آداب نیاز خواهی

آداب نیاز خواهی

 

کلمات مرتبط: سُؤال، استغاثه، حاجت، طلب، شکایت

 

چکیده:

انسان دارای نیازهای گوناگون است و برای رفع آن ناگزیر از نیاز خواهی می‌باشد. در آداب نیاز خواهی با تکیه بر قرآن و روایات، راه و شیوه‌ی آن بیان شده است. گرچه اصل نیاز خواهی از مردم مطلوب نیست، اما درخواست از خدا عبادت بشمار می آید و فراوانی آن رشد و تعالی را در پی دارد.

 

۱- معنی و مفهوم نیاز

نیاز به معنی احتیاج، حاجت (لغت‌نامه دهخدا)

سوال، از واژگان قرآن کریم است و به معنای طلب و خواستن (مجمع البحرین  ج۵ ص۳۹۰)

 

۲- نیاز خواهی از خدا

اللهُ تَعالی: یَسْئَلُهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ کُلَّ یَوْمٍ هُوَ فِی شَأْنٍ. (الرحمن/۲۹)

هر که در آسمان‏ها و زمین است، (نیاز خود را) از او درخواست می ‏کند. او هر روز (هر زمان) در شأن و کارى است‏.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏  یَدْخُلُ الْجَنَّهَ رَجُلَانِ کَانَا یَعْمَلَانِ عَمَلًا وَاحِداً فَیَرَى أَحَدُهُمَا صَاحِبَهُ فَوْقَهُ فَیَقُولُ: یَا رَبِّ بِمَا أَعْطَیْتَهُ‏ وَ کَانَ‏ عَمَلُنَا وَاحِداً فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى: سَأَلَنِی وَ لَمْ تَسْأَلْنِی ثُمَّ قَالَ: سَلُوا اللَّهَ وَ أَجْزِلُوا فَإِنَّهُ لَا یَتَعَاظَمُهُ شَیْ‏ءٌ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰  ص ۲۸۶)

دو نفر که عمل واحدی انجام داده‌اند داخل بهشت می‌شوند، ولی یکی از آن دو، رفیقش را بالاتر از خود می‌بیند؛ پس می‌گوید: پروردگارا! چرا به او عطا کردی در حالی که عمل ما دو نفر یکی بود؟ پس خدای بزرگ و برتر می‌فرماید: آن بنده از من درخواست کرد و تو نکردی! سپس فرمود: از خدا بخواهید و بسیار هم بخواهید که چیزی برای او بزرگ نیست.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: التَّقَرُّبُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى بِمَسْأَلَتِهِ وَ إِلَى‏ النَّاسِ‏ بِتَرْکِهَا. (غرر الحکم ص ۹۶)

نزدیک شدن به خداوند بزرگ از طریق نیازخواهی از درگاه خداوند میسّر است و نزدیک شدن به مردم از طریق ترک تقاضا از آنها تحقّق می‌پذیرد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَعْلَمُ النَّاسِ بِاللَّهِ‏ أَکْثَرُهُمْ‏ لَهُ‏ مَسْأَلَهً. (تصنیف غرر الحکم ص ۱۹۲)

خداشناس‌ترینِ مردم، پُر درخواست‌ترین آنان از خداست.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  مَنْ‏ أَحْسَنَ‏ الْمَسْأَلَهَ أُسْعِفَ‏. (تصنیف غرر الحکم ص ۱۹۳)

کسى که نیکو تقاضا (سؤال) کند، اجابت شود.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَصُولُ بِکَ عِنْدَ الضَّرُورَهِ، وَ أَسْأَلُکَ عِنْدَ الْحَاجَهِ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ عِنْدَ الْمَسْکَنَهِ، وَ لَا تَفْتِنِّی‏ بِالاسْتِعَانَهِ بِغَیْرِکَ‏ إِذَا اضْطُرِرْتُ‏، وَ لَا بِالْخُضُوعِ لِسُؤَالِ غَیْرِکَ إِذَا افْتَقَرْتُ، وَ لَا بِالتَّضَرُّعِ إِلَى مَنْ دُونَکَ إِذَا رَهِبْتُ، فَأَسْتَحِقَّ بِذَلِکَ خِذْلَانَکَ وَ مَنْعَکَ وَ إِعْرَاضَکَ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ. (صحیفه سجادیه  دعای مکارم الأخلاق )

