آداب خانه

آداب خانه

 

چکیده

خانه، مکان سکونت انسان است و به لحاظ اینکه انسان در آن زندگی می‌کند و در کنار خانه‌های دیگران قرار می‌گیرد، دارای آداب گوناگون است. اسلام برای ایجاد آرامش روحی و بهره وری از خانه، توصیه‌های معنوی و غیر آن دارد. تلاوت قرآن در خانه و اختصاص مکانی خاص برای عبادت از جمله آداب خانه به شمار می‌رود.

 

۱- معنی و مفهوم بَیْت

معنای بَیْت به معنای مسکن، اعمّ از آن که از سنگ باشد یا موى و غیره‌ است. (مجمع البحرین)

به اطاق و خیمه نیز بیت گفته می‌شود. (مفردات راغب)

بیت، منزل و مأوى نظیر هم‌ هستند و بیتِ شعر را از آن جهت بیت گویند که حروف و کلام را جمع کرده است، مثل منزل که اهلش را جمع می‌کند. (مجمع البیان)

 

۲- اهمیّت خانه

اللهُ تَعالی: وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَنًا وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الْأَنْعَامِ بُیُوتًا تَسْتَخِفُّونَهَا یَوْمَ ظَعْنِکُمْ وَ یَوْمَ إِقَامَتِکُمْ وَ مِنْ أَصْوَافِهَا وَ أَوْبَارِهَا وَ أَشْعَارِهَا أَثَاثًا وَ مَتَاعًا إِلَى حِینٍ. (نحل/۸۰)

و خدا برای سکونت (دائم) شما منزل‌هایتان را مقرر داشت و (برای سکونت موقت سفر) از پوست و موی چهارپایان خیمه‌ها را برای شما قرار داد تا وقت حرکت و سکون، سبک وزن و قابل انتقال باشد، و از پشم و کُرک و موی آنها اثاثیه‌ی منزل (مانند گلیم و نمد و قالی) و متاع و اسباب زندگانی (و لباس‌های فاخر) برای شما خلق فرمود که تا هنگامی معیّن از آن استفاده کنید.

 

۳- تلاوت قرآن و ذکر خداوند در خانه

اللهُ تَعالی: وَاذْکُرْنَ مَا یُتْلَى فِی بُیُوتِکُنَّ مِنْ آیَاتِ اللَّهِ وَالْحِکْمَهِ إِنَّ اللَّهَ کَانَ لَطِیفًا خَبِیرًا. (احزاب/۳۴)

و آنچه را که از آیات خدا و [سخنان] حکمت[آمیز] در خانه‌‏هاى شما خوانده مى‌شود یاد کنید. در حقیقت ‏خدا همواره دقیق و آگاه است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَثَلُ‏ الْبَیْتِ‏ الَّذِی‏ یُذْکَرُ فِیهِ اللَّهُ وَ الْبَیْتِ الَّذِی لَا یُذْکَرُ اللَّهُ فِیهِ کَمَثَلِ الْحَیِّ وَ الْمَیِّتِ. (مکارم الأخلاق ص۳۱۱)

مثال خانه‌ای که الله در آن یاد می‌شود و خانه‌ای که الله در آن یاد نمی‌گردد، مثال زنده و مرده است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: فَإِنَّ الْبَیْتَ إِذَا کَثُرَ فِیهِ‏ تِلَاوَهُ الْقُرْآنِ کَثُرَ خَیْرُهُ وَ أَمْتَعَ أَهْلَهُ وَ أَضَاءَ لِأَهْلِ السَّمَاءِ کَمَا تُضِی‏ءُ نُجُومُ السَّمَاءِ لِأَهْلِ الدُّنْیَا. (بحار الأنوار ج ‏۸۹ ص۲۰۰)
خانه‌اى که در آن قرآن فراوان خوانده شود، خیر آن بسیار گردد و به اهل آن وسعت داده شود و براى آسمانیان بدرخشد، چنان که ستارگان آسمان براى زمینیان مى‌درخشند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: نَوِّرُوا بُیُوتَکُمْ‏ بِتِلَاوَهِ الْقُرْآن وَ لَا تَتَّخِذُوهَا قُبُوراً. (بحار الأنوار ج ‏۸۹ ص ۲۰۰)

خانه‌های خویش را با تلاوت قرآن نورانی کنید و خانه‌های خود را جایگاه مُردگان نسازید.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: الْبَیْتُ الَّذِی یُقْرَأُ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ یُذْکَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ تَکْثُرُ بَرَکَتُهُ وَ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِکَهُ وَ تَهْجُرُهُ الشَّیَاطِینُ وَ یُضِی‏ءُ لِأَهْلِ السَّمَاءِ،کَمَا تُضِی‏ءُ الْکَوَاکِبُ‏ لِأَهْلِ الْأَرْضِ، وَ إِنَّ الْبَیْتَ الَّذِی لَا یُقْرَأُ فِیهِ الْقُرْآنُ وَ لَا یُذْکَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ تَقِلُّ بَرَکَتُهُ وَ تَهْجُرُهُ الْمَلَائِکَهُ وَ تَحْضُرُهُ الشَّیَاطِینُ. (کافی ج ‏۲ ص۶۱۰)

