آداب نیاز خواهی

آداب نیاز خواهی

 

چکیده

انسان دارای نیازهای گوناگون است و برای رفع آن ناگزیر از نیاز خواهی می‌باشد. در آداب نیاز خواهی با تکیه بر قرآن و روایات، راه و شیوه‌ی آن بیان شده است. گرچه اصل نیاز خواهی از مردم مطلوب نیست، اما درخواست از خدا عبادت بشمار می آید و فراوانی آن رشد و تعالی را در پی دارد.

 

کلمات مرتبط

سُؤال، استغاثه، حاجت، طلب، شکایت

 

1- معنی و مفهوم نیاز

نیاز به معنی احتیاج، حاجت (لغت‌نامه دهخدا)

سوال، از واژگان قرآن کریم است و به معنای طلب و خواستن (مجمع البحرین  ج5 ص390)

 

2- نیاز خواهی از خدا

اللهُ تَعالی: يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ. (الرحمن/29)

هر كه در آسمان‏ها و زمين است، (نياز خود را) از او درخواست می ‏كند. او هر روز (هر زمان) در شأن و كارى است‏.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏  يَدْخُلُ الْجَنَّةَ رَجُلَانِ كَانَا يَعْمَلَانِ عَمَلًا وَاحِداً فَيَرَى أَحَدُهُمَا صَاحِبَهُ فَوْقَهُ فَيَقُولُ: يَا رَبِّ بِمَا أَعْطَيْتَهُ‏ وَ كَانَ‏ عَمَلُنَا وَاحِداً فَيَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى: سَأَلَنِي وَ لَمْ تَسْأَلْنِي ثُمَّ قَالَ: سَلُوا اللَّهَ وَ أَجْزِلُوا فَإِنَّهُ لَا يَتَعَاظَمُهُ شَيْ‏ءٌ. (بحار الأنوار ج ‏90  ص 286)

دو نفر که عمل واحدی انجام داده‌اند داخل بهشت می‌شوند، ولی یکی از آن دو، رفیقش را بالاتر از خود می‌بیند؛ پس می‌گوید: پروردگارا! چرا به او عطا کردی در حالی که عمل ما دو نفر یکی بود؟ پس خدای بزرگ و برتر می‌فرماید: آن بنده از من درخواست کرد و تو نکردی! سپس فرمود: از خدا بخواهید و بسیار هم بخواهید که چیزی برای او بزرگ نیست.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: التَّقَرُّبُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِمَسْأَلَتِهِ وَ إِلَى‏ النَّاسِ‏ بِتَرْكِهَا. (غرر الحکم ص 96)

نزديك شدن به خداوند بزرگ از طريق نيازخواهی از درگاه خداوند ميسّر است و نزديك شدن به مردم از طريق ترك تقاضا از آنها تحقّق می‌پذيرد.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَعْلَمُ النَّاسِ بِاللَّهِ‏ أَكْثَرُهُمْ‏ لَهُ‏ مَسْأَلَةً. (تصنيف غرر الحكم ص 192)

خداشناس‌ترينِ مردم، پُر درخواست‌ترين آنان از خداست.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ:  مَنْ‏ أَحْسَنَ‏ الْمَسْأَلَةَ أُسْعِفَ‏. (تصنيف غرر الحكم ص 193)

كسى كه نيكو تقاضا (سؤال) كند، اجابت شود.

 

اَلسّجادُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي أَصُولُ بِكَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ، وَ أَسْأَلُكَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَيْكَ عِنْدَ الْمَسْكَنَةِ، وَ لَا تَفْتِنِّي‏ بِالاسْتِعَانَةِ بِغَيْرِكَ‏ إِذَا اضْطُرِرْتُ‏، وَ لَا بِالْخُضُوعِ لِسُؤَالِ غَيْرِكَ إِذَا افْتَقَرْتُ، وَ لَا بِالتَّضَرُّعِ إِلَى مَنْ دُونَكَ إِذَا رَهِبْتُ، فَأَسْتَحِقَّ بِذَلِكَ خِذْلَانَكَ وَ مَنْعَكَ وَ إِعْرَاضَكَ، يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ. (صحيفه سجاديه  دعای مكارم الأخلاق )