خدایا! مرا چنان کن که به هنگام لازم با نیروى تو حمله برم، و در نیازمندى نیاز خویش از تو بخواهم، و در مسکنت نزد تو تضرّع کنم؛ و مرا به یارى جستن از جز خودت به هنگام ناچارى، و به درخواست و خضوع در برابر غیر خودت در تهیدستى، و به تضرّع در برابر جز خودت در حال ترس، آزمایش مکن؛ تا از این راه، مستحقّ محروم ماندن از یارى و عطاى تو، و دور ماندن از امداد تو نگردم، اى بخشاینده ‏ترین بخشایندگان!

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ أَنْ لَا یَسْأَلَ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ فَلْیَیْأَسْ‏ مِنَ‏ النَّاسِ‏ کُلِّهِمْ‏ وَ لَا یَکُونُ لَهُ رَجَاءٌ إِلَّا مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنَّهُ إِذَا عَلِمَ اللَّهُ تَعَالَى ذَلِکَ مِنْ قَلْبِهِ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۵۴)

وقتی کسی از شما می‌خواهد از خداوند چیزی بخواهد که حتما مستجاب گردد، باید از همه‌ی مردم نومید گردد و فقط امید او به خدای عزیز و بلندمرتبه باشد؛ زیرا وقتی خدای بزرگ این را در دل او ببیند، از خداوند چیزی نمی‌خواهد، مگر اینکه خدا به او عطا می‌کند.

 

۳- جواز نیاز خواهی از اهل ایمان

اَلحُسَیْنُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: …وَ لَا تَرْفَعْ‏ حَاجَتَکَ‏ إِلَّا إِلَى‏ أَحَدِ ثَلَاثَهٍ إِلَى‏ ذِی دِینٍ أَوْ مُرُوَّهٍ أَوْ حَسَب. فَأَمَّا ذُو الدِّینِ فَیَصُونُ دِینَهُ وَ أَمَّا ذُو الْمُرُوَّهِ فَإِنَّهُ یَسْتَحْیِی لِمُرُوَّتِهِ وَ أَمَّا ذُو الْحَسَبِ فَیَعْلَمُ أَنَّکَ لَمْ تُکْرِمْ وَجْهَکَ أَنْ تَبْذُلَهُ لَهُ فِی حَاجَتِکَ فَهُوَ یَصُونُ وَجْهَکَ أَنْ یَرُدَّکَ بِغَیْرِ قَضَاءِ حَاجَتِکَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۱۱۶)

… و حاجت و نیازت را فقط بر این سه گونه افراد ابراز کن: دیندار، جوانمرد و خانواده‌دار. امّا فرد متدیّن و دیندار، در حفظ دین خود  می‌کوشد [و رویت را زمین نزند]. و امّا جوانمرد، از مردانگی‌اش حیا می‌کند. و امّا فرد خانواده‌دار، می‌داند که تو آبرویت را به خاطر نیاز به او زیر پا نهاده‌ای؛ بنا بر این آبرویت را حفظ می‌کند و تو را ناکام و محروم باز نمی‌گرداند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ شَکَا الْحَاجَهَ إِلَى مُؤْمِنٍ فَکَأَنَّمَا شَکَاهَا إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ شَکَاهَا إِلَى کَافِرٍ فَکَأَنَّمَا شَکَا اللَّهَ. (وسائل الشیعه  ج ‏۹ ص ۴۴۷)

کسى که مشکل و نیاز خود را نزد مومنى بازگو کند، گویا نزد خدا بازگو کرده و کسى که آن را نزد کافرى بازگو کند، گویى از خدا شکایت کرده است.

