آداب مهمان داری

چکیده

انسان‌ها در ارتباط با یکدیگر، شیوه‌هایی پسندیده دارند که مهمان داری از جمله‌ی آنهاست. در آداب مهمان داری شیوه‌ی اینکار به خوبی تبیین شده است که رعایت آنها موجب ارتباط بیشتر انسان‌ها با یکدیگر است. در پرتو این ارتباط انسانی، مشکلات جامعه برطرف می‌گردد و برکات الهی در خانه‌ها افزایش می‌یابد.

 

1- اهمیت مهمان‌داری

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: الضِّيافَةُ رَأسُ المُرُوَّةِ. (غرر الحكم  ص37)

مهمان داری، سرلوحه‌ی جوانمردی است .

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‏ بِقَوْمٍ‏ خَيْراً أَهْدَی إِلَيْهِمْ هَدِيَّةً قَالُوا: وَ مَا تِلْكَ الْهَدِيَّةُ؟ قَالَ: الضَّيْفُ يَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ يَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَيْتِ. (بحار الأنوار ج‏72 ص 461)

خداوند هنگامی كه اراده كند نسبت به جمعیتی نیكی کند، هدیه گرانبهایی برای آنها می‏‌فرستد، عرض كردند: ای پیامبر خدا! چه هدیه‌‏ای؟ فرمود: مهمان، با روزی خویش وارد می‏‌شود، و گناهان خانواده را با خود می‌‏برد (و بخشوده می‌‏شوند).

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: قُوتُ‏ الْأَجْسَادِ الطَّعَامُ وَ قُوتُ الْأَرْوَاحِ الْإِطْعَامُ. ( بحار الأنوار ج‏72 ص 456)

خوراك بدن‌ها، خوردن است و خوراك جان‌ها، خوراندن.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏‏ أَضِفْ‏ بِطَعَامِكَ‏ مَنْ تُحِبُّ فِي اللَّهِ . (وسائل الشيعه ج‏24 ص 275)

آن کسی که او را به خاطر خداوند دوست می‌داری، در خورد و خوراکت مهمان و شریکش کن.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ لا يُضيفُ الضَّيفَ إلّا كُلُّ مُؤمِنٍ وَ مِن مَكارِمِ الأَخلاقِ قَراءُ  الضَّيفِ. (مستدرك الوسائل ج‏16 ص 241)

از مهمان پذيرايی نمی كند، مگر آنكه مؤمن است. مهمان نوازی، از شایستگی‌های اخلاق است.

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام –  في وَصفِ المُؤمِنِ- : الْمُؤْمِن … يُحِبُّ الضَّيْف‏. (مستدرك الوسائل ج‏11 ص174)

در وصف مؤمن : مؤمن، … مهمان‌دوست است..

قِيلَ : إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (عَلَيْهِ السَّلَام) بَكَی يَوْماً فَسَأَلُوهُ عَنْ سَبَبِ بُكَائِهِ فَقَالَ مَضَتْ‏ لَنَا سَبْعَةُ أَيَّامٍ‏ لَمْ يَأْتِنَا ضَيْفٌ. (إرشاد القلوب ج‏1 ص 136)

می‌گويند: روزی اميرمؤمنان (عليه السلام) گريه كرد. سبب گريه‌اش را از او پرسیدند. فرمود: هفت روز است كه مهمانی بر ما وارد نشده است .

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِنَّ إِبْرَاهِيمَ (عَلَيْهِ السَّلَام) كَانَ‏ أَبَا أَضْيَافٍ‏ فَكَانَ إِذَا لَمْ يَكُونُوا عِنْدَهُ خَرَجَ يَطْلُبُهُمْ وَ أَغْلَقَ بَابَهُ وَ أَخَذَ الْمَفَاتِيحَ يَطْلُبُ الْأَضْيَافَ . (کافی ج‏4 ص 40)

ابراهيم (عليه السلام)  بسيار مهمان‌نواز بود؛ به گونه‌ای كه اگر يك روز مهمانی نزدش نبود، در جستجوی مهمان، بيرون می‌رفت و درِ خانه اش را می‌بست و كليدها را بر می‌داشت تا اين كه مهمان را پیدا می‌کرد.

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: مَا مِنْ رَجُلٍ يُدْخِلُ بَيْتَهُ مُؤْمِنَيْنِ فَيُطْعِمُهُمَا شِبَعَهُمَا  إِلَّا كَانَ ذَلِكَ أَفْضَلَ مِنْ عِتْقِ نَسَمَةٍ. (كافی ج‏2 ص 201)

اگر مؤمنی دو نفر مؤمن را از غذا پذیرایی کند، بالاتر از این است که بنده‌ای را آزاد کرده باشد.