خدايا! مرا چنان كن كه به هنگام لازم با نيروى تو حمله برم، و در نيازمندى نياز خويش از تو بخواهم، و در مسكنت نزد تو تضرّع كنم؛ و مرا به يارى جستن از جز خودت به هنگام ناچارى، و به درخواست و خضوع در برابر غير خودت در تهيدستى، و به تضرّع در برابر جز خودت در حال ترس، آزمایش مکن؛ تا از اين راه، مستحقّ محروم ماندن از يارى و عطاى تو، و دور ماندن از امداد تو نگردم، اى بخشاينده ‏ترين بخشايندگان!

 

اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إِذَا أَرَادَ أَحَدُكُمْ أَنْ لَا يَسْأَلَ اللَّهَ شَيْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَلْيَيْأَسْ‏ مِنَ‏ النَّاسِ‏ كُلِّهِمْ‏ وَ لَا يَكُونُ لَهُ رَجَاءٌ إِلَّا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ إِذَا عَلِمَ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِكَ مِنْ قَلْبِهِ لَمْ يَسْأَلِ اللَّهَ شَيْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ. (بحار الأنوار ج ‏90 ص 354)

وقتی کسی از شما می‌خواهد از خداوند چیزی بخواهد که حتما مستجاب گردد، باید از همه‌ی مردم نومید گردد و فقط امید او به خدای عزیز و بلندمرتبه باشد؛ زیرا وقتی خدای بزرگ این را در دل او ببیند، از خداوند چیزی نمی‌خواهد، مگر اینکه خدا به او عطا می‌کند.

 

3- جواز نیاز خواهی از اهل ایمان

اَلحُسَیْنُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: …وَ لَا تَرْفَعْ‏ حَاجَتَكَ‏ إِلَّا إِلَى‏ أَحَدِ ثَلَاثَةٍ إِلَى‏ ذِی دِینٍ أَوْ مُرُوَّهٍ أَوْ حَسَب. فَأَمَّا ذُو الدِّینِ فَیَصُونُ دِینَهُ وَ أَمَّا ذُو الْمُرُوَّهِ فَإِنَّهُ یَسْتَحْیِی لِمُرُوَّتِهِ وَ أَمَّا ذُو الْحَسَبِ فَیَعْلَمُ أَنَّکَ لَمْ تُکْرِمْ وَجْهَکَ أَنْ تَبْذُلَهُ لَهُ فِی حَاجَتِکَ فَهُوَ یَصُونُ وَجْهَکَ أَنْ یَرُدَّکَ بِغَیْرِ قَضَاءِ حَاجَتِکَ. (بحار الأنوار ج ‏75 ص 116)

… و حاجت و نیازت را فقط بر این سه گونه افراد ابراز کن: دیندار، جوانمرد و خانواده‌دار. امّا فرد متدیّن و دیندار، در حفظ دین خود  می‌کوشد [و رویت را زمین نزند]. و امّا جوانمرد، از مردانگی‌اش حیا می‌کند. و امّا فرد خانواده‌دار، می‌داند که تو آبرویت را به خاطر نیاز به او زیر پا نهاده‌ای؛ بنا بر این آبرویت را حفظ می‌کند و تو را ناکام و محروم باز نمی‌گرداند.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ شَكَا الْحَاجَةَ إِلَى مُؤْمِنٍ فَكَأَنَّمَا شَكَاهَا إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ شَكَاهَا إِلَى كَافِرٍ فَكَأَنَّمَا شَكَا اللَّهَ. (وسائل الشيعه  ج ‏9 ص 447)

کسى که مشکل و نياز خود را نزد مومنى بازگو کند، گويا نزد خدا بازگو کرده و کسى که آن را نزد کافرى بازگو کند، گويى از خدا شکايت کرده است.

