آداب فرزندداری

 

چکیده

فرزند، زیر مجموعه خانواده است و اصلاح خانواده بستگی به رعایت آداب فرزندداری دارد.
در متون مقدس، دستورات لازم در این مورد وجود دارد که حقوق فرزند را مشخص می‌کند و دیگر اینکه فرزند صالح، باقیات و صالحات برای اولیای خود می باشد. والدین پس از مرگ هم از اعمال نیک فرزندشان بهره‌مند هستند.

 

1- جایگاه فرزند

اَللهُ تَعالی: الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ… (کهف/46)

مال و فرزندان، آرایش و زیور زندگی دنیا هستند، و …

 

اَللهُ تَعالی: يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تُلْهِكُمْ أَمْوالُكُمْ وَ لا أَوْلادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَأُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ‏. (منافقون/9)

ای كسانی كه ايمان آورده‌ايد، [زنهار] اموال شما و فرزندانتان، شما را از ياد خدا غافل نگرداند، و هر كس چنين كند، آنان خود زيانكارانند.

 

اَللهُ تَعالی: إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ اللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ. (تغابن/ 15)

دارایی‌ها و فرزندان‏تان فقط وسيله‌ی آزمايش شما هستند و خداست كه پاداش عظيم نزد اوست.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: ‏مَنْ مَاتَ بِلَا خَلَفٍ فَكَأَنْ لَمْ يَكُنْ فِي النَّاسِ وَ مَنْ مَاتَ وَ لَهُ خَلَفٌ فَكَأَنْ لَمْ يَمُتْ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 91)

هر کس فرزند نداشته باشد و بمیرد، گویی اصلاً در میان مردم نبوده است، و هر کس فرزند داشته باشد و بمیرد، گویی اصلاً نمرده است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ الْوَلَدُ لِلْوَالِدِ رَيْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قِسْماً وَ إِنَّ رَيْحَانَتَيَّ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ (عَلَيْهِمَا السَّلَام). (بحار الأنوار ج ‏101 ص 98)

 فرزند برای پدرش گل خوش بویی از جانب خداوند است، و گل‌های خوش بوی من حسن و حسین (علیهما السلام) هستند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏‏ الْوَلَدُ كَبِدُ الْمُؤْمِنِ‏ إِنْ مَاتَ قَبْلَهُ صَارَ شَفِيعاً لَهُ وَ إِنْ مَاتَ بَعْدُ يَسْتَغْفِرُ لَهُ فَيَغْفِرُ اللَّهُ لَهُ.  (عوالی اللئالي ج ‏1 ص 270)

فرزند، جگر گوشه‌ی مؤمن است. اگر پيش از او بميرد، شفيع مؤمن می‏‌گردد و اگر بعد از او بميرد، برای مؤمن استغفار می‏‌كند و خداوند مؤمن را می‌‏آمرزد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ وَ لَمَوْلُودٌ مِنْ‏ أُمَّتِي‏ أَحَبُ‏ إِلَيَ‏ مِمَّا طَلَعَتْ‏ عَلَيْهِ الشَّمْسُ. (علل الشرائع ج ‏2 ص 530)

 فرزندی از امّت، نزد من از هر آنچه خورشيد بر آن می‌‏تابد محبوب‏‌تر است.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: الْوَلَدُ فِتْنَةٌ. (كافی ج ‏6 ص 50)

فرزند مایه‌ی آزمايش (پدر و مادر) است.

 

2- فرزند صالح

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَيْحَانَةٌ مِنْ رَيَاحِينِ الْجَنَّةِ. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 90)

فرزند صالح (شایسته)، گُلی از گُل‌های بهشت است.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مِيرَاثُ اللَّهِ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَلَدٌ صَالِحٌ يَسْتَغْفِرُ لَهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 90)

میراث خداوند از بنده‌ی مؤمنش، فرزندی شایسته (صالح) است که برای او استغفار می کند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِيرَاثُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ وَلَدٌ يَعْبُدُهُ مِنْ بَعْدِهِ… (بحار الأنوار ج ‏101 ص 101)

 میراث خداوند عزیز و بلندمرتبه از بنده مؤمنش، فرزندی است که پس از آن مؤمن، خدا را بپرستد…

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ خَمْسَةٌ فِي قُبُورِهِمْ وَ ثَوَابُهُمْ يَجْرِي إِلَی دِيوَانِهِمْ مَنْ غَرَسَ نَخْلًا وَ مَنْ حَفَرَ بِئْراً وَ مَنْ بَنَی لِلَّهِ مَسْجِداً وَ مَنْ كَتَبَ مُصْحَفاً وَ مَنْ خَلَّفَ ابْناً صَالِحاً.  (بحار الأنوار ج ‏101 ص 97)

 پنج کَس در گور هم که باشند، پرونده ثوابشان باز است: کسی که نخلی بکارد، کسی که چاهی حفر کند، کسی که برای خدا مسجدی بسازد، کسی که قرآنی بنویسد و کسی که فرزندی صالح از خود برجای گذارد.

 

3- حقوق فرزند

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ ثَلَاثَةٌ يُحَسِّنُ اسْمَهُ وَ يُعَلِّمُهُ الْكِتَابَةَ وَ يُزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغَ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 92)

از حقوق فرزند بر پدرش سه چیز است: نام نیک بر او بگذارد، نوشتن به او بیاموزد، و وقتی بالغ شد برایش امکان ازدواج فراهم سازد.