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: فَمَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا، فَلْيَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ، وَ لْيُحْسِنْ مِنْهُ الضِّيَافَةَ. (نهج البلاغه خطبه 142)

هر کس خداوند به او مال و ثروتی بخشيده، بايد به وسيله‌ی آن صله رحم کند و از ميهمانان به خوبی پذيرايی کند.

2- آداب مهمان‌داری

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: إِذَا دَخَلَ عَلَيْكَ أَخُوكَ الْمُؤْمِنُ فَأَطْعَمَهُ‏ مِنْ‏ أَطْيَبِ‏ مَا فِي بَيْتِكَ. (دعائم الإسلام ج‏2 ص 107)

هرگاه برادر مؤمنت بر تو وارد شد، از بهترين غذايی كه در خانه‌ات داری، به او بخوران.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ الضِّيَافَةُ ثَلَاثَةُ أَيَّامٍ وَ لَيَالِيهِنَّ فَمَا فَوْقَ ذَلِكَ فَهُوَ صَدَقَةٌ. (بحار الأنوار ج‏72 ص 460)

حدّ ضیافت و مهمانی تا سه شبانه‌روز است. بیشتر از آن، دیگر تصدّق و احسان خواهد بود.

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِذَا أَتَاكَ‏ أَخُوكَ‏ فَأْتِهِ بِمَا عِنْدَكَ وَ إِذَا دَعَوْتَهُ فَتَكَلَّفْ لَهُ. (کافی ج‏6 ص 276)

هر گاه مهمان، بدون دعوت قبلی بر شما وارد شد، آنچه در خانه‎داری نزد او ببر (و خود را به زحمت نیافکن) ولی اگر او را دعوت کردی (در تهیّه غذای خوب) خود را به زحمت بیانداز.

2-1- اِکرام مهمان

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: المُروءَةُ بَثُّ المَعروفِ وَ قِرَی الضُّيوفِ. (غرر الحكم  ص 126)

جوانمردی، عبارت است از: پراكندن نيكی و گرامی داشتن مهمان.

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: اللَّهَ‏ اللَّهَ‏ فِي‏ الضَّيْفِ‏ لَا يَنْصَرِفَنَّ إِلَّا شَاكِراً لَكُمْ الْوَصِيَّةَ.(مستدرك الوسائل ج‏16ص 260)

خدا را ! خدا را ! در نظر بگیرید و حُرمت مهمان را رعایت کنید! مهمان جز اینکه خشنود و سپاسگزار شما باشد، نباید از نزد شما خارج شود.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ‏ أَكْرَمَ‏ الضَّيْفَ‏ فَقَدْ أَكْرَمَ سَبْعِينَ نَبِيّاً . (إرشاد القلوب ج‏1 ص 138)

کسی که مهمان را گرامی بدارد، همانا هفتاد پیغمبر را گرامی داشته است!

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: أَكْرِمْ‏ ضَيْفَكَ‏ وَ إِنْ‏ كَانَ‏ حَقِيراً …(تصنيف غرر الحكم  ص 435)

مهمانت را گرامی بدار، اگر چه حقیر باشد،..

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ يَا عَلِيُّ أَكْرِمِ الْجَارَ وَ لَوْ كَانَ كَافِراً وَ أَكْرِمِ الضَّيْفَ وَ لَوْ كَانَ كَافِراً … (جامع الأخبار ص 84)

ای علی! بزرگ دار همسايه را و اگر چه كافر باشد و بزرگ دار مهمان را و اگر چه كافر باشد…

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام عِنْدَ الْوَفَاةِ:أُوصِيكَ يَا بُنَيَّ بِالصَّلَاةِ عِنْدَ وَقْتِهَا إِلَی أَنْ قَالَ وَ إِكْرَامِ‏ الضَّيْف‏ . (بحار الأنوار ج‏72 ص 458)

سخن حضرت هنگام شهادت: پسرم! تو را به نماز در اوّل وقت و احترام به مهمان، سفارش می‎کنم.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ لَمْ يُكْرِمْ ضَيْفَهُ فَلَيْسَ مِنْ‏ مُحَمَّدٍ وَ لَا مِنْ إِبْرَاهِيمَ . (مستدرك الوسائل ج‏16 ص 259)

کسی که مهمانش را گرامی نمی‌دارد از [پیروان] محمد و ابراهیم نیست.

2-2- خوش‌رویی و ابراز محبت به مهمان

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: ألبشاشة أحد القرائين. (غرر الحكم ص90)

خوش‌رويی، نيمی از مهمان نوازی است .

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: فَإِنَّهُ يُعْتَبَرُ حُبُّ الرَّجُلِ لِأَخِيهِ بِانْبِسَاطِهِ‏ فِي‏ طَعَامِه‏ .( وسائل الشيعه ج‏24 ص 285)

پس همانا لازمه‌ی علاقه‎‌‌مندی انسان به برادر دینی خود، خوش‎رویی با او هنگام غذا دادن است.