خانه‌اى که در آن قرآن خوانده شود و ذکر خداى عزیز و بلندمرتبه (و یاد او) در آن بشود، برکتش بسیار گردد، و فرشتگان در آن بیایند و شیاطین از آن دور شوند، و براى اهل آسمان مى‌درخشد، چنانچه ستارگان براى اهل زمین مى‌درخشند. و خانه‌اى که در آن قرآن خوانده نشود و ذکر خداى عزیز و بلندمرتبه در آن نشود، برکتش کم شود، و فرشتگان از آن دور شوند و شیاطین در آن حاضر گردند.

 

۴- سلام و دعا هنگام ورود و خروج

الله تعالی: فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُیُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِکُمْ تَحِیَّهً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَکَهً طَیِّبَهً کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیَاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ. (نور/۶۱)

پس هرگاه به خانه‌هایی [که ذکر شد] وارد شُدید، بر خودتان سلام کنید که درودی است از سوی خدا [درودی] پربرکت و پاکیزه. خدا این گونه آیات را برای شما بیان می‌کند تا بیندیشید.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: إِذَا دَخَلَ‏ أَحَدُکُمْ‏ مَنْزِلَهُ‏ فَلْیُسَلِّمْ‏ عَلَى أَهْلِهِ، یَقُولُ:” السَّلَامُ عَلَیْکُمْ.” فَإِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ أَهْلٌ فَلْیَقُلِ: ” السَّلَامُ عَلَیْنَا مِنْ رَبِّنَا” وَ لْیَقْرَأْ “قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ” حِینَ یَدْخُلُ مَنْزِلَهُ، فَإِنَّهُ یَنْفِی الْفَقْرَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳  ص۱۶۶)

چون یکی از شما به منزلش در آید، باید به اهل خود سلام کند و بگوید: “السلام علیکم” و اگر اهلی ندارد، چون وارد خانه اش شود باید بگوید: “السَلامُ عَلَینا مِن رَبّنا” و سوره‌ی توحید را بخواند، زیرا فقر را ببرد.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: وَ لْیَقْرَأْ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ الْآیَاتِ مِنْ آخِر “آلِ عِمْرَانَ” وَ “آیَهَ الْکُرْسِیِّ” وَ  “إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ” وَ “أُمَّ الْکِتَابِ”  فَإِنَّ فِیهَا قَضَاءَ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ.(بحار الأنوار ج ‏۷۳  ص۱۶۶)

چون از خانه‌اش به در آید، آیه‌های آخر (سوره‌ی) آل عمران را بخواند (گویا مقصود آیه «آمَنَ الرَّسولُ» تا آخر سوره است.) همراه با آیه الکرسی و سوره‌ی قدر و سوره‌ی حمدکه باعث برآورده شدن حاجات دنیا و آخرت است.

 

أَبِی الصَّبَّاحِ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَام) عَنْ ‏قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ :{ فَإِذا دَخَلْتُمْ بُیُوتاً فَسَلِّمُوا عَلى‏ أَنْفُسِکُمْ.} ‏(نور/۶۱) الْآیَهَ، فَقَالَ:‏ هُوَ تَسْلِیمُ‏ الرَّجُلِ‏ عَلَى‏ أَهْلِ‏ الْبَیْتِ‏ حِینَ یَدْخُلُ ثُمَّ یَرُدُّونَ عَلَیْهِ فَهُوَ سَلَامُکُمْ عَلَى أَنْفُسِکُم‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۵)

ابی صباح: از امام باقر (علیه السّلام) از تفسیر آیه: {چون به خانه هایی [که گفته شد] درآمدید، به یکدیگر سلام کنید} تا آخر آیه، پرسیدم. حضرت فرمود: آن سلام بر خانواده است، هنگامی که داخل می‌شود. سپس آنها جوابش دهند و آن سلام بر خودش باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ قَالَ إِذَا خَرَجَ مِنْ بَیْتِهِ: “بِسْمِ اللَّهِ” قَالَ الْمَلَکَانِ: هُدِیتَ، فَإِنْ قَالَ: “لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ” قَالا: وُقِیتَ، فَإِنْ قَالَ: “تَوَکَّلْتُ عَلَى اللَّهِ” قَالا :کُفِیتَ، فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ : کَیْفَ لِی بِعَبْدٍ هُدِیَ وَ وُقِیَ وَ کُفِی‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۶۹)

هر که هنگام بیرون شدن از خانه اش بگوید: “بسم الله”؛ دو فرشته گویند: هدایت شدی! و اگر بگوید: “لا حول و لا قوه الا بالله”؛ گویند: محفوظ شدی! و اگر بگوید: توکل بر خدا، گویند: کفایت شدی! و شیطان بگوید: مرا چکار به بنده‌ای که هدایت شده و محفوظ شده و کفایت شده!