 

اَلسّجادُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: وَ أَمَّا حَقُّ وَلَدِكَ فَتَعْلَمُ أَنَّهُ مِنْكَ وَ مُضَافٌ إِلَيْكَ فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا بِخَيْرِهِ وَ شَرِّهِ وَ أَنَّكَ مَسْئُولٌ عَمَّا وُلِّيتَهُ مِنْ‏ حُسْنِ‏ الْأَدَبِ‏ وَ الدَّلَالَةِ عَلَی رَبِّهِ وَ الْمَعُونَةِ لَهُ عَلَی طَاعَتِهِ فِيكَ وَ فِي نَفْسِهِ فَمُثَابٌ عَلَی ذَلِكَ وَ مُعَاقَبٌ فَاعْمَلْ فِي أَمْرِهِ عَمَلَ الْمُتَزَيِّنِ بِحُسْنِ أَثَرِهِ عَلَيْهِ فِي عَاجِلِ الدُّنْيَا الْمُعَذِّرِ إِلَی رَبِّهِ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ بِحُسْنِ الْقِيَامِ عَلَيْهِ وَ الْأَخْذِ لَهُ مِنْهُ… (بحار الأنوار ج ‏71 ص 15)

و امّا حق فرزندت این است که بدانی او در زندگی دنیا، از تو، و وابسته به تو است، و خیر و شرش با تو گره خورده است و تو مسئولیت سرپرستی او را در اموری مانند: حسن تربیت و راهنمایی او به خدای عزیز و بلندمرتبه و کمک او بر طاعت و فرمانبرداری خدا در مورد تو و در مورد خودش، به عهده داری، سپس در صورت انجام این مسئولیت، پاداش می‌بری و در صورت کوتاهی، کیفر می شوی. کار فرزندت را بسان کسی که در زندگی زودگذر به خوبی انجام می‌دهد، تو نیز انجام ده و از این طریق به خاطر حُسن تربیت نزد پروردگار معذور باشی…

 

3-1- نام گذاری فرزند در آداب فرزندداری

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ حَقِّ الْوَلَدِ عَلَی وَالِدِهِ ثَلَاثَةٌ يُحَسِّنُ اسْمَهُ وَ يُعَلِّمُهُ الْكِتَابَةَ وَ يُزَوِّجُهُ إِذَا بَلَغَ‏. (مكارم الأخلاق ص 253)

از حقوق فرزند بر پدرش سه چیز است: نام نیک بر او بگذارد، نوشتن به او بیاموزد، و وقتی بالغ شد برایش امکان ازدواج فراهم سازد.

 

النَّبِيّ صلی الله علیه و آلهِ :‏ مَنْ وُلِدَ لَهُ ثَلَاثُ بَنِينَ وَ لَمْ يُسَمِّ أَحَدَهُمْ مُحَمَّداً فَقَدْ جَفَانِي. (وسائل الشيعه ج‏21 ص 394)

هر كس صاحب سه پسرشود و يكی را به نام من ننامد، بر من جفا كرده است.

 

رِبْعِيِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ: قِيلَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) جُعِلْتُ‏ فِدَاكَ‏ إِنَّا نُسَمِّي‏ بِأَسْمَائِكُمْ‏ وَ أَسْمَاءِ آبَائِكُمْ فَيَنْفَعُنَا ذَلِكَ فَقَالَ إِي وَ اللَّهِ وَ هَلِ الدِّينُ إِلَّا الْحُبُّ قَالَ اللَّهُ‏ { إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي يُحْبِبْكُمُ اللَّهُ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ‏.}.  (آل عمران/31)  (بحار الأنوار ج ‏101 ص 130)

ربعی بن عبد اللّه : به امام صادق (عليه السلام) گفته شد: فدايت شوم! ما فرزندانمان را به نام شما و پدرانتان می‌ناميم . آيا اين كار ، برای ما سودی دارد ؟فرمود : آری ، به خدا سوگند! آيا دين ، چيزی جز دوستی است ؟ خداوند فرمود : اگر خدا را دوست می‌داريد ، از من پيروی كنيد تا خداوند، شما را دوست بدارد و گناهان شما را بيامرزد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ سَمُّوا أَوْلَادَكُمْ أَسْمَاءَ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَحْسَنُ الْأَسْمَاءِ عَبْدُاللَّهِ وَ عَبْدُالرَّحْمَنِ‏. (مکارم الاخلاق ص 255)

فرزندانتان را به نام‌های پیامبران بنامید، و بهترین نام‌ها عبدالله و عبدالرحمان است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ اسْتَحْسِنُوا أَسْمَاءَكُمْ فَإِنَّكُمْ تُدْعَوْنَ بِهَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ قُمْ يَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ إِلَی نُورِكَ وَ قُمْ يَا فُلَانَ بْنَ فُلَانٍ لَا نُورَ لَكَ. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 131)

نـام نيـكو انتخـاب كنـيد، زيرا كه در روز قيامت با آن اسم‌ها خوانده می‌شويد، (خطاب می‌شود) ای فـلانی، فرزند فـلانی بپـاخيز و به سوی نـور خـودت حـركت كن.

 

3-2- رفتار پدر و مادر با فرزند

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً أَعَانَ‏ وَلَدَهُ‏ عَلَی‏ بِرِّهِ‏ بِالْإِحْسَانِ‏ إِلَيْهِ وَ التَّأَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلِيمِهِ وَ تَأْدِيبِهِ. (مستدرك الوسائل ج ‏15 ص 169)

رحمت خداوند بر پدری که در راه نیکی و نیکوکاری به فرزند خود کمک کند، به او احسان کند، و چون کودکی، رفیق دوران کودکی وی باشد، او را عالم و مؤدب بار آورد.

