فهرست مطالب
آداب فتوّت و جوانمردی
چکیده
فتوّت و جوانمردی از صفات پسندیده است که بر اساس آن مردم نسبت به یکدیگر خیرخواهی می‌کنند و با رعایت آداب فتوت و جوانمردی، شخصیت انسانی خود را بروز می دهند و سعی می‌کنند که از کارهای ناپسند عمومی خودداری کنند و این رفتار به انسان کمک می‌کند که در مسیر انجام واجبات و ترک محرّمات گام بردارد.
۱- معنی و مفهوم فتوّت و مروّت
فتوّت: از کلمه فَتیٰ مشتق شده است به معنی ایمان، سخاوت و کرامت است. و در سوره کهف آیه ۱۰ از آن رو به اصحاب کهف، فتیٰ گفته است که دارای ایمان بودند با اینکه سن آنها پیر بود.(بنگرید: به مجمع البحرین)
و در فارسی به معنای جوانمردی هم می گویند. (منتهی الارب)
مروّت: یعنی انجام کارهای خیر، کمک به دیگران و دور نگهداشتن خود از کارهای پست، که آدمی را فرومایه جلوه می‌دهد، مثل غذا خوردن در کوچه، یا لباس نامناسب پوشیدن. (بنگرید: به مجمع البحرین)
در لغتنامه دهخدا در معنی مروّت آمده است: مردی . مردانگی . جوانمردی .بزرگواری . انصاف . عیاری . رجولیت . فتوت
مروت نپاید اگر چیز نیست
همان جاه نزد کسش نیز نیست . (فردوسی )
۲- تفسیر مروّت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُرُوءَهُ بَثُّ الْمَعْرُوفِ وَ قِرَى الضُّیُوفِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۸)
مروّت آدمی، پراکنده کردن احسان (کارهای خوب) است و مهمانى کردن مهمانان.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثٌ هُنَّ جِمَاعُ الْمُرُوءَهِ عَطَاءٌ مِنْ غَیْرِ مَسْأَلَهٍ وَ وَفَاءٌ مِنْ غَیْرِ عَهْدٍ وَ جُودٌ مَعَ إِقْلَالٍ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۹)
مروّت آدمی، در سه چیز جمع است: بخشش بدون تقاضا، وفاداری بدون عهد و پیمان و بخشش و سخاوت با وجود تنگدستی.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثٌ هُنَّ الْمُرُوءَهُ جُودٌ مَعَ قِلَّهٍ وَ احْتِمَالٌ مِنْ غَیْرِ مَذَلَّهٍ وَ تَعَفُّفٌ عَنِ الْمَسْأَلَه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۹)
سه چیز است که عین مروّت است: بخشش در حال تنگدستی، تحمل و صبوری بدون آن که انسان زیر بار ذلّت برود و خودداری از خواهش و درخواست.
۳- اهمیت فتوّت و مروّت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُرُوَّهُ اسْمٌ جَامِعٌ لِسَائِرِ الْفَضَائِلِ وَ الْمَحَاسِنِ. (عیون الحکم ص۶۷)
فتوّت، نامی است جامع برای همه‌ی فضیلت‌ها و خوبی‌ها.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ أَفْضَلِ الدِّینِ الْمُرُوَّهُ وَ لَا خَیْرَ فِی دِینٍ لَا مُرُوَّهَ فِیهِ. (عیون الحکم ص ۴۷۳)
مروّت و جوانمردی، از فضیلت‌های برترِ هر دین و آیینی است و هر آیینی که مروّت ندارد، خیری در آن نیست. (لازمه خیر در دین را جوانمردی می‌داند.)
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا تَزَیَّنَ الْإِنْسَانُ بِزِینَهٍ أَجْمَلَ مِنَ الْفُتُوَّهِ. (غرر الحکم ص ۶۹۵ )
آرایش نیافته انسان به زینتى، زیباتر از جوانمردى.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِیزَهُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ وَ جَمَالُهُ مُرُوَّتُهُ. (غرر الحکم ص۷۰۴)
امتیاز آدمی به عقل اوست و زیبایی او به مروّتش است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا حَمَلَ الرَّجُلُ حِمْلًا أَثْقَلَ مِنَ الْمُرُوَّهِ. (غرر الحکم ص ۶۹۵)
آدمی، باری به سنگینی مروّت بر دوش نکشیده است.
