آداب عیادت

« آداب عیادت بیمار و رعایت آن از منظر دینی، اسلامی و اخلاقی، اهمیت دارد. این آداب روحیه بیمار را در نظر داشته و بر رعایت حال خانواده‌ی بیمار نیز تاکید می‌کند.رعایت آداب عیادت، از آداب زندگی است.»

 

۱- اهمیت عیادت بیماران

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ‏ أَحْسَنِ‏ الْحَسَنَاتِ‏ عِیَادَهُ الْمَرْضَى. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۲)

­­ از جمله بهترین نیکی‌ها عیادت بیماران باشد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ‏ جَبْرَئِیلُ‏ یَنْزِلُ‏ عَلَى النَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فِی مَرَضِهِ الَّذِی قُبِضَ فِیهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ فِی کُلِّ لَیْلَهٍ فَیَقُولُ السَّلَامُ عَلَیْکَ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ فَیَقُولُ کَیْفَ تَجِدُکَ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِکَ وَ لَکِنَّهُ أَرَادَ أَنْ یَزِیدَکَ کَرَامَهً وَ شَرَفاً إِلَى مَا أَعْطَاکَ عَلَى الْخَلْقِ وَ أَرَادَ أَنْ یَکُونَ‏ عِیَادَهُ الْمَرِیضِ سُنَّهً فِی أُمَّتِک‏. (بحار الأنوار ج ‏۲۲ ص ۵۳۲)

جبرئیل به هنگام بیماری پیامبر (صلی الله علیه وآله) که رحلتش در پی آن بود ، در هر روز و شب بر حضرتش نازل می‌شد و عرض می‌کرد: سلام بر تو! پروردگارت تو را سلام می‌رساند و می‌فرماید: چگونه خود را می‌یابی؟ و در این حالی است که او به حال تو داناتر است ؛ ولیکن می‌خواست کرامت و شرافت تو را _ افزون بر آنچه به تو داده _ بر آفریدگان زیاد کند  و عیادت بیمار در میان امّتت سنّت شود.

 

کانَ النَّبیُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)…  یَعُودُ الْمَرْضَى‏ فِی أَقْصَى الْمَدِینَه. (بحار الأنوار ج ‏۲۲ ص ۵۳۲)

پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) …. به عیادت بیماران در دورترین نقطه‌ی مدینه می‌رفت.

 

۲- پاداش عیادت بیمار

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ یُعَیِّرُ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ عَبْداً مِنْ عِبَادِهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ فَیَقُولُ عَبْدِی مَا مَنَعَکَ إِذَا مَرِضْتُ أَنْ تَعُودَنِی فَیَقُولُ‏ سُبْحَانَکَ سُبْحَانَکَ أَنْتَ رَبُّ الْعِبَادِ لَا تَأْلَمُ وَ لَا تَمْرَضُ فَیَقُولُ مَرِضَ أَخُوکَ الْمُؤْمِنُ فَلَمْ تَعُدْهُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَوْ عُدْتَهُ لَوَجَدْتَنِی عِنْدَهُ ثُمَّ لَتَکَفَّلْتُ بِحَوَائِجِکَ فَقَضَیْتُهَا لَکَ وَ ذَلِکَ مِنْ کَرَامَهِ عَبْدِیَ الْمُؤْمِنِ وَ أَنَا الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۱۹)

خداوند عزیز و بلندمرتبه در روز قیامت بنده‌ای از بندگانش را سرزنش کند و فرماید: بندۀ من ! آنگاه که بیمار شدم چرا عیادتم نیامدی ؟! آن بنده گوید: تو منزّهی! تو پروردگار بندگانی ؛ دردمند و بیمار نمی‌شوی ! خداوند فرمایید: برادر مومنت بیمار شد، ولی به عیادتش نرفتی! سوگند به عزت و جلالم! که اگر او را عیادت می‌کردی، مرا نزد او می‌یافتی، آنگاه من نیاز‌های تو را عهده‌دار می‌شدم و برآورده می‌ساختم. و این برای بزرگداشت بنده‌ی مومنم باشد. و من رحمان و رحیم هستم.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ عَائِدُ الْمَرِیضِ‏ یَخُوضُ فِی الْبَرَکَهِ فَإِذَا جَلَسَ انْغَمَسَ فِیهَا. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۴)

