فهرست مطالب
آداب صبر
« آداب صبر ، رعایت تحمل و شکیبایی و بردباری در شرایط دشوار است که در آداب زندگی بسیار تاکید شده است. »
۱- مفهوم صبر
صبر به معنای شکیبایی. شکیبایی کردن، نقیض جزع (لغت نامه دهخدا)
صبر به معنای خویشتن‌داری و حبس نفس بر چیزی که شرع و عقل تقاضا می‌کند، یا از چیزی که شرع و عقل از آن نهی می‌کند، به کار رفته است. به حسب اختلاف موارد، نام آن فرق می‌کند، اگر خویشتن‌داری در مصیبت باشد، آن را صبر گویند، ضد آن جزع است. اگر در جنگ باشد، شجاعت نامند، ضد آن جُبن است. اگر در پیش آمد باشد آن را سعه صدر گویند. اگر در امساک از سخن باشد کتمان نامند. اگر در امساک نفس از فضول مال باشد آن را عفت و قناعت گویند. (مفردات راغب اصفهانی)
۲- تفسیر صبر
سَأَلَ النَّبِیُّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) جَبْرَئِیلَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَا تَفْسِیرُ الصَّبْرِ قَالَ تَصْبِرُ فِی الضَّرَّاءِ کَمَا تَصْبِرُ فِی السَّرَّاءِ وَ فِی الْفَاقَهِ کَمَا تَصْبِرُ فِی الْغِنَى وَ فِی الْبَلَاءِ کَمَا تَصْبِرُ فِی الْعَافِیَهِ فَلَا یَشْکُو حَالَهُ عِنْدَ الْمَخْلُوقِ بِمَا یُصِیبُهُ مِنَ الْبَلَاءِ . (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۷)
رسول اکرم (صلى اللَّه علیه و آله) از جبرئیل (علیه السلام) سؤال کرد: تفسیر صبر چیست؟ عرضه داشت: یعنى انسان در موقع گرفتارى روحیهاش همانند زمان آسایش، قوى و شاداب باشد. و در زمان فقر و تهیدستى، همانند زمان غنی و بینیازى و در موقع بلا و مصیبت، همانند زمان عافیت باشد و ناراحتىهاى خود را نزد مردم بازگو و شکایت نکند.
وَ رُوِیَ (عنِ اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ. (آل عمران/۲۰۰) قَالَ: اصْبِرُوا عَلَى طَاعَهِ اللَّهِ وَ امْتِحَانِهِ وَ صابِرُوا قَالَ الْزَمُوا طَاعَهَ الرَّسُولِ وَ مَنْ یَقُومُ مَقَامَهُ وَ رابِطُوا قَالَ لَا تُفَارِقُوا ذَلِکَ یَعْنِی الْأَمْرَیْنِ وَ لَعَلَّ فِی کِتَابِ اللَّهِ مُوجِبَهٌ وَ مَعْنَاهَا أَنَّکُمْ تُفْلِحُونَ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۹۰ )
در باره سخن خداوند عزیز و بلندمرتبه : {صبر کنید و ایستادگی ورزید و مرزها را نگهبانی کنید و از خدا پروا کنید، امید است که رستگار شوید.} (از امام رضا علیه السلام) روایت شده که: در برابر اطاعت و امتحان خداوند بر صبر و مقاومت داشته باشید و در برابر فرمان پیامبر و جانشینش، مطیع و سر به فرمان باشید، و «رابطوا»، مراقب این دو برنامه بوده و سرپیچی از این دو نکنید. و لفظ «لعلّ» در هر جای از قرآن، به معنای ایجاب است، یعنی اگر چنین کنید، حتما رستگار خواهید شد .
۳- ارزش و اهمیت صبر
اللهُ تَعالى: وَ لِرَبِّکَ فَاصْبِرْ. (مدثر/ ۷)
براى خدا صبر داشته باش.
اللهُ تَعالى: وَ لَنَصْبِرَنَّ عَلى ما آذَیْتُمُونا. (ابراهیم/ ۱۲)
ما در برابر رنج و شکنجههاى شما به طور قطع صبر و تحمّل خواهیم داشت.
