آداب خواب‌ دیدن

چکیده:

یکی از پدیده ها در هنگام خواب ،رویا و خواب دیدن است که در اختیار انسان نیست، اما رعایت برخی از دستورات در این مورد زمینه را برای این پدیده فراهم می سازد. این دستورات را در آداب خواب دیدن ذکر کرده‌اند. خواب دیدن یا رؤیا، بخشی از نبوت است که در آن حقایقی برای انسان روشن می‌شود و انسان می‌تواند با شناخت آنها آداب زندگی را سامان دهد.

 

۱- منشأ خواب و رؤیا

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ خَلَقَ‏ الرُّوحَ‏ وَ جَعَلَ‏ لَهَا سُلْطَاناً فَسُلْطَانُهَا النَّفْسُ فَإِذَا نَامَ الْعَبْدُ خَرَجَ الرُّوحُ وَ بَقِیَ سُلْطَانُهُ فَیَمُرُّ بِهِ جِیلٌ مِنَ الْمَلَائِکَهِ وَ جِیلٌ مِنَ الْجِنِّ  فَمَهْمَا کَانَ مِنَ الرُّؤْیَا الصَّادِقَهِ فَمِنَ الْمَلَائِکَهِ وَ مَهْمَا کَانَ مِنَ الرُّؤْیَا الْکَاذِبَه فَمِنَ الْجِن‏. (بحار الأنوار ج ‏۴۰ ص ۲۲۲)

همانا خداوند متعال روح را بیافرید و براى آن فرمانروایى قرار داد که همانا نفْس است؛ پس هرگاه بنده بخوابد، روح از بدنش خارج شود و فرمانرواى آن در بدن بماند. در این هنگام فوجى از فرشتگان و فوجى از جنّیان بر او مى‌گذرند؛ پس اگر از رؤیاهاى راست باشد، از فرشتگان است. و اگر از خواب‌هاى دروغین باشد، از جنّیان سرچشمه مى‌گیرد.

 

أَبِی بَصِیرٍ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) جُعِلْتُ فِدَاکَ الرُّؤْیَا الصَّادِقَهُ وَ الْکَاذِبَهُ مَخْرَجُهُمَا مِنْ مَوْضِعٍ وَاحِدٍ قَالَ صَدَقْتَ أَمَّا الْکَاذِبَهُ الْمُخْتَلِفَهُ فَإِنَ‏ الرَّجُلَ‏ یَرَاهَا فِی‏ أَوَّلِ‏ لَیْلَهٍ فِی سُلْطَانِ الْمَرَدَهِ الْفَسَقَهِ وَ إِنَّمَا هِیَ شَیْ‏ءٌ یُخَیَّلُ إِلَى الرَّجُلِ وَ هِیَ کَاذِبَهٌ مُخَالِفَهٌ لَا خَیْرَ فِیهَا وَ أَمَّا الصَّادِقَهُ إِذَا رَآهَا بَعْدَ الثُّلُثَیْنِ مِنَ اللَّیْلِ مَعَ حُلُولِ الْمَلَائِکَهِ وَ ذَلِکَ قَبْلَ السَّحَرِ فَهِیَ صَادِقَهٌ لَا تَخْتَلِفُ‏ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ جُنُباً أَوْ یَکُونَ‏ عَلَى غَیْرِ طُهْرٍ أَوْ لَمْ یَذْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَقِیقَهَ ذِکْرِهِ فَإِنَّهَا تَخْتَلِفُ وَ تُبْطِئُ عَلَى صَاحِبِهَا. (بحار الأنوار ج‏۵۸ ص ۱۹۳)

ابوبصیر: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: قربانت گردم! خواب راست و دروغ از یکجا بر آید (و به یک نحو است) ؟ فرمود: آرى، اما خواب‌هاى دروغ و پریشان آن است که مرد در آغاز شب مى‌بیند؛ در آن وقت که تحت تسلط شهوات و سرکشان بدکار (از شیاطین) است، و آن خواب‌ها چیزى نیست جز آنچه در خیال انسان مجسم شود و آنها دروغ و بر خلاف در آید. و اما خواب راست، آن است که انسان پس از گذشتن دو سوم از شب، هنگام آمدن فرشته ها ببیند و آن پیش از سحر است و این رؤیاى صادقه (و خواب راست) است که ان شاءالله تخلف ندارد، مگر آنکه جُنُب باشد یا بدون طهارت (وضوء یا تیمم) خوابیده باشد و خدا را آن طور که باید یاد نکرده باشد، که (در این حالت) آن خواب تخلف دارد و دیر تعبیر شود.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فَکِّرْ یَا مُفَضَّلُ فِی الْأَحْلَامِ کَیْفَ دَبَّرَ الْأَمْرَ فِیهَا فَمَزَجَ‏ صَادِقَهَا بِکَاذِبِهَا. (بحار الأنوار ج ‏۳ ص ۸۵)