2-3- برطرف کردن نیازهای مهمان

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: لَا تَقُلْ‏ لِأَخِيكَ‏ إِذَا دَخَلَ عَلَيْكَ أَكَلْتَ الْيَوْمَ شَيْئاً وَ لَكِنْ قَرِّبْ إِلَيْهِ مَا عِنْدَكَ فَإِنَّ الْجَوَادَ كُلَّ الْجَوَادِ مَنْ بَذَلَ مَا عِنْدَه‏. (بحار الأنوار ج‏72 ص 455)

هرگاه برادرت بر تو وارد شد، به او نگو: امروز چيزی خورده‌ای؟ بلكه آنچه در خانه داری، برايش بياور؛ زيرا بخشنده‌ی واقعی، كسی است كه آنچه را دارد، ببخشد.

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: فَإِنَّ الْجَوَادَ كُلَ‏ الْجَوَادِ مَنْ بَذَلَ مَا عِنْدَه‏. (بحار الأنوار ج‏72 ص 455)

کمال سخاوت و جوانمردی در آن است که میزبان آنچه از وسایل پذیرایی در اختیار دارد از مهمان خود دریغ نکند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏  إِنَّ مِنْ‏ حَقِ‏ الضَّيْفِ‏ أَنْ يُكْرَمَ وَ أَنْ يُعَدَّ لَهُ الْخِلَال. (کافی ج‏6 ص285)

از حقوق مهمان است كه ميزبان او را احترام كند و برايش خلال دندان فراهم کند.

2-4- همراهی کردن با مهمان در غذا خوردن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ أَرَادَ أَنْ يُحِبَّهُ اللَّهُ فَلْيَأْكُلْ طَعَامَهُ مَعَ‏ ضَيْفِهِ‏. (مستدرك الوسائل ج‏16 ص260)

کسی که می‌خواهد تا خدا او را دوست بدارد، باید همراه مهمانش غذا بخورد.

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِنَّ الزَّائِرَ إِذَا زَارَ الْمَزُورَ فَأَكَلَ مَعَهُ أَلْقَی عَنْهُ الْحِشْمَةَ وَ إِذَا يَأْكُلُ مَعَهُ يَنْقَبِضُ قَلِيلًا. (کافی ج‏6  ص286)

هرگاه مهمان برای كسی بيايد و ميزبان با او غذا بخورد، خجالت را از مهمان می زدايد و چنانچه با او نخورد، مهمان احساس راحتی نمی‌كند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ أَحَبَّ أَنْ يُحِبَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ، فَلْيَأْكُلْ مَعَ‏ ضَيْفِهِ‏ ؛ مَنْ أَكَلَ طَعَامَهُ مَعَ‏ ضَيْفِهِ‏، فَلَيْسَ لَهُ حِجَابٌ دُونَ الرَّبِّ . (مجموعه ورام ج‏2  ص116)

هر كس دوست دارد كه خداوند و پيامبرش او را دوست بدارند، بايد با مهمانش غذا بخورد. هر كس غذايش را با مهمان خود بخورد، ميان او و خداوند، پرده‌ای نيست .

2-5- تعارف کردن مهمان به غذا خوردن

عَنْبَسَةُ بْنُ مُصْعَبٍ : أَتَيْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَام وَ هُوَ يُرِيدُ الْخُرُوجَ إِلَی مَكَّةَ فَأَمَرَ بِسُفْرَةٍ فَوُضِعَتْ بَيْنَ أَيْدِينَا فَقَالَ: كُلُوا فَأَكَلْنَا فَقَالَ أَثْبَتُّمْ أَثْبَتُّمْ‏ إِنَّهُ كَانَ يُقَالُ : اعْتَبِرْ حُبَ‏ الْقَوْمِ‏ بِأَكْلِهِمْ قَالَ فَأَكَلْنَا وَ قَدْ ذَهَبَتِ الْحِشْمَةُ. (کافی ج‏6  ص279)

عنبس پسر مصعب: نزد امام صادق عليه السلام رسيديم ، در حالی كه قصد رفتن به مكّه داشت. دستور داد سفره آوردند و برايمان گستردند .

سپس فرمود: « بفرماييد » و ما شروع به خوردن كرديم .امام (عليه السلام) فرمود : ثابت كرديد، ثابت كرديد! می گويند: دوستیِ افراد را از خوردنشان بشناسید .پس خجالتمان از بين رفت و خورديم.

2-6- اتمام خوردن غذا بعد از مهمان

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) كَانَ إِذَا أَتَاهُ‏ الضَّيْفُ‏ أَكَلَ مَعَهُ وَ لَمْ يَرْفَعْ يَدَهُ مِنَ الْخِوَانِ حَتَّی يَرْفَعَ الضَّيْفُ يَدَه‏. (کافی ‏6  ص286)

هرگاه برای رسول الله (صلی الله علیه و آله) مهمان می‌آمد، غذايش را با او می‌خورد و دست از سفره نمی‌كشيد تا آن كه مهمان دست می‌كشيد .