اللهُ تَعالى: الَّذِینَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ. (نحل/ ۴۲)
آنان که صبر و استقامت کرده و به خداى خویش توکل و اعتماد دارند.
اللهُ تَعالى: … وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ.(انفال/ ۴۶)
شکیبا باشید! که خدا به راستی با صابران و شکیبایان است.
اللهُ تَعالى: وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ. (عصر/ ۳)
یکدیگر را سفارش و توصیه به صبر و شکیبایى کنید.
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مُرُوَّهُ الصَّبْرِ فِی حَالِ الْحَاجَهِ وَ الْفَاقَهِ وَ التَّعَفُّفِ وَ الْغَنَاءِ أَکْثَرُ مِنْ مُرُوَّهِ الْإِعْطَاءِ . (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۲)
جوانمردى (ارزش کمالى) صبر (تلخی صبر)، در حالت نیازمندى و فقر و آبرودارى و اظهار بینیازى (رنج بردن)، بیشتر از جوانمردى (ارزش کمالى) بخشش است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلْإِیمَانُ نِصْفَانِ نِصْفٌ فِی الصَّبْرِ وَ نِصْفٌ فِی الشُّکْر. (بحار الأنوار ج۷۴ ص۱۵۱)
ایمان دو نیمه دارد: نیمی از آن در صبر است و نیمی از آن در شکر است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّا صُبَّرٌ وَ شِیعَتُنَا أَصْبَرُ مِنَّا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ کَیْفَ صَارَ شِیعَتُکُمْ أَصْبَرَ مِنْکُمْ قَالَ لِأَنَّا نَصْبِرُ عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ شِیعَتَنَا یَصْبِرُونَ عَلَى مَا لَا یَعْلَمُونَ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۰)
ما امامان صابر و شکیبا هستیم، ولى شیعیان ما شکیباتر از ما هستند. سؤال کرد: فدایت شوم! چطور شیعیان شما شکیباتر از شما هستند؟ فرمود: چون ما بر چیزى که می‌دانیم صبر می‌کنیم، ولى شیعیان ما با اینکه واقعیات را مانند ما نمی‌دانند، صبر می‌کنند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَیُّهَا النَّاسُ عَلَیْکُمْ بِالصَّبْرِ فَإِنَّهُ لَا دِینَ لِمَنْ لَا صَبْرَ لَهُ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۲ )
اى مردم! بر شما باد به صبر و شکیبایی، همانا که هر کس داراى صبر نباشد، دین ندارد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الصَّبْرَ وَ حُسْنَ الْخُلُقِ وَ الْبِرَّ وَ الْحِلْمَ مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۹۲)
صبر و خوش خلقى و نیکى و احسان و حلم و بردبارى از اخلاق پیامبران است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَفْضَلُ الْعِبَادِهِ الصَّبْرُ وَ الصَّمْتُ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۶ )
بهترین عبادت، صبر است و سکوت و انتظار فرج.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّبْرُ رَأْسُ الْإِیمَانِ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۹۲)
صبر، سرلوحه و رأس ایمان است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُؤْمِنُ یُطْبَعُ عَلَى الصَّبْرِ عَلَى النَّوَائِبِ . (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۷)
صبر و مقاومت در برابر مشکلات، طبیعت و سرشت مؤمن است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَنْ یَعْرِفِ الْبَلَاءَ یَصْبِرْ عَلَیْهِ وَ مَنْ لَا یَعْرِفْهُ یُنْکِرْهُ.(بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۳)
کسى که ارزش تکمیلى بلاء و گرفتارى را بفهمد، صبر و شکیبایى خواهد داشت، ولى آن کس که ارزش تکمیلى آن را نداند، بلاء را زشت و ناراحتکننده میبیند.