 

۴- کتمان نیاز خواهی از مردم

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: قَالَ النَّبِیُّ (صلی الله علیه و آله‏) یَا عَلِیُّ الْحَاجَهُ أَمَانَهُ اللَّهِ عِنْدَ خَلْقِهِ فَمَنْ‏ کَتَمَهَا عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ أَعْطَاهُ‏ اللَّهُ‏ ثَوَابَ‏ مَنْ صَلَّى وَ مَنْ کَشَفَهَا إِلَى مَنْ یَقْدِرُ أَنْ یُفَرِّجَ عَنْهُ وَ لَمْ یَفْعَلْ فَقَدْ قَتَلَهُ أَمَا إِنَّهُ لَمْ یَقْتُلْهُ بِسَیْفٍ وَ لَا سِنَانٍ وَ لَا سَهْمٍ وَ لَکِنْ قَتَلَهُ بِمَا نَکَأَ مِنْ قَلْبِهِ. (بحار الأنوار  ج ‏۶۹ ص ۱)

ای علی! همانا خداوند نیاز را میان مخلوقاتش به امانت گذاشته است. پس هر کس آن را پنهان کند، خداوند پاداش نمازگزار را به وی عطا کند و هر کس فقر خود را نزد کسی فاش سازد که قادر به یاری اوست، ولی کمکش نکند، وی را کشته است. این کشتن نه با شمشیر است و نه با تیر و نیزه، بلکه به وسیله‌ی جراحتی است که بر قلبش وارد می‌کند، و او را به قتل می‌رساند.

 

۵- سرزنش نیازخواهی از مردم

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ اسْتَغْنُوا عَنِ‏ النَّاسِ‏ وَ لَوْ بِشَوْصِ السِّوَاک. (وسائل الشیعه ص۴۴۱)

از مردم بی‌نیاز باشید، هر چند با ترک خواستنِ چوب مسواک.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ یَا عَلِیُّ لَأَنْ أُدْخِلَ‏ یَدِی‏ فِی‏ فَمِ‏ التِّنِّینِ‏ إِلَى‏ الْمِرْفَقِ‏ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْ أَنْ أَسْأَلَ مَنْ لَمْ یَکُنْ ثُمَّ کَانَ‏ … (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص ۴۴)

ای علی! اگر دستم را تا مِرفق در کام اژدها فرو برم، برایم مطلوب‌تر است از اینکه از فردِ نو خواسته، چیزی بخواهم…

 

النَّبِیِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ … قَالَ لِأَبِی ذَرٍّ یَا بَا ذَرٍّ إِیَّاکَ وَ السُّؤَالَ فَإِنَّهُ ذُلٌّ حَاضِرٌ وَ فَقْرٌ تَتَعَجَّلُهُ وَ فِیهِ حِسَابٌ‏ طَوِیلٌ‏ یَوْمَ‏ الْقِیَامَهِ …. (بحار الأنوار  ج ‏۹۳ ص ۱۴۹)

… به ابوذر فرمود: ای ابوذر! از نیازخواهی بپرهیز! همانا که در آن ذلّتِ حاضر و فقری زودرس است و در روز قیامت حسابی طولانی دارد …

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ یَأْخُذُ حَبْلًا فَیَأْتِی‏ بِحُزْمَهِ حَطَبٍ‏ عَلَى‏ ظَهْرِهِ‏ فَیَبِیعُهَا فَیَکُفُّ بِهَا وَجْهَهُ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یَسْأَلَ. (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص ۱۴۹)

اگر هر یک از شما ریسمانی بگیرد و با آن بر پشتش هیزم بکشد تا آبروی خود را حفظ کند، بهتر از آن است که از دیگران چیزی طلب نیاز کند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ صَانَ‏ نَفْسَهُ‏ عَنِ‏ الْمَسَائِلِ‏ جَلَّ. (تصنیف غرر الحکم ص ۱۹۳)

هر که نفس خود را از سؤال (درخواست) ها نگهدارد، بزرگ شود.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّبْرُ عَلَى‏ الْفَقْرِ مَعَ‏ الْعِزِّ أَجْمَلُ‏ مِنَ‏ الْغِنَى‏ مَعَ‏ الذُّلِ‏. (غررالحکم ص ۱۱۳)

شکیبایی بر نداشتن، هنگامی که همراه با عزّت باشد، زیباتر است از ثروت و بی‌نیازی همراه با ذلّت.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  الْغِنَى الاْکْبَرُ، الْیَأْسُ عَمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ. (نهج البلاغه ص ۵۳۴)

