عناوین موضوعات
۱- اهمیت مهمان‌داری
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: الضِّیافَهُ رَأسُ المُرُوَّهِ. (غرر الحکم ص۳۷)
مهمان داری، سرلوحه‌ی جوانمردی است .
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِقَوْمٍ خَیْراً أَهْدَی إِلَیْهِمْ هَدِیَّهً قَالُوا: وَ مَا تِلْکَ الْهَدِیَّهُ؟ قَالَ: الضَّیْفُ یَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ یَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَیْتِ. (بحار الأنوار ج۷۲ ص ۴۶۱)
خداوند هنگامی که اراده کند نسبت به جمعیتی نیکی کند، هدیه گرانبهایی برای آنها میفرستد، عرض کردند: ای پیامبر خدا! چه هدیهای؟ فرمود: مهمان، با روزی خویش وارد می‌شود، و گناهان خانواده را با خود میبرد (و بخشوده میشوند).
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: فِعلُ المَعروفِ وإغاثَهُ المَلهوفِ وإقراءُ الضُّیوفِ آلَهُ السِّیادَهِ. (غرر الحکم ص۴۸۴)
خوبی کردن، کمک به ستمدیده و میهمان‌نوازی ابزار سَروری است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: قُوتُ الْأَجْسَادِ الطَّعَامُ وَ قُوتُ الْأَرْوَاحِ الْإِطْعَامُ. ( بحار الأنوار ج۷۲ ص ۴۵۶)
خوراک بدن‌ها، خوردن است و خوراک جان‌ها، خوراندن.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: أَضِفْ بِطَعَامِکَ مَنْ تُحِبُّ فِی اللَّهِ . (وسائل الشیعه ج۲۴ ص ۲۷۵)
آن کسی که او را به خاطر خداوند دوست می‌داری، در خورد و خوراکت مهمان و شریکش کن.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: لا یُضیفُ الضَّیفَ إلّا کُلُّ مُؤمِنٍ وَ مِن مَکارِمِ الأَخلاقِ قَراءُ الضَّیفِ. (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص ۲۴۱)
از مهمان پذیرایی نمی کند، مگر آنکه مؤمن است. مهمان نوازی، از شایستگی‌های اخلاق است.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: الْمَکَارِمُ عَشْرٌ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ فِیکَ فَلْتَکُنْ … وَ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَهِ وَ صِلَهُ الرَّحِمِ وَ إِقْرَاءُ الضَّیْف وَ إِطْعَامُ السَّائِلِ … (کافی ج۲ ص ۵۵)
مکارم ده تاست : اگر می‌توانی آنها را داشته باش : … راستگویی، امانتداری، صله رحم، مهمان‌نوازی و اطعام نیازمند…
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام – فی وَصفِ المُؤمِنِ- : الْمُؤْمِن … یُحِبُّ الضَّیْف. (مستدرک الوسائل ج۱۱ ص۱۷۴)
در وصف مؤمن : مؤمن، … مهماندوست است..
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: حُبِّبَ إلَیَّ الصَّومُ بِالصَّیفِ، و قِری الضَّیفِ ، وَ الضَّربُ فی سَبیلِ اللّهِ بِالسَّیفِ. ( مستدرک الوسائل ج۷ ص ۵۰۵)
روزه گرفتن در تابستان، پذیرایی از مهمان، و شمشیر زدن در راه خداوند، مورد علاقه‌ی من است .
قِیلَ : إِنَّ أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَام) بَکَی یَوْماً فَسَأَلُوهُ عَنْ سَبَبِ بُکَائِهِ فَقَالَ مَضَتْ لَنَا سَبْعَهُ أَیَّامٍ لَمْ یَأْتِنَا ضَیْفٌ. (إرشاد القلوب ج۱ ص ۱۳۶)
می‌گویند: روزی امیرمؤمنان (علیه السلام) گریه کرد. سبب گریه‌اش را از او پرسیدند. فرمود: هفت روز است که مهمانی بر ما وارد نشده است .
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّ إِبْرَاهِیمَ (عَلَیْهِ السَّلَام) کَانَ أَبَا أَضْیَافٍ فَکَانَ إِذَا لَمْ یَکُونُوا عِنْدَهُ خَرَجَ یَطْلُبُهُمْ وَ أَغْلَقَ بَابَهُ وَ أَخَذَ الْمَفَاتِیحَ یَطْلُبُ الْأَضْیَافَ . (کافی ج۴ ص ۴۰)
ابراهیم (علیه السلام) بسیار مهمان‌نواز بود؛ به گونه‌ای که اگر یک روز مهمانی نزدش نبود ، در جستجوی مهمان ، بیرون می‌رفت و درِ خانه اش را می‌بست و کلیدها را بر می‌داشت تا این که مهمان را پیدا می‌کرد.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: … قِرَی الضَّیفِ مِنَ السُّنَّهِ . (مستدرک الوسائل ج۱۳ ص ۳۹۵)
… مهمان‌داری، از سنّت است .