اى مفضّل! در باره خواب‌ها و حکمتِ درهم ‏آمیختگى راست و دروغ آن نیک بیندیش.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الْعِبَادَ إِذَا نَامُوا خَرَجَتْ أَرْوَاحُهُمْ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْیَا، فَمَا رَأَتِ الرُّوحُ فِی السَّمَاءِ الدُّنْیَا فَهُوَ الْحَقُ‏ وَ مَا رَأَتْ‏ فِی‏ الْهَوَاءِ فَهُوَ الْأَضْغَاثُ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۴۳ )

هر گاه بندگان بخوابند، ارواحشان به آسمان دنیا پر مى‌کشد. آنچه روح در آسمان دنیا ببیند، حقیقى است و هرچه در فضا ببیند، رؤیاهاى آشفته است.

 

۲- اهمیّت خواب و رؤیا

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا نُبُوَّهَ بَعْدِی‏ إِلَّا الْمُبَشِّرَاتُ قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا الْمُبَشِّرَاتُ؟ قَالَ: الرُّؤْیَا الصَّالِحَه. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۲)

بعد از من رسالت، جز بشارت‌ها نیست. گفته شد: ای رسول خدا! آن بشارت‌ها چیست؟ حضرت فرمود: خواب‌دیدن‌های نیکو.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) إِذَا  أَصْبَحَ قَالَ لِأَصْحَابِهِ: هَلْ مِنْ‏ مُبَشِّرَاتٍ‏؟ یَعْنِی‏ بِهِ‏ الرُّؤْیَا. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۷۷)

زمانی‌که صبح می‌شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به یارانش می‌فرمود: آیا مژده ‌دهندگانی هست؟ و مقصود ایشان خواب و رؤیا بود. (یعنی آیا کسی خواب خوبی دیده است؟)

 

۳- انواع خواب و رؤیا

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا ثَلَاثَهٌ؛ بُشْرَى‏ مِنَ‏ اللَّهِ‏ وَ تَحْزِینٌ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الَّذِی یُحَدِّثُ بِهِ الْإِنْسَانُ نَفْسَهُ فَیَرَاهُ فِی مَنَامِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص۱۹۱)

خواب‌دیدن بر سه گونه است: خوابی که بشارت است از سوی خدا، خواب‌های آشفته و ناراحت کننده‌ی شیطانی و چیزی که انسان در فکر آن می‌باشد و در خواب می‌بیند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الرُّؤْیَا عَلَى ثَلَاثَهِ وُجُوهٍ بِشَارَهٍ مِنَ اللَّهِ لِلْمُؤْمِنِ وَ تَحْذِیرٍ مِنَ‏ الشَّیْطَانِ‏ وَ أَضْغَاثِ أَحْلَام‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۸۰)

رؤیا سه‌گونه است: نویدى از جانب خدا به مؤمن و ترسى که شیطان مى‌افکند و خواب‌هاى آشفته.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فَکِّرْ یَا مُفَضَّلُ فِی الْأَحْلَامِ. .. فَإِنَّهَا لَوْ کَانَتْ کُلُّهَا تَصْدُقُ، لَکَانَ‏ النَّاسُ‏ کُلُّهُمْ‏ أَنْبِیَاءَ وَ لَوْ کَانَتْ کُلُّهَا تَکْذِبُ لَمْ یَکُنْ فِیهَا مَنْفَعَهٌ  بَلْ کَانَتْ فَضْلًا لَا مَعْنَى لَهُ فَصَارَتْ تَصْدُقُ أَحْیَاناً فَیَنْتَفِعُ بِهَا النَّاسُ فِی مَصْلَحَهٍ یَهْتَدِی لَهَا أَوْ مَضَرَّهٍ یَتَحَذَّرُ مِنْهَا وَ تَکْذِبُ کَثِیراً لِئَلَّا یَعْتَمِدَ عَلَیْهَا کُلَّ الِاعْتِمَاد. (بحار الأنوار ج ‏۳ ص ۸۵)

ای مفضّل! درباره‌ی خواب‌دیدن‌ها بیندیش!… اگر تمام خواب‌ها راست بود، همه مردم، پیامبر [و از اخبار غیب آگاه‏] بودند و اگر تمام آنها نادرست بود، چیزى بى‏‌معنى بود و سودى نداشت. از این رو، گاه راست است و مردم از آن سود مى‏‌برند و با آن به سوى نیکى مى‌‏روند و از بدى پرهیز می‌کنند، و بسیارى از آنها نیز دروغ است تا بر خواب‌ها اعتماد کامل نشود.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَلَا إِنَّهُ لَمْ یَبْقَ مِنْ مُبَشِّرَاتِ النُّبُوَّهِ إِلَّا الرُّؤْیَا الصَّالِحَهُ یَرَاهَا الْمُسْلِمُ أَوْ تُرَى لَهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۲)

آگاه باشید، همانا از بشارت‌های پیامبری، جز خواب دیدنِ شایسته باقی نمانده، که آن را مسلمان در خواب می‌بیند، یا برای او در خواب دیده می‌شود.