 

4- کتمان نیاز خواهی از مردم

اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: قَالَ النَّبِيُّ (صلی الله علیه و آله‏) يَا عَلِيُّ الْحَاجَةُ أَمَانَةُ اللَّهِ عِنْدَ خَلْقِهِ فَمَنْ‏ كَتَمَهَا عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ أَعْطَاهُ‏ اللَّهُ‏ ثَوَابَ‏ مَنْ صَلَّى وَ مَنْ كَشَفَهَا إِلَى مَنْ يَقْدِرُ أَنْ يُفَرِّجَ عَنْهُ وَ لَمْ يَفْعَلْ فَقَدْ قَتَلَهُ أَمَا إِنَّهُ لَمْ يَقْتُلْهُ بِسَيْفٍ وَ لَا سِنَانٍ وَ لَا سَهْمٍ وَ لَكِنْ قَتَلَهُ بِمَا نَكَأَ مِنْ قَلْبِهِ. (بحار الأنوار  ج ‏69 ص 1)

ای علی! همانا خداوند نیاز را میان مخلوقاتش به امانت گذاشته است. پس هر کس آن را پنهان کند، خداوند پاداش نمازگزار را به وی عطا کند و هر کس فقر خود را نزد کسی فاش سازد که قادر به یاری اوست، ولی کمکش نکند، وی را کشته است. این کشتن نه با شمشیر است و نه با تیر و نیزه، بلکه به وسیله‌ی جراحتی است که بر قلبش وارد می‌کند، و او را به قتل می‌رساند.

 

5- سرزنش نیازخواهی از مردم

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ اسْتَغْنُوا عَنِ‏ النَّاسِ‏ وَ لَوْ بِشَوْصِ السِّوَاك. (وسائل الشیعه ص441)

از مردم بی‌نیاز باشید، هر چند با ترک خواستنِ چوب مسواک.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ يَا عَلِيُّ لَأَنْ أُدْخِلَ‏ يَدِي‏ فِي‏ فَمِ‏ التِّنِّينِ‏ إِلَى‏ الْمِرْفَقِ‏ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ أَنْ أَسْأَلَ مَنْ لَمْ يَكُنْ ثُمَّ كَانَ‏ … (بحار الأنوار ج ‏74 ص 44)

ای علی! اگر دستم را تا مِرفق در کام اژدها فرو برم، برایم مطلوب‌تر است از اینکه از فردِ نو خواسته، چیزی بخواهم…

 

النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ … قَالَ لِأَبِي ذَرٍّ يَا بَا ذَرٍّ إِيَّاكَ وَ السُّؤَالَ فَإِنَّهُ ذُلٌّ حَاضِرٌ وَ فَقْرٌ تَتَعَجَّلُهُ وَ فِيهِ حِسَابٌ‏ طَوِيلٌ‏ يَوْمَ‏ الْقِيَامَةِ …. (بحار الأنوار  ج ‏93 ص 149)

… به ابوذر فرمود: ای ابوذر! از نیازخواهی بپرهیز! همانا که در آن ذلّتِ حاضر و فقری زودرس است و در روز قیامت حسابی طولانی دارد …

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ يَأْخُذُ حَبْلًا فَيَأْتِي‏ بِحُزْمَةِ حَطَبٍ‏ عَلَى‏ ظَهْرِهِ‏ فَيَبِيعُهَا فَيَكُفُّ بِهَا وَجْهَهُ خَيْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ يَسْأَلَ. (بحار الأنوار ج ‏93 ص 149)

اگر هر یک از شما ریسمانی بگیرد و با آن بر پشتش هیزم بکشد تا آبروی خود را حفظ کند، بهتر از آن است که از دیگران چیزی طلب نیاز کند.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ صَانَ‏ نَفْسَهُ‏ عَنِ‏ الْمَسَائِلِ‏ جَلَّ. (تصنيف غرر الحكم ص 193)

هر كه نفس خود را از سؤال (درخواست) ها نگهدارد، بزرگ شود.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الصَّبْرُ عَلَى‏ الْفَقْرِ مَعَ‏ الْعِزِّ أَجْمَلُ‏ مِنَ‏ الْغِنَى‏ مَعَ‏ الذُّلِ‏. (غررالحکم ص 113)

شکیبایی بر نداشتن، هنگامی که همراه با عزّت باشد، زیباتر است از ثروت و بی‌نیازی همراه با ذلّت.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ:  الْغِنَى الاْكْبَرُ، الْيَأْسُ عَمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ. (نهج البلاغه ص 534)