۴- نشانه‌های صبر
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: عَلَامَهُ الصَّابِرِ فِی ثَلَاثٍ أَوَّلُهَا أَنْ لَا یَکْسَلَ وَ الثَّانِیَهُ أَنْ لَا یَضْجَرَ وَ الثَّالِثَهُ أَنْ لَا یَشْکُوَ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِأَنَّهُ إِذَا کَسِلَ فَقَدْ ضَیَّعَ الْحَقَّ وَ إِذَا ضَجِرَ لَمْ یُؤَدِّ الشُّکْرَ وَ إِذَا شَکَا مِنْ رَبِّهِ عَزَّوَجَلَّ فَقَدْ عَصَاهُ . (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۶)
علامت و نشانه صابر و شکیبا در سه چیز است: هیچ وقت کسل و بیحال نمی‌شود، هیچ وقت احساس خستگى نمی‌کند و هیچ‌گاه از خدای عزیز و بلندمرتبه شکایت ندارد. زیرا اگر کسالت و تنبلى کند، حق از دست می‌رود و اگر احساس خستگى کند، شکر نعمت را نکرده و اگر از خدای عزیز و بلندمرتبه شکایت داشته باشد، حتما” نافرمانى او را خواهد کرد.
۵- آثار صبر
اللهُ تَعالى: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ.(بقره/ ۱۵۳)
اى افراد با ایمان یاری بجویید به صبر و به نماز که خدا قطعاً با صابران و شکیبایان است.
اللهُ تَعالى: وَ اللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ. (آل عمران/ ۱۴۶)
… و خدا صابران را دوست دارد.
اللهُ تَعالى: وَ اصْبِرْ عَلى ما أَصابَکَ إِنَّ ذلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ. (لقمان/ ۱۷)
در برابر مشکلات صبر کن! که این عمل نیروى تصمیمگیرى را قوى و کارها را استوار می‌کند.
اللهُ تَعالى: فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَهَ لِلْمُتَّقِینَ.(هود/ ۴۹)
صبر کن! که پایان نیک براى پرهیزکاران است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَمْ یُسْتَزَدْ فِی مَحْبُوبٍ بِمِثْلِ الشُّکْرِ وَ لَمْ یُسْتَنْقَصْ مِنْ مَکْرُوهٍ بِمِثْلِ الصَّبْرِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۴ )
هیچ چیزى مانند شُکر، موجب ازدیاد نعمت، دوست داشتنى نمی‌شود و هیچ چیزى مانند صبر، موجب کاهش دشوارى نمی‌شود.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّبْرُ جُنَّهٌ مِنَ الْفَاقَهِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۶ )
صبر، سپر و مانع بیچارگى است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَمْ مِنْ صَبْرِ سَاعَهٍ قَدْ أَوْرَثَتْ فَرَحاً طَوِیلًا وَ کَمْ مِنْ لَذَّهِ سَاعَهٍ قَدْ أَوْرَثَتْ حُزْناً طَوِیلًا .(بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۱)
چه بسا یک ساعت (لحظه ای) صبر و مقاومت ،که سُرور و خوشحالى طولانى را نتیجه خواهد داد. و بر عکس هم، چه بسا یک ساعت (لحظه ای) لذتى که دنبالش ناراحتى طولانى خواهد بود.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ فَلَمْ یَشْکُرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَصَارَتْ عَلَیْهِمْ نِعْمَهً. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۱)
همانا خدای عزیز و بلندمرتبه، گروهی را مورد نعمت و احسان خود قرار داد، ولی چون شکر و سپاسگزاری از نعمت نکردند، همان نعمت موجب بدبختی آنان گردید. و گروهی را به گرفتاری‌ها مبتلا کرد و چون صبر و استقامت ورزیدند، همان مشکلات، خود نعمت بزرگی برای آنان شد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَوْ لَا أَنَّ الصَّبْرَ خُلِقَ قَبْلَ الْبَلَاءِ لَتَفَطَّرَ الْمُؤْمِنُ کَمَا تَتَفَطَّرُ الْبَیْضَهُ عَلَى الصَّفَا . (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۲)
اگر صبر پیش از بلا آفریده نشده بود مؤمن می‌ترکید. چنان که تخم مرغ روى سنگ خارا می‌ترکد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثٌ مِنْ أَبْوَابِ الْبِرِّ سَخَاءُ النَّفْسِ وَ طِیبُ الْکَلَامِ وَ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى .(بحار الأنوار ج ۶۸ ص۸۹)
سه چیز از درهاى نیکی است: سخاوتمندى، گفتار نیکو و صبر و شکیبایی در برابر آزار و اذیت.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: قَدْ عَجَزَ مَنْ لَمْ یُعِدَّ لِکُلِّ بَلَاءٍ صَبْراً وَ لِکُلِّ نِعْمَهٍ شُکْراً وَ لِکُلِّ عُسْرٍ یُسْراً أَصْبِرْ نَفْسَکَ عِنْدَ کُلِّ بَلِیَّهٍ وَ رَزِیَّهٍ فِی وَلَدٍ أَوْ فِی مَالٍ فَإِنَّ اللَّهَ إِنَّمَا یَقْبِضُ عَارِیَّتَهُ وَ هِبَتَهُ لِیَبْلُوَ شُکْرَکَ وَ صَبْرَکَ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۴)
آن کس که در برابر گرفتارى، حالت صبر، برای خود آماده نکرده و براى هر نعمتى حالت سپاسگزارى و براى هر گونه دشوارى، آرامش و آسانى تهیه نکرده است، چنین کسى فردى ناتوان است. پس خود را شکیبا ساز در مقابل هر بلاء در مال و اولاد، که خداوند امانت‌ها و بخشش‌های خود را باز پس می‌گیرد، تا اینکه صبر و شکر تو را بیازماید (که در این مواقع آیا شاکر و صابر هستى یا نه؟).