 

۴- خواب پیامبران

اَللهُ تَعالی: لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمْ وَ مُقَصِّرِینَ لَا تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَتْحًا قَرِیبًا.(فتح / ۲۷)

بی تردید خدا رؤیای پیامبرش را به درستی تحقق بخشید [که در رؤیا وعده داده بود] شما قطعاً در حال امن و امنیت در حالی که سرهایتان را تراشیده و موی [یا ناخن] کوتاه کرده‌اید و بیمی ندارید، وارد مسجدالحرام خواهید شد. خدا آنچه را که شما نمی‌دانستید [که وعده ورود به مسجدالحرام در سال آینده است.] دانست و پیش از آن، پیروزی نزدیکی (برای شما) قرارداد.

 

اَللهُ تَعالی: إِذْ قَالَ یُوسُفُ لِأَبِیهِ یَا أَبَتِ إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَبًا وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ رَأَیْتُهُمْ لِی سَاجِدِینَ. (یوسف/۴)

(یاد کن‌) زمانى را که یوسف به پدرش گفت: اى پدر! من (در خواب‌) یازده ستاره را با خورشید و ماه دیدم. دیدم (آنها) براى من سجده مى‌کنند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رُؤْیَا الْأَنْبِیَاءِ وَحْی‏. (بحار الأنوار ج ‏۱۱ ص ۶۴)

خواب‌دیدنِ پیامبران، وحی است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) کَثِیرَ الرُّؤْیَا وَ لَا یَرَى‏ رُؤْیَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۸۲)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) زیاد خواب مى‌دید و هیچ خوابى نمى‌دید، مگر آنکه مانند سپیده صبح آشکار مى‌شد.

 

۵- خواب مؤمن

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَمَّا قَوْلُهُ {لَهُمُ الْبُشْرى‏ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا} (یونس/ ۶۴) فَهِیَ الرُّؤْیَا الْحَسَنَهُ تُرَى لِلْمُؤْمِنِ فَیُبَشَّرُ بِهَا فِی دُنْیَاهُ. (بحار الأنوار  ج ‏۵۸ ص۱۹۱)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) درباره آیه‌ی { آنان را در زندگی دنیا و آخرت مژده و بشارت است.} فرمود: آن بشارت، خوابِ خوبى است که مؤمن مى‌بیند و به وسیله‌ی آن در دنیایش، نوید داده مى‌شود.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَأْیُ‏ الْمُؤْمِنِ‏ وَ رُؤْیَاهُ‏ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یُعْطَى عَلَى الثُّلُث‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص۱۹۱)

اعتقاد و خواب مؤمن، قسمتی از هفتاد قسم نبوّت است، و به بعضی از مؤمنان یک‌سوم مقام نبوت داده می‌شود.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رُؤْیَا الْمُؤْمِنِ‏ تَجْرِی‏ مَجْرَى‏ کَلَامٍ تَکَلَّمَ بِهِ الرَّبُّ عِنْدَهُ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص۲۱۰)

خواب‌دیدن مؤمن، مانند کلامی است که خداوند نزد او گفته است.

 

عَنِ الْأَئِمَّهِ عَلَیْهِم السَّلَام: أَنَّ رُؤْیَا الْمُؤْمِنِ صَحِیحَهٌ لِأَنَ‏ نَفْسَهُ‏ طَیِّبَهٌ وَ یَقِینَهُ صَحِیحٌ وَ تَخْرُجُ فَتَتَلَقَّى مِنَ الْمَلَائِکَهِ فَهِیَ وَحْیٌ مِنَ اللَّهِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۷۶)

خواب‌دیدن مؤمن راست است، زیرا مؤمن وجودی پاک و اعتقادی صحیح دارد. (هنگام خواب) روحش خارج شده با ملائکه دیدار می‌کند، پس خواب‌دیدن او وحی است از طرف خداوند عزیز و بسیار جبران کننده.

 

۶- رؤیای صادقه

اَللهُ تَعالی: فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَى قَالَ یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ. ( صافات/ ۱۰۲)

هنگامی که با او به [جایگاه] سعی رسید، گفت: پسرکم! همانا من در خواب می‌بینم که تو را ذبح می‌کنم، پس با تأمل بنگر رأی تو چیست؟ گفت: پدرم!  آنچه به آن مأمور شده ای انجام ده، اگر خدا بخواهد مرا از شکیبایان خواهی یافت.