برترین بى‌نیازى و دارایى، نومیدى است از آنچه در دست مردم است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَوْ یَعْلَمُ السَّائِلُ مَا فِی‏ الْمَسْأَلَهِ مَا سَأَلَ أَحَدٌ أَحَداً وَ لَوْ یَعْلَمُ الْمُعْطِی مَا فِی الْعَطِیَّهِ مَا رَدَّ أَحَدٌ أَحَداً. (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص ۱۴۹)

اگر سائل بداند که در خواستش چه بار سنگینی دارد، هرگز کسی از کس دیگر چیزی طلب نمی‌کند. و آن کس که از او چیزی می‌خواهند، اگر بداند که بخشش چه بار عظیمی دارد، هرگز کسی را ردّ نخواهد کرد.

 

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ )عَلَیْهِ السَّلَامُ( أَنَّهُ دَخَلَ عَلَیْهِ وَاحِدٌ  …قَالَ جُعِلْتُ فِدَاکَ ادْعُ اللَّهَ أَنْ‏ یُغْنِیَنِی‏ عَنْ‏ خَلْقِهِ‏ قَالَ إِنَّ اللَّهَ قَسَمَ رِزْقَ مَنْ شَاءَ عَلَى یَدَیْ مَنْ شَاءَ وَ لَکِنِ اسْأَلِ اللَّهَ أَنْ یُغْنِیَکَ عَنِ الْحَاجَهِ الَّتِی تَضْطَرُّکَ إِلَى لِئَامِ خَلْقِهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۹ ص ۱)

… شخصی خدمت امام صادق (علیه السلام) آمد … عرض کرد: قربانت گردم! از خدا به خواه که مرا از خلقش بی‌نیاز کند. فرمود: همانا خداوند اراده کرده است رزق بعضی را در دست برخی دیگر قرار دهد و روزیشان را چنین تقسیم کرده است (پس مردم به یکدیگر محتاج‌­اند). اما از خدا بخواه تو را از محتاج شدن به مخلوق پَست و فرومایه، بی‌نیاز کند.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَجُلٌ لِلنَّبِیِّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَا رَسُولَ اللَّهِ عَلِّمْنِی‏ عَمَلًا لَا یُحَالُ‏ بَیْنَهُ‏ وَ بَیْنَ‏ الْجَنَّهِ قَالَ لَا تَغْضَبْ وَ لَا تَسْأَلِ النَّاسَ شَیْئاً وَ ارْضَ لِلنَّاسِ مَا تَرْضَى لِنَفْسِکَ. (بحار الأنوار  ج ‏۷۰ ص ۲۶۲)

مردی به پیامبر (که درود خداوند بر او و خاندانش باد) عرض کرد: ای فرستاده خداوند! کاری به من بیاموز که چیزی میان آن و بهشت مانع نباشد. فرمود: خشمگین نشو و از مردم چیزی را طلب مکن و آنچه برای خود می‌پسندی برای مردم نیز بپسند.

 

۶- آثارِ نیازخواهی

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: السُّؤَالُ یُضْعِفُ‏ لِسَانَ‏ الْمُتَکَلِّمِ‏ وَ یَکْسِرُ قَلْبَ‏ الشُّجَاعِ‏ الْبَطَلِ وَ یُوقِفُ الْحُرَّ الْعَزِیزَ مَوْقِفَ الْعَبْدِ الذَّلِیلِ وَ یُذْهِبُ بَهَاءَ الْوَجْهِ وَ یَمْحَقُ الرِّزْقَ (غرر الحکم ص ۱۲۰)

تقاضا (اظهار حاجت)، زبان سخنوران را تضعیف می‌کند و قلب شجاعان را می‌شکند و آزاده‌ی عزیز را در جایگاه بنده‌ی خوار می‌نشاند و آبروی شخص را می‌برد و روزی او را نابود می‌سازد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ألذّلّ‏ فى‏ مَسْئَله النّاس. (غرر الحکم ص ۳۴)

خوارى انسان، در درخواست کردن (نیاز خواهی) از مردم است.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  الْمَسْأَلَهُ مِفْتَاحُ‏ الْفَقْرِ (تصنیف غرر الحکم ص ۳۶۱)