۵-۱- پاداش در دنیا
اللهُ تَعالى: أُولئِکَ یُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَیْنِ بِما صَبَرُوا. (قصص/ ۵۴)
به آنان پاداش صبر و شکیبایى، دو برابر داده می‌شود.
اللهُ تَعالى: وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنى عَلى بَنِی إِسْرائِیلَ بِما صَبَرُوا. (اعراف/ ۱۳۷)
و به پاس آن که صبر کردند، وعده‌ی نیکوى پروردگارت به فرزندان اسرائیل تحقق یافت.
اللهُ تَعالى: إِنَّهُ مَنْ یَتَّقِ وَ یَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ.(یوسف/ ۹۰)
بی‌گمان، هر که تقوا و صبر پیشه کند، خدا پاداش نیکوکاران را تباه نمی‌کند.
اللهُ تَعالى: وَ لَنَجْزِیَنَّ الَّذِینَ صَبَرُوا أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ.(نحل/ ۹۶)
و آنان را که شکیبایى ورزیدند، پاداشى بهتر از کردارشان خواهیم داد.
اللهُ تَعالى: نِعْمَ أَجْرُ الْعامِلِینَ. الَّذِینَ صَبَرُوا وَ عَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ.(عنکبوت/ ۵۸ و۵۹)
و چه نیکو است پاداش نیکوکاران. آنها که شکیبایى ورزیدند و بر پروردگارشان توکل می‌کنند.
اللهُ تَعالى: سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْراً . (طلاق/ ۷)
خدا به زودى پس از دشوارى آسانى فراهم می‌کند.
اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ صَبَرَ وَ اسْتَرْجَعَ وَ حَمِدَ اللَّهَ عِنْدَ الْمُصِیبَهِ فَقَدْ رَضِیَ بِمَا صَنَعَ اللَّهُ وَ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ مَنْ لَمْ یَفْعَلْ ذَلِکَ جَرَى عَلَیْهِ الْقَضَاءُ وَ هُوَ ذَمِیمٌ وَ أَحْبَطَ اللَّهُ أَجْرَهُ .( بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۶)
آن کس که هنگام مصیبت و گرفتار صبر و شکیبایی کرده و استرجاع کند (بگوید «انا لله و انا الیه راجعون») و حمد و سپاس الهی را بجا آورد، چنین شخصی دارای مقام رضا به داده‌ی خدا است و پاداشش بر خدا است. و کسی که چنین نباشد، نکوهیده و بدون پاداش است و قضای الهی هم در حق وی جاری خواهد شد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَا إِسْحَاقُ لَا تَعُدَّنَّ مُصِیبَهً أُعْطِیتَ عَلَیْهَا الصَّبْرَ وَ اسْتَوْجَبْتَ عَلَیْهَا مِنَ اللَّهِ ثَوَاباً بِمُصِیبَهٍ إِنَّمَا الْمُصِیبَهُ الَّتِی یُحْرَمُ صَاحِبُهَا أَجْرَهَا وَ ثَوَابَهَا إِذَا لَمْ یَصْبِرْ عِنْدَ نُزُولِهَا. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۴ )
اسحاق بن عمار از حضرت صادق علیه السّلام نقل می‌کند که فرمود: ای اسحق! هر مصیبتی را که توفیق صبر بر آن به تو داده شده و از این جهت مستحق پاداش الهی شده‌ای، آن را مصیبت ندان. همانا مصیبت هنگامی‌است که انسان صبر و شکیبایی بر آن را نداشته و قهراً از پاداش و اجرش محروم و بی نصیب گردد.