2-7- سیر کردن مهمان

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: إِذَا أَطْعَمْتَ‏ فَأَشْبِعْ‏. (عيون الحكم  ص 134)

هرگاه [به كسی] غذا دادی ، [او را ]سير كن .

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: مَنْ‏ أَشْبَعَ‏ مُؤْمِناً وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّةُ. (کافی ج‏ 2 ص200)

کسی که یک مؤمن را سیر کند بهشت برای او واجب می‌شود.

2-8- بدرقه کردن مهمان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مِنْ‏ حَقِ‏ الضَّيْفِ‏ أَنْ تَمْشِيَ مَعَهُ فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِيمِكَ إِلَی الْبَاب‏. (بحار الأنوار ج‏72 ص451)

از حقّ مهمان بر تو است که همراه او حرکت کنی و تا درِ خانه او را بدرقه کن.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ إنَّ مِنْ‏ حَقِ‏ الضَّيْفِ‏ أَنْ‏ تَمْشِيَ‏ مَعَهُ فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِيمِكَ إِلَی الْبَابِ. (وسائل الشيعة ج‏12ص226)

از حقوق مهمان است كه تا برابر در ، با او بروی و بدرقه‌اش كنی.

3- حقوق مهمان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ لَيْلَةُ الضَّيْفِ حَقٌّ وَاجِبٌ عَلَی كُلِّ مُسْلِمٍ وَ مَنْ أَصْبَحَ إِنْ شَاءَ أَخَذَهُ وَ إِنْ شَاءَ تَرَكَهُ . (مستدرك الوسائل ج‏16ص 258)

پذيرايی از مهمان در شب اوّل، وظيفه‌ای است كه بر عهده هر مسلمان گذاشته شده است . در صورتی كه ميزبان اين حق را ادا نكند، مهمان می تواند آن را مطالبه كرده يا صرف نظر کند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ الضَّيفُ يُلطَفُ لَيلَتَينِ ، فَإِذا كانَت لَيلَةُ الثّالِثَةُ فَهُوَ مِن أهلِ البَيتِ يَأكُلُ ما أدرَكَ. (كافی ج‏6 ص 283)

مهمان تا دو شب پذيرايی می‌شود . از شب سوم  جزو اهل خانه به شمار می آيد و هر چه به او رسيد، می خورَد .

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ حَقٌ‏ عَلَی‏ الْمَزُورِ أَنْ يُقَرِّبَ إِلَی أَخِيهِ مَا تَيَسَّرَ عِنْدَهُ وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ إِلَّا جُرْعَةٌ مِنْ مَاءٍ فَمَنِ احْتَشَمَ أَنْ يُقَرِّبَ إِلَی أَخِيهِ مَا تَيَسَّرَ عِنْدَهُ لَمْ يَزَلْ فِي مَقْتِ اللَّهِ يَوْمَهُ وَ لَيْلَتَهُ . (مستدرك الوسائل ج‏16 ص 239)

ميزبان، موظّف است با چيزی كه به آسانی برايش فراهم می‌شود ، از برادرش پذيرايی كند، اگرچه بيش از جرعه‌ی آبی نباشد. پس هر كس از اين كه برادرش را اين گونه پذيرايی می‌كند شرمگين باشد، روز و شبش ، پيوسته در خشم خداست ، و [سوی ديگر] كسی كه آنچه را برادرش پيش او می‌نهد، خوار و بی‌مقدار بشمارد، روز و شبش پيوسته مورد خشم خداست.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ إنَّ مِنْ‏ حَقِ‏ الضَّيْفِ‏ أَنْ‏ تَمْشِيَ‏ مَعَهُ فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِيمِكَ إِلَی الْبَابِ. (وسائل الشيعه ج‏12ص226)

از حقوق مهمان است كه تا برابر در با او بروی و بدرقه‌اش كنی.

4- مکان مهمان‌داری

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (عَلَيْهِ السَّلَام) بالبصرة و قد دخل علی العلاء بن زياد الحارثي -و هو من أصحابه- يعوده، فلما رأی سعة داره قال: مَا كُنْتَ تَصْنَعُ [بِسَعَةِ] بِسِعَةِ هَذِهِ الدَّارِ فِي الدُّنْيَا- [أَمَا] وَ أَنْتَ إِلَيْهَا فِي الْآخِرَةِ كُنْتَ أَحْوَجَ؛ وَ بَلَی إِنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَةَ تَقْرِي فِيهَا الضَّيْفَ وَ تَصِلُ فِيهَا الرَّحِمَ … (نهج البلاغه خطبه 209)