تقاضا کردن (از مردم) کلید فقر و نیازمندى است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: طَلَبُ‏ الْحَوَائِجِ‏ إِلَى‏ النَّاسِ‏ اسْتِلَابٌ‏ لِلْعِزَّهِ وَ مَذْهَبَهٌ لِلْحَیَاءِ وَ الْیَأْسُ مِمَّا فِی أَیْدِی النَّاسِ عِزُّ الْمُؤْمِنِینَ وَ الطَّمَعُ هُوَ الْفَقْرُ الْحَاضِرُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص ۱۴۹)

طلب (تقاضای) حاجت (نیاز خواهی) از مردم؛ موجب از بین رفتن عزت و حیا می‌گردد، و مأیوس بودن از آنچه در دست مردم است؛ موجب عزت مؤمنین می‌شود، و طمع؛ همان احتیاج داشتن است.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أُقْسِمُ بِاللَّهِ وَ هُوَ حَقٌّ مَا فَتَحَ‏ رَجُلٌ‏ عَلَى‏ نَفْسِهِ‏ بَابَ‏ مَسْأَلَهٍ إِلَّا فَتَحَ اللَّهُ لَهُ بَابَ فَقْرٍ. (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص  ۱۴۹)

به خدا قسم می خورم! قسم حق! که کسی باب درخواست را بر روی خود نگشاید، مگر آنکه خداوند باب فقری را بر او بگشاید.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَأَلَ فَوْقَ قَدْرِهِ اسْتَحَقَ‏ الْحِرْمَانَ الْعِزُّ أَنْ تَذِلَّ لِلْحَقِّ إِذَا لَزِمَکَ ..‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۱۹۰)

هر کس بیش از اندازه و منزلت خود تقاضا (نیاز خواهی) کند، سزاوار محروم شدن است. عزّت آن است که وقتی بر تو لازم شد، در مقابلِ حقْ (خداوند) خوار باشی…

 

۷- پاسخ به نیازخواهان در آداب نیاز خواهی

الله تعالی: وَ أَمَّا السَّائِلَ‏ فَلا تَنْهَرْ. (ضحی/۱۰)

و سؤال‏ کننده (نیاز خواه) را از خود مران‏.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الدُّعَاءُ لِلسَّائِلِ‏ إِحْدَى‏ الصَّدَقَتَیْنِ‏. (غرر الحکم ص۸۶)

دعا کردن براى درخواست‌کننده یکى از دو صدقه است. (یعنى اگر نتوانست به او چیزى بدهد در حق او دعا کند که این خود نوعى صدقه است.)

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا تَرُدَّ السَّائِلَ‏ وَ صُنْ مُرُوَّتَکَ عَنْ حِرْمَانِهِ. (عیون الحکم ص ۵۲۸)

درخواست‌کننده (نیازخواه) را باز نگردان و جوانمردى خود را نگهدار از این که او را محروم گردانى.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اسْمَحُوا إِذَا سُئِلْتُمْ‏. (غرر الحکم ص ۱۵۰)

هر گاه از شما چیزى درخواست کردند، جود و بخشش کنید.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  لَا تَرُدَّنَ‏ السَّائِلَ‏ وَ إِنْ أَسْرَفَ (تصنیف غرر الحکم ص ۳۷۷)

درخواست‌کننده (نیازخواه) را باز نگردان، اگر چه اسراف و زیاده روى کند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ حَرَّمَ السَّائِلَ‏ مَعَ‏ الْقُدْرَهِ عُوقِبَ‏ بِالْحِرْمَانِ. (غرر الحکم ص ۶۳۹)

کسى که درخواست‌کننده (نیاز خواه) را، در صورت داشتن قدرت و توان محروم سازد، به عقوبت محرومیّت (از رحمت حقّ) دچار شود.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ طَلَبَ‏ الدُّنْیَا اسْتِعْفَافاً عَنِ النَّاسِ وَ سَعْیاً عَلَى أَهْلِهِ وَ تَعَطُّفاً عَلَى جَارِهِ لَقِیَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ وَجْهُهُ مِثْلُ الْقَمَرِ لَیْلَهَ الْبَدْرِ. (وسائل الشیعه ج۱۷ص۲۱)

کسی که برای بی‌نیازی از مردم و تلاش برای آسایش خانواده‌اش و دلجویی و کمک به همسایه‌اش در طلب دنیا باشد، در روز قیامت با چهره‌ای به روشنی ماه شب چهارده، خدای عزیز و بلندمرتبه را ملاقات کند.