 

۵- خبردادن به هنگام ورود به منزل

الباقرُ عَلَیْهِ السَّلَام : نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)‏‏‏ أَنْ‏ یَطْرُقَ‏ الرَّجُلُ‏ أَهْلَهُ‏ لَیْلًا إِذَا جَاءَ مِنَ الْغَیْبَهِ حَتَّى یُؤْذِنَهُمْ‏ .(بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۲۷۲)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نهی کرده از اینکه کسی چون از سفر باز می‌آید، شبانه بر خاندان خود در کوبد، جز آنکه به آنها خبر داده باشد.

 

۶- اجازه خواهی هنگام ورود به خانه دیگران

الله تعالی: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُیُوتًا غَیْرَ بُیُوتِکُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ. (نور/۲۷)

اى کسانى که ایمان آورده‏ اید! به خانه‌هایى که خانه‌‏هاى شما نیست، داخل مشوید تا اجازه بگیرید؛ و بر اهل آن سلام گویید. این براى شما بهتر است. باشد که پند گیرید.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: الِاسْتِئْذَانُ ثَلَاثَهٌ : أَوَّلَهُنَّ یَسْمَعُونَ وَ الثَّانِیَهَ یَحْذَرُونَ‏ وَ الثَّالِثَهَ إِنْ شَاءُوا أَذِنُوا وَ إِنْ شَاءُوا لَمْ یَفْعَلُوا فَیَرْجِعُ الْمُسْتَأْذِن‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۴)

اجازه گرفتن سه بار است: اول آنکه آن را بشنوند، دوم آماده شوند و در بار سوم اگر خواهند اجازه دهند و اگر نه، اجازه ندهند و اجازه گیرنده باید برگردد.

 

الباقرُ عَلَیْهِ السَّلَام: وَ مَنْ‏ بَلَغَ‏ الْحُلُمَ‏ مِنْکُمْ‏ فَلَا یَلِجُ‏ عَلَى‏ أُمِّهِ‏ وَ لَا عَلَى أُخْتِهِ وَ لَا عَلَى ابْنَتِهِ وَ لَا عَلَى مَنْ سِوَى ذَلِکَ إِلَّا بِإِذْنٍ وَ لَا یُؤْذَنُ لِأَحَدٍ حَتَّى یُسَلِّمَ، فَإِنَّ السَّلَامَ طَاعَهُ الرَّحْمَنِ. (وسائل الشیعه ج ‏۲۰ ص۲۱۶)

هرکسی که به سنّ بلوغ برسد نباید بدون اجازه، بر مادر، دختر و خواهرش و دیگران وارد شود و به کسی اجازه داده نمی‌شود مگر اینکه سلام کند،چرا که سلام فرمانبرداری از خداوند است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنِ‏ اطَّلَعَ‏ فِی‏ بَیْتٍ‏ بِغَیْرِ إِذْنِهِمْ فَقَدْ حَلَّ لَهُمْ أَنْ یَفْقَئُوا عَیْنَهُ. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۸ ص ۲۳۵)

اگر کسی بدون اجازه به خانه‌ی قومی سرکشی کند، بر آنها جایز است که چشمش را کور کنند.

 

۷- ساخت و ساز خانه

۷-۱-قربانی برای ساخت خانه

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ بَنَى مَسْکَناً فَذَبَحَ کَبْشاً سَمِیناً وَ أَطْعَمَ لَحْمَهُ الْمَسَاکِینَ ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ ادْحَرْ عَنِّی مَرَدَهَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ وَ الشَّیَاطِینِ وَ بَارِکْ لِی فِی بِنَائِی، أُعْطِیَ مَا سَأَل‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۸)

هر که خانه‌ای بسازد و میشی بکشد که فربه باشد و گوشتش را به مستمندان بخوراند، سپس گوید: بار خدایا! از من سرکشان و آزار دهندگان پری و آدمی و همه شیطان‌ها را دور کن و ساختمان مرا مبارک ساز. آنچه که درخواست کرده، به او داده شود.

 

۷-۲- نکوهش ساخت خانه روی قبرها

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا تَبْنُوا عَلَى الْقُبُورِ وَ لَا تُصَوِّرُوا سُقُوفَ الْبُیُوتِ فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) کَرِهَ ذَلِکَ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۹)

بر سر گورها خانه نسازید و بر سقف خانه‌ها صورت نکشید. همانا که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آن را بد می‌شمرد.