أمیرالمؤمنین (علیه السلام)  در بصره به عيادت علاء بن زياد حارثی رفت که از اصحابش بود. چون خانه‌ی وسیع او را ديد، چنين فرمود: اين خانه‌ی وسيع در دنيا به چه كار تو می آيد، حال آنكه در آخرت به آن محتاج تری؟ آری، اگر بخواهی می‌توانی به وسيله‌ی چنين خانه‌ای به آخرت دست يابی، به شرط آن كه در اين خانه از مهمان پذيرايی كنی، به خويشاوندانت رسيدگی كنی و حقوق آن را بگزاری؛ در اين صورت است كه به وسيله‌ی اين خانه به آخرت دست يافته ای …

5- موارد استحباب مهمان‌داری

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏‏ الْوَلِيمَةُ فِي‏ أَرْبَعٍ :‏ الْعُرْسِ وَ الْخُرْسِ وَ هُوَ الْمَوْلُودُ يُعَقُّ عَنْهُ وَ يُطْعَمُ لَهُ وَ الْعِذَارِ ؛ وَ هُوَ خِتَانُ الْغُلَامِ وَ الْإِيَابِ وَ هُوَ الرَّجُلُ يَدْعُو إِخْوَانَهُ إِذَا آبَ مِنْ غَيْبَتِه‏. (بحار الأنوار ج‏100ص276 )

وليمه دادن در چهار مورد است: عروسی،  خُرس يعنی عقيقه كردن فرزند و طعام دادن، اِعذار  يعنی ختنه كردن پسر و  بازگشت، يعنی اين كه مرد در بازگشت از سفرش ، برادران خود را دعوت كند.

6- ممنوعیت‌هایی در میزبانی

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ إِنِّي لَا أُحِبُّ الْمُتَكَلِّفِينَ‏.  (کافی ج‏6  ص276)

من اهل تكلّف را دوست ندارم.  [تکلّف :خود را به زحمت انداختن و زياده روی در پذيرايی]

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: الْمُؤْمِنُ لَا يَحْتَشِمُ مِنْ أَخِيهِ وَ لَا يُدْرَی أَيُّهُمَا أَعْجَبُ الَّذِي يُكَلِّفُ أَخَاهُ إِذَا دَخَلَ أَنْ يَتَكَلَّفَ لَهُ أَوِ الْمُتَكَلِّفُ لِأَخِيهِ.  (کافی ج‏6 ص 276)

افراد با ايمان از برادر مؤمن خود رودرواسی ندارند، و من نمی‌دانم كداميك از اين دو عجيب تر است؟ كسی كه به هنگام ورود بر برادر خود او را به تكلّف می‌افكند؟ و يا كسی كه شخصاً به سراغ تكلّف برای ميهمان می‌رود.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ ع قَدْ أَجَبْتُكَ‏ عَلَی‏ أَنْ‏ تَضْمَنَ‏ لِي ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِيَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ قَالَ : لَا تُدْخِلْ عَلَيَّ شَيْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنِّي شَيْئاً فِي الْبَيْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِيَالِ قَالَ: ذَاكَ لَكَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ فَأَجَابَهُ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِب‏ . (عيون أخبار الرضا عليه السلام ج‏2 ص 42)

مردی امير المؤمنين عليه السلام را به ميهمانی دعوت كرد . حضرت فرمود : می پذيرم، به شرط اين كه سه قول به من بدهی . عرض كرد : چه قولی، ای امير المؤمنين؟ فرمود : از بيرون چيزی برای من تهيه نكنی ، آنچه درخانه داری، از من دريغ نکنی و به زن و فرزندانت اجحاف نكنی. عرض كرد : قبول می كنم ای امير المؤمنين . پس علی بن ابی طالب عليه السلام دعوت او را پذيرفتند.

6-1- ناقابل شمردن امکانات پذیرایی

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ حَقٌ‏ عَلَی‏ الْمَزُورِ أَنْ يُقَرِّبَ إِلَی أَخِيهِ مَا تَيَسَّرَ عِنْدَهُ وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ إِلَّا جُرْعَةٌ مِنْ مَاءٍ فَمَنِ احْتَشَمَ أَنْ يُقَرِّبَ إِلَی أَخِيهِ مَا تَيَسَّرَ عِنْدَهُ لَمْ يَزَلْ فِي مَقْتِ اللَّهِ يَوْمَهُ وَ لَيْلَتَهُ . (مستدرك الوسائل ج‏16 ص 239)

ميزبان ، موظّف است با چيزی كه به آسانی برايش فراهم می شود ، از برادرش پذيرايی كند، اگرچه بيش از جرعه آبی نباشد . پس، هر كس از اين كه برادرش را اين گونه پذيرايی می كند شرمگين باشد ، روز و شبش ، پيوسته در خشم خداست ، و [سوی ديگر] كسی كه آنچه را برادرش پيش او می نهد ، خوار و بی مقدار بشمارد، روز و شبش ، پيوسته مورد خشم خداست.