 

4- تأکید بر فرزندآوری

اَللهُ تَعالی:  ثُمَّ رَدَدْنا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَ أَمْدَدْناكُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِينَ وَ جَعَلْناكُمْ أَكْثَرَ نَفِيراً. (اسراء/6)

بار ديگر شما را بر آنها غلبه داديم و به مال و فرزند مدد كرديم و بر شمارتان افزوديم.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تَزَوَّجُوا فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) كَثِيراً مَا كَانَ يَقُولُ: مَنْ كَانَ يُحِبُّ أَنْ يَتَّبِعَ سُنَّتِي فَلْيَتَزَوَّجْ فَإِنَّ مِنْ سُنَّتِيَ التَّزْوِيجَ وَ اطْلُبُوا الْوَلَدَ فَإِنِّي‏ أُكَاثِرُ بِكُمُ‏ الْأُمَمَ‏ غَداً. (بحار الأنوار ج ‏100 ص 218)

ازدواج کنید. زیرا پیامبر بارها فرمود: کسی که دوستدار پیروی از سنّت من است، باید ازدواج کند. همانا ازدواج جزو سنت من است و در طلب فرزند باشید، زیرا من در فردای قیامت به فزونی جمعیت شما بر امت‌ها تفاخر می‌کنم.

 

بَكْرُ بْنُ صَالِحٍ: كَتَبْتُ إِلَی أَبِي الْحَسَنِ الثَّانِي (عَلَيْهِ السَّلَام) إِنِّي اجْتَنَبْتُ طَلَبَ الْوَلَدِ مُنْذُ خَمْسِ سِنِينَ وَ ذَلِكَ أَنَّ أَهْلِي كَرِهَتْ ذَلِكَ وَ قَالَتْ: إِنَّهُ يَشْتَدُّ عَلَيَ‏ تَرْبِيَتُهُمْ‏ لِقِلَّةِ الشَّيْ‏ءِ فَمَا تَرَی فَكَتَبَ اطْلُبِ الْوَلَدَ فَإِنَّ اللَّهَ يَرْزُقُهُمْ‏. (بحار الأنوار  ج ‏101 ص 256)

برای امام رضا (عليه السلام) نوشتم: پنج سال است كه از بچّه دار شدن پرهيز دارم و اين به دليل عدم تمايل همسرم به فرزند دار شدن است. همسرم می‏‌گويد: به علّت تنگدستی و نداری رسيدگی و پرورش فرزندان برايم سخت و دشوار است. نظر شما چيست؟ حضرت در جواب برايم مرقوم فرمود: بچّه‌‏دار شو و در پی فرزند باش، خداوند آنان را روزی می‏‌دهد.

 

4-1- درخواست فرزند از خداوند و دعا و عبادات برای آن

اَللهُ تَعالی: لِلَّهِ مُلْكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ يَخْلُقُ ما يَشاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً وَ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ الذُّكُورَ أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً وَ يَجْعَلُ مَنْ يَشاءُ عَقِيماً إِنَّهُ عَلِيمٌ قَدِيرٌ. (شورا/50و49)

از آن خداست فرمانروايی آسمان‌ها و زمين. هر چه بخواهد می‌آفريند. به هر كه بخواهد دختر می‌بخشد و به هر كه بخواهد پسر می‌بخشد. يا هم پسر دهد و هم دختر. و هر كس را بخواهد عقيم می‌گرداند، زيرا او دانا و تواناست.

 

اَللهُ تَعالی: هُنالِكَ دَعا زَكَرِيَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعاءِ. (آل عمران/ 38)

آنجا بود كه زكريّا، (با مشاهده‌ی آن همه شايستگی در مريم) پروردگار خويش را خواند و گفت:پروردگارا! از سوی خود، فرزند پاكيزه‌‏ای (نيز) به من عطا فرما، كه تو شنونده دعا هستی.

 

اَللهُ تَعالی: وَ إِنِّي خِفْتُ الْمَوالِيَ مِنْ وَرائِي وَ كانَتِ امْرَأَتِي عاقِراً فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا يَرِثُنِي وَ يَرِثُ مِنْ آلِ يَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا يا زَكَرِيَّا إِنَّا نُبَشِّرُكَ بِغُلامٍ اسْمُهُ يَحْيی‏ لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَمِيًّا. (مریم/7-5)

و من [زكريّا] پس از خويشتن از بستگانم بيمناكم و زنم نازاست. پس از جانب خود ولیّ [و جانشينی‌] به من ببخش، كه ميراث بر من و ميراث بر خاندان يعقوب باشد و او را، ای پروردگار من، شايسته و پسنديده گردان. ای زكريّا، ما تو را به پسری به نام يحيی مژده می‌دهيم. که  پيش از اين كسی را همنام او نساخته‌ايم.

 

5- تعلیم و تربیت فرزند

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَكْرِمُوا أَوْلَادَكُمْ وَ أَحْسِنُوا آدَابَهُمْ يُغْفَرْ لَكُمْ‏. (مكارم الأخلاق ص 255)

به فرزندانتان احترام بگذارید و خوب تربیتشان کنید تا آمرزیده شوید.

 

عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ : نَهَی رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) عَنِ‏ الْأَدَبِ‏ عِنْدَ الْغَضَبِ‏. (بحار الأنوار ج ‏76 ص 102)

رسول خدا (صلی الله عليه و آله) از ادب كردن به هنگام خشم نهی كردند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ عَلِّمُوا أَوْلَادَكُمُ السِّبَاحَةَ وَ الرِّمَايَةَ. (وسائل الشيعه ج ‏17 ص 331)

به فرزندان‏تان شنا و تيراندازی بياموزيد.