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَا مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ بَیْتَهُ مُؤْمِنَیْنِ فَیُطْعِمُهُمَا شِبَعَهُمَا إِلَّا کَانَ ذَلِکَ أَفْضَلَ مِنْ عِتْقِ نَسَمَهٍ. (کافی ج۲ ص ۲۰۱)
اگر مؤمنی دو نفر مؤمن را از غذا پذیرایی کند، بالاتر از این است که بنده‌ای را آزاد کرده باشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: ثَلَاثٌ لَا یُسْتَحْیَا مِنْهُنَّ خِدْمَهُ الرَّجُلِ ضَیْفَهُ وَ قِیَامُهُ عَنْ مَجْلِسِهِ لِأَبِیهِ وَ مُعَلِّمِهِ وَ طَلَبُ الْحَقِّ وَ إِنْ قَلَّ . (غرر الحکم ص۳۳۰)
از سه کار نباید شرم کرد: خدمت کردن به میهمان ، از جا برخاستن در برابر پدر و آموزگار خویش، و مطالبه حقّ، گرچه اندک باشد .
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: فَمَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا، فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرَابَهَ، وَ لْیُحْسِنْ مِنْهُ الضِّیَافَهَ. (نهج البلاغه خطبه ۱۴۲)
هر کس خداوند به او مال و ثروتی بخشیده، باید به وسیله‌ی آن صله رحم کند و از میهمانان به خوبی پذیرایی کند.
۲- آداب مهمان‌داری
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: إِذَا دَخَلَ عَلَیْکَ أَخُوکَ الْمُؤْمِنُ فَأَطْعَمَهُ مِنْ أَطْیَبِ مَا فِی بَیْتِکَ. (دعائم الإسلام ج۲ ص ۱۰۷)
هرگاه برادر مؤمنت بر تو وارد شد، از بهترین غذایی که در خانه‌ات داری، به او بخوران.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الضِّیَافَهُ ثَلَاثَهُ أَیَّامٍ وَ لَیَالِیهِنَّ فَمَا فَوْقَ ذَلِکَ فَهُوَ صَدَقَهٌ. (بحار الأنوار ج۷۲ ص ۴۶۰)
حدّ ضیافت و مهمانی تا سه شبانه‌روز است. بیشتر از آن، دیگر تصدّق و احسان خواهد بود.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِذَا أَتَاکَ أَخُوکَ فَأْتِهِ بِمَا عِنْدَکَ وَ إِذَا دَعَوْتَهُ فَتَکَلَّفْ لَهُ. (کافی ج۶ ص ۲۷۶)
هر گاه مهمان، بدون دعوت قبلی بر شما وارد شد، آنچه در خانهداری نزد او ببر (و خود را به زحمت نیافکن) ولی اگر او را دعوت کردی (در تهیّه غذای خوب) خود را به زحمت بیانداز.
۲-۱- اِکرام مهمان
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: المُروءَهُ بَثُّ المَعروفِ وَ قِرَی الضُّیوفِ. (غرر الحکم ص ۱۲۶)
جوانمردی، عبارت است از: پراکندن نیکی و گرامی داشتن مهمان.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: اللَّهَ اللَّهَ فِی الضَّیْفِ لَا یَنْصَرِفَنَّ إِلَّا شَاکِراً لَکُمْ الْوَصِیَّهَ.(مستدرک الوسائل ج۱۶ص ۲۶۰)
خدا را ! خدا را ! در نظر بگیرید و حُرمت مهمان را رعایت کنید! مهمان جز اینکه خشنود و سپاسگزار شما باشد، نباید از نزد شما خارج شود.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ أَکْرَمَ الضَّیْفَ فَقَدْ أَکْرَمَ سَبْعِینَ نَبِیّاً . (إرشاد القلوب ج۱ ص ۱۳۸)
کسی که مهمان را گرامی بدارد، همانا هفتاد پیغمبر را گرامی داشته است!
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: أَکْرِمْ ضَیْفَکَ وَ إِنْ کَانَ حَقِیراً …(تصنیف غرر الحکم ص ۴۳۵)
مهمانت را گرامی بدار، اگر چه حقیر باشد،..
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلْیُکْرِمْ ضَیْفَهُ . (بحار الأنوار ج ۸ ص ۱۴۴)
هرکه به خدا و روز واپسین ایمان دارد، باید مهمانش را گرامی دارد .
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: یَا عَلِیُّ أَکْرِمِ الْجَارَ وَ لَوْ کَانَ کَافِراً وَ أَکْرِمِ الضَّیْفَ وَ لَوْ کَانَ کَافِراً … (جامع الأخبار ص ۸۴)
ای علی! بزرگ دار همسایه را و اگر چه کافر باشد و بزرگ دار مهمان را و اگر چه کافر باشد…
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام عِنْدَ الْوَفَاهِ:أُوصِیکَ یَا بُنَیَّ بِالصَّلَاهِ عِنْدَ وَقْتِهَا إِلَی أَنْ قَالَ وَ إِکْرَامِ الضَّیْف . (بحار الأنوار ج۷۲ ص ۴۵۸)
سخن حضرت هنگام شهادت: پسرم! تو را به نماز در اوّل وقت و احترام به مهمان، سفارش میکنم.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ لَمْ یُکْرِمْ ضَیْفَهُ فَلَیْسَ مِنْ مُحَمَّدٍ وَ لَا مِنْ إِبْرَاهِیمَ . (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص ۲۵۹)
کسی که مهمانش را گرامی نمی‌دارد از [پیروان] محمد و ابراهیم نیست.