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: (هُلْكٌ‏ بِالْمَرْءِ)  الْمُسْلِمِ أَنْ يَسْتَقِلَّ مَا عِنْدَهُ لِلضَّيْفِ. (وسائل الشيعة ج‏24 ص 276)

مايه هلاكت مرد مسلمان است كه آنچه را در خانه دارد ، برای مهمان ، اندك و ناقابل بشمارد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ كَفَی بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ يَسْتَقِلَّ مَا يُقَرِّبُ‏ إِلَی‏ إِخْوَانِه‏. (وسائل الشيعة ج‏24 ص 277)

از برای انسان همین گناه بس که آنچه از غذا را نزد برادران دینیش می‎گذارد، آن را کم و ناچیز بداند.

6-2- کراهت درخواست کار از مهمان

عُبَيْدِ بْنِ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَغْدَادِيِّ قَالَ: نَزَلَ بِأَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَام ضَيْفٌ‏ وَ كَانَ‏ جَالِساً عِنْدَهُ يُحَدِّثُهُ فِي بَعْضِ اللَّيْلِ فَتَغَيَّرَ السِّرَاجُ فَمَدَّ الرَّجُلُ يَدَهُ لِيُصْلِحَهُ فَزَبَرَهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام ثُمَّ بَادَرَهُ بِنَفْسِهِ فَأَصْلَحَهُ . ثُمَّ قَالَ لَهُ : إِنَّا قَوْمٌ لَا نَسْتَخْدِمُ أَضْيَافَنَا . (کافی ج‏6 ص 283)

عبيد بن ابی عبد اللّه بغدادی :مهمانی بر امام رضا عليه السلام وارد شد . امام ، تا پاسی از شب ، نزد او نشسته بود و با وی سخن می گفت كه چراغ ، كم نور شد . مرد ، دستش را دراز كرد كه آن را درست كند ؛ امّا امام رضا عليه السلام وی را از اين كار ، باز داشت و خود ، به درست كردن چراغ پرداخت.

سپس به او فرمود : ما قومی هستيم كه از مهمانانمان كار نمی كشيم.

6-3- روزه گرفتن بدون اجازه مهمان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ ‏ إِذَا دَخَلَ رَجُلٌ بَلْدَةً فَهُوَ ضَيْفٌ عَلَی مَنْ بِهَا مِنْ أَهْلِ دِينِهِ حَتَّی يَرْحَلَ عَنْهُمْ … وَ لَا يَنْبَغِي لَهُمْ أَنْ يَصُومُوا إِلَّا بِإِذْنِ‏ الضَّيْفِ‏ لِئَلَّا يَحْتَشِمَ‏ فَيَشْتَهِيَ الطَّعَامَ فَيَتْرُكَهُ لَهُمْ.( وسائل الشيعة ج‏10 ص 528)

هر گاه مردی وارد شهری شد ، مهمان ساكنان آن شهر از همدينان خودش است تا زمانی كه از پيش آنان برود … و برای آنان سزاوار نيست روزه بگيرند، مگر با اجازه مهمان . مبادا كه مهمان از آنها خجالت بكشد و غذا بخواهد ؛ ولی به خاطر [رعايتِ حال] آنها از خوردن خودداری كند!

6-4- کمک کردن در رفتن به مهمان

عَبْدِ اللَّهِ السَّيَّارِيِّ: نَزَلَ بِأَبِي الْحَسَنِ مُوسَی عَلَيْهِ السَّلَام أَضْيَافٌ فَلَمَّا أَرَادُوا الرَّحِيلَ قَعَّدَ عَنْهُمْ غِلْمَانَهُ فَقَالُوا لَهُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ أَمَرْتَ الْغِلْمَانَ‏ فَأَعَانُونَا عَلَی رِحْلَتِنَا ؟ فَقَالَ لَهُمْ :  أَمَّا وَ أَنْتُمْ تَرْحَلُونَ عَنَّا فَلَا. (وسائل الشيعة ج‏11 ص 456)

به نقل از ابو عبد اللّه سيّاری  : مهمانانی بر امام كاظم عليه السلام وارد شدند. چون خواستند بروند، خدمتكاران امام ، كمكشان نكردند . آن گاه به امام گفتند : ای پسر پيامبر خدا ! ممكن است كه به خدمتكاران بفرماييد در بستن بار ، به ما كمك كنند؟
امام كاظم عليه السلام فرمود: چون برای رفتن است، نه!

الْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَام: … وَ مِنَ‏ الْجَفَاءِ اسْتِخْدَامَ‏ الضَّيْفِ‏ فَإِذَا نَزَلَ بِكُمُ الضَّيْفُ فَأَعِينُوهُ ، وَ إِذَا ارْتَحَلَ فَلَا تُعِينُوهُ ؛ فَإِنَّهُ مِنَ النَّذَالَةِ وَ زَوِّدُوهُ وَ طَيِّبُوا زَادَهُ فَإِنَّهُ مِنَ السَّخَاءِ. (کافی ج‏6 ص 284)

به خدمت گرفتن مهمان از جفا و ستم است. مهمان را به هنگام ورود به خانه ياری كنيد، ولی به هنگام رفتن به او كمك نكنيد؛ زيرا اين كار از فرومايگی است. به مهمان زاد و توشۀ پاكيزه دهيد؛ زيرا اين كار از سخاوت است.

6-5- پرهیز از خود نمایی در مهمان داری

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ ‏ الْوَلِيمَةُ أَوَّلَ‏ يَوْمٍ‏ حَقٌّ وَ الثَّانِيَ مَعْرُوفٌ وَ مَا زَادَ رِيَاءٌ وَ سُمْعَةٌ. (کافی ج‏5 ص 368)

وليمه دادنِ روز اوّل ، وظيفه است، روز دوم ، احسان، و بيشتر از آن ، خودنمايی و شهرت طلبی است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ وَ مَنْ‏ أَطْعَمَ‏ طَعَاماً رِيَاءً وَ سُمْعَةً أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِثْلَهُ مِنْ صَدِيدِ جَهَنَّمَ وَ جَعَلَ ذَلِكَ الطَّعَامَ نَاراً فِي بَطْنِهِ حَتَّی يَقْضِيَ بَيْنَ النَّاسِ. (وسائل الشيعة ج‏24 ص 312)

هر كس برای خودنمايی و شهرت طلبی اطعام كند، خداوند متعال به اندازه آن طعام از چركابه دوزخ به او بخوراند و آن طعام را در شكمش آتش گرداند، تا زمانی كه ميان مردم داوری كند.

7- آثار مهمان‌داری

أَبِي مُحَمَّدٍ الْوَابِشِيِّ : ذُكِرَ أَصْحَابُنَا عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَام فَقُلْتُ مَا أَتَغَدَّی وَ لَا أَتَعَشَّی إِلَّا وَ مَعِي مِنْهُمُ الِاثْنَانِ وَ الثَّلَاثَةُ وَ أَقَلُّ وَ أَكْثَرُ فَقَالَ علیه السلام : فَضْلُهُمْ عَلَيْكَ أَعْظَمُ مِنْ فَضْلِكَ عَلَيْهِمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ كَيْفَ وَ أَنَا أُطْعِمُهُمْ‏ طَعَامِي‏ وَ أُنْفِقُ عَلَيْهِمْ مِنْ مَالِي وَ أُخْدِمُهُمْ عِيَالِي فَقَالَ إِنَّهُمْ إِذَا دَخَلُوا عَلَيْكَ دَخَلُوا بِرِزْقٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ كَثِيرٍ وَ إِذَا خَرَجُوا خَرَجُوا بِالْمَغْفِرَةِ لَك‏ . (بحار الأنوار ج‏71 ص 375)

ابو محمد وابشی: نزد امام صادق عليه السلام از ياران ما ياد شد . گفتم : من هيچ گاه چاشت و شام نمی خورم ، مگر اين كه دو سه نفر از آنان يا كمتر و بيشتر،بامن هستند .
امام صادق عليه السلام فرمود: فضيلت آنها بر تو، بيشتر از فضيلت تو بر آنهاست.
گفتم : قربانت گردم ! چگونه چنين است ، در حالی كه من خوراكم را به آنها می خورانم، از مالم به آنها انفاق می كنم و عيالم را خدمت گزار آنها می سازم ؟ !
فرمود : (چون) آنها زمانی كه بر تو وارد می شوند ، همراه روزیِ فراوانی از سوی خداوند عز و جل وارد می شوند و آن گاه كه می روند ، تو آمرزيده شده ای.

7-1- ورود به بهشت

 الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ الضَّيْفُ‏ دَلِيلُ‏ الْجَنَّةِ. (مستدرك الوسائل ج‏16 ص 257)

مهمان راهنمای بهشت است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَنْ‏ أَضَافَ‏ مُؤْمِناً أَوْ خَفَّ لَهُ عَنْ شَيْ‏ءٍ مِنْ حَوَائِجِهِ كَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ يُخْدِمَهُ وَصِيفاً فِي الْجَنَّةِ. (عوالي اللئالي ج‏1 ص 375)