برترين بى‌نيازى و دارايى، نوميدى است از آنچه در دست مردم است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: لَوْ يَعْلَمُ السَّائِلُ مَا فِي‏ الْمَسْأَلَةِ مَا سَأَلَ أَحَدٌ أَحَداً وَ لَوْ يَعْلَمُ الْمُعْطِي مَا فِي الْعَطِيَّةِ مَا رَدَّ أَحَدٌ أَحَداً. (بحار الأنوار ج ‏93 ص 149)

اگر سائل بداند که در خواستش چه بار سنگینی دارد، هرگز کسی از کس دیگر چیزی طلب نمی‌کند. و آن کس که از او چیزی می‌خواهند، اگر بداند که بخشش چه بار عظیمی دارد، هرگز کسی را ردّ نخواهد کرد.

 

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) أَنَّهُ دَخَلَ عَلَيْهِ وَاحِدٌ  …قَالَ جُعِلْتُ فِدَاكَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ‏ يُغْنِيَنِي‏ عَنْ‏ خَلْقِهِ‏ قَالَ إِنَّ اللَّهَ قَسَمَ رِزْقَ مَنْ شَاءَ عَلَى يَدَيْ مَنْ شَاءَ وَ لَكِنِ اسْأَلِ اللَّهَ أَنْ يُغْنِيَكَ عَنِ الْحَاجَةِ الَّتِي تَضْطَرُّكَ إِلَى لِئَامِ خَلْقِهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏69 ص 1)

… شخصی خدمت امام صادق (علیه السلام) آمد … عرض کرد: قربانت گردم! از خدا بخواه که مرا از خلقش بی‌نیاز کند. فرمود: همانا خداوند اراده کرده است رزق بعضی را در دست برخی دیگر قرار دهد و روزیشان را چنین تقسیم کرده است (پس مردم به یکدیگر محتاج‌­اند). اما از خدا بخواه تو را از محتاج شدن به مخلوق پَست و فرومایه، بی‌نیاز کند.

 

اَلرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: رَجُلٌ لِلنَّبِيِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) يَا رَسُولَ اللَّهِ عَلِّمْنِي‏ عَمَلًا لَا يُحَالُ‏ بَيْنَهُ‏ وَ بَيْنَ‏ الْجَنَّةِ قَالَ لَا تَغْضَبْ وَ لَا تَسْأَلِ النَّاسَ شَيْئاً وَ ارْضَ لِلنَّاسِ مَا تَرْضَى لِنَفْسِكَ. (بحار الأنوار  ج ‏70 ص 262)

مردی به پیامبر (که درود خداوند بر او و خاندانش باد) عرض کرد: ای فرستاده خداوند! کاری به من بیاموز که چیزی میان آن و بهشت مانع نباشد. فرمود: خشمگین نشو و از مردم چیزی را طلب مکن و آنچه برای خود می‌پسندی برای مردم نیز بپسند.

 

6- آثارِ نیازخواهی

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: السُّؤَالُ يُضْعِفُ‏ لِسَانَ‏ الْمُتَكَلِّمِ‏ وَ يَكْسِرُ قَلْبَ‏ الشُّجَاعِ‏ الْبَطَلِ وَ يُوقِفُ الْحُرَّ الْعَزِيزَ مَوْقِفَ الْعَبْدِ الذَّلِيلِ وَ يُذْهِبُ بَهَاءَ الْوَجْهِ وَ يَمْحَقُ الرِّزْقَ (غرر الحکم ص 120)

تقاضا (اظهار حاجت)، زبان سخنوران را تضعيف می‌كند و قلب شجاعان را می‌شكند و آزاده‌ی عزيز را در جايگاه بنده‌ی خوار می‌نشاند و آبروی شخص را می‌برد و روزی او را نابود می‌سازد.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: ألذّلّ‏ فى‏ مَسْئَلة النّاس. (غرر الحكم ص 34)