 

اَللهُ تَعالی: وَ إِذْ قُلْنَا لَکَ إِنَّ رَبَّکَ أَحَاطَ بِالنَّاسِ وَ مَا جَعَلْنَا الرُّؤْیَا الَّتِی أَرَیْنَاکَ إِلَّا فِتْنَهً لِلنَّاسِ وَ الشَّجَرَهَ الْمَلْعُونَهَ فِی الْقُرْآنِ وَ نُخَوِّفُهُمْ فَمَا یَزِیدُهُمْ إِلَّا طُغْیَانًا کَبِیرًا. (اسراء/۶۰)

و [یاد کن] هنگامى را که به تو گفتیم به راستى پروردگارت بر مردم احاطه دارد و آن رؤیایى را که به تو نمایاندیم و [نیز] آن درخت لعنت‏ شده در قرآن را جز براى آزمایش مردم قرار ندادیم و ما آنان را بیم مى‏‌دهیم ولى جز بر طغیان بیشتر آنها نمى‏‌افزاید.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ فِی‏قَوْلِهِ تَعَالَى‏ {لَهُمُ الْبُشْرى‏ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا} (یونس/۶۴) قَالَ: هِیَ الرُّؤْیَا الصَّالِحَهُ یَرَاهَا الْمُؤْمِنُ لِنَفْسِهِ  أَوْ تُرَى لَهُ وَ هُوَ کَلَامٌ یُکَلِّمُ بِهِ رَبُّکَ عَبْدَهُ فِی الْمَنَام‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۳)

مقصود از آیه‌ی { در زندگى دنیا و در آخرت مژده براى آنان است. } رؤیای صالحه و خوبی است که مؤمن برای خود می‌بیند، یا دیگران برای او می‌بینند و آن سخنی است که خدا با بنده‌اش در خواب می‌گوید.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا الصَّالِحَهُ مِنَ اللَّهِ، فَإِذَا رَأَى أَحَدُکُمْ مَا یُحِبُّ فَلَا یُحَدِّثْ بِهِ إِلَّا مَنْ یُحِبُّ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۷۴)

رؤیاى خوب، از جانب خداست. پس هر گاه یکى از شما خوابى دید که آن را دوست دارد، آن خواب را به کسى که جز دوست خود، نگوید.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا الصَّالِحَهُ بُشْرَى مِنَ اللَّهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۲)

خواب نیکو، بشارتی از سوی خدا است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ خِیَارُکُمْ‏ أُولُو النُّهَى‏ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ أُولُو النُّهَى فَقَالَ أُولُو النُّهَى أُولُو الْأَحْلَامِ الصَّادِقَهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۰)

بهترین شما، خردمندان هستند. شخصی پرسید: ای رسول خدا ! چه کسانی صاحبان خرد هستند؟ فرمود: صاحبان خرد، آنها هستند که خواب‌های راست می‌بینند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ رَآنِی‏ فِی‏ مَنَامِهِ‏  فَقَدْ رَآنِی‏ لِأَنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَتَمَثَّلُ فِی صُورَتِی وَ لَا فِی صُورَهِ وَاحِدٍ مِنْ أَوْصِیَائِی وَ لَا فِی صُورَهِ أَحَدٍ مِنْ شِیعَتِهِمْ وَ إِنَّ الرُّؤْیَا الصَّادِقَهَ جُزْءٌ مِنْ سَبْعِینَ جُزْءاً مِنَ النُّبُوَّه. (بحار الأنوار ج ‏۴۹ ص ۲۸۳)

هر کس مرا در خواب ببیند، در حقیقت مرا دیده است. همانا شیطان به شکل من و به صورت هیچ یک از جانشینان من ظاهر نمی‌شود. و نیز به صورت یکى از شیعیان ایشان هم ظاهر نمی شود. و به درستى که خواب راست، یک قسمت از هفتاد قسمت پیغمبرى است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ أَمَّا الصَّادِقَهُ إِذَا رَآهَا بَعْدَ الثُّلُثَیْنِ‏ مِنَ‏ اللَّیْلِ‏ مَعَ حُلُولِ الْمَلَائِکَهِ وَ ذَلِکَ قَبْلَ السَّحَرِ فَهِیَ صَادِقَهٌ لَا تَخْتَلِفُ‏ إِنْ شَاءَ اللَّهُ إِلَّا أَنْ یَکُونَ جُنُباً أَوْ یَکُونَ‏  عَلَى غَیْرِ طُهْرٍ أَوْ لَمْ یَذْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حَقِیقَهَ ذِکْرِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۳)

زمان خواب راست، موقعی است که دو سوم از شب بگذرد، که آن هنگام ورود فرشتگان است و این وقت، قبل از سحر است. چنین خوابی راست است؛ مگر این که بی وضو یا جُنُب باشد و یا اینکه به طور شایسته به یاد خدای عزیز و بلندمرتبه نباشد.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الرُّؤْیَا الصَّالِحَهُ إِحْدَى‏ الْبِشَارَتَیْنِ‏. (عیون الحکم ص ۲۶)

رؤیای خوب یکی از بشارت‌های خداست.