۲-۲- خوش‌رویی و ابراز محبت به مهمان
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: ألبشاشه أحد القرائین. (غرر الحکم ص۹۰)
خوش‌رویی، نیمی از مهمان نوازی است .
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: فَإِنَّهُ یُعْتَبَرُ حُبُّ الرَّجُلِ لِأَخِیهِ بِانْبِسَاطِهِ فِی طَعَامِه .( وسائل الشیعه ج۲۴ ص ۲۸۵)
پس همانا لازمه‌ی علاقهمندی انسان به برادر دینی خود، خوش‌رویی با او هنگام غذا دادن است.
۲-۳- برطرف کردن نیازهای مهمان
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا تَقُلْ لِأَخِیکَ إِذَا دَخَلَ عَلَیْکَ أَکَلْتَ الْیَوْمَ شَیْئاً وَ لَکِنْ قَرِّبْ إِلَیْهِ مَا عِنْدَکَ فَإِنَّ الْجَوَادَ کُلَّ الْجَوَادِ مَنْ بَذَلَ مَا عِنْدَه. (بحار الأنوار ج۷۲ ص ۴۵۵)
هرگاه برادرت بر تو وارد شد، به او نگو: امروز چیزی خورده‌ای؟ بلکه آنچه در خانه داری، برایش بیاور؛ زیرا بخشنده‌ی واقعی، کسی است که آنچه را دارد، ببخشد.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: فَإِنَّ الْجَوَادَ کُلَ الْجَوَادِ مَنْ بَذَلَ مَا عِنْدَه. (بحار الأنوار ج۷۲ ص ۴۵۵)
کمال سخاوت و جوانمردی در آن است که میزبان آنچه از وسایل پذیرایی در اختیار دارد از مهمان خود دریغ نکند.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِنَّ مِنْ حَقِ الضَّیْفِ أَنْ یُکْرَمَ وَ أَنْ یُعَدَّ لَهُ الْخِلَال. (کافی ج۶ ص۲۸۵)
از حقوق مهمان است که میزبان او را احترام کند و برایش خلال دندان فراهم کند.
۲-۴- همراهی کردن با مهمان در غذا خوردن
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ أَرَادَ أَنْ یُحِبَّهُ اللَّهُ فَلْیَأْکُلْ طَعَامَهُ مَعَ ضَیْفِهِ. (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص۲۶۰)
کسی که می‌خواهد تا خدا او را دوست بدارد، باید همراه مهمانش غذا بخورد.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّ الزَّائِرَ إِذَا زَارَ الْمَزُورَ فَأَکَلَ مَعَهُ أَلْقَی عَنْهُ الْحِشْمَهَ وَ إِذَا یَأْکُلُ مَعَهُ یَنْقَبِضُ قَلِیلًا. (کافی ج۶ ص۲۸۶)
هرگاه مهمان برای کسی بیاید و میزبان با او غذا بخورد، خجالت را از مهمان می زداید و چنانچه با او نخورد، مهمان احساس راحتی نمی‌کند.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُحِبَّهُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ ، فَلْیَأْکُلْ مَعَ ضَیْفِهِ ؛ مَنْ أَکَلَ طَعَامَهُ مَعَ ضَیْفِهِ، فَلَیْسَ لَهُ حِجَابٌ دُونَ الرَّبِّ . (مجموعه ورام ج۲ ص۱۱۶)
هر کس دوست دارد که خداوند و پیامبرش او را دوست بدارند، باید با مهمانش غذا بخورد. هر کس غذایش را با مهمان خود بخورد، میان او و خداوند، پرده‌ای نیست .
۵-۲- تعارف کردن مهمان به غذا خوردن
عَنْبَسَهُ بْنُ مُصْعَبٍ : أَتَیْنَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَام وَ هُوَ یُرِیدُ الْخُرُوجَ إِلَی مَکَّهَ فَأَمَرَ بِسُفْرَهٍ فَوُضِعَتْ بَیْنَ أَیْدِینَا فَقَالَ: کُلُوا فَأَکَلْنَا فَقَالَ أَثْبَتُّمْ أَثْبَتُّمْ إِنَّهُ کَانَ یُقَالُ : اعْتَبِرْ حُبَ الْقَوْمِ بِأَکْلِهِمْ قَالَ فَأَکَلْنَا وَ قَدْ ذَهَبَتِ الْحِشْمَهُ. (کافی ج۶ ص۲۷۹)
عنبس پسر مصعب: نزد امام صادق علیه السلام رسیدیم ، در حالی که قصد رفتن به مکّه داشت. دستور داد سفره آوردند و برایمان گستردند .