 

۷-۳- تأمین مکان عبادت

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: اتَّخِذْ مَسْجِداً فِی‏ بَیْتِکَ‏ فَإِذَا خِفْتَ شَیْئاً فَالْبَسْ ثَوْبَیْنِ غَلِیظَیْنِ مِنْ أَغْلَظِ ثِیَابِکَ فَصَلِّ فِیهِمَا الْخَبَرَ. (بحار الأنوار ج‏ ۸۰ ص۱۷۶)

در خانه‌ی خود مسجدی قرار بده، و هرگاه از چیزی ترسیدی، دو تا از خشن‌ترین و ضخیم‌ترین لباسهایت را بپوش و در آن مسجد نماز بخوان…

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: کَانَ عَلِیٌّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَدْ جَعَلَ‏ بَیْتاً فِی‏ دَارِهِ‏ لَیْسَ‏ بِالصَّغِیرِ وَ لَا بِالْکَبِیرِ لِصَلَاتِهِ..‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۶۱)

برای علی (علیه السّلام) در خانه‌اش اتاقی بود، نه کوچک و نه بزرگ برای نمازش…

 

۷-۴- نکوهش ساختمان بلند

الباقرُ عَلَیْهِ السَّلَام: ابْنِ بَیْتَکَ سَبْعَهَ أَذْرُعٍ فَمَا کَانَ فَوْقَ ذَلِکَ سَکَنَتْهُ الشَّیَاطِینُ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیْسَ فِی السَّمَاءِ وَ لَا فِی الْأَرْضِ إِنَّمَا یَسْکُنُونَ الْهَوَاءَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۴)

اتاقت را تا هفت ذراع بساز؛ آنچه بالاتر از آن است شیاطین در آن جا گیرند. شیاطین نه در آسمانند و نه در زمین، همانا آنها در هوا مسکن دارند. (هر زراع حدود ۴۵ سانتی متراست.)

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّ اللَّهَ وَکَّلَ مَلَکاً بِالْبِنَاءِ، یَقُولُ لِمَنْ رَفَعَ سَقْفاً فَوْقَ ثَمَانِیَهِ أَذْرُعٍ : أَیْنَ تُرِیدُ یَا فَاسِق! (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۵۰)

همانا خدا فرشته‌ای بر خانه سازی گمارده و به کسی که سقف اتاق را از هشت ذراع بالاتر برد گوید: ای فاسق! قصد کجا داری؟

 

۷-۵- وسعت خانه

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّ لِلدَّارِ شَرَفاً وَ شَرَفُهَا السَّاحَهُ الْوَاسِعَهُ وَ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ إِنَّ لَهَا بَرَکَهً وَ بَرَکَتُهَا جَوْدَهُ مَوْضِعِهَا وَ سَعَهُ سَاحَتِهَا وَ حُسْنُ جِوَارِ جِیرَانِهَا. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۴)

خانه شرفی دارد و آن وسعت فضای آن و معاشران خوب است. و برکتی هم دارد و برکتش خوبی جای آن و وسعت فضای آن و همسایه های خوب است.

 

الباقرُ عَلَیْهِ السَّلَام : مِنْ‏ شَقَاءِ الْعَیْشِ‏ ضِیقُ الْمَنْزِلِ . (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۵۳)

از سختى زندگى، تنگى منزل است.

 

‏ الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: ارْفَعْ‏ صَوْتَکَ‏ مَا اسْتَطَعْتَ‏ وَ سَلِ اللَّهَ أَنْ یُوَسِّعَ عَلَیْکَ. (کافی  ج ‏۶ ص ۵۲۶)

با صدای بلند از خداوند به طور جدی بخواه که خانه‌ات توسعه پیدا کند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: ثَلَاثَهٌ لِلْمُؤْمِنِ فِیهَا رَاحَهٌ دَارٌ وَاسِعَهٌ تُوَارِی‏ عَوْرَتَهُ‏ وَ سُوءَ حَالِهِ مِنَ النَّاسِ … (کافی ج ‏۵ ص ۳۲۸)

در سه چیز براى مؤمن راحتی است: خانه‌ی وسیعى که عیب و بدحالى او را از مردم بپوشاند،…

 

مِنْ کَلَامٍ لَهُ (أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ) بِالْبَصْرَهِ وَ قَدْ دَخَلَ عَلَى الْعَلَاءِ بْنِ زِیَادٍ الْحَارِثِیِّ یَعُودُهُ وَ هُوَ مِنْ أَصْحَابِهِ، فَلَمَّا رَأَى سَعَهَ دَارِهِ، قَالَ: مَا کُنْتَ تَصْنَعُ بِسَعَهِ هَذِهِ الدَّارِ فِی الدُّنْیَا أَمَا أَنْتَ إِلَیْهَا فِی الْآخِرَهِکُنْتَ أَحْوَجَ بَلَى إِنْ شِئْتَ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَهَ تَقْرِی فِیهَا الضَّیْفَ وَ تَصِلُ فِیهَا الرَّحِمَ وَ تُطْلِعُ مِنْهَا الْحُقُوقَ مَطَالِعَهَا، فَإِذَا أَنْتَ قَدْ بَلَغْتَ بِهَا الْآخِرَه. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۵)