خوارى انسان، در درخواست كردن (نیاز خواهی) از مردم است.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ:  الْمَسْأَلَةُ مِفْتَاحُ‏ الْفَقْرِ (تصنيف غرر الحكم ص 361)

تقاضا كردن (از مردم) كليد فقر و نيازمندى است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: طَلَبُ‏ الْحَوَائِجِ‏ إِلَى‏ النَّاسِ‏ اسْتِلَابٌ‏ لِلْعِزَّةِ وَ مَذْهَبَةٌ لِلْحَيَاءِ وَ الْيَأْسُ مِمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ عِزُّ الْمُؤْمِنِينَ وَ الطَّمَعُ هُوَ الْفَقْرُ الْحَاضِرُ. (بحار الأنوار ج ‏93 ص 149)

طلب (تقاضای) حاجت (نیاز خواهی) از مردم؛ موجب از بین رفتن عزت و حیا می‌گردد، و مأیوس بودن از آنچه در دست مردم است؛ موجب عزت مؤمنین می‌شود، و طمع؛ همان احتیاج داشتن است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أُقْسِمُ بِاللَّهِ وَ هُوَ حَقٌّ مَا فَتَحَ‏ رَجُلٌ‏ عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ بَابَ‏ مَسْأَلَةٍ إِلَّا فَتَحَ اللَّهُ لَهُ بَابَ فَقْرٍ. (بحار الأنوار ج ‏93 ص  149)

به خدا قسم می خورم! قسم حق! که کسی باب درخواست را بر روی خود نگشاید، مگر آنکه خداوند باب فقری را بر او بگشاید.

 

اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَأَلَ فَوْقَ قَدْرِهِ اسْتَحَقَ‏ الْحِرْمَانَ الْعِزُّ أَنْ تَذِلَّ لِلْحَقِّ إِذَا لَزِمَکَ ..‏. (بحار الأنوار ج ‏75 ص 190)

هر کس بیش از اندازه و منزلت خود تقاضا (نیاز خواهی) کند، سزاوار محروم شدن است. عزّت آن است که وقتی بر تو لازم شد، در مقابلِ حقْ (خداوند) خوار باشی…

 

7- پاسخ به نیازخواهان در آداب نیاز خواهی

الله تعالی: وَ أَمَّا السَّائِلَ‏ فَلا تَنْهَرْ. (ضحی/10)

و سؤال‏ كننده (نیاز خواه) را از خود مران‏.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الدُّعَاءُ لِلسَّائِلِ‏ إِحْدَى‏ الصَّدَقَتَيْنِ‏. (غرر الحكم ص86)

دعا كردن براى درخواست‌كننده يكى از دو صدقه است. (يعنى اگر نتوانست به او چيزى بدهد در حق او دعا كند كه اين خود نوعى صدقه است.)

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: لَا تَرُدَّ السَّائِلَ‏ وَ صُنْ مُرُوَّتَكَ عَنْ حِرْمَانِهِ. (عيون الحكم ص 528)

درخواست‌كننده (نیازخواه) را باز نگردان و جوانمردى خود را نگهدار از اين كه او را محروم گردانى.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: اسْمَحُوا إِذَا سُئِلْتُمْ‏. (غرر الحكم ص 150)

هر گاه از شما چيزى درخواست كردند، جود و بخشش كنيد.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ:  لَا تَرُدَّنَ‏ السَّائِلَ‏ وَ إِنْ أَسْرَفَ (تصنيف غرر الحكم ص 377)

درخواست‌کننده (نیازخواه) را باز نگردان، اگر چه اسراف و زياده روى كند.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ حَرَّمَ السَّائِلَ‏ مَعَ‏ الْقُدْرَةِ عُوقِبَ‏ بِالْحِرْمَانِ. (غرر الحكم ص 639)

كسى كه درخواست‌کننده (نیاز خواه) را، در صورت داشتن قدرت و توان محروم سازد، به عقوبت محروميّت (از رحمت حقّ) دچار شود.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ طَلَبَ‏ الدُّنْيَا اسْتِعْفَافاً عَنِ النَّاسِ وَ سَعْياً عَلَى أَهْلِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَى جَارِهِ لَقِيَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ وَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ. (وسائل الشیعه ج17ص21)

كسی كه برای بی‌نيازی از مردم و تلاش برای آسايش خانواده‌اش و دلجويی و كمك به همسايه‌اش در طلب دنيا باشد، در روز قيامت با چهره‌ای به روشنی ماه شب چهارده، خدای عزیز و بلندمرتبه را ملاقات کند.