 

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَنَّهُ قَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ خُرَاسَانَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فِی الْمَنَامِ کَأَنَّهُ یَقُولُ لِی کَیْفَ أَنْتُمْ إِذَا دُفِنَ فِی أَرْضِکُمْ بَعْضِی فَاسْتُحْفِظْتُمْ وَدِیعَتِی وَ غُیِّبَ فِی ثَرَاکُمْ نَجْمِی فَقَالَ لَهُ الرِّضَا (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أ َنَا الْمَدْفُونُ‏ فِی‏ أَرْضِکُمْ‏ وَ أَنَا بَضْعَهٌ مِنْ نَبِیِّکُمْ وَ أَنَا الْوَدِیعَهُ وَ النَّجْمُ أَلَا فَمَنْ زَارَنِی‏. (بحار الأنوارج ‏۹۹ ص ۳۲)

شخصی از اهل خراسان به امام رضا (علیه السلام) عرض کرد: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) را در خواب دیدم، مثل اینکه به من می‌گوید: زمانی که پاره‌ی تن و ستاره‌ام در خاک شما مدفون و پنهان شود، چگونه خواهید بود؟ امام رضا (علیه السلام) فرمود: من در خاک شما مدفون می‌شوم، من پاره‌ی تن پیامبر (صلی الله علیه و آله) و ستاره و امانت او هستم.

 

۷- خواب آشفته

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمُسْتَثْقِلُ‏ النَّائِمُ‏ تُکَذِّبُهُ أَحْلَامُه‏. (تصنیف غرر الحکم ص ۳۶۰)

کسی که با شکم سنگین بخوابد، خواب بی‌اساس می بیند.

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) عَنِ الرَّجُلِ یَنَامُ‏ فَیَرَى‏ الرُّؤْیَا  فَرُبَّمَا کَانَتْ‏ حَقّاً وَ رُبَّمَا کَانَتْ بَاطِلًا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ یَا عَلِیُّ  مَا مِنْ عَبْدٍ یَنَامُ إِلَّا عُرِجَ بِرُوحِهِ إِلَى رَبِّ الْعَالَمِینَ فَمَا رَأَى عِنْدَ رَبِّ الْعَالَمِینَ فَهُوَ حَقٌّ ثُمَّ إِذَا أَمَرَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ بِرَدِّ رُوحِهِ إِلَى جَسَدِهِ فَصَارَتِ الرُّوحُ بَیْنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ فَمَا رَأَتْهُ فَهُوَ أَضْغَاثُ أَحْلَام‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۵۸)

از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) درباره کسی که خواب می‌بیند و گاهی حق است و گاهی باطل، سؤال کردم. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: ای علی! روحِ همه بندگان هنگام خواب به سوی خدا پرواز می‌کند. پس آنچه در خواب نزد خدا می‌بیند، حق است. و هنگامی که خدا به روح انسان امر می‌کند به طرف بدن برگردد، روح بین آسمان و زمین قرار می‌گیرد، آنچه در این هنگام می‌بیند خواب‌های بی اساس و آشفته است.

 

اَلْعَسْکَرِیُّ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ أَکْثَرَ الْمَنَامَ‏ رَأَى‏ الْأَحْلَامَ‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۰)

کسی که زیاد بخوابد، خواب های آشفته می بیند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا مِنَ اللَّهِ وَ الْحُلُمُ مِنَ الشَّیْطَانِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۲۲۰)

رؤیا (خواب‌هاى خوب و خوش) از جانب خداوند است و خواب‌هاى آشفته از جانب شیطان.

 

۸- خواب دروغ

سُئِلَ الصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) : إِنَّ رَجُلًا رَأَى رَبَّهُ فِی مَنَامِهِ فَمَا یَکُونُ ذَلِکَ فَقَالَ ذَلِکَ‏ رَجُلٌ‏ لَا دِینَ‏ لَهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَا یُرَى فِی الْیَقَظَهِ وَ لَا فِی الْمَنَامِ وَ لَا فِی الدُّنْیَا وَ لَا فِی الْآخِرَهِ. (روضه الواعظین ج ‏۱ ص ۳۴)

از امام صادق (علیه السلام) پرسیدند: مردی در عالم خواب، خدا را دیده است. تعبیرش چیست؟! حضرت فرمود: او مردی بی دین است، زیرا ذات پاک خدا، نه در خواب دیده می‌شود، نه در بیداری، نه در دنیا و نه در آخرت.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَنَّ دِینَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى، أَعَزُّ مِنْ‏ أَنْ‏ یُرَى‏ فِی النَّوْمِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۲۳۷)

دین خداوند بزرگ و برتر، ارجمند‌تر از آن است که در خواب دیده شود.

 

۹- آثار خواب‌دیدن

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا کَانَ الْعَبْدُ عَلَى مَعْصِیَهِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، وَ أَرَادَ اللَّهُ بِهِ‏ خَیْراً، أَرَاهُ‏ فِی‏ مَنَامِهِ‏ رُؤْیَا تُرَوِّعُهُ  فَیَنْزَجِرُ بِهَا عَنْ تِلْکَ الْمَعْصِیَهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۶۷)

هرگاه بنده‌ای گرفتار گناه شود و خدای عزیز و بلندمرتبه نسبت به او اراده خیر کند، در خوابش رؤیایی به او نشان می‌دهد که او را بترساند و به این وسیله از آن معصیت باز داشته شود.