۴- عوامل مروّت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مُرُوَّهُ الرَّجُلِ عَلَى قَدْرِ عَقْلِهِ. (غرر الحکم ص ۷۰۵)
مروّت هر کس، به قدر و اندازه‌ی عقل و اندیشه اوست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَحْسَنُ الْمُرُوَّهِ حِفْظُ الْوُدِّ. (غرر الحکم ص ۱۹۲)
بهترین جوانمردی، حفظ و تداوم دوستی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أفْضَلُ الْأدَبِ حِفْظُ الْمُرُوَّهِ. (غرر الحکم ص ۱۹۲)
باارزش‌ترین ادب، حفظ جوانمردی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَمْ یَتَّصِفْ بِالْمُرُوَّهِ مَنْ لَمْ یَرْعَ ذِمَّهَ أَوْلِیَائِهِ وَ یُنْصِفْ أَعْدَاءَه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۹)
از صفت مردانگی به دور است کسی که پیمان با دوستان خود را رعایت نکند و با دشمنانش انصاف نداشته باشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا أَدَبَ لِمَنْ لَا عَقْلَ لَهُ وَ لَا مُرُوَّهَ لِمَنْ لَا هِمَّهَ لَه … (بحار الانوار ج ۷۵ ص ۱۱۱)
ادب نیست هر کسى را که او را عقل نیست، و مروت نیست کسى را که او را همت نیست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَى قَدْرِ شَرَفِ النَّفْسِ تَکُونُ الْمُرُوءَه. (غرر الحکم ص ۴۵۱)
مروّت و مردانگى، به‌اندازه‌ی شرافت نفْس (بزرگوارى) بستگى دارد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: خَصْلَتَانِ فِیهِمَا جِمَاعُ الْمُرُوَّهِ: اجْتِنَابُ الرَّجُلِ مَا یَشِینُهُ، وَ اکْتِسَابُهُ مَا یَزِینُهُ. (غرر الحکم ص۳۶۴)
دو خوى است که در خصلت مروّت و جوانمردی جمع است، دورى گزیدن مرد از آنچه او را، عیبناک گرداند و کسب کردن آنچه را که او را، زینت دهد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُرُوءَهُ اجْتِنَابُ الدَّنِیَّهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۸)
مروّت وجوانمردی، دورى گزیدن از خصلت‌ها و کردارهاى پست است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ تَمَامِ الْمُرُوَّهِ التَّنَزُّهُ عَنِ الدَّنِیَّهِ. (غرر الحکم ص ۶۷۹)
از تمامى مروّت و جوانمردی، پاکیزگى جستن از خوی‌هاى پستِ خسیس است.
۵- آثار مروّت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُرُوَّهُ تَحُثُ عَلَى الْمَکَارِمِ.(غررالحکم ص ۶۹)
مروّت، آدمی را به صفات عالی بر می‌انگیزاند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَشْرَفُ الْمُرُوءَهِ مِلْکُ الْغَضَبِ وَ إِمَاتَهُ الشَّهْوَه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۸)
برترین مروّت و مردانگی، مالک شدن خشم است و میرانیدن خواهش است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْعِفَّهُ أصْلُ الْفُتُوَّهِ. (عیون الحکم ص ۳۳)
پاکدامنی اساس جوانمردی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَصْلُ الْمُرُوءَهِ الْحَیَاءُ وَ ثَمَرَتُهَا الْعِفَّهُ. ( تصنیف غررالحکم ص ۲۵۸)
اساس جوانمردی، شرم وحیا و ثمره‌ی آن پاکدامنی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ صَبَرَ عَلَى شَهْوَتِهِ تَنَاهَى فِی الْمُرُوَّهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۹)
هر که در برابر شهوت و خواهش خویش پایدارى بورزد، مردانگى را به نهایت رساند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَعَ الثَّرْوَهِ تَظْهَرُ الْمُرُوَّهُ. (غرر الحکم ص ۷۰۳)
جوانمردی، هنگام دارایی آشکار می‌شود.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَى قَدْرِ الْمُرُوَّهِ تَکُونُ السَّخَاوَهُ. (غرر الحکم ص۴۵۱)
به اندازه مروّت و جوانمردی، سخاوت می‌باشد.
۶- نشانه‌های مروّت
۶-۱- راستگویی
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا مُرُوَّهَ لِکَذُوبٍ وَ لَا رَاحَهَ لِحَسُودٍ. (بحار الانوار ج ۷۰ ص ۲۵۶)
دروغگو مردانگى ندارد، و حسود آسایش ندارد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِلَاکُ الْمُرُوَّهِ صِدْقُ اللِّسَانِ وَ بَذْلُ الْإِحْسَانِ.(غرر الحکم ص ۸۲۴)
ملاک مروّت، راستگویی و نیکوکاری است.