 

رُوِيَ عَن رَسُولُ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)‏‏ أَنَّهُ نَظَرَ إِلَی بَعْضِ الْأَطْفَالِ فَقَالَ: وَيْلٌ‏ لِأَوْلَادِ آخِرِ الزَّمَانِ‏ مِنْ آبَائِهِمْ فَقِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مِنْ آبَائِهِمُ الْمُشْرِكِينَ فَقَالَ: لَا ، مِنْ آبَائِهِمُ الْمُؤْمِنِينَ لَا يُعَلِّمُونَهُمْ شَيْئاً مِنَ الْفَرَائِضِ وَ إِذَا تَعَلَّمُوا أَوْلَادُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُمْ بِعَرَضٍ يَسِيرٍ مِنَ الدُّنْيَا فَأَنَا مِنْهُمْ بَرِي‏ءٌ وَ هُمْ مِنِّي بِرَاءٌ. (جامع الأخبار ص 106)

از پيامبر (صلی الله عليه و آله) روايت شده كه حضرت به برخی از اطفال نگاه كرد و فرمود: وای بر فرزندان آخر الزمان از دست پدران‏شان! سؤال شد: ای رسول خدا! از دست پدران مشرك‏شان؟ حضرت فرمود: نه، از دستِ پدرانِ مؤمن‏شان، كه چيزی از واجبات را به آنان نمی‌‏آموزند، و هنگامی هم كه فرزندان‏شان بياموزند، پدران آنان را منع می‏‌كنند، و تنها به داشتن متاع كمی از دنيا از آنان راضی می‌شوند. من از اين پدران، و آنان از من بيزارند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنِينَ وَ وَزِيرٌ سَبْعَ سِنِينَ فَإِنْ رَضِيتَ خَلَائِقَهُ لِإِحْدَی وَ عِشْرِينَ وَ إِلَّا فَاضْرِبْ عَلَی جَنْبِهِ فَقَدْ أَعْذَرْتَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 95 )

فرزند تا هفت سال (از بدو تولد) حاکم است، و تا هفت سال (دوم) بنده (فرمانبردار) است، و هفت سال (از 14 سالگی تا 21 سالگی) وزیر و یار است. پس اگر در بیست و یک سالگی از اخلاقش راضی بودی که خوب، وگرنه به پهلویش بزن – او را رها کن – که در نزد خدا معذوری.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الصَّبِيُّ وَ الصَّبِيُّ وَ الصَّبِيَّةُ وَ الصَّبِيَّةُ وَ الصَّبِيُّ وَ الصَّبِيَّةُ يُفَرَّقُ بَيْنَهُمْ فِي الْمَضَاجِعِ لِعَشْرِ سِنِينَ‏. (مكارم الأخلاق ص 256)

دو پسر بچه، دو دختر بچه، یک پسر بچه و یک دختربچه، از ده سالگی باید محلّ خواب آنها از هم جدا شود.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: عَلِّمُوا صِبْيَانَكُمُ‏ الصَّلَاةَ وَ خُذُوهُمْ بِهَا إِذَا بَلَغُوا ثَمَانَ سِنِينَ‏. (بحار الأنوار ج ‏85 ص 131)

 نماز را به کودکانت یاد بدهید و زمانی که به هشت سالگی رسیدند آنها را به نماز وادارید.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: دَعْ ابْنَكَ يَلْعَبْ سَبْعَ سِنِينَ وَ يُؤَدَّبْ سَبْعاً وَ الْزَمْهُ نَفْسَكَ سَبْعَ سِنِينَ فَإِنْ أَفْلَحَ وَ إِلَّا فَإِنَّهُ مَنْ لَا خَيْرَ فِيهِ‏. (مكارم الأخلاق ص 255 )

تا هفت سال (از بدو تولد) پسرت را بگذار تا بازی کند، و تا هفت سال (دوم) باید ادب بیاموزد، و تا هفت سال (از 14 سالگی تا 21 سالگی) مدام او را ملازم و همراه خود دار، پس اگر رستگار شد [که بسیار خوب]، و اگر نشد، پس او از افراد بی خیر است.

 

بَعْضُهُمْ‏ شَكَوْتُ إِلَی أَبِي الْحَسَنِ مُوسَی (عَلَيْهِ السَّلَام) ابْناً لِي فَقَالَ: لَا تَضْرِبْهُ وَ اهْجُرْهُ وَ لَا تُطِلْ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 99)

نزد امام موسی کاظم (علیه السلام) از پسرم شکایت کردم. فرمود: او را کتک نزن، و از او دور شو و دوری را طولانی نکن.

 

6- تولد کودک و آداب آن

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: سَمَّی رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) لِسَبْعَةِ أَيَّامٍ وَ عَقَّ عَنْهُمَا لِسَبْعٍ وَ خَتَنَهُمَا لِسَبْعٍ وَ حَلَقَ رُءُوسَهُمَا لِسَبْعٍ وَ تَصَدَّقَ بِزِنَةِ شُعُورِهِمَا فِضَّةً. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 108)

رسول خدا صلی الله علیه و آله، حسن و حسین علیهما السلام را در روز هفتم ولادت نام گذاری کرد، و در روز هفتم برایشان عقیقه کرد، و در روز هفتم ختنه شان کرد، و در روز هفتم سرشان را تراشید و به اندازه وزن موی آنها نقره صدقه داد.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: حَنِّكُوا أَوْلَادَكُمْ بِتُرْبَةِ الْحُسَيْنِ فَإِنَّهُ أَمَانٌ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 115)

کام فرزندانتان را با تربت امام حسین علیه السلام برگیرید، زیرا آن تُربت، امن و امان است.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الْمَوْلُودُ إِذَا وُلِدَ يُؤَذَّنُ فِي أُذُنِهِ الْيُمْنَی وَ يُقَامُ فِي الْأَيْسَرِ. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 122 )

زمانی که نوزاد متولد شود، در گوش راستش اذان گویند و در گوش چپش اقامه خوانند.