 

۱۰- دفع خواب بد

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لِدَفْعِ عَاقِبَهِ  الرُّؤْیَا الْمَکْرُوهَهِ أَنْ تَسْجُدَ عَقِیبَ‏ مَا تَسْتَیْقِظُ مِنْهَا بِلَا فَصْلٍ وَ تُثْنِیَ عَلَى اللَّهِ تَعَالَى بِمَا تَیَسَّرَ لَکَ مِنَ الثَّنَاءِ ثُمَّ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَتَضَرَّعَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ تَسْأَلَهُ کِفَایَتَهَا وَ سَلَامَهَ عَاقِبَتِهَا فَإِنَّکَ لَا تَرَى لَهَا أَثَراً بِفَضْلِ اللَّهِ وَ رَحْمَتِهِ. (مستدرک الوسائل ج ‏۵  ص ۱۱۳)

براى دفع کردن عاقبت خواب‌هاى ناگوار، بعد از آن که از آن خواب بیدار شدى بی‌درنگ به سجده برو و هر قدر مى‌توانى خدای بزرگ را ثنا کن. سپس بر محمد و آلش صلوات بفرست و به سوى خداوند بزرگ ناله کن و از او بخواه که آن را از تو دفع کند و از عاقبتش تو را در سلامت بدارد، که به فضل و رحمت الهى اثرى براى آن خواب نخواهى دید.

 

۱۱- تعبیر و تأویل خواب

اَللهُ تَعالی: وَ رَفَعَ أَبَوَیْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّدًا وَ قَالَ یَا أَبَتِ هَذَا تَأْوِیلُ رُؤْیَایَ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَعَلَهَا رَبِّی حَقًّا وَقَدْ أَحْسَنَ بِی إِذْ أَخْرَجَنِی مِنَ السِّجْنِ وَجَاءَ بِکُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّیْطَانُ بَیْنِی وَ بَیْنَ إِخْوَتِی إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ لِمَا یَشَاءُ إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ. (یوسف/۱۰۰)

و پدر و مادرش را به تخت برنشانید و [همه آنان] پیش او به سجده درافتادند و [یوسف] گفت اى پدر! این است تعبیر خواب پیشین من. به یقین پروردگارم آن را راست گردانید و به من احسان کرد، آنگاه که مرا از زندان خارج ساخت و شما را از بیابان [کنعان به مصر] باز آورد، پس از آن که شیطان میان من و برادرانم را به هم زد. بى‌گمان پروردگار من نسبت به آنچه بخواهد صاحب لطف است؛ زیرا که او داناى حکیم است.

 

اَللهُ تَعالی: وَ کَذَلِکَ یَجْتَبِیکَ رَبُّکَ وَ یُعَلِّمُکَ مِنْ تَأْوِیلِ الْأَحَادِیثِ وَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکَ وَ عَلَى آلِ یَعْقُوبَ. (یوسف/۶)

و این چنین پروردگارت تو را برمى‏‌گزیند و از تعبیر خواب‌ها به تو مى‌آموزد و نعمتش را بر تو و بر خاندان یعقوب تمام مى‌‏کند.

 

اَللهُ تَعالی: وَ دَخَلَ مَعَهُ السِّجْنَ فَتَیَانِ قَالَ أَحَدُهُمَا إِنِّی أَرَانِی أَعْصِرُ خَمْرًا و َقَالَ الْآخَرُ إِنِّی أَرَانِی أَحْمِلُ فَوْقَ رَأْسِی خُبْزًا تَأْکُلُ الطَّیْرُ مِنْهُ نَبِّئْنَا بِتَأْوِیلِهِ إِنَّا نَرَاکَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ. (یوسف/۳۶)

دو جوان نیز با او به زندان افتادند. یکى از آن دو گفت: در خواب، خود را دیدم که انگور مى‌فشارم. دیگرى گفت: خود را دیدم که نان بر سر نهاده مى‌برم و پرندگان از آن مى‌خورند. ما را از تعبیر آن آگاه کن، که تو را از نیکوکاران مى‌بینیم.

 

اَللهُ تَعالی: وَ قَالَ الْمَلِکُ إِنِّی أَرَى سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَ سَبْعَ سُنْبُلَاتٍ خُضْرٍ وَ أُخَرَ یَابِسَاتٍ یَا أَیُّهَا الْمَلَأُ أَفْتُونِی فِی رُؤْیَایَ إِنْ کُنْتُمْ لِلرُّؤْیَا تَعْبُرُونَ. (یوسف/۴۳)

پادشاه [مصر] گفت: در خواب هفت گاو فربه را دیده‌ام که آنها را هفت [گاو] لاغر مى‌خورند و هفت خوشه سبز دیدم و هفت خوشه خشک. اى سران قوم من! خواب مرا تعبیر کنید، اگر تعبیر خواب مى‌دانید.