۶-۲- آبروداری و پنهان داشتن فقر و بیماری
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَلْمُرُوهُ اِجتِنابُ الرَّجلِ ما یَشینُهُ وَ اکْتِسابُهُ ما یَزینُهُ. (غرر الحکم ص۳۶۴)
مروّت عبارت است از پرهیز از آنچه که آدمی را زشت می کند و به دست آوردن آنچه که آدمی را زینت می‌دهد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِخْفَاءُ الْفَاقَهِ وَ الْأَمْرَاضِ مِنَ الْمُرُوءَه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۸)
پنهان داشتن پریشانى و امراض از مردى و مروّت است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَفْضَلُ الْمُرُوءَهِ اسْتِبْقَاءُ الرَّجُلِ مَاءَ وَجْهِه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۸)
برترین مروّت و مردانگى، آنست که مرد آبرویش را نگهدارد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَیْسَ لِمَلُولٍ مُرُوَّه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۹)
شخص اندوهگین، مروّت و جوانمردی ندارد.
۶-۳- وفای به عهد
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بِالصِّدْقِ وَ الْوَفَاءِ تَکْمُلُ الْمُرُوَّهُ لِأَهْلِهَا. (غرر الحکم ص۳۰۳)
با راستی و وفای به عهد، مروّت و جوانمردی انسان کامل می‌گردد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِن تَمامِ الْمُرُوَّهُ إِنْجَازُ الْوَعْدِ. (غرر الحکم ص۸۲۳)
از کامل بودن مروّت، عمل کردن به وعده است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حَسْبُ الْمَرْءِ مِنْ کَمَالِ الْمُرُوَّهِ تَرْکُهُ مَا لَا یَجْمُلُ بِه… وَ مِنْ عَقْلِهِ إِنْصَافُهُ مِنْ نَفْسِه … (بحار الانوار ج ۷۵ ص ۸۰)
گوهر مرد از کمال جوانمردیش، آن است که آنچه وی را نیکو نمی‌گرداند، ترک کند… و از عقل و خردمندیش، آن است که از خویشتن انصاف به خرج دهد.
۶-۴- خوشرویی و حُسن اخلاق
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَوَّلُ الْفُتُوَّهِ الْبِشْرُ وَ آخِرُهَا اسْتِدَامَهُ الْبِرِّ. (تصنیف غرر الحکم ج ۲۵۸)
ابتدای جوانمردی خوشرویی و پایان آن ادامه داشتن نیکی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَوَّلُ الْمُرُوَّهِ طَلَاقَهُ الْوَجْهِ وَ آخِرُهَا التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ. (غرر الحکم ص ۲۱۱)
آغاز مروّت و مردانگی، گشاده رویی و پایان آن، دوستی با مردم است.
۶-۵- فرمانبرداری خداوند و تقوا
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَوَّلُ الْمُرُوَّهِ طَاعَهُ اللَّهِ وَ آخِرُهَا التَّنَزُّهُ عَنِ الدَّنَایَا. (غرر الحکم ص ۲۰۵ )
ابتدای مروّت طاعت خداوند و نهایت آن دوری از زشتی‌هاست.
۶-۶- صله رحم
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ أَفْضَلِ الْمُرُوَّهِ صِلَهُ الرَّحِمِ. (غرر الحکم ص ۸۲۲ )
از برترین جوانمردی ها، صله رحم است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْوَفَاءُ حِفْظُ الذِّمَامِ وَ الْمُرُوءَهُ تَعَهُّدُ ذَوِی الْأَرْحَام. (غرر الحکم ص ۱۲۲)
وفاداری، نگهدارىِ حرمت مردم است و مروت و مردانگى، بعهده گرفتن تعهدات خویشاوندان است.
۶-۷- عدل و احسان در آداب فتوّت و جوانمردی
خَرَجَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ)عَلَى أَصْحَابِهِ وَ هُمْ یَتَذَاکَرُونَ الْمُرُوءَهَ- فَقَالَ أَیْنَ أَنْتُمْ مِنْ کِتَابِ اللَّهِ- قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ فِی أَیِّ مَوْضِعٍ فَقَالَ فِی قَوْلِهِ {إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ}(نحل/۹۰) فَالْعَدْلُ الْإِنْصَافُ وَ الْإِحْسَانُ التَّفَضُّلُ. (وسائل الشیعه ج ۱۱ ص ۴۳۴)
امیرالمؤمنین علیه السلام نزد اصحاب خود رفتند و آنها مشغول به صحبت در مورد مروّت و جوانمردی بودند. حضرت پرسیدند: شما در کجا بسر می برید؟ مگر کتاب خدا را ندیده اید؟ اصحاب پرسیدند: ای امیرالمؤمنین، در کجای کتاب خدا؟ گفتند در قول خداوند: {خدا به عدل و احسان و بخشش فرمان مى‌دهد.} همانا عدل، انصاف است و احسان، تفضل است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَشْرَفُ الْمُرُوءَهِ حُسْنُ الْأُخُوَّه. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۸)
برترین مروّت و مردانگی، نیکویى کردن به برادران است.