پس از جنگ بصره آن حضرت (امیر المؤمنین علیه السلام) بر علاء بن زیاد وارد شد که از یاران امام بود. وقتی خانه‌ی بسیار مجلل و وسیع او را دید، فرمود: با این خانه‌ی وسیع در دنیا چه می‌کنی، در حالی که در آخرت به آن نیازمندتری؟ آری، اگر بخواهی می‌توانی با همین خانه به آخرت برسی! در این خانه‌ی وسیع، مهمانان را پذیرایی کنی، به خویشاوندان با نیکوکاری بپیوندی و حقوقی را که بر گردن تو است به صاحبان حق برسانی، پس آنگاه با همین خانه‌ی وسیع، به آخرت نیز می‌توانی برسی.

 

۷-۶- محکم سازی در آداب خانه

الله تعالی: وَ کانُوا یَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً آمِنِینَ. (حجر/۸۲)

در دل کوه‌ها خانه‌هایى مى‌تراشیدند که در آن در امنیّت بودند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ بَنَى فَاقْتَصَدَ فِی بِنَائِهِ لَمْ یُؤْجَر. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۵۰)

هر که ساختمانی بسازد و از آن کم گذارد، اجری ندارد.

 

۷-۷- ساخت خانه ها روبروی هم

الله تعالی: وَ أَوْحَیْنَا إِلَى مُوسَى وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَهً وَ أَقِیمُوا الصَّلَاهَ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ. (یونس/۸۷)

و به موسى و برادرش وحى کردیم که شما دو تن براى قوم خود در مصر خانه‌هایى ترتیب دهید و سراهایتان را رو به روى هم قرار دهید و نماز برپا دارید و مؤمنان را مژده ده.

 

۷-۸- دیوارکشیدن در بام

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) أَنْ یُبَاتَ عَلَى سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ. (کافی ج‏۶ ص۵۳۰)

پیامبر(صلی الله علیه و آله) از خوابیدن بر پشت بامی که دیوار ندارد، نهی کرده است.

 

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی‏ السَّطْحِ‏ یُبَاتُ‏ عَلَیْهِ‏ غَیْرَ مُحَجَّرٍ، فَقَالَ: یُجْزِیهِ أَنْ یَکُونَ مِقْدَارُ ارْتِفَاعِ الْحَائِطِ ذِرَاعَیْن‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۸۸)

امام صادق علیه السّلام درباره‌ی بام بدون دیواره که شب بر آن بخوابند، فرمود: بلندی دیواره تا دو زراع بس است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ بَاتَ عَلَى سَطْحٍ غَیْرِ مُحَجَّرٍ فَأَصَابَهُ شَیْ‏ءٌ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ. (کافی ج ‏۶  ص ۵۳۰)

کسی که روی پشت بام بدون دیوار بخوابد و چیزی به او اصابت کند، غیر از خود را ملامت نکند.

 

۷-۹- سرویس بهداشتی در آداب خانه

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: أَ لَیْسَ‏ مِنْ‏ حُسْنِ‏ التَّقْدِیرِ فِی بِنَاءِ الدَّارِ أَنْ یَکُونَ الْخَلَاءُ فِی أَسْتَرِ مَوْضِعٍ فِیهَا. (بحار الأنوار ج ‏۳ ص۷۶)

آیا نمی‌بینی که از نیکویی اندازه‌ی خانه که آدمی بنا می‌کند، آن است که مستراح در پنهان‌ترین جاهای خانه باشد؟

 

۸- فروش خانه

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: مَنْ‏ بَاعَ‏ دَاراً فَلَمْ یَجْعَلْ ثَمَنَهَا فِی مِثْلِهَا لَمْ یُبَارَکْ لَهُ فِی ثَمَنِهَا. (مستدرک الوسائل ج ‏۱۳ ص ۲۹۵)

هر که خانه‌ای بفروشد و با پول آن خانه‌ی دیگر نخرد، در آن پول برکت نیابد.

 

۹- جابه جایی غیرضروری

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مِنْ مُرِّ الْعَیْشِ‏ النُّقْلَهُ مِنْ دَارٍ إِلَى دَارٍ وَ أَکْلُ خُبْزِ الشِّرَى‏.(کافی ج ‏۶ ص۵۳۱)

از سختى زندگى، انتقال از یک خانه به خانه‌ی دیگر و خوردن نان خشکیده است.