۵-۲- پاداش در آخرت
اللهُ تَعالى: وَ الَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ … سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ. (رعد/ ۲۲-۲۴)
و کسانى که براى طلب خشنودى پروردگارشان شکیبایى کردند… سلام بر شما به خاطر آن همه شکیبایى که ورزیده‌اید. سراى آخرت چه سرایى نیکوست.
اللهُ تَعالى: أُوْلئِکَ یُجْزَوْنَ الْغُرْفَهَ بِما صَبَرُوا وَ یُلَقَّوْنَ فِیها تَحِیَّهً وَ سَلاماً. (فرقان/ ۷۵)
و آنان به پاداش صبر و استقامت خود در غرفههاى بهشتى هستند و در آنجا با آنان به سلام و درود برخورد دارند. سلام و درود به آنان تقدیم می‌شود.
اللهُ تَعالى: وَ جَزاهُمْ بِما صَبَرُوا جَنَّهً وَ حَرِیراً. (انسان/ ۱۲)
به پاداش صبرى که کرده‌اند پاداششان را بهشت و حریر داد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: دَخَلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) الْمَسْجِدَ فَإِذَا هُوَ بِرَجُلٍ عَلَى بَابِ الْمَسْجِدِ کَئِیبٍ حَزِینٍ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ) مَا لَکَ قَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ أُصِبْتُ بِأَبِی وَ أَخِی وَ أَخْشَى أَنْ أَکُونَ قَدْ وَجِلْتُ فَقَالَ لَهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْکَ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الصَّبْرِ تَقْدَمُ عَلَیْهِ غَداً وَ الصَّبْرُ فِی الْأُمُورِ بِمَنْزِلَهِ الرَّأْسِ مِنَ الْجَسَدِ فَإِذَا فَارَقَ الرَّأْسُ الْجَسَدَ فَسَدَ الْجَسَدُ وَ إِذَا فَارَقَ الصَّبْرُ الْأُمُورَ فَسَدَتِ الْأُمُورُ . (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۷۳)
امیر مؤمنان علی (علیه السّلام) وارد مسجد شد. بر در مسجد مردی را دید گرفته و اندوهگین. حضرت فرمود: چرا این چنین ناراحت هستی؟ عرضه داشت: ای امیرالمؤمنین! پدر و برادرم را از دست داده ام و می‌ترسم از شدت ناراحتی دیوانه شوم. حضرت فرمود: بر تو باد که تقوای الهی و صبر را پیشه خود سازی! که فردای قیامت پاداشش را خواهی دید. و نسبت صبر به کارهای انسان، نسبت سر است به بدن. همچنان که اگر سر از بدن جدا شود بدن فاسد خواهد شد، صبر هم اگر همراه کارها نباشد، تمام کارها بی‌نتیجه است و به تباهی خواهد کشید.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: حَاکِیاً عَنِ اللَّهِ تَعَالَى إِذَا وَجَّهْتُ إِلَى عَبْدٍ مِنْ عَبِیدِی مُصِیبَهً فِی بَدَنِهِ أَوْ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ ثُمَّ اسْتَقْبَلَ ذَلِکَ بِصَبْرٍ جَمِیلٍ اسْتَحْیَیْتُ مِنْهُ أَنْ أَنْصِبَ لَهُ مِیزَاناً أَوْ أَنْشُرَ لَهُ دِیوَاناً. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۲)
خداوند تعالی می‌فرماید: هنگامی‌که بنده خود را به مصیبتى در بدن و یا مال و یا فرزندش گرفتار کردم و آن بنده این مصیبت و گرفتارى را با صبر و گشادهرویى استقبال کرد، من شرم دارم از اینکه در روز قیامت میزان عمل براى او نصب و یا پرونده اعمال او را باز کنم.