 

6-1- پاداش مادر در آداب فرزندداری

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَيُّمَا امْرَأَةٍ رَفَعَتْ مِنْ بَيْتِ زَوْجِهَا شَيْئاً مِنْ مَوْضِعٍ إِلَی مَوْضِعٍ تُرِيدُ بِهِ صَلَاحاً نَظَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهَا وَ مَنْ نَظَرَ اللَّهُ إِلَيْهِ لَمْ يُعَذِّبْهُ فَقَالَتْ: أُمُّ سَلَمَةَ (رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا) ذَهَبَ الرِّجَالُ بِكُلِّ خَيْرٍ فَأَيُّ شَيْ‏ءٍ لِلنِّسَاءِ وَ الْمَسَاكِينِ فَقَالَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ): بَلَی إِذَا حَمَلَتِ الْمَرْأَةُ كَانَتْ بِمَنْزِلَةِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْمُجَاهِدِ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَإِذَا وَضَعَتْ كَانَ لَهَا مِنَ الْأَجْرِ مَا لَا تَدْرِي مَا هُوَ لِعِظَمِهِ فَإِذَا أَرْضَعَتْ كَانَ لَهَا بِكُلِّ مَصَّةٍ كَعِدْلِ عِتْقِ مُحَرَّرٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ فَإِذَا فَرَغَتْ مِنْ رَضَاعِهِ ضَرَبَ مَلَكٌ عَلَی جَنْبِهَا وَ قَالَ: اسْتَأْنِفِي الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَكِ‏. (أمالی صدوق ص 411)

هر زنی که به قصد صلاح در خانه شوهری چیزی را جابجا کند، خداوند به او نظر کند، و کسی که خداوند به او نظر کند، عذابش نخواهد کرد. پس امّ سلمه (رضی الله عنها) گفت: مردان همه خیرها را بُردند، پس برای زنان و مساکین (اهل منزل) چه می‌ماند؟ فرمود: آری، هرگاه زن باردار می‌شود، به منزله کسی است که روزها روزه است و شب‌ها به عبادت مشغول و با جان و مال خود در راه خدا جهاد می‌کند؛ و آنگاه که وضع حمل کند، نمی‌دانی چقدر اجر و ثواب دارد، بس که ثوابش زیاد است. و هرگاه شیر می‌دهد، به اِزای هر دفعه که کودک می­‌مکد، برابر با آزاد کردن بنده‌ای از فرزندان اسماعیل اَجر دارد؛ و چون از شیر دادن فارغ شد، فرشته‌ای به پهلویش می‌زند و می‌گوید: از نو به اعمالت بپرداز که [پاک و] آمرزیده شدی.

 

6-2- تبریک تولد کودک

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: هَنَّأَ رَجُلٌ رَجُلًا أَصَابَ ابْناً فَقَالَ: أُهَنِّئُكَ الْفَارِسَ فَقَالَ: لَهُ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ مَا أَعْلَمَكَ أَنْ يَكُونَ فَارِساً أَوْ رَاجِلًا فَقَالَ لَهُ: جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا أَقُولُ: قَالَ: تَقُولُ: شَكَرْتَ الْوَاهِبَ وَ بُورِكَ لَكَ فِي الْمَوْهُوبِ وَ بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ رُزِقْتَ بِرَّهُ‏. (مكارم الأخلاق ص 254)

مردی، دیگری را که صاحب پسری شده بود، تبریک و تهنیت داد و گفت: [مَقدم] سوارکار را به تو تبریک می‌گویم.حضرت امام حسن بن علی به او فرمود: از کجا می‌دانی که سوارکار است یا پیاده؟ گفت: فدایت شوم، پس چه بگویم؟ فرمود: بگو: [امیدوارم] خداوندی را که بخشنده این فرزند به تو است، شاکر باشی، این فرزند نیز بر تو مبارک باشد و به سنّ رشد و بلوغ برسد، و نیکی او روزی­‌ات گردد.

 

6-3- غذای کودک

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: اسْقُوا صِبْيَانَكُمُ السَّوِيقَ فِي صِغَرِهِمْ فَإِنَّ ذَلِكَ يُنْبِتُ اللَّحْمَ وَ يَشُدُّ الْعَظْمَ وَ مَنْ شَرِبَ السَّوِيقَ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً امْتَلَأَتْ كَتِفَاهُ قُوَّةً. (بحار الأنوار ج‏101 ص 105)

به کودکانتان در سنّ پایین سویق* بنوشانید، زیرا گوشت را می‌رویاند و استخوان را محکم می‌کند، و هر کس تا چهل روز هر صبح سویق بنوشد، دو کتفش پر از نیرو و قدرت گردد.

(*سویق به دانه‌ی حبوبات ، غلات و یا هسته‌ی میوه و در برخی موارد خود میوه‌ای می‌گویند که آن را تفت داده و سپس آسیاب می‌کنند.)

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَطْعِمُوا صِبْيَانَكُمُ الرُّمَّانَ فَإِنَّهُ أَسْرَعُ لِشَبَابِهِمْ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 105)

به فرزندانتان اَنار بدهید، زیرا انار [رشد آنها و رسیدن آنها به سنّ] جوانی را سریع‌تر می‌کند

 

6-4- نیکی به فرزند

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: بِرُّ الرَّجُلِ بِوَلَدِهِ بِرُّهُ بِوَالِدَيْهِ‏. (مكارم الأخلاق ص 253)

نیکی کردنِ انسان به فرزندش، مثل نیکی کردن به پدر و مادرش است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَی بِرِّهِ وَ هُوَ أَنْ يَعْفُوَ عَنْ سَيِّئَتِهِ وَ يَدْعُوَ لَهُ فِيمَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ اللَّهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 98 )

رحمت خدا بر کسی که فرزندش را بر نیکی یاری دهد، یعنی خطای او را ببخشد و پیش خود و خدا برایش دعا کند.

 

وَ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ): مَنْ أَبَرُّ قَالَ: وَالِدَيْكَ قَالَ: قَدْ مَضَيَا قَالَ: بَرَّ وُلْدَكَ‏.(بحار الأنوار ج ‏101 ص 98)

مردی از انصار به امام صادق (علیه السلام) گفت: به چه کسانی نیکی کنم؟ فرمود: پدر و مادرت! گفت: آنها درگذشته‌اند. فرمود: به فرزندانت نیکی کن.