سپس فرمود: « بفرمایید » و ما شروع به خوردن کردیم .امام (علیه السلام) فرمود : ثابت کردید، ثابت کردید! می گویند: دوستیِ افراد را از خوردنشان بشناسید .پس خجالتمان از بین رفت و خوردیم.
۲-۶- اتمام خوردن غذا بعد از مهمان
الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَام: أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) کَانَ إِذَا أَتَاهُ الضَّیْفُ أَکَلَ مَعَهُ وَ لَمْ یَرْفَعْ یَدَهُ مِنَ الْخِوَانِ حَتَّی یَرْفَعَ الضَّیْفُ یَدَه. (کافی ۶ ص۲۸۶)
هرگاه برای رسول الله (صلی الله علیه و آله) مهمان می‌آمد، غذایش را با او می‌خورد و دست از سفره نمی‌کشید تا آن که مهمان دست می‌کشید .
۲-۷- سیر کردن مهمان
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: إِذَا أَطْعَمْتَ فَأَشْبِعْ. (عیون الحکم ص ۱۳۴)
هرگاه [به کسی] غذا دادی ، [او را ]سیر کن .
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ أَشْبَعَ مُؤْمِناً وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّهُ. (کافی ج ۲ ص۲۰۰)
کسی که یک مؤمن را سیر کند بهشت برای او واجب می‌شود.
۲-۸- بدرقه کردن مهمان
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مِنْ حَقِ الضَّیْفِ أَنْ تَمْشِیَ مَعَهُ فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِیمِکَ إِلَی الْبَاب. (بحار الأنوار ج۷۲ ص۴۵۱)
از حقّ مهمان بر تو است که همراه او حرکت کنی و تا درِ خانه او را بدرقه کن.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إنَّ مِنْ حَقِ الضَّیْفِ أَنْ تَمْشِیَ مَعَهُ فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِیمِکَ إِلَی الْبَابِ. (وسائل الشیعه ج۱۲ص۲۲۶)
از حقوق مهمان است که تا برابر در ، با او بروی و بدرقه‌اش کنی.
۳- حقوق مهمان
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: لَیْلَهُ الضَّیْفِ حَقٌّ وَاجِبٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ وَ مَنْ أَصْبَحَ إِنْ شَاءَ أَخَذَهُ وَ إِنْ شَاءَ تَرَکَهُ . (مستدرک الوسائل ج۱۶ص ۲۵۸)
پذیرایی از مهمان در شب اوّل، وظیفه‌ای است که بر عهده هر مسلمان گذاشته شده است . در صورتی که میزبان این حق را ادا نکندt مهمان می تواند آن را مطالبه کرده یا صرف نظر کند.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الضَّیفُ یُلطَفُ لَیلَتَینِ ، فَإِذا کانَت لَیلَهُ الثّالِثَهُ فَهُوَ مِن أهلِ البَیتِ یَأکُلُ ما أدرَکَ. (کافی ج۶ ص ۲۸۳)
مهمان تا دو شب پذیرایی می‌شود . از شب سوم جزو اهل خانه به شمار می آید و هر چه به او رسید، می خورَد .
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: حَقٌ عَلَی الْمَزُورِ أَنْ یُقَرِّبَ إِلَی أَخِیهِ مَا تَیَسَّرَ عِنْدَهُ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ إِلَّا جُرْعَهٌ مِنْ مَاءٍ فَمَنِ احْتَشَمَ أَنْ یُقَرِّبَ إِلَی أَخِیهِ مَا تَیَسَّرَ عِنْدَهُ لَمْ یَزَلْ فِی مَقْتِ اللَّهِ یَوْمَهُ وَ لَیْلَتَهُ . (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص ۲۳۹)
میزبان، موظّف است با چیزی که به آسانی برایش فراهم می‌شود ، از برادرش پذیرایی کند، اگرچه بیش از جرعه‌ی آبی نباشد. پس هر کس از این که برادرش را این گونه پذیرایی می‌کند شرمگین باشد، روز و شبش ، پیوسته در خشم خداست ، و [سوی دیگر] کسی که آنچه را برادرش پیش او می‌نهد، خوار و بی‌مقدار بشمارد، روز و شبش پیوسته مورد خشم خداست.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِنَّ مِنْ حَقِ الضَّیْفِ أَنْ یُکْرَمَ وَ أَنْ یُعَدَّ لَهُ الْخِلَال. (کافی ج۶ ص ۲۸۵)
از حقوق مهمان است که میزبان او را احترام کند و برایش خلال دندان فراهم کند.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إنَّ مِنْ حَقِ الضَّیْفِ أَنْ تَمْشِیَ مَعَهُ فَتُخْرِجَهُ مِنْ حَرِیمِکَ إِلَی الْبَابِ. (وسائل الشیعه ج۱۲ص۲۲۶)
از حقوق مهمان است که تا برابر در با او بروی و بدرقه‌اش کنی.