۵-۳- پیروزی و آسانی
اللهُ تَعالى: فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْراً. (انشراح/ ۵و۶)
با مشکلات قطعا آسانى هست. همانا با گرفتاری آسانی هست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فِی الصَّبْرِ الظَّفَرُ. (عیون الحکم ص ۳۵۳)
در صبر، پیروزی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا یَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَانُ . (نهج البلاغه حکمت ۱۵۳)
انسان صبور و مقاوم، پیروزمند است. اگرچه، در دراز مدت باشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عِنْدَ تَنَاهِی الشِّدَّهِ تَکُونُ الْفُرْجَهُ وَ عِنْدَ تَضَایُقِ حَلَقِ الْبَلَاءِ یَکُونُ الرَّخَاءُ .(نهج البلاغه حکمت ۳۵۱)
چون سختىها به نهایت رسد، گشایش پدید آید، و آن هنگام که حلقههاى بلا تنگ گردد، آسایش فرا رسد.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: بِالصَّبْرِ یُتَوَقَّعُ الْفَرَجُ وَ مَنْ یُدْمِنْ قَرْعَ الْبَابِ یَلِجْ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۶)
با صبر و شکیبایى انتظار فرج هست و کسى که مرتب درى را بکوبد، بالاخره داخل می‌شود.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ رَکِبَ مَرْکَبَ الصَّبْرِ اهْتَدَى إِلَى مَیْدَانِ النَّصْرِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۶ )
کسى که بر مَرکب صبر سوار است، به میدان نصرت و پیروزى خواهد رسید.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا یَعْدَمُ الصَّبُورُ الظَّفَرَ وَ إِنْ طَالَ بِهِ الزَّمَان. (نهج البلاغه حکمت۱۵۳)
شخص صبور پیروزى را از دست نمیدهد، اگر چه زمانى طولانى بر او بگذرد.
۶- اقسام صبر
اللهُ تَعالى: فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَ اللَّهُ الْمُسْتَعانُ عَلى ما تَصِفُونَ.(یوسف/ ۱۸)
اینک صبرى نیکو [براى من بهتر است]. و بر آنچه توصیف می‌کنید، خدا یارى‌دهنده است.
اللهُ تَعالى: فَاصْبِرْ عَلى ما یَقُولُونَ. (طه/ ۱۳۰)
پس بر آنچه می‌گویند شکیبا باش!
اللهُ تَعالى: فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ.(انسان(دهر)/ ۲۴)
پس در برابر فرمان پروردگارت شکیبایى کن!
اللهُ تَعالى: وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ. الَّذِینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصِیبَهٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ. أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ.(بقره/ ۱۵۵- ۱۵۷)
البته شما را به اندکى ترس و گرسنگى و بینوایى و بیمارى و نقصان در محصول می‌آزماییم. و شکیبایان را بشارت ده. کسانى که چون مصیبتى به آنها رسید گفتند: ما از آن خدا هستیم و به او باز می‌گردیم. آن گروهند که مخصوص به درود و الطاف الهی و رحمت خاص خدایند و آنها خود هدایت یافته‌گانند.
اللهُ تَعالى: … وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ… (بقره/ ۱۷۷)
…و در سختى و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند…
(الصَّادِق عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا (آل عمران/ ۲۰۰) قَالَ اصْبِرُوا عَلَى الْمَصَائِبِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۲)
حضرت صادق علیه السّلام در مورد سخن خدای عزیز و بلندمرتبه :{اى کسانى که ایمان آورده‌اید، صبر کنید و ایستادگى ورزید.} فرمود: در برابر مصیبت‌ها صبر کنید.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: اَلصَّبرُ ثَلاثَهٌ: صَبرٌ عِندَ المُصیبَهِ، وَصَبرٌ عَلَى الطّاعَهِ وَصَبرٌ عَنِ المَعصیَهِ. (کافى ج۲ ص۹۱)
صبر سه نوع است: صبر در هنگام مصیبت، صبر بر طاعت و صبر بر ترک گناه.
اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّبْرُ عَلَى الْعَافِیَهِ أَعْظَمُ مِنَ الصَّبْرِ عَلَى الْبَلَاءِ یُرِیدُ بِذَلِکَ أَنْ یَصْبِرَ عَلَى مَحَارِمِ اللَّهِ مَعَ بَسْطِ اللَّهِ عَلَیْهِ فِی الرِّزْقِ وَ تَحْوِیلِهِ النِّعَمَ وَ أَنْ یَعْمَلَ بِمَا أَمَرَهُ بِهِ فِیهَا. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۰)
صبر در موقع عافیت ارزندهتر است از صبر در برابر موقع گرفتارى. یعنى با داشتن قدرت و پول و امکانات در برابر محرمات صبر و خوددارى کردن و به دستورات الهى در باره نعمت‌ها عمل کردن بسیار ارزنده است.
الصَّادِق علیه السلام: الصَّبْرُ صَبْرَانِ الصَّبْرُ عَلَى الْبَلَاءِ حَسَنٌ جَمِیلٌ وَ أَفْضَلُ مِنْهُ الصَّبْرُ عَلَى الْمَحَارِمِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۵)
صبر بر دو گونه است: صبر در مصیبت که خوب و زیبا است و بهتر از آن صبر بر حرام است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الصَّبْرُ صَبْرَانِ صَبْرٌ عَلَى مَا تَکْرَهُ وَ صَبْرٌ عَمَّا تُحِبُّ. (نهج البلاغه حکمت ۵۵)
صبر بر دو گونه است: صبر بر مشکلات و تحمل آن. صبر بر خواهشهاى نفسانى و خوددارى در برابر آنها.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فَصَبْراً عَلَى دُنْیَا تَمُرُّ بِلَأْوَائِهَا کَلَیْلَهٍ بِأَحْلَامِهَا تَنْسَلِخ. (بحارالأنوار ج۴۰ ص۳۴۸)
صبر کن بر دنیایى که بلاى آن مانند خواب پریشان شب‌ها می‌گذرد.
۷- راهکارهای صبر
اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اِصبِر عَلى طاعَهِ اللّه وَاصبِر عَن مَعاصِى اللّه فَإنَّمَا الدُّنیا ساعَهٌ، فَما مَضى مِنها فَلَیسَ تَجِدُ لَهُ سُرورا وَلا حُزنا وَما لَم یَأتِ مِنها فَلَیسَ تَعرِفُهُ فَاصبِر عَلى تِلکَ السّاعَهِ الَّتى أنتَ فیها فَکَأَنَّکَ قَدِ اغتَبَطتَ. (بحارالأنوار ج ۷۵ ص۳۱۱)
بر طاعت خدا صبر کن و در ترک معاصىِ او شکیبا باش! زیرا دنیا لحظه‌اى بیش نیست. آنچه گذشته، جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نیامده نیز خبرى ندارى . پس لحظه‌اى را که در آن به سر می‌برى، صبور باش، چنان که گویى خوشبخت و خوشحالى .
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: … أَخَذَ اللَّهُ بِقُلُوبِنَا وَ قُلُوبِکُمْ إِلَى الْحَقِ وَ أَلْهَمَنَا وَ إِیَّاکُمُ الصَّبْر. (نهج البلاغه خطبه ۱۷۳)
خداوند دل‌های ما و دل‌های شما را به سوی حق متوجه سازد و به ما و شما صبر الهام فرماید.