 

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: بَرُّوا أَوْلَادَكُمْ‏ وَ أَحْسِنُوا إِلَيْهِمْ فَإِنَّهُمْ يَظُنُّونَ أَنَّكُمْ تَرْزُقُونَهُمْ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 77)

به فرزندان‏تان نيكی كنيد و به آنان احسان کنید، چون آنان گمان می‏‌كنند كه شما روزی‏شان را می‏‌دهيد.

 

6-5- رعایت برابری بین فرزندان

عَنِ النَّبِيِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)‏ اَنَّهُ نَظَرَ إِلَی رَجُلٍ لَهُ ابْنَانِ فَقَبَّلَ أَحَدَهُمَا وَ تَرَكَ الْآخَرَ فَقَالَ النَّبِيُّ ص فَهَلَّا آسَيْتَ بَيْنَهُمَا. (مكارم الأخلاق ص 251)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مردی نگاه کرد که دو پسر داشت، یکی را بوسید و دیگری را نبوسید؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او گفت: چرا بینشان مساوات نمی کنی؟!

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ اعْدِلُوا بَيْنَ أَوْلَادِكُمْ كَمَا تُحِبُّونَ أَنْ يَعْدِلُوا بَيْنَكُمْ فِي الْبِرِّ وَ اللُّطْفِ‏. (مكارم الأخلاق ص 252)

بین فرزندانتان به عدالت رفتار کنید، همان طور که دوست دارید آنها هم در نیکی و لطف با شما به عدالت رفتار کنند.

 

6-6- اهمیت فرزند دختر

اَللهُ تَعالی: وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثی‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ  يَتَواری‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلی‏ هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ أَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ‏. (نحل/59 و 58)

و هرگاه يكی از آن مشركان به دختر دارشدن بشارت داده شود، صورتش از غصّه سياه می‌‏شود، در حالی كه خشم خود را فرو می‏‌برد. به خاطر بشارت تلخی كه به او داده شده، از ميان مردم متواری می‌‏شود. (درمانده است كه) آيا اين دختر را همراه با ننگ و خفت نگاه دارد يا او را در خاك پنهان كند. بدانيد كه چه بد قضاوت می‏‌كنند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ الزَّوْجَةُ الصَّالِحَةُ وَ الْمَسْكَنُ الْوَاسِعُ وَ الْمَرْكَبُ الْهَنِي‏ءُ وَ الْوَلَدُ الصَّالِحُ وَ مِنْ يُمْنِ الْمَرْأَةِ أَنْ يَكُونَ بِكْرُهَا جَارِيَةً يَعْنِي أَوَّلَ وَلَدِهَا. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 98)

از نشانه‌های خوشبختی مرد مسلمان، همسر صالح، خانه وسیع، مرکَب راهوار و فرزند صالح است. و از یُمن و مبارکی زن این است که اولین فرزندش دختر باشد.

 

بُشِّرَ النَّبِي‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) بِابْنَةٍ فَنَظَرَ فِي وُجُوهِ أَصْحَابِهِ فَرَأَی الْكَرَاهَةَ فِيهِمْ فَقَالَ:‏ مَا لَكُمْ رَيْحَانَةٌ أَشَمُّهَا وَ رِزْقُهَا عَلَی اللَّهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 90)

پیامبر (صلی الله علیه و آله) را به دختری بشارت دادند؛ چون به چهره‌ی اصحابش نگریست، در آنها ناراحتی و کراهت دید؛ پس فرمود: شما را چه می‌شود؟ [این فرزند] گلی است که او را می بویم و رزقش را هم خدا می دهد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ نِعْمَ الْوَلَدُ الْبَنَاتُ الْمُخَدَّرَاتُ. (مكارم الأخلاق ص 251)

بهترین فرزندان، دختران محجوب هستند.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الْبَنَاتُ حَسَنَاتٌ وَ الْبَنُونَ نِعْمَةٌ فَالْحَسَنَاتُ يُثَابُ عَلَيْهَا وَ النِّعَمُ يُسْأَلُ عَنْهَا. (مكارم الأخلاق ص 251)

دختران حسنات هستند و پسران نعمت. برای حسنات ثواب می‌دهند و درباره نعمت‌ها سؤال می‌کنند.

 

6-7- نظافت کودک

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ اغْسِلُوا صِبْيَانَكُمْ مِنَ الْغَمَرِ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَشَمُّ الْغَمَرَ فَيَفْزَعُ الصَّبِيُّ فِي رُقَادِهِ وَ يَتَأَذَّی بِهِ الْكَاتِبَانِ‏. (مكارم الأخلاق ص 255)

کودکانتان را از چربی، کثافات و بوی بد بشویید، که شیطان آنها را می‌بوید، پس کودک در خواب ناآرامی می‌کند، و فرشتگان موکّلش از آن اذیت می‌شوند.

 

6-8- جنب و جوش کودک

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تُسْتَحَبُ‏ عَرَامَةُ الصَّبِيِ‏ فِي صِغَرِهِ لِيَكُونَ حَلِيماً فِي كِبَرِهِ ثُمَّ قَالَ: مَا يَنْبَغِي أَنْ يَكُونَ إِلَّا هَكَذَا. (كافی ج ‏6 ص 51)

خوب است بچّه در كوچكی‌‏اش تند و تيز باشد تا در بزرگسالی بردبار گردد.

 

6-9- بازی با کودک

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ كَانَ‏ عِنْدَهُ‏ صَبِيٌ‏ فَلْيَتَصَابَ لَهُ. (وسائل الشيعه ج ‏21 ص 486)

هر كس كه نزد او بچّه‌‏ای است بايد كه برای او بچّگی كند.