۴- مکان مهمان‌داری
أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَام) بالبصره و قد دخل علی العلاء بن زیاد الحارثی -و هو من أصحابه- یعوده، فلما رأی سعه داره قال: مَا کُنْتَ تَصْنَعُ [بِسَعَهِ] بِسِعَهِ هَذِهِ الدَّارِ فِی الدُّنْیَا- [أَمَا] وَ أَنْتَ إِلَیْهَا فِی الْآخِرَهِ کُنْتَ أَحْوَجَ؛ وَ بَلَی إِنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَهَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ … (نهج البلاغه خطبه ۲۰۹)
أمیرالمؤمنین (علیه السلام) در بصره به عیادت علاء بن زیاد حارثی رفت که از اصحابش بود. چون خانه‌ی وسیع او را دید، چنین فرمود: این خانه‌ی وسیع در دنیا به چه کار تو می آید، حال آنکه در آخرت به آن محتاج تری؟ آری، اگر بخواهی می‌توانی به وسیله‌ی چنین خانه‌ای به آخرت دست یابی، به شرط آن که در این خانه از مهمان پذیرایی کنی، به خویشاوندانت رسیدگی کنی و حقوق آن را بگزاری؛ در این صورت است که به وسیله‌ی این خانه به آخرت دست یافته ای …
۵- موارد استحباب مهمان‌داری
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الْوَلِیمَهُ فِی أَرْبَعٍ : الْعُرْسِ وَ الْخُرْسِ وَ هُوَ الْمَوْلُودُ یُعَقُّ عَنْهُ وَ یُطْعَمُ لَهُ وَ الْعِذَارِ ؛ وَ هُوَ خِتَانُ الْغُلَامِ وَ الْإِیَابِ وَ هُوَ الرَّجُلُ یَدْعُو إِخْوَانَهُ إِذَا آبَ مِنْ غَیْبَتِه. (بحار الأنوار ج۱۰۰ص۲۷۶ )
ولیمه دادن در چهار مورد است: عروسی، خُرس یعنی عقیقه کردن فرزند و طعام دادن، اِعذار یعنی ختنه کردن پسر و بازگشت، یعنی این که مرد در بازگشت از سفرش ، برادران خود را دعوت کند.
۶- ممنوعیت‌هایی در میزبانی
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِنِّی لَا أُحِبُّ الْمُتَکَلِّفِینَ. (کافی ج۶ ص۲۷۶)
من اهل تکلّف را دوست ندارم. [تکلّف :خود را به زحمت انداختن و زیاده روی در پذیرایی]
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: الْمُؤْمِنُ لَا یَحْتَشِمُ مِنْ أَخِیهِ وَ لَا یُدْرَی أَیُّهُمَا أَعْجَبُ الَّذِی یُکَلِّفُ أَخَاهُ إِذَا دَخَلَ أَنْ یَتَکَلَّفَ لَهُ أَوِ الْمُتَکَلِّفُ لِأَخِیهِ. (کافی ج۶ ص ۲۷۶)
افراد با ایمان از برادر مؤمن خود رودرواسی ندارند، و من نمی‌دانم کدامیک از این دو عجیب تر است؟ کسی که به هنگام ورود بر برادر خود او را به تکلّف می‌افکند؟ و یا کسی که شخصاً به سراغ تکلّف برای میهمان می‌رود.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: أَنَّهُ دَعَاهُ رَجُلٌ فَقَالَ لَهُ عَلِیٌّ ع قَدْ أَجَبْتُکَ عَلَی أَنْ تَضْمَنَ لِی ثَلَاثَ خِصَالٍ قَالَ وَ مَا هِیَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ قَالَ : لَا تُدْخِلْ عَلَیَّ شَیْئاً مِنْ خَارِجٍ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنِّی شَیْئاً فِی الْبَیْتِ وَ لَا تُجْحِفْ بِالْعِیَالِ قَالَ: ذَاکَ لَکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَجَابَهُ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِب . (عیون أخبار الرضا علیه السلام ج۲ ص ۴۲)
مردی امیر المؤمنین علیه السلام را به میهمانی دعوت کرد . حضرت فرمود : می پذیرم، به شرط این که سه قول به من بدهی . عرض کرد : چه قولی، ای امیر المؤمنین؟ فرمود : از بیرون چیزی برای من تهیه نکنی ، آنچه درخانه داری ، از من دریغ نکنی و به زن و فرزندانت اجحاف نکنی. عرض کرد : قبول می کنم ای امیر المؤمنین . پس علی بن ابی طالب علیه السلام دعوت او را پذیرفتند.