۶-۸- رعایت شرم و حیا
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یُسْتَدَلُ عَلَى الْمُرُوَّهِ بِکَثْرَهِ الْحَیَاءِ وَ بَذْلِ النَّدَى وَ کَفِ الْأَذَى.(غرر الحکم ص ۸۲۴)
از نشانه‌های مروّت و فتوّت آدمی، کثرت شرم و حیا، و بذل احسان و عطا، و بازداشتن آزار و اذیت است.
امیرالمؤمنین علیه السلام: ثَلَاثٌ فِیهِنَ الْمُرُوءَهُ غَضُّ الطَّرْفِ وَ غَضُّ الصَّوْتِ وَ مَشْیُ الْقَصْد. (غرر الحکم ص ۳۳۰)
مردانگی در سه چیز است: پایین انداختن نگاه، پایین آوردن صدا و راه رفتن با اعتدال.
۶-۹- زینت بخشی در آداب فتوّت و جوانمردی
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُرُوَّهُ الْقَنَاعَهُ وَ التَّجَمُّلُ [التَّحَمُّلُ]. (تصنیف غررالحکم ج ۳۹۱)
مروّت و مردى، قناعت کردن و زینت دادن خود به آن است.
۶-۱۰- دوری از ریا و تزویر
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جماعُ أَلْمرُوَّهِ، أَن لا تعْمَلَ فِی السِّرِ ما تَسْتَحیْی مِنْهُ فِی الْعَلانِیَهَ. (غرر الحکم ص ۳۴۰)
نهایت مروّت، آن است که در پنهان، کاری نکنی که آشکارا از انجام آن پروا داری.
۶-۱۱- دادگری و عفو و بخشش
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْفُتُوَّهُ نَائِلٌ مَبْذُولٌ وَ أَذًى مَکْفُوف. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۵۹)
جوانمردی [به]بخشندگی و نیازُردنِ مردم است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: نِظَامُ الْفُتُوَّهِ احْتِمَالُ عَثَرَاتِ الْإِخْوَانِ وَ حُسْنُ تَعَهُّدَاتِ الْجِیرَانِ. (غرر الحکم ص ۷۲۳)
نظام جوانمردى و مردانگی، تحمل لغزش‌های برادران و رسیدگی شایسته به همسایگان است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُرُوَّهُ: الْعَدْلُ فِی الْإِمْرَهِ وَ الْعَفْوُ فِی الْقُدْرَهِ وَ الْمُوَاسَاهُ فِی الْعِشْرَهِ.(عیون الحکم ص ۶۹)
مردانگی: عدالت در فرمانروایی و گذشت با قدرت و یاری کردن در تنگدستی است.
۶-۱۲- دینداری در آداب فتوّت و جوانمردی
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مُرُوَّهُ الْعَاقِلِ دِینُهُ وَ حَسَبُهُ أَدَبُه. (تصنیف غرر الحکم ص ۸۵ )
مروّت عاقل، دیندارى اوست، و حسب او ادب اوست.
۶-۱۳- یاری رساندن و دوری از ستم
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَفْضَلُ الْمُرُوَّهِ مُوَاسَاهُ الْإِخْوَانِ بِالْأَمْوَالِ وَ مُسَاوَاتُهُمْ فِی الْأَحْوَال. (غرر الحکم ص۲۱۳)
افزون‌ترین مروّت و مردانگی، مواسات برادران است به اموال، و برابرى کردن با ایشان در احوال.
۶-۱۴- رعایت حقوق دوستان و انصاف با دشمن
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَمْ یَتَّصِفْ بِالْمُرُوَّهِ مَنْ لَمْ یَرْعَ ذِمَّهَ أَوِدَّائِهِ وَ یُنْصِفْ أَعْدَائَهُ. (غرر الحکم ص۵۶۲)
مروّت و مردانگی ندارد کسی که حقوق دوستان خود را مراعات نکند، و با دشمنان خود با انصاف رفتار نکند.
۷- آسیب‌های مروّت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بَخَسَ مُرُوَّتَهُ مَنْ ضَعُفَ یَقِینُه. (بحارالانوار ج۷۵ ص ۳۸)
هر کس که یقینش ضعیف باشد، جوانمردى خود را ناچیز کرده است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِرْصُ یُزْرِی بِالْمُرُوَّهِ. (غررالحکم ص۵۶۲)
حرص، مروّت را معیوب می‌کند.
ثبت دیدگاه