 

ابْنُ حَمَّادٍ عَنْ أَبِيهِ‏ أَنَّ النَّبِيَّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) بَرَّكَ‏ لِلْحَسَنِ‏ وَ الْحُسَيْنِ‏ فَحَمَلَهُمَا وَ خَالَفَ بَيْنَ أَيْدِيهِمَا وَ أَرْجُلِهِمَا وَ قَالَ نِعْمَ الْجَمَلُ جَمَلُكُمَا. (بحار الأنوار ج ‏43 ص 285)

پيامبر (صلی الله عليه و آله) برای امام حسن و امام حسين (علیهما السلام) روی زمين خوابيد و آن دو را سوار كرد، دو دست و دو پای آن بر عكس يكديگر قرار گرفت (بچّه‏‌ها روبروی هم بر دوش پيامبر قرار گرفتند) و حضرت فرمود: شتر شما چه شتر خوبی است.

 

6-10- وفا به وعده

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَحِبُّوا الصِّبْيَانَ وَ ارْحَمُوهُمْ فَإِذَا وَعَدْتُمُوهُمْ فَفُوا لَهُمْ فَإِنَّهُمْ لَا يَرَوْنَ إِلَّا أَنَّكُمْ تَرْزُقُونَهُمْ‏. (مكارم الأخلاق ص251)

کودکان را دوست بدارید و بر آنها رحم کنید و هرگاه به آنها وعده‌ای می‌دهید به آن وفا کنید، زیرا آنها اعتقاد دارند که شما روزی دهنده‌شان هستید.

 

7- محبت به فرزند و اثر آن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِذَا نَظَرَ الْوَالِدُ إِلَی وَلَدِهِ فَسَرَّهُ‏ كَانَ‏ لِلْوَالِدِ عِتْقُ‏ نَسَمَةٍ قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ إِنْ نَظَرَ سِتِّينَ وَ ثَلَاثَمِائَةِ نَظْرَةٍ قَالَ اللَّهُ أَكْبَرُ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 80)

هرگاه پدر به فرزندش نگاه کند و شادش گرداند، ثواب آزاد کردن بنده‌ای را می­‌برد. گفتند: ای رسول خدا! حتی اگر سیصد و شصت بار نگاه کند؟ فرمود: خداوند بزرگ­‌تر و پاک‌­تر است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ نَظَرُ الْوَالِدِ إِلَی وَلَدِهِ حُبّاً لَهُ عِبَادَةٌ. (مستدرك الوسائل ج ‏15 ص 170)

نگاه کردن فرزند به پدر و مادرش از روی محبت، عبادت محسوب می‌شود.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيَرْحَمُ الرَّجُلَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 91)

خداوند به خاطر شدّت رغبت انسان به فرزندش، بر او رحم می‌کند.

 

8- بوسیدن فرزند

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَكْثِرُوا مِنْ قُبْلَةِ أَوْلَادِكُمْ فَإِنَّ لَكُمْ بِكُلِّ قُبْلَةٍ دَرَجَةً فِي الْجَنَّةِ مَا بَيْنَ كُلِّ دَرَجَةٍ خَمْسُمِائَةِ عَامٍ. (مكارم الأخلاق ص 253)

فرزندانتان را زیاد ببوسید، زیرا با هر بوسه‌ای یک درجه در بهشت خواهید داشت که فاصله هر درجه پانصد سال است.

 

وَ قِيلَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) كَانَ‏ يُقَبِّلُ‏ الْحَسَنَ‏ بْنَ‏ عَلِيٍ‏ (عَلَيْهِما السَّلَامُ) فَقَالَ الْأَقْرَعُ بْنُ حَابِسٍ إِنَّ لِي عَشَرَةً مِنَ الْوَلَدِ مَا قَبَّلْتُ أَحَداً مِنْهُمْ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) مَنْ لَا يَرْحَمْ لَا يُرْحَمْ. (روضة الواعظين ج ‏2 ص 369)

گفته شده است رسول خدا (صلی الله عليه و آله) امام حسن (عليه السلام) را می‏‌بوسيد. اقرع ابن حابس گويد: من ده فرزند دارم كه احدی از آنان را نبوسيده‏‌ام! رسول خدا (صلی الله عليه و آله) فرمود: هركس كه رحم نكند به او رحم نمی‌شود.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ قَبَّلَ وَلَدَهُ كَانَ لَهُ حَسَنَةٌ وَ مَنْ فَرَّحَهُ فَرَّحَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ مَنْ عَلَّمَهُ الْقُرْآنَ دُعِيَ الْأَبَوَانِ فَكُسِيَا حُلَّتَيْنِ يُضِي‏ءُ مِنْ نُورِهِمَا وُجُوهُ أَهْلِ الْجَنَّةِ. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 99)

کسی که فرزندش را ببوسد حسنه‌ای دارد، و کسی که فرزندش را خوشحال کند، خداوند روز قیامت خوشحالش گرداند، و کسی که به فرزندش قرآن بیاموزد، پدر و مادر آن فرزند فراخوانده شوند و دو لِباس به آنها پوشانده شود که از نور آنها چهره‌ی اهل بهشت روشن گردد.

 

9- هدیه به فرزندان و ترتیب آن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَرَی تُحْفَةً فَحَمَلَهَا إِلَی عِيَالِهِ كَانَ كَحَامِلِ صَدَقَةٍ إِلَی قَوْمٍ مَحَاوِيجَ وَ لْيَبْدَأْ بِالْإِنَاثِ قَبْلَ الذُّكُورِ فَإِنَّهُ مَنْ فَرَّحَ ابْنَةً فَكَأَنَّمَا أَعْتَقَ رَقَبَةً مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ وَ مَنْ أَقَرَّ بِعَيْنِ ابْنٍ فَكَأَنَّمَا بَكَی مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ مَنْ بَكَی مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ أَدْخَلَهُ جَنَّاتِ النَّعِيمِ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 94 )

هر که از بازار تُحفِه ای بخَرَد و برای خانواده اش ببَرَد، چنان است که برای نیازمندان صدقه بُرده است، و تحفه را پیش از فرزندان ذکور، اول به دختران بدهد؛ زیرا هر کس دخترش را خوشحال کند، چنان است که برده‌ای از خاندان اسماعیل آزاد کرده، و هر که پسرش را شاد سازد، چنان است که از خوف خدا گریسته، و هر که از خشیت و خوف خدا بگرید، خداوند، او را به بهشتِ پرنعمت خود درآورد.

