آداب بهداشت

آداب بهداشت

 

چکیده

بهداشت جنبه های گوناگون در زندگی انسان‌ها و نقش بسزایی دارد. آداب بهداشت مجموعه‌ای از دستورات قرآن و روایات برای مردم است که بتوانند با آگاهی از آنها از آسیب‌های روحی و جسمی جلوگیری کنند و بی‌شک بدن سالم در گرو رعایت آن دستورات است.

 

1- اهمیت بهداشت

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: خَمْسٌ مِنَ السُّنَنِ فِي الرَّأْسِ وَ خَمْسٌ فِي الْجَسَدِ فَأَمَّا الَّتِي فِي الرَّأْسِ فَالْمِسْوَاكُ وَ أَخْذُ الشَّارِبِ وَ فَرْقُ الشَّعْرِ وَ الْمَضْمَضَةُ وَ الِاسْتِنْشَاقُ وَ أَمَّا الَّتِي فِي الْجَسَدِ فَالْخِتَانُ وَ حَلْقُ الْعَانَةِ وَ نَتْفُ الْإِبْطَيْنِ وَ تَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ وَ الِاسْتِنْجَاءُ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 6)

پنج سنت در سَر باشند و پنج تا در تن. اما آنچه در سر باشند: مسواک زدن، چیدن موی سبیل (اضافه‌ای که هنگام خوردن با مو در تماس است.) باز کردن فرق موی سر، مضمضه و استنشاق است. و امّا آنچه در تن باشند: ختنه کردن، چیدن موی ناحیه تناسلی، چیدن موی زیر دو بغل، چیدن ناخن‌ها و شستن و پاک کردن مقعد است.

 

الْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: اِحْتَبَسَ الْوَحْيُ عَنِ النَّبِيِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)  قَالَ فَقِيلَ اِحْتَبَسَ عَنْكَ الْوَحْيُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)  وَ كَيْفَ لَا يُحْبَسُ عَنِّي الْوَحْيُ وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَكُمْ وَ لَا تُنَقُّونَ رَوَائِحَكُمْ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 84)

وحی از پیغمبر (صلی الله علیه وآله) قطع شد. گفتند: وحی از تو قطع شده یا رسول الله؟ حضرت فرمود: چگونه وحی از من قطع نشود، وقتی شما ناخن‌های خود را نمی‌گیرید و از بوی بدِ خود پرهیز نمی‌کنید؟

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الطَّهُورُ نصفُ الإیمان. (مستدرك الوسائل  ج‏1 ص 357)

پاکیزگی، نیمی از ایمان است.

 

سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ مِنْ مَوَالِيهِ، فَجَری‏ ذِكْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ): اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ، وَ الْجَهْلَ ‏وَ جُنْدَهُ، تَهْتَدُوا … فَكَانَ‏ مِمَّا أَعْطَی‏ الْعَقْلَ ‏مِنَ الْخَمْسَةِ وَ السَّبْعِينَ الْجُنْدَ:… … وَ النَّظَافَةُ وَ ضِدَّهَا الْقَذَرَ… (كافی ج‏1 ص 49)

سماعة بن مهران: حضور امام صادق (عليه السلام) بودم. جمعی از دوستان آن حضرت هم حضور داشتند. ذكر عقل و جهل به ميان آمد. آن حضرت به اصحاب خود فرمود: عقل را با لشكرش و جهل را با لشكرش بشناسيد تا هدايت شويد … پس برای عقل هفتاد و پنج لشكر قرار داد…[و لشكريان عقل و جهل را بر شمردند- یکی از آنها:] …پاكيزگی و نظافت‏ و در مقابلش آلودگی و چركينی است …

 

وَ كَانَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)  يَحُثُّ أُمَّتَهُ عَلَی النَّظَافَةِ وَ يَأْمُرُهُمْ بِهَا. (مستدرك الوسائل ج ‏3 ص 236)

 پیامبر (صلی الله علیه وآله) امّت خود را به پاکیزگی تشویق می‌کرد و به آنها امر می‌کرد.

 

قَالَ النَّبِي‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ)  لِأَنَسٍ‏ : يَا أَنَسُ أَكْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ يَزِدِ اللَّهُ فِي عُمُرِكَ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَكُونَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی طَهَارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّكَ تَكُونُ إِذَا مِتَّ عَلَی طَهَارَةٍ مِتَّ شَهِيداً. (مكارم الأخلاق ص 40)

ای اَنس! طهارت و پاکیزگی را زياد داشته باش، تا خدا به عمرت اضافه كند؛ و اگر می‌‏توانی شب و روز با طهارت باشی، حتما چنین باش، كه اگر با طهارت بميری، شهيد خواهی بود.

 

2- زمان‌های ویژه برای بهداشت فردی

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: قَلِّمُوا أَظْفَارَكُمْ يَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ احْتَجِمُوا يَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ أَصِيبُوا مِنَ الْحَمَّامِ حَاجَتَكُمْ يَوْمَ الْخَمِيسِ وَ تَطَيَّبُوا بِأَطْيَبِ طِيبِكُمْ يَوْمَ الْجُمُعَةِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 79)

ناخن‌ها را روز سه شنبه بگیرید و روز چهارشنبه حجامت