 

۱۰- نگهداری یتیم

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: خَیْرُ بُیُوتِکُمْ‏ بَیْتٌ فِیهِ یَتِیمٌ یُحْسَنُ إِلَیْهِ وَ شَرُّ بُیُوتِکُمْ بَیْتٌ یُسَاءُ إِلَیْهِ. (مستدرک الوسائل ج ‏۲ ص ۴۷۴)

بهترین خانه‌هاى مسلمانان، خانه‌اى است که در آن یتیمى باشد و به او نیکى کنند و بدترین خانه‌هاى مسلمانان، (خانه‌اى است که در آن یتیمى باشد) و با او بدى کنند.

 

۱۱- خانه خراب

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: ثَلَاثَهٌ لَا یَتَقَبَّلُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُمْ بِالْحِفْظِ رَجُلٌ نَزَلَ فِی بَیْتٍ خَرِب  وَ …  (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۵۷)

سه چیز باشند که خدای عزیز و بلندمرتبه حفاظت آنها را نپذیرد: کسی که در خانه‌ی خراب منزل کند و …

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: أَرْبَعٌ‏ لَا تَدْخُلُ‏ بَیْتاً وَاحِدَهٌ مِنْهُنَ‏ إِلَّا خَرِبَ وَ لَمْ یُعْمَرْ بِالْبَرَکَهِ؛ الْخِیَانَهُ وَ السَّرِقَهُ وَ شُرْبُ الْخَمْرِ وَ الزِّنَا. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص۱۷۰)

چهار چیز است که یکی از آنها هم اگر در خانه‌ای درآید، ویرانش می‌کند و به برکت آباد نمی‌شود: خیانت، دزدی، شراب‌خواری، و زنا.

 

‏ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: الْحَجَرُ الْغَصْبُ فِی الدَّارِ رَهْنٌ‏ عَلَى‏ خَرَابِهَا. (بحار الأنوار ج ‏۱۰۱ ص ۲۵۸)

سنگ غصبى در خانه، ضامن ویرانى آن خانه است.

 

۱۲- نظافت و بهداشت

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: بَیْتُ الشَّیَاطِینِ مِنْ بُیُوتِکُمْ بَیْتُ الْعَنْکَبُوت‏.(کافی ج ‏۶ ص ۵۳۲)

خانه‌ی شیاطین در خانه‌هاى شما، همان خانه‌ی عنکبوت است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: لَا تُبَیِّتُوا الْقُمَامَهَ فِی بُیُوتِکُمْ وَ أَخْرِجُوهَا نَهَاراً فَإِنَّهَا مَقْعَدُ الشَّیْطَان‏.(بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۷۵)

خاکروبه را شب در خانه وانگذارید و روز آن را بیرون برید که نشیمن شیطان است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: لَا تَذَرُوا مِنْدِیلَ الْغَمَرِ فِی الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَرْبِضٌ لِلشَّیْطَان‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۷۶)

دستمال چرک‌گیری را در جا ننهید که خوابگاه شیطان است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: اکْنُسُوا أَفْنِیَتَکُمْ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیَهُودِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۷۶)

آستانه‌ی خانه‌ی خود را جارو کنید و مانند یهود نباشید.

 

۱۳- نصب درب و پرده

أَنَّهُ (أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام) کَرِهَ أَنْ یَبِیتَ الرَّجُلُ فِی بَیْتٍ لَیْسَ لَهُ بَابٌ وَ لَا سِتْرٌ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۷)

او  (امیر المؤمنین علیه السلام) بد داشت کسی شب را در خانه‌ی بی در و بی پرده بماند.

 

۱۴- روشنایی

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) أَنْ یَدْخُلَ بَیْتاً مُظْلِماً إِلَّا بِمِصْبَاحٍ. (کافی ج ‏۶ ص ۵۳۱)

پیامبر خدا (صلّى اللّه علیه و آله) مکروه مى‌داشت که بدون چراغ وارد خانه‌ی تاریک شوند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: أَطْفِئُوا سُرُجَکُمْ فَإِنَّ الْفُوَیْسِقَهَ تُضْرِمُ الْبَیْتَ عَلَى أَهْلِهِ الْخَبَرَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۶۴)

چراغ دان‌ها را خاموش کنید تا موش، خانه را بر اهل آن به آتش نکشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِنَّ اللَّهَ کَرِهَ لَکُمْ أَرْبَعاً وَ عِشْرِینَ خَصْلَهً وَ نَهَاکُمْ عَنْهَا وَ عَدَّهَا إِلَى أَنْ قَالَ: وَ کَرِهَ أَنْ یَدْخُلَ الرَّجُلُ الْبَیْتَ الْمُظْلِمَ إِلَّا أَنْ یَکُونَ بَیْنَ یَدَیْهِ سِرَاجٌ أَوْ نَار. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۶۵)

خدا براى شما بیست و چهار خصلت را بد دارد و شما را از آنها نهى کرده است و آنها را بر شمرد تا فرمود: و بد دارد کسى در خانه تاریک در آید، جز آنکه پیش او چراغى یا آتشى باشد.