 

۸- جوازِ مواردِ نیازخواهی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَ‏ الْمَسْأَلَهَ لَا تَحِلُ‏ إِلَّا لِفَقْرٍ مُدْقِعٍ‏ أَوْ غُرْمٍ مُقْطَعٍ. (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص۱۴۹)

خواهش کردن (نیازخواهی) جایز و شایسته نیست، مگر در فقر شدید یا زیان دیدن ناامید کننده.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: … فَمَضَى الرَّجُلُ نَحْوَهُمْ حَتَّى سَلَّمَ عَلَیْهِمْ وَ سَأَلَهُمْ فَقَالَ لَهُ الْحَسَنُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَا هَذَا إِنَ‏ الْمَسْأَلَهَ لَا تَحِلُ‏ إِلَّا فِی‏ إِحْدَى‏ ثَلَاثٍ‏ دَمٌ‏ مُفْجِعٌ‏ أَوْ دَیْنٌ‏ مُقْرِحٌ‏ أَوْ فَقْرٌ مُدْقِعٌ‏ فَفِی أَیِّهَا تَسْأَلُ … (بحار الأنوار ج‏۴۳ ص ۳۳۱)

… آن مرد به طرف آنها رفت و بر آنان سلام کرد، آنگاه از ایشان تقاضای چیزی کرد. امام حسن (علیه السلام)  به وی فرمود: درخواست کردن جایز نیست، مگر برای یکی از سه چیز: دیه و خونی که انسان از عُهده آن بر نیاید؛ قرضی که سنگین باشد؛ و فقر و تهیدستی که انسان را مُضطر سازد. اکنون تو برای کدام یک از این سه موضوع درخواست کمک داری؟ …

 

۹- شرایط نیازخواهی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُ‏ الْحَیِیَ‏ الْمُتَعَفِّفَ‏ وَ یُبْغِضُ الْبَذِیَّ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۲۹)

خداوند؛ شخص باحیا و عفیف را دوست و شخص بد زبان و سئوال (درخواست) کننده‌ی اصرارگر را، دشمن می‌دارد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إذا أرَدتَ أن تُطاعَ فَاسألْ ما یُستَطاعُ . (تصنیف غرر الحکم  ص۳۴۱)

اگر مى‌خواهى خواهشت برآورده شود، چیزى بخواه که در حدّ توان باشد .

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لا تَسْئَل‏ مَنْ‏ تَخَافُ‏ مِنعه‏. (غرر الحکم  ص ۷۴۳)

از کسى که مى‌ترسى چیزى بتو ندهد، چیزى مخواه.

 

۱۰- اهمیت بی‌نیازی از مردم

عَبْدِ الْأَعْلَى مَوْلَى آلِ سَامٍ: اسْتَقْبَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی‏ بَعْضِ‏ طُرُقِ‏ الْمَدِینَهِ فِی‏ یَوْمٍ‏ صَائِفٍ‏ شَدِیدِ الْحَرِّ فَقُلْتُ: جُعِلْتُ فِدَاکَ حَالُکَ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ قَرَابَتُکَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ أَنْتَ تُجْهِدُ نَفْسَکَ فِی مِثْلِ هَذَا الْیَوْمِ فَقَالَ: یَا عَبْدَ الْأَعْلَى خَرَجْتُ فِی طَلَبِ الرِّزْقِ‏ لِأَسْتَغْنِیَ عَنْ مِثْلِک. (بحار الأنوار ج‏۴۷ ص ۱۶)

عبد الاعلی آزاد شده آل سام: در راه مدینه با حضرت صادق (علیه السلام) روبرو شدم، روز بسیار گرمی بود. عرض کردم: فدایت شوم ! با مقامی که نزد خدا و خویشاوندی که با پیامبر داری، خود را در چنین روزی این گونه به زحمت انداخته‌ای!؟ فرمود: ای عبد الاعلی! برای کسب روزی بیرون آمده‌ام تا از مثل تو، بی‌نیاز باشم.