۸- جزع و بی‌صبری و آثار آن
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اتَّقُوا اللَّهَ وَ اصْبِرُوا فَإِنَّهُ مَنْ لَمْ یَصْبِرْ أَهْلَکَهُ الْجَزَعُ وَ إِنَّمَا هَلَاکُهُ فِی الْجَزَعِ أَنَّهُ إِذَا جَزِعَ لَمْ یُؤْجَرْ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۵)
تقوا و پرهیزکارى داشته باشید و صابر و شکیبا باشید. کسى که صبر نکند، جزع او را از پاى درمیآورد و هلاکت، در این بی‌تابی است، که اگر بی‌تابی کند، پاداشى هم ندارد.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَدِدْتُ أَنِّی افْتَدَیْتُ خَصْلَتَیْنِ فِی الشِّیعَهِ لَنَا بِبَعْضِ سَاعِدِی: النَّزَقَ وَ قِلَّهَ الْکِتْمَانِ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۴۱۶)
من دوست دارم که دست خویش را به جاى دو خصلت که در شیعه هست بدهم تا اینها را نداشته باشند، گرچه به قیمت دستم باشد: شتابزدگی(بیصبرى) و فاش کردن اسرار.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ لَا یُعِدُّ الصَّبْرَ لِنَوَائِبِ الدَّهْرِ یَعْجِزُ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۸۳)
کسى که در برابر مشکلات روزگار، صفت صبر را آماده نکرده باشد، ناتوان خواهد شد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّکَ إِنْ صَبَرْتَ جَرَتْ عَلَیْکَ الْمَقَادِیرُ وَ أَنْتَ مَأْجُورٌ وَ إِنَّکَ إِنْ جَزِعْتَ جَرَتْ عَلَیْکَ الْمَقَادِیرُ وَ أَنْتَ مَأْزُورٌ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۲)
ای انسان! تقدیرات الهى بر تو جارى خواهد شد؛ چه صبر کنى و چه صبر نکنى. با این تفاوت که اگر صبر داشته باشى، پاداش دارى و اگر بی‌تابی کنى، بارت سنگین خواهد شد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ لِلنَّکَبَاتِ غَایَاتٍ لَا بُدَّ أَنْ یَنْتَهِیَ إِلَیْهَا فَإِذَا حُکِمَ عَلَى أَحَدِکُمْ بِهَا فَلْیَتَطَأْطَأْ لَهَا وَ یَصْبِرْ حَتَّى یَجُوزَ فَإِنَّ إِعْمَالَ الْحِیلَهِ فِیهَا عِنْدَ إِقْبَالِهَا زَائِدٌ فِی مَکْرُوهِهَا. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۵ )
نکبتها و دشواری‌ها بالاخره نهایتی دارد که بدون شک به آن پایان خواهند رسید، هنگامی‌که یکى از شما با آن دشواری‌ها مواجه شد، سر فرود آورد و صبر کند تا آنها عبور کرده و رد شوند. زیرا که بکارگیرى تلاش براى نجات از آنها و چاره‌اندیشى، ناخوشایندى هایى را بر آن می‌افزاید.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إنّکَ إن صَبَرتَ جَرَت عَلَیکَ المَقادیرُ وأنتَ مَأجُورٌ، وإن جَزِعتَ جَرَت عَلَیکَ المَقادیرُ وأنتَ مَأزورٌ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص۹۲)
ای انسان! اگر صبر کنى مقدّرات الهى بر تو جارى می‌شود و اجر خواهى بُرد و اگر بی‌تابی کنى باز هم مقدّرات خداوند بر تو جارى می‌شود و گناهکار خواهى بود.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ إِلَّا وَ هُوَ مُبْتَلًى بِبَلَاءٍ مُنْتَظِرٍ بِهِ مَا هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ فَإِنْ صَبَرَ عَلَى الْبَلِیَّهِ الَّتِی هُوَ فِیهَا عَافَاهُ اللَّهُ مِنَ الْبَلَاءِ الَّذِی یَنْتَظِرُ بِهِ وَ إِنْ لَمْ یَصْبِرْ وَ جَزِعَ نَزَلَ بِهِ مِنَ الْبَلَاءِ الْمُنْتَظَرِ أَبَداً حَتَّى یَحْسُنَ صَبْرُهُ وَ عَزَاؤُهُ. (بحار الأنوار ج ۶۸ ص ۹۴)
هیچ مؤمنى نیست مگر اینکه به بلایى گرفتار است و بلاء بزرگ‌تر و گرفتارى شدیدترى هم به دنبال او در انتظار است. اگر در همان بلاء صبر داشته باشد، خداوند آن بلاء بزرگ‌تر را برطرف می‌کند و اگر بی‌تابی کند، بلاء بزرگ‌تر که در انتظار است، فرا می‌رسد و مرتب گرفتاری‌ها بیشتر می‌گردد، تا وقتى که صبر نیکو و شکیبایى را انتخاب کند.
ثبت دیدگاه