عیادت کننده بیمار در برکت الهی داخل شود ؛ و چون نزد او بنشیند، در آن فرو رود.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ عَادَ مَرِیضاً وَکَّلَ‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ بِهِ‏ مَلَکاً یَعُودُهُ فِی قَبْرِهِ. (کافی ج ‏۳ ص ۱۲۱)

هر که بیماری را عیادت کند ، خدای عزیز و بلندمرتبه فرشته ای را برای او بگمارد تا او را در قبرش عیادت کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ عَادَ مَرِیضاً فِی اللَّهِ لَمْ‏ یَسْأَلِ‏ الْمَرِیضُ‏ لِلْعَائِدِ شَیْئاً إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۱۷)

هر که بیماری را در راه خدا عیادت کند ، خداوند هر دعای بیمار را برای عیادت کننده مستجاب می‌گرداند.

 

۳- آداب عیادت

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ‏ تَمَامِ‏ عِیَادَهِ الْمَرِیضِ إِذَا دَخَلْتَ عَلَیْهِ أَنْ تَضَعَ یَدَکَ عَلَى رَأْسِهِ وَ تَقُولَ کَیْفَ أَصْبَحْتَ أَوْ کَیْفَ أَمْسَیْتَ. ‏(بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۳)

از کمال آداب عیادت بیمار آن است که چون نزد او رفتی دستت را بر سرش بگذاری و بگویی: چگونه صبح کرده‌ای ؟ و چگونه شب‌ کرده‌ای ؟

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا دَخَلْتُمْ‏ عَلَى الْمَرِیضِ فَنَفِّسُوا لَهُ فِی الْأَجَلِ فَإِنَّ ذَلِکَ لَا یَرُدُّ شَیْئاً. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۵)

چون نزد بیماری رفتید، به او امید زندگی بیشتر دهید؛ که البته این اثری در مدت عمر او ندارد، ولی دل او را شاد کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  لَا عِیَادَهَ فِی وَجَعِ الْعَیْنِ وَ لَا تَکُونُ عِیَادَهٌ فِی أَقَلَّ مِنْ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ فَإِذَا وَجَبَتْ فَیَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا فَإِذَا طَالَتِ الْعِلَّهُ تُرِکَ‏ الْمَرِیضُ‏ وَ عِیَالَهُ. (کافی ج ‏۳ ص ۱۱۷)

عیادت بیمار در کمتر از سه روز نباشد. چون بیماری سه روز به طول انجامید ، یک روز در میان ، به عیادت برو. و آنگاه که مدت بیمار به درازا کشید ، باید بیمار را با خانواده اش تنها گذاشت.

 

۴- هدیه بردن برای بیمار

عَنْ مَوْلًى لِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) قَالَ: مَرِضَ‏ بَعْضُ‏ مَوَالِیهِ‏ فَخَرَجْنَا نَعُودُهُ وَ نَحْنُ عِدَّهٌ مِنْ مَوَالِیهِ فَاسْتَقْبَلَنَا ع فِی بَعْضِ الطَّرِیقِ فَقَالَ أَیْنَ تُرِیدُونَ فَقُلْنَا نُرِیدُ فُلَاناً نَعُودُهُ قَالَ قِفُوا فَوَقَفْنَا قَالَ مَعَ أَحَدِکُمْ تُفَّاحَهٌ أَوْ سَفَرْجَلَهٌ أَوْ أُتْرُجَّهٌ أَوْ لَعْقَهٌ مِنْ طِیبٍ أَوْ قِطْعَهٌ مِنْ عُودِ بَخُورٍ فَقُلْنَا مَا مَعَنَا مِنْ هَذَا شَیْ‏ءٌ قَالَ أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنَّ الْمَرِیضَ یَسْتَرِیحُ إِلَى کُلِّ مَا أُدْخِلَ بِهِ عَلَیْهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۷)