 

10- شباهت فرزند به پدر

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مِنْ سَعَادَةِ الرَّجُلِ أَنْ يَكُونَ الْوَلَدُ يُعْرَفُ بِشِبْهِهِ وَ خُلُقِهِ وَ خَلْقِهِ وَ شَمَائِلِهِ‏. (مكارم الأخلاق ص 255)

از سعادت انسان این است که فرزندش به شباهت، اخلاق، وضع ظاهری بدن و چهره او شناخته شود.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی إِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْلُقَ خَلْقاً جَمَعَ كُلَّ صُورَةٍ بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَبِيهِ إِلَی آدَمَ ثُمَّ خَلَقَهُ عَلَی صُورَةِ أَحَدِهِمْ فَلَا يَقُولَنَّ أَحَدٌ هَذَا لَا يُشْبِهُنِي وَ لَا يُشْبِهُ شَيْئاً مِنْ آبَائِي‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 103)

هرگاه خداوند بخواهد کسی را بیافریند، تمام صورت‌هایی که بین او و آدم (علیه السلام) است را جمع می‌کند، بعد او را بر صورت یکی از آنها می‌آفریند، پس هیچ کس در مورد فرزندش نگوید که این شبیه من و هیچ کدام از آباء و اجداد من نیست.

 

11- مُقَدَّمْ داشتن پدر بر فرزند

وَ سَأَلَ رَجُلٌ النَّبِيَّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ مَا لَنَا نَجِدُ بِأَوْلَادِنَا مَا لَا يَجِدُونَ بِنَا قَالَ لِأَنَّهُمْ مِنْكُمْ وَ لَسْتُمْ مِنْهُمْ‏. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 93)

مردی از پیامبر (صلی الله علیه و آله) پرسید: چرا نسبت به فرزندانمان احساسی را داریم که آنها نسبت به ما ندارند؟ فرمود: زیرا آنها از شما هستند، و شما از ایشان نیستید.

 

12- نیکی فرزند به پدر و مادر

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏‏ نَظَرُ الْوَلَدِ إِلَی‏ وَالِدَيْهِ‏ حُبّاً لَهُمَا عِبَادَةٌ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 84)

نگاه فرزند از روی محبّت به پدر و مادرش، عبادت است.

 

‏الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِنَّمَا سُمُّوا الْأَبْرَارَ لِأَنَّهُمْ بَرُّوا الْآبَاءَ وَ الْأَبْنَاءَ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 77‏)

همانا (مؤمنان) ابرار ناميده شدند، چون به پدران و فرزندان نيكی كرده‏‌اند.

 

13- مراقبت از عاق شدن توسط فرزند

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَام:يَلْزَمُ الْوَالِدَيْنِ مِنْ عُقُوقِ الْوَلَدِ مَا يَلْزَمُ الْوَلَدَ لَهُمَا مِنَ الْعُقُوقِ‏. (مكارم الأخلاق ص 253)

همان عقوقی که از ناحیه‌ی پدر و مادر فرزند را می‌گیرد، از ناحیه فرزند نیز بر پدر و مادر ثابت می‌باشد.

توصیح آنکه: عقوق در لغت به معنی بریدن و در روایات از گناهان کبیره معرفی شده، و در مصادیق، از لشکریان جهل، یعنی بدی به والدین و یا نادیده گرفتن حقوقی که پدر و مادر بر گردن فرزندان دارند.

 

14- دعا برای فرزند

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: كَانَ أَبِي علیه السلام يَقُولُ‏ خَمْسُ دَعَوَاتٍ لَا يُحْجَبْنَ عَنِ الرَّبِّ تَبَارَكَ وَ تَعَالَی دَعْوَةُ الْإِمَامِ الْمُقْسِطِ وَ دَعْوَةُ الْمَظْلُومِ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَأَنْتَصِفَنَّ لَكَ وَ لَوْ بَعْدَ حِينٍ وَ دَعْوَةُ الْوَلَدِ الصَّالِحِ‏ لِوَالِدِهِ وَ دَعْوَةُ الْوَالِدِ الصَّالِحِ لِوَلَدِهِ وَ دَعْوَةُ الْمُؤْمِنِ لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ فَيَقُولُ وَ لَكَ مِثْلُهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏90 ص 358)

پدرم می‌فرمود: پنج دعاست که از پروردگار بزرگ و برتر محجوب نماند: دعای امام عادل، دعای مظلوم، که خداوند عزیز و بلندمرتبه به وی می‌فرماید: قسم به عزّت و جلالم که حق تو را خواهم گرفت، گرچه بعد از مدت‌ها باشد، و دعای فرزندِ صالح برای پدر و مادر و دعای پدر صالح در حق فرزندش، و دعایی که مؤمنی در غیاب مؤمنی برای او می‌کند. که خداوند می‌فرماید: ای دعاکننده! همین دعا برای تو نیز خواهد بود.

 

15- پرهیز از نفرین به فرزند

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَيُّمَا رَجُلٍ دَعَا عَلَی وُلْدِهِ أَوْرَثَهُ الْفَقْرَ. (بحار الأنوار ج ‏101 ص 99)

هر مردی که فرزندانش را نفرین کند، به فقر گرفتار آید.