۶-۱- ناقابل شمردن امکانات پذیرایی
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: حَقٌ عَلَی الْمَزُورِ أَنْ یُقَرِّبَ إِلَی أَخِیهِ مَا تَیَسَّرَ عِنْدَهُ وَ لَوْ لَمْ یَکُنْ إِلَّا جُرْعَهٌ مِنْ مَاءٍ فَمَنِ احْتَشَمَ أَنْ یُقَرِّبَ إِلَی أَخِیهِ مَا تَیَسَّرَ عِنْدَهُ لَمْ یَزَلْ فِی مَقْتِ اللَّهِ یَوْمَهُ وَ لَیْلَتَهُ . (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص ۲۳۹)
میزبان ، موظّف است با چیزی که به آسانی برایش فراهم می شود ، از برادرش پذیرایی کند، اگرچه بیش از جرعه آبی نباشد . پس، هر کس از این که برادرش را این گونه پذیرایی می کند شرمگین باشد ، روز و شبش ، پیوسته در خشم خداست ، و [سوی دیگر] کسی که آنچه را برادرش پیش او می نهد ، خوار و بی مقدار بشمارد، روز و شبش ، پیوسته مورد خشم خداست.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: (هُلْکٌ بِالْمَرْءِ) الْمُسْلِمِ أَنْ یَسْتَقِلَّ مَا عِنْدَهُ لِلضَّیْفِ. (وسائل الشیعه ج۲۴ ص ۲۷۶)
مایه هلاکت مرد مسلمان است که آنچه را در خانه دارد ، برای مهمان ، اندک و ناقابل بشمارد.
الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: یُهْلِکُ الْمَرْءَ الْمُسْلِمَ أَنْ یَسْتَقِلَ مَا عِنْدَهُ لِلضَّیْفِ. (کافی ج۶ ص ۲۷۶)
میزبانی که حاضریِ خانه را لایق مهمان نداند، در تباهی و سقوط (دینی) بسرمیبرد.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: کَفَی بِالْمَرْءِ إِثْماً أَنْ یَسْتَقِلَّ مَا یُقَرِّبُ إِلَی إِخْوَانِه. (وسائل الشیعه ج۲۴ ص ۲۷۷)
از برای انسان همین گناه بس که آنچه از غذا را نزد برادران دینیش میگذارد، آن را کم و ناچیز بداند.
۶-۲- کراهت درخواست کار از مهمان
عُبَیْدِ بْنِ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الْبَغْدَادِیِّ قَالَ: نَزَلَ بِأَبِی الْحَسَنِ الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَام ضَیْفٌ وَ کَانَ جَالِساً عِنْدَهُ یُحَدِّثُهُ فِی بَعْضِ اللَّیْلِ فَتَغَیَّرَ السِّرَاجُ فَمَدَّ الرَّجُلُ یَدَهُ لِیُصْلِحَهُ فَزَبَرَهُ أَبُو الْحَسَنِ علیه السلام ثُمَّ بَادَرَهُ بِنَفْسِهِ فَأَصْلَحَهُ . ثُمَّ قَالَ لَهُ : إِنَّا قَوْمٌ لَا نَسْتَخْدِمُ أَضْیَافَنَا . (کافی ج۶ ص ۲۸۳)
عبید بن ابی عبد اللّه بغدادی :مهمانی بر امام رضا علیه السلام وارد شد . امام ، تا پاسی از شب ، نزد او نشسته بود و با وی سخن می گفت که چراغ ، کم نور شد . مرد ، دستش را دراز کرد که آن را درست کند ؛ امّا امام رضا علیه السلام وی را از این کار ، باز داشت و خود ، به درست کردن چراغ پرداخت.
سپس به او فرمود : ما قومی هستیم که از مهمانانمان کار نمی کشیم.
۶-۳- روزه گرفتن بدون اجازه مهمان
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا دَخَلَ رَجُلٌ بَلْدَهً فَهُوَ ضَیْفٌ عَلَی مَنْ بِهَا مِنْ أَهْلِ دِینِهِ حَتَّی یَرْحَلَ عَنْهُمْ … وَ لَا یَنْبَغِی لَهُمْ أَنْ یَصُومُوا إِلَّا بِإِذْنِ الضَّیْفِ لِئَلَّا یَحْتَشِمَ فَیَشْتَهِیَ الطَّعَامَ فَیَتْرُکَهُ لَهُمْ.( وسائل الشیعه ج۱۰ ص ۵۲۸)
هر گاه مردی وارد شهری شد ، مهمان ساکنان آن شهر از همدینان خودش است تا زمانی که از پیش آنان برود … و برای آنان سزاوار نیست روزه بگیرند، مگر با اجازه مهمان . مبادا که مهمان از آنها خجالت بکشد و غذا بخواهد ؛ ولی به خاطر [رعایتِ حال] آنها از خوردن خودداری کند!
۶-۴- کمک کردن در رفتن به مهمان
عَبْدِ اللَّهِ السَّیَّارِیِّ: نَزَلَ بِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَی عَلَیْهِ السَّلَام أَضْیَافٌ فَلَمَّا أَرَادُوا الرَّحِیلَ قَعَّدَ عَنْهُمْ غِلْمَانَهُ فَقَالُوا لَهُ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَوْ أَمَرْتَ الْغِلْمَانَ فَأَعَانُونَا عَلَی رِحْلَتِنَا ؟ فَقَالَ لَهُمْ : أَمَّا وَ أَنْتُمْ تَرْحَلُونَ عَنَّا فَلَا. (وسائل الشیعه ج۱۱ ص ۴۵۶)
به نقل از ابو عبد اللّه سیّاری : مهمانانی بر امام کاظم علیه السلام وارد شدند. چون خواستند بروند، خدمتکاران امام ، کمکشان نکردند . آن گاه به امام گفتند : ای پسر پیامبر خدا ! ممکن است که به خدمتکاران بفرمایید در بستن بار ، به ما کمک کنند؟
امام کاظم علیه السلام فرمود: چون برای رفتن است، نه!
الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَام: … وَ مِنَ الْجَفَاءِ اسْتِخْدَامَ الضَّیْفِ فَإِذَا نَزَلَ بِکُمُ الضَّیْفُ فَأَعِینُوهُ ، وَ إِذَا ارْتَحَلَ فَلَا تُعِینُوهُ ؛ فَإِنَّهُ مِنَ النَّذَالَهِ وَ زَوِّدُوهُ وَ طَیِّبُوا زَادَهُ فَإِنَّهُ مِنَ السَّخَاءِ. (کافی ج۶ ص ۲۸۴)
به خدمت گرفتن مهمان از جفا و ستم است. مهمان را به هنگام ورود به خانه یاری کنید، ولی به هنگام رفتن به او کمک نکنید؛ زیرا این کار از فرومایگی است. به مهمان زاد و توشۀ پاکیزه دهید؛ زیرا این کار از سخاوت است.
۶-۵- پرهیز از خود نمایی در مهمان داری
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الْوَلِیمَهُ أَوَّلَ یَوْمٍ حَقٌّ وَ الثَّانِیَ مَعْرُوفٌ وَ مَا زَادَ رِیَاءٌ وَ سُمْعَهٌ. (کافی ج۵ ص ۳۶۸)
ولیمه دادنِ روز اوّل ، وظیفه است، روز دوم ، احسان، و بیشتر از آن ، خودنمایی و شهرت طلبی است.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: وَ مَنْ أَطْعَمَ طَعَاماً رِیَاءً وَ سُمْعَهً أَطْعَمَهُ اللَّهُ مِثْلَهُ مِنْ صَدِیدِ جَهَنَّمَ وَ جَعَلَ ذَلِکَ الطَّعَامَ نَاراً فِی بَطْنِهِ حَتَّی یَقْضِیَ بَیْنَ النَّاسِ. (وسائل الشیعه ج۲۴ ص ۳۱۲)
هر کس برای خودنمایی و شهرت طلبی اطعام کند، خداوند متعال به اندازه آن طعام از چرکابه دوزخ به او بخوراند و آن طعام را در شکمش آتش گرداند، تا زمانی که میان مردم داوری کند.
۷- آثار مهمان‌داری
أَبِی مُحَمَّدٍ الْوَابِشِیِّ : ذُکِرَ أَصْحَابُنَا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَلَیْهِ السَّلَام فَقُلْتُ مَا أَتَغَدَّی وَ لَا أَتَعَشَّی إِلَّا وَ مَعِی مِنْهُمُ الِاثْنَانِ وَ الثَّلَاثَهُ وَ أَقَلُّ وَ أَکْثَرُ فَقَالَ علیه السلام : فَضْلُهُمْ عَلَیْکَ أَعْظَمُ مِنْ فَضْلِکَ عَلَیْهِمْ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ وَ أَنَا أُطْعِمُهُمْ طَعَامِی وَ أُنْفِقُ عَلَیْهِمْ مِنْ مَالِی وَ أُخْدِمُهُمْ عِیَالِی فَقَالَ إِنَّهُمْ إِذَا دَخَلُوا عَلَیْکَ دَخَلُوا بِرِزْقٍ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَثِیرٍ وَ إِذَا خَرَجُوا خَرَجُوا بِالْمَغْفِرَهِ لَک . (بحار الأنوار ج۷۱ ص ۳۷۵)
ابو محمد وابشی: نزد امام صادق علیه السلام از یاران ما یاد شد . گفتم : من هیچ گاه چاشت و شام نمی خورم ، مگر این که دو سه نفر از آنان یا کمتر و بیشتر،بامن هستند .
امام صادق علیه السلام فرمود: فضیلت آنها بر تو، بیشتر از فضیلت تو بر آنهاست.
گفتم : قربانت گردم ! چگونه چنین است ، در حالی که من خوراکم را به آنها می خورانم، از مالم به آنها انفاق می کنم و عیالم را خدمت گزار آنها می سازم ؟ !
فرمود : (چون) آنها زمانی که بر تو وارد می شوند ، همراه روزیِ فراوانی از سوی خداوند عز و جل وارد می شوند و آن گاه که می روند ، تو آمرزیده شده ای.