 

8- جوازِ مواردِ نیازخواهی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَ‏ الْمَسْأَلَةَ لَا تَحِلُ‏ إِلَّا لِفَقْرٍ مُدْقِعٍ‏ أَوْ غُرْمٍ مُقْطَعٍ. (بحار الأنوار ج ‏93 ص149)

خواهش کردن (نیازخواهی) جایز و شایسته نیست، مگر در فقر شدید یا زیان دیدن ناامید کننده.

 

اَلصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: … فَمَضَى الرَّجُلُ نَحْوَهُمْ حَتَّى سَلَّمَ عَلَيْهِمْ وَ سَأَلَهُمْ فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) يَا هَذَا إِنَ‏ الْمَسْأَلَةَ لَا تَحِلُ‏ إِلَّا فِي‏ إِحْدَى‏ ثَلَاثٍ‏ دَمٌ‏ مُفْجِعٌ‏ أَوْ دَيْنٌ‏ مُقْرِحٌ‏ أَوْ فَقْرٌ مُدْقِعٌ‏ فَفِي أَيِّهَا تَسْأَلُ … (بحار الأنوار ج‏43 ص 331)

… آن مرد به طرف آنها رفت و بر آنان سلام کرد، آنگاه از ایشان تقاضای چیزی کرد. امام حسن (علیه السلام)  به وی فرمود: درخواست کردن جایز نیست، مگر برای یکی از سه چیز: دیه و خونی که انسان از عُهده آن بر نیاید؛ قرضی که سنگین باشد؛ و فقر و تهیدستی که انسان را مُضطر سازد. اکنون تو برای کدام یک از این سه موضوع درخواست کمک داری؟ …

 

9- شرایط نیازخواهی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُ‏ الْحَيِيَ‏ الْمُتَعَفِّفَ‏ وَ يُبْغِضُ الْبَذِيَّ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ. (بحار الأنوار ج ‏68 ص 329)

خداوند؛ شخص باحیا و عفیف را دوست و شخص بد زبان و سئوال (درخواست) کننده‌ی اصرارگر را، دشمن می‌دارد.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إذا أرَدتَ أن تُطاعَ فَاسألْ ما يُستَطاعُ . (تصنیف غرر الحكم  ص341)

اگر مى‌خواهى خواهشت برآورده شود، چيزى بخواه كه در حدّ توان باشد .

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: لا تَسْئَل‏ مَنْ‏ تَخَافُ‏ مِنَعَهُ‏. (غرر الحكم  ص 743)

از كسى كه مى‌ترسى چيزى بتو ندهد، چيزى مخواه.

 

10- اهمیت بی‌نیازی از مردم

عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ: اسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) فِي‏ بَعْضِ‏ طُرُقِ‏ الْمَدِينَةِ فِي‏ يَوْمٍ‏ صَائِفٍ‏ شَدِيدِ الْحَرِّ فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ حَالُكَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُكَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) وَ أَنْتَ تُجْهِدُ نَفْسَكَ فِي مِثْلِ هَذَا الْيَوْمِ فَقَالَ: يَا عَبْدَ الْأَعْلَى خَرَجْتُ فِي طَلَبِ الرِّزْقِ‏ لِأَسْتَغْنِيَ عَنْ مِثْلِك. (بحار الأنوار ج‏47 ص 16)

عبد الاعلی آزاد شده آل سام: در راه مدینه با حضرت صادق (علیه السلام) روبرو شدم، روز بسیار گرمی بود. عرض کردم: فدایت شوم ! با مقامی که نزد خدا و خویشاوندی که با پیامبر داری، خود را در چنین روزی این گونه به زحمت انداخته‌ای!؟ فرمود: ای عبد الاعلی! برای کسب روزی بیرون آمده‌ام تا از مثل تو، بی‌نیاز باشم.