از یکی از دوست­داران امام جعفر صادق (علیه السلام) روایت شده که گفت: یکی از دوست­داران امام (علیه السلام) بیمار گشت. پس همراه جماعت دیگری از پیروان ایشان خارج شدیم تا به عیادت او برویم. امام صادق (علیه السلام) در راه­ ما را مشاهده کرد و فرمود: کجا می روید؟ گفتیم به عیادت فلانی می‌رویم فرمود:صبر کنید؟ ما ایستادیم. فرمود: آیا یکی از شما سیب، به، ترنج، اندکی بوی خوش (عطر) و یا تکّه‌­ای از عود بخور همراه دارد؟ گفتیم: معنای این سخن شما چیست؟ امام فرمود: آیا نمی‌دانید که بیمار به هر چیزی که به او هدیه دهند، آرامش می­‌یابد؟

 

۵- کوتاه بودن عیادت بیمار

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْعِیَادَهُ قَدْرَ فُوَاقِ نَاقَهٍ أَوْ حَلْبِ نَاقَهٍ. (کافی ج ‏۳ ص ۱۱۸)

اندازه‌ی عیادت، فاصله زمانی بین دو دوشیدن شتر یا دوشیدن شتر باشد.

(منظور از فاصله زمانی بین دو دوشیدن این است که در روش سنتی، صاحب شتر برای به دست آوردن شیر بیشتر، اندکی از کار دوشیدن دست می‌کشد تا بچه شتر با میکدن پستان شتر باعث ترشح غده های شیری شود، آنگاه برای بار دوم مشغول دوشیدن می‌شود.)

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:إِنَّ‏ مِنْ‏ أَعْظَمِ‏ الْعُوَّادِ أَجْراً عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لَمَنْ إِذَا عَادَ أَخَاهُ خَفَّفَ الْجُلُوسَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ الْمَرِیضُ یُحِبُّ ذَلِک‏. (کافی ج ‏۳ ص ۱۱۸)

از بزرگترین عیادت کنندگان به لحاظ پاداش، نزد خداوند عزیز و بلندمرتبه، کسی است که به هنگام عیادت برادرش، نشستن را کوتاه کند، مگر اینکه بیمار آن را دوست بدارد و بخواهد و آن کار را در خواست کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَمَامُ الْعِیَادَهِ لِلْمَرِیضِ‏ أَنْ‏ تَضَعَ‏ یَدَکَ‏ عَلَى ذِرَاعِهِ وَ تُعَجِّلَ الْقِیَامَ مِنْ عِنْدِهِ فَإِنَّ عِیَادَهَ النَّوْکَى أَشَدُّ عَلَى الْمَرِیضِ مِنْ وَجَعِهِ. (کافی ج ‏۳ ص ۱۱۸)

کمال عیادت بیمار آن است که دستت را بر بازوان او قرار دهی و در برخاستن از نزد او شتاب کنی. زیرا عیادت نابخرادان بدتر باشد بر بیمار از درد او.

 

۶- دعاهای عیادت

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) إِذَا دَخَلَ‏ عَلَى‏ مَرِیضٍ‏ قَالَ أَذْهِبِ الْبَأْسَ رَبَّ النَّاسِ وَ اشْفِ أَنْتَ الشَّافِی وَ لَا شَافِیَ إِلَّا أَنْتَ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۲)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) چون نزد بیماری می‌رفت می‌گفت : ای پروردگار سختی! دشواری را از این بیمار دور ساز. و او را شفا ده؛ که شفا دهنده‌ای جز تو نیست.