 

۱۵- نگهداری مجسمه

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِنَّ جَبْرَئِیلَ أَتَانِی، فَقَالَ: یَا مُحَمَّدُ إِنَّ رَبَّکَ یُقْرِئُکَ السَّلَامَ وَ یَنْهَى عَنْ تَزْوِیقِ الْبُیُوتِ قَالَ أَبُو بَصِیرٍ قُلْتُ وَ مَا التَّزْوِیقُ قَالَ تَصَاوِیرُ التَّمَاثِیل‏.(بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۵۹)

جبرئیل برمن فرود آمد و گفت: ای محمد! پروردگارت تو را درود گوید و از نقاشی در خانه‌ها نهی کند. ابو بصیر (راوی حدیث) گوید: گفتم: (تزویق) نقاشیِ خانه چیست؟ فرمود: صورت مجسمه‌ها است.

 

۱۶- نگهداشتن حیوانات اهلی

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: اتَّخَذُوا فِی بُیُوتِکُمْ الدَّوَاجِنَ یَتَشَاغَلُ بِهَا الشَّیْطَانُ عَنْ صِبْیَانِکُمْ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص۱۶۳)

حیوانات اهلی در خانه‌هایتان داشته باشید که شیطان‌ها به آنها سرگرم شوند و از کودکان کناره گیری کنند.

 

الکاظِم عَلَیْهِ السَّلَام:  لَا یَنْبَغِی أَنْ یَخْلُوَ بَیْتُ أَحَدِکُمْ مِنْ ثَلَاثَهٍ وَ هُنَّ عُمَّارُ الْبَیْتِ الْهِرِّ وَ الْحَمَامِ وَ الدِّیکِ فَإِنْ کَانَ مَعَ الدِّیکِ أَنِیسَهٌ وَ إِلَّا فَلَا بَأْسٌ لِمَنْ لَا یَقْدِرُهَا. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۶۳)

نشاید که خانه‌ی هر یک از شماها از سه چیز تهی باشد که آنها آباد کننده‌ی خانه باشند: گربه و کبوتر و خروس، و اگر با خروس، مرغی هم باشد چه بهتر، وگرنه باکی نیست بر کسی که توانا بر آن نیست.

 

الْجَعْفَرِیُّ قَالَ: رَأَیْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلَام فِی بَیْتِهِ زَوْجُ حَمَامٍ أَمَّا الذَّکَرُ فَأَخْضَرُ وَ أَمَّا الْأُنْثَى فَسَوْدَاءُ وَ رَأَیْتُهُ عَلَیْهِ السَّلَام یَفُتُّ لَهُمَا الْخُبْزَ وَ یَقُولُ: یَتَحَرَّکَانِ مِنَ اللَّیْلِ فَیُؤْنِسَانِ وَ مَا مِنِ انْتِفَاضَهٍ یَنْتَفِضَانِهَا مِنَ اللَّیْلِ إِلَّا اتَّقَى مَنْ دَخَلَ الْبَیْتَ مِنْ عَرَمَهِ الْأَرْض.‏ (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۶۳)

جعفری: در خانه امام کاظم (علیه السّلام) یک جفت کبوتر دیدم که نر آن سبز بود و ماده آن سیاه. و دیدم که آن حضرت به دست خود برایشان نان خرد می‌کرد و می‌فرمود: شبانه پرواز می‌کنند و مونس می‌شوند، و در شب هر پر و بالی بزنند، هر که در خانه است از فرورفتن زمین آن محفوظ بماند.

 

۱۷- آثار خانه داری

۱-۱۷- رفع فقر

الباقرُ عَلَیْهِ السَّلَام: کَنْسُ‏ الْبَیْتِ‏ یَنْفِی‏ الْفَقْر. (بحار الأنوار ج ‏۷۳  ص۱۷۷)

جارو کردنِ خانه، فقر را از بین می‌برد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: السِّرَاجُ‏ قَبْلَ‏ مَغِیبِ‏ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْق‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۶۵)

افروختن چراغ پیش از غروب آفتاب، فقر را از بین می‌برد و روزى را افزایش می‌دهد.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: نَظِّفُوا بُیُوتَکُمْ‏ مِنْ حَوْکِ الْعَنْکَبُوتِ فَإِنَّ تَرْکَهُ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْر. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۷۵)

آستانه‌ی خانه‌های خود را از تار عنکبوت پاک کنید که ترک این کار در خانه‌ها، فقر می‌آورد.

 

أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَرْکُ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْکُ الْقُمَامَهِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ قَالَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَسْحُ الْفِنَاءِ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳  ص۱۷۶)

وانهادن تار عنکبوت در خانه فقر آورد. و وانهادن خاکروبه در خانه فقر آورد. و حضرت فرمود: جاروب کردن جلوی خانه، روزی را می‌افزاید.