هركس مؤمنی را مهمانی دهد ، يا بخشی از نيازهای او را بر آورده كند ، بر خداوند است كه در بهشت ، برای او خدمت گزاری بگمارد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يُحِبُ‏ الضَّيْفَ‏ إِلَّا وَ يَقُومُ مِنْ قَبْرِهِ وَ وَجْهُهُ كَالْقَمَرِ لَيْلَةَ الْبَدْرِ فَيَنْظُرُ أَهْلُ الْجَمْعِ فَيَقُولُونَ مَا هَذَا إِلَّا نَبِيٌّ مُرْسَلٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه فَيَقُولُ مَلَكٌ هَذَا مُؤْمِنٌ يُحِبُ‏ الضَّيْفَ‏ وَ يُكْرِمُ الضَّيْفَ وَ لَا سَبِيلَ لَهُ إِلَّا أَنْ يَدْخُلَ الْجَنَّةَ. (بحار الأنوار  ج‏72  ص461)

هر مؤمنی که مهمان را دوست بدارد بیرون می آید از قبرش در حالی که صـورتش مانند ماه می درخشد. همه نگاه می کنند و می گویند: این پیامبر است. اما مَلکی می گوید: این مؤمنی است که مهماندوست بوده و او را اکرام می کرده و راهی ندارد جز آن كه به بهشت برود.

7-2- آمرزش گناهان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَا مِنْ عَبْدٍ يَأْتِيهِ ضَيْفٌ‏ فَنَظَرَ فِي وَجْهِهِ إِلَّا حُرِّمَتْ عَيْنُهُ عَلَی النَّارِ. (مستدرك الوسائل ج‏16 ص258)

هيچ بنده ای نيست كه مهمانی برايش بيايد و به صورت او [مهربانانه] بنگرد ، مگر آن كه چشم او بر آتش حرام گردد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ إِنَّ الضَّيْفَ إِذَا جَاءَ فَنَزَلَ‏ بِالْقَوْمِ جَاءَ بِرِزْقِهِ مَعَهُ مِنَ السَّمَاءِ فَإِذَا أَكَلَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُمْ بِنُزُولِهِ عَلَيْهِمْ. (کافی ج‏6 ص 284)

هرگاه مهمان وارد خانه گروهی شود، رزق و روزی خود را به همراه خود از آسمان می‌آورد و چون در خانۀ آنها غذا ميل كند، خداوند آنها را به جهت اين مهمان می‌آمرزد.

7-3- نزول خیر و برکات

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ إِنَّ الضَّيْفَ إِذَا جَاءَ بِرِزْقِهِ وَ إِذَا ارْتَحَلَ ارْتَحَلَ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَيْتِ. (مستدرك الوسائل ج‏16 ص258)

مهمان روزی خود را همراه خود می‎آورد، و وقتی که از خانه میزبان بیرون می رود، همه‌ی گناهان اهل خانه‌ی میزبان را با خود می‎برد و بیرون می‎ریزد.

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَام:إِنَّمَا تَنْزِلُ الْمَعُونَةُ عَلَی الْقَوْمِ عَلَی قَدْرِ مَئُونَتِهِمْ وَ إِنَّ الضَّيْفَ‏ لَيَنْزِلُ بِالْقَوْمِ فَيَنْزِلُ رِزْقُهُ مَعَهُ فِي حَجْرِهِ. (کافی ج‏6 ص284)

به راستی كه درآمد هر قومی به اندازۀ روزی آنها نازل می‌شود و آن‌گاه كه مهمانی به خانۀ تو وارد شود رزق و روزی خود را همراه بر دامنش نازل می‌شود.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ مَا مِنْ ضَيْفٍ‏ حَلَّ بِقَوْمٍ إِلَّا وَ رِزْقُهُ فِي حَجْرِهِ. (کافی ج‏6  ص284)

هیچ مهمانی وارد خانه ای نمی‌شود، مگر آن که رزقش را به همراه خواهد آورد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ لا تَزالُ اُمَّتي بِخَيرٍ ما تَحابُّوا … وقَرَوُا الضَّيفَ. ( عيون أخبار الرضا عليه السلام ج‏2 ص29)

امّت من همواره در خير و خوبی اند تا زمانی كه يكديگر را دوست بدارند… و مهمان نواز باشند .

8- نکوهش اکراه  از مهمان‌داری

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ كُلُّ بَيْتٍ لَا يَدْخُلُ فِيهِ‏ الضَّيْفُ‏ لَا يَدْخُلُهُ الْمَلَائِكَةُ. (بحار الأنوار ج‏72 ص461)

هر خانه‌ای که در آن مهمان وارد نشود، فرشتگان (هم) در آن خانه وارد نمی‌شود.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ لا خَيرَ فيمَن لا يُضيفُ. (نهج الفصاحة ص676)

در كسی كه مهمان نوازی نمی كند، خيری نيست.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ بِئسَ القَومُ قَومٌ لا يُنزِلونَ الضَّيفَ. (نهج الفصاحة ص372)

چه بدند مردمی كه مهمان به خانه نمی‏آورند.