 

سَلْمَانَ (رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ) قَالَ: دَخَلَ عَلَیَّ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَعُودُنِی‏ وَ أَنَا مَرِیضٌ، فَقَالَ: کَشَفَ اللَّهُ ضُرَّکَ، وَ عَظَّمَ أَجْرَکَ، وَ عَافَاکَ فِی دِینِکَ وَ جَسَدِکَ إِلَى مُدَّهِ أَجَلِکَ. ( أمالی طوسی ص ۶۳۲)

سلمان : رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در هنگام بیماری‌ام به عیادت من آمد و فرمود: خداوند رنج و بیماری از تو بزداید ، و پاداشت را بزرگ دارد ، و تا پایان عمرت دین و جسمت را عافیت بخشد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ عَادَ مَرِیضاً فَلْیَقُلْ اللَّهُمَّ اشْفِ عَبْدَکَ یَنْکِی لَکَ عُدُّواً وَ یَمْشِی لَکَ إِلَى الصَّلَاهِ.(کافی  ج ‏۳ ص ۱۱۷)

هر که بیماری را عیادت کند باید بگوید : خدایا! بنده ات را شفا ده تا دشمنت را شکست دهد و برای تو به سوی نماز گام بردارد.

 

۷- درخواست دعا از بیمار

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا دَخَلَ‏ أَحَدُکُمْ‏ عَلَى أَخِیهِ عَائِداً لَهُ فَلْیَسْأَلْهُ یَدْعُو لَهُ فَإِنَّ دُعَاءَهُ مِثْلُ دُعَاءِ الْمَلَائِکَهِ. (کافی  ج ‏۳ ص ۱۱۷)

چون یکی از شما به عیادت برادرش رفت، از او تقاضای دعا کند. زیرا دعای او همچون دعای فرشتگان باشد.

 

۸- تعداد عیادت بیمار

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الْعِیَادَهُ ثَلَاثَهٌ وَ التَّعْزِیَهُ مَرَّهٌ. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۷)

عیادت سه نوبت باشد و عرض تسلیت یک نوبت.

 

۹- عیادت بینوایان

قَالَ رَسُولُ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) لِأَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ : جَالِسِ‏ الْمَسَاکِینَ‏ وَ عُدْهُمْ إِذَا مَرِضُوا وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ إِذَا مَاتُوا وَ اجْعَلْ ذَلِکَ مُخْلَصاً. (دعوات راوندی  ص ۲۲۴)

با مسکینان و درماندگان همنشینی کن. و آنگاه که آنها بیمار شوند، به عیادتشان برو؛ و چون بمیرند، بر آنان نماز خوان و این کار را از روی اخلاص انجام ده.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَنَّهُ قَالَ لِخَیْثَمَهَ أَبْلِغْ مَوَالِیَنَا السَّلَامَ وَ أَوْصِهِمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ وَ أَنْ یَعُودَ صَحِیحُهُمْ‏ مَرِیضَهُمْ. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۱۹)

به دوستانمان سلام برسان. و آنان را سفارش کن به تقوای خدا و اینکه ثروتمندانشان به عیادت فقیران بروند و توانمندانشان ناتوانانشان را عیادت کنند و سالم‌هایشان به عیادت بیمارانشان بروند.

 

۱۰- بیمارانی که عیادت نشوند

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏  ثَلَاثَهٌ لَا یُعَادُونَ‏ صَاحِبُ الدُّمَّلِ وَ الضِّرْسِ وَ الرَّمَدِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۸ ص ۲۲۴)

سه کس عیادت نشوند : آنکه دُمَل در آورده ، و آنکه دندانش درد کند و آنکه چشم درد دارد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا عِیَادَهَ فِی‏ وَجَعِ‏ الْعَیْنِ‏. (کافی  ج‏۳ ص ۱۱۷)

چشم درد عیادت ندارد.

 

۱۱- عیادت نامقبول

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  لَا تُجَالِسُوا شَارِبَ الْخَمْرِ وَ لَا تُزَوِّجُوهُ وَ لَا تَتَزَوَّجُوا إِلَیْهِ وَ إِنْ‏ مَرِضَ‏ فَلَا تَعُودُوهُ. (وسائل الشیعه ج ‏۲۵ ص ۳۱۲)

با میگسار همنشینی نکنید و او را زن ندهید و با فرزندانش ازدواج نکنید. و اگر بیمار شد به عیادتش نروید.

 

«پس، عیادتِ بیماران، به عملی خیرخواهانه و انسان‌دوستانه گفته می‌شود که در آن فرد برای احوال‌پرسی و آرزوی سلامتی به ملاقات فرد بیمار می‌رود.»