 

عَنْ أَئِمَّتِنَا عَلیهِمُ السّلام: أَنَّ مَنْ رَأَى رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) أَوْ  أَحَداً مِنَ الْأَئِمَّهِ قَدْ دَخَلَ مَدِینَهً أَوْ قَرْیَهً فِی مَنَامِهِ فَإِنَّهُ أَمْنٌ لِأَهْلِ الْمَدِینَهِ أَوِ الْقَرْیَهِ مِمَّا یَخَافُونَ وَ یَحْذَرُونَ وَ بُلُوغٌ لِمَا یَأْمُلُونَ وَ یَرْجُونَ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۷۶)

هر که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) یا یکى از امامان را در خواب ببیند که به شهری یا آبادى وارد شدند، تعبیر آن، امان مردم آن شهر و آبادی، از آنچه می ترسند و حذر دارند، و رسیدن به آنچه آرمان و امید آنها است، می‌باشد.

 

۱۲- زمان تعبیر خواب

(قِیلَ لِجَعْفَرٍ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَامُ…) کَمْ تَتَأَخَّرُ الرُّؤْیَا ؟ فَقَالَ: خَمْسِینَ سَنَهً  لِأَنَّ النَّبِیَّ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) رَأَى کَأَنَّ کَلْباً أَبْقَعَ وَلَغَ فِی دَمِهِ، فَأَوَّلَهُ بِأَنَّ رَجُلًا یَقْتُلَ الْحُسَیْنَ ابْنَ بِنْتِهِ… فَکَانَ الشِّمْرَ بْنَ ذِی الْجَوْشَنِ قَاتِلَ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ کَانَ أَبْرَصَ فَتَأَخَّرَتِ‏ الرُّؤْیَا بَعْدَ خَمْسِینَ سَنَهً. (بحار الأنوار ج ‏۶۲ ص ۶۰)

شخصی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: چقدر ممکن است بین رؤیا و وقوع آن فاصله بیفتد؟ حضرت فرمود: پنجاه سال. زیرا پیامبر (صلی الله علیه و آله) در خواب دیدند که سگی  (بیماریِ) برص داشت، پوزه اش را به خون حضرت آغشته کرد. پیامبر (صلی الله علیه و آله) این طور تعبیر کرد که: مردی فرزندم حسین علیه السلام را می کُشد… و همان طوری که پیامبر (صلی الله علیه و آله) دیده بود، شمربن ذی الجوشن قاتل امام حسین (علیه السلام) دچار بیماری برص (پیسی) بود. وقوع این تعبیر پنجاه سال به طول انجامید.

 

۱۳- تعبیر خواب قِیلوله (نیمروزی)

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَسْرَعِهَا تَأْوِیلًا رُؤْیَا الْقَیْلُولَهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۵)

تعبیر خواب قیلوله (نیمروزى) از همه‌ی خواب‌ها سریع‌تر انجام می‌گیرد.

 

وُلْدِ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ: سَأَلْتُ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فَقُلْتُ: حَدِّثْنِی عَنْ مَقْتَلِ ابْنِ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فَقَالَ: حَدَّثَنِی أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَلَیْهِ السَّلَام قَال‏: ثُمَ‏ سَارَ حَتَّى‏ نَزَلَ‏ الْعُذَیْبَ‏  فَقَالَ فِیهَا  قَائِلَهَ الظَّهِیرَهِ ثُمَّ انْتَبَهَ مِنْ نَوْمِهِ‏ بَاکِیاً فَقَالَ لَهُ ابْنُهُ : مَا یُبْکِیکَ یَا أَبَهْ فَقَالَ : یَا بُنَیَّ إِنَّهَا سَاعَهٌ لَا تَکْذِبُ الرُّؤْیَا فِیهَا وَ إِنَّهُ عَرَضَ لِی فِی مَنَامٍ عَارِضٌ. فَقَالَ : تُسْرِعُونَ السَّیْرَ وَ الْمَنَایَا تَسِیرُ بِکُمْ إِلَى الْجَنَّه. (بحار الأنوار ج ‏۴۴ ص ۳۱۳)

فرزند زید ابن علی: از حضرت صادق (علیه السلام) پرسیدم: از مقتل فرزند رسول الله (صلی الله علیه و آله) برایم بگویید. او فرمود: پدرم از پدرش نقل کردکه آن حضرت به راه خود ادامه داد، تا آن که در منزلگاه عُذَیب فرود آمد.

در آن جا به خواب قیلوله (نیمروزى) فرو رفت و سپس با چشمى گریان از خواب بیدار شد. فرزندش عرض کرد : پدر جان! چرا گریه مى کنى؟

فرمود : پسرم! این ساعتى است که خواب آن دروغ نیست. در خواب، کسى بر من آشکار شد و گفت : شما در رفتن شتاب مى‌کنید و کاروان مرگ شما را به سوى بهشت مى‌برد.