 

۲-۱۷- رفع عذاب

الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَام: أَیُّمَا امْرَأَهٍ رَفَعَتْ مِنْ بَیْتِ زَوْجِهَا شَیْئاً مِنْ مَوْضِعٍ إِلَى مَوْضِعٍ تُرِیدُ بِهِ صَلَاحاً إِلَّا نَظَرَ اللَّهُ إِلَیْهَا وَ مَنْ‏ نَظَرَ اللَّهُ‏ إِلَیْهِ‏ لَمْ‏ یُعَذِّبْهُ‏. (بحار الأنوار ج‏ ۱۰۰ ص ۲۵۱)

هر زنی که در منزل شوهرش، برای اصلاح کاری، چیزی را از مکانی برداشته و به جایی دیگر منتقل کند، خداوند به روی او خواهد نگریست و هر کس که خداوند به رویش بنگرد، عذابش نخواهد داد.

 

۳-۱۷- نزول برکت

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: إِذَا دَخَلَ‏ أَحَدُکُمْ‏ بَیْتَهُ‏ فَلْیُسَلِّمْ‏ فَإِنَّهُ یُنْزِلُهُ الْبَرَکَهَ وَ تُؤْنِسُهُ الْمَلَائِکَهُ الْخَبَرَ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۷)

چون یکی از شما به خانه‌اش وارد شود، سلام گوید که همانا برکت فرود آید و فرشته‌ها با او همدم شوند…

 

۱۸- عدم ورود فرشتگان به خانه

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: قالَ جَبْرَئِیلُ (عَلَیْهِ السَّلَام):‏ إِنَّا لَا نَدْخُلُ بَیْتاً فِیهِ صُورَهُ إِنْسَانٍ وَ لَا بَیْتاً یُبَالُ فِیهِ وَ لَا بَیْتاً فِیهِ کَلْب‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۵۹)

جبرئیل برمن آمد و گفت: ما فرشته ها وارد نشویم در خانه‌ای که در آن مجسمه تن یا ظرفی که در آن بول کنند یا سگ باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: کُلُ‏ بَیْتٍ‏ لَا یَدْخُلُ‏ فِیهِ الضَّیْفُ لَا یَدْخُلُهُ الْمَلَائِکَهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۲ ص۴۶۱)

هر خانه که مهمان در آن نیاید، فرشته ها در آن نمی آیند.

 

۱۹- دفع آزار شیطان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه‏‏‏: خَمِّرُوا آنِیَتَکُمْ وَ أَوْکِئُوا أَسْقِیَتَکُمْ وَ أَجِیفُوا أَبْوَابَکُمْ وَ احْبِسُوا مَوَاشِیَکُمْ وَ أَهَالِیکُمْ مِنْ حَیْثُ تَجِبُ الشَّمْسُ إِلَی أَنْ تَذْهَبَ فَحْمَهُ الْعِشَاءِ إِنَّ الشَّیْطَانَ لَا یَکْشِفُ غِطَاءً وَ لَا یَحُلُّ وِکَاءً. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۷۴)

سر ظرف‌های خود را سرپوش نهید، بند مشک‌های آب خود را محکم ببندید، درب‌های خانه خود را پیش کنید (ببندید)، حیوانات خود و اهل خود را از وقتی که خورشید غروب می‌کند تا تاریکی شب می‌رود نگه دارید، که شیطان روپوش را برندارد و بند (درب) را باز نکند.

 

عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) ‏ أَتَى رَجُلٌ‏فَشَکَا إِلَیْهِ قَالَ أَخْرَجَتْنَا الْجِنُّ مِنْ مَنَازِلِنَا یَعْنِی عُمَّارَ مَنَازِلِهِمْ فَقَالَ اجْعَلُوا سُقُوفَ بُیُوتِکُمْ سَبْعَهَ أَذْرُعٍ وَ اجْعَلُوا الْحَمَامَ فِی أَکْنَافِ الدَّارِ، قَالَ الرَّجُلُ: فَفَعَلْنَا فَمَا رَأَیْنَا شَیْئاً نَکْرَهُهُ. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۱۶۲)

روایت است که مردی نزد امام باقر (علیه السّلام) آمد و شکایت کرد که جن، ما را از منزل هامان بیرون کرده است. و مقصودش عمارت منازلشان بود. آن حضرت فرمود: بلندی سقف خانه‌های خود را هفت ذراع بگیرید و کبوتر در کناره‌های خانه نگهدارید. آن مرد گفت: چنین کردیم و دیگر چیزی که بد داشییم، ندیدیم.

 

الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّ الشَّیْطَانَ أَشَدَّ مَا یَهُمُّ بِالْإِنْسَانِ إِذَا کَانَ وَحْدَهُ. (کافی ج ‏۶ ص ۵۳۴)

بیشترین اهتمام شیطان به انسان هنگامی است که تنها (و در خلوت) باشد.