشاییم و به سوى هیچ حرامی گام بر نداریم و چیزى جز آنچه تو حلال کرده‌اى در شکم‌هاى خود جاى ندهیم‏؛ و زبانمان جز سخن تو نگوید و رنجى بر خود هموار نکنیم جز آن که ما را به ثواب تو نزدیک کند و کارى نکنیم جز آنچه ما را از عقاب تو در امان دارد.

 

۲-۶- دعای افطار

کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)‏‏‏‏ إِذَا أَفْطَرَ قَالَ: اللَّهُمَّ لَکَ صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا ذَهَبَ الظَّمَأُ وَ ابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ وَ بَقِیَ الْأَجْرُ. (من لا یحضره الفقیه ج‏۲ ص۱۰۶)

رسول خدا (صلّى اللَّه علیه و آله) چون روزه‏اش را می‌گشود، می‌گفت: خدایا! براى تو روزه داشتیم، و با رزق تو افطار کردیم، پس آن را از ما بپذیر. تشنگى از ما بر طرف شد، و رگ‌ها رطوبت یافت، و اجر و ثواب به جاى ماند.

 

۳-۶- دعای وداع با ماه رمضان

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثُمّ آثَرتَنا بهِ على سائرِ الاُمَمِ، و اصطَفَیتَنا بفَضلِهِ دُونَ أهلِ المِلَلِ، فَصُمنا بِأمرِکَ نَهارَهُ، و قُمنا بِعَونِکَ لَیلَهُ. (صحیفه سجّادیّه دعای ۴۵)
امام زین العابدین علیه السلام ـ در دعاى وداع با ماه رمضان ـ گفت : سپس ما‌ را‌ بر‌ سایر امّت‌ها به‌ این ماه برترى دادى، ‌و‌ به‌ فضیلت ‌آن ما‌ را – نه اهل آیین هاى دیگر را- برگزیدى، پس‌ به‌ فرمان تو‌ روزش را‌ روزه داشتیم، ‌و‌ به‌ یاریت شبش را‌ – به‌ نماز ‌و‌ نیاز- برخاستیم.