 

۱۴- بازگو کردن خواب

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا لَا تُقَصُ‏ إِلَّا عَلَى‏ مُؤْمِنٍ‏ خَلَا مِنَ الْحَسَدِ وَ الْبَغْیِ‏. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۷۴)

خواب را به جز، براى مؤمنى که حسادت و فساد ندارد،  نباید بازگو کرد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا الصَّالِحَهُ مِنَ اللَّهِ فَإِذَا رَأَى أَحَدُکُمْ مَا لَا یُحِبُّ فَلَا یُحَدِّثْ بِهَا أَحَداً فَإِنَّهَا لَنْ تَضُرَّهُ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۲۲۰)

خواب خوب از طرف خداست و اگر یکی از شما خواب بد دید، به کسی نگوید که هرگز او را زیانی نرساند.

 

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرُّؤْیَا عَلَى‏ رِجْلِ‏ طَائِرٍ مَا لَمْ یُعَبَّرْ فَإِذَا عُبِّرَتْ وَقَعَتْ قَالَ وَ أَحْسَبُهُ قَالَ وَ لَا تَقُصَّهَا إِلَّا عَلَى وَادٍّ أَوْ ذِی رَأْیٍ. (بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۷۵)

خواب تا زمانی که تعبیر نشده، مانند پرنده‌ای بر فراز انسان است؛ آنگاه که تعبیر شد، آن پرنده سقوط می‌کند. پس خواب خود را جز برای دوست صمیمی و صاحب نظر (در تعبیرِ خواب)، نقل نکن.

 

۱۵- خواب آخر الزّمان

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏‏ إِذَا اقْتَرَبَ‏ الزَّمَانُ‏ لَمْ‏ تَکَدْ رُؤْیَا الْمُؤْمِنِ تَکْذِبُ وَ أَصْدَقُهُمْ رُؤْیَا أَصْدَقُهُمْ حَدِیثاً.(بحار الأنوار ج ‏۵۸ ص ۱۹۲)

وقتی آخر الزمان فرا می‌رسد، هیچ گاه خواب‌های مؤمن دروغ نیست؛ راست‌ترین رؤیا برای راستگوترین آنهاست.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:‏ رَأْیُ‏ الْمُؤْمِنِ‏ وَ رُؤْیَاهُ‏ فِی‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏ عَلَى سَبْعِینَ جُزْءاً مِنْ أَجْزَاءِ النُّبُوَّهِ. (کافی ج ‏۸ ص ۹۰)

نظر مومن و رؤیاى مؤمن در آخر الزمان، جزئى از هفتاد قسمت نبوّت است.

 

۱۶- نمونه های خواب‌دیدن

دَاوُدَ عَنْ أَخِیهِ عَبْدِ اللَّهِ: بَعَثَنِی إِنْسَانٌ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) زَعَمَ أَنَّهُ یَفْزَعُ فِی مَنَامِهِ مِنِ امْرَأَهٍ تَأْتِیهِ قَالَ فَصِحْتُ حَتَّى سَمِعَ الْجِیرَانُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): اذْهَبْ فَقُلْ لَهُ إِنَّکَ‏ لَا تُؤَدِّی‏ الزَّکَاهَ. فَقَالَ: بَلَى وَ اللَّهِ إِنِّی لَأُؤَدِّیهَا قَالَ : فَقُلْ لَهُ إِنْ کُنْتَ تُؤَدِّیهَا فَإِنَّکَ لَا تُؤَدِّیهَا إِلَى أَهْلِهَا. (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص۲۱)

راوی گوید: کسى مرا نزد امام صادق (علیه السلام) فرستاد و ادّعا مى‌کرد از زنى که در خوابش مى‌آید، مى‌هراسد و مى‌گفت که شبى چنان نعره زدم که همسایگان صدایم را شنیدند. امام صادق (علیه السلام) فرمود: بازگرد و به او بگو: آیا زکات دارایى‌ات را نمى‌پردازى‌؟ (چون فرموده‌ی امام علیه السلام را به او رسانیدم) گفت: به خدا سوگند! من بى‌تردید زکاتم را مى‌پردازم. امام (علیه السلام) دیگر بار فرمود: پس به او بگو که اگر آن را مى‌پردازى، بدون شک به مستحقّش نمى‌دهى.

 

۱۷- خواب‌ندیدن

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا یَحْزَنُ‏ أَحَدُکُمْ‏ أَنْ‏ تُرْفَعَ‏ عَنْهُ‏ الرُّؤْیَا فَإِنَّهُ إِذَا رَسَخَ فِی الْعِلْمِ رُفِعَتْ عَنْهُ الرُّؤْیَا. (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص ۱۵۴)
هیچ یک از شما براى خواب ندیدن غمگین نباشد؛ زیرا هر گاه کسى در دانش راسخ شد، خواب دیدن از او برداشته مى‌شود.