۷-۱- ورود به بهشت
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الضَّیْفُ دَلِیلُ الْجَنَّهِ. (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص ۲۵۷)
مهمان راهنمای بهشت است.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ أَضَافَ مُؤْمِناً أَوْ خَفَّ لَهُ عَنْ شَیْءٍ مِنْ حَوَائِجِهِ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُخْدِمَهُ وَصِیفاً فِی الْجَنَّهِ. (عوالی اللئالی ج۱ ص ۳۷۵)
هرکس مؤمنی را مهمانی دهد ، یا بخشی از نیازهای او را بر آورده کند ، بر خداوند است که در بهشت ، برای او خدمت گزاری بگمارد.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یُحِبُ الضَّیْفَ إِلَّا وَ یَقُومُ مِنْ قَبْرِهِ وَ وَجْهُهُ کَالْقَمَرِ لَیْلَهَ الْبَدْرِ فَیَنْظُرُ أَهْلُ الْجَمْعِ فَیَقُولُونَ مَا هَذَا إِلَّا نَبِیٌّ مُرْسَلٌ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه فَیَقُولُ مَلَکٌ هَذَا مُؤْمِنٌ یُحِبُ الضَّیْفَ وَ یُکْرِمُ الضَّیْفَ وَ لَا سَبِیلَ لَهُ إِلَّا أَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّهَ. (بحار الأنوار ج۷۲ ص۴۶۱)
هر مؤمنی که مهمان را دوست بدارد بیرون می آید از قبرش در حالی که صـورتش مانند ماه می درخشد. همه نگاه می کنند و می گویند: این پیامبر است. اما مَلکی می گوید: این مؤمنی است که مهماندوست بوده و او را اکرام می کرده و راهی ندارد جز آن که به بهشت برود.
۷-۲- آمرزش گناهان
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَا مِنْ عَبْدٍ یَأْتِیهِ ضَیْفٌ فَنَظَرَ فِی وَجْهِهِ إِلَّا حُرِّمَتْ عَیْنُهُ عَلَی النَّارِ. (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص۲۵۸)
هیچ بنده ای نیست که مهمانی برایش بیاید و به صورت او [مهربانانه] بنگرد ، مگر آن که چشم او بر آتش حرام گردد.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِنَّ الضَّیْفَ إِذَا جَاءَ فَنَزَلَ بِالْقَوْمِ جَاءَ بِرِزْقِهِ مَعَهُ مِنَ السَّمَاءِ فَإِذَا أَکَلَ غَفَرَ اللَّهُ لَهُمْ بِنُزُولِهِ عَلَیْهِمْ. (کافی ج۶ ص ۲۸۴)
هرگاه مهمان وارد خانه گروهی شود، رزق و روزی خود را به همراه خود از آسمان می‌آورد و چون در خانۀ آنها غذا میل کند، خداوند آنها را به جهت این مهمان می‌آمرزد.
۷-۳- نزول خیر و برکات
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِنَّ الضَّیْفَ إِذَا جَاءَ بِرِزْقِهِ وَ إِذَا ارْتَحَلَ ارْتَحَلَ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَیْتِ. (مستدرک الوسائل ج۱۶ ص۲۵۸)
مهمان روزی خود را همراه خود می‌آورد، و وقتی که از خانه میزبان بیرون می رود، همه‌ی گناهان اهل خانه‌ی میزبان را با خود میبرد و بیرون میریزد.
الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَام:إِنَّمَا تَنْزِلُ الْمَعُونَهُ عَلَی الْقَوْمِ عَلَی قَدْرِ مَئُونَتِهِمْ وَ إِنَّ الضَّیْفَ لَیَنْزِلُ بِالْقَوْمِ فَیَنْزِلُ رِزْقُهُ مَعَهُ فِی حَجْرِهِ. (کافی ج۶ ص۲۸۴)
به راستی که درآمد هر قومی به اندازۀ روزی آنها نازل می‌شود و آن‌گاه که مهمانی به خانۀ تو وارد شود رزق و روزی خود را همراه بر دامنش نازل می‌شود.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَا مِنْ ضَیْفٍ حَلَّ بِقَوْمٍ إِلَّا وَ رِزْقُهُ فِی حَجْرِهِ. (کافی ج۶ ص۲۸۴)
هیچ مهمانی وارد خانه ای نمی‌شود، مگر آن که رزقش را به همراه خواهد آورد.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما تَحابُّوا … وقَرَوُا الضَّیفَ. ( عیون أخبار الرضا علیه السلام ج۲ ص۲۹)
امّت من همواره در خیر و خوبی اند تا زمانی که یکدیگر را دوست بدارند… و مهمان نواز باشند .
۸- نکوهش اکراه از مهمان‌داری
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: کُلُّ بَیْتٍ لَا یَدْخُلُ فِیهِ الضَّیْفُ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَائِکَهُ. (بحار الأنوار ج۷۲ ص۴۶۱)
هر خانه‌ای که در آن مهمان وارد نشود، فرشتگان (هم) در آن خانه وارد نمی‌شود.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: لا خَیرَ فیمَن لا یُضیفُ. (نهج الفصاحه ص۶۷۶)
در کسی که مهمان نوازی نمی کند، خیری نیست.
الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: بِئسَ القَومُ قَومٌ لا یُنزِلونَ الضَّیفَ. (نهج الفصاحه ص۳۷۲)
چه بدند مردمی که مهمان به خانه نمیآورند.
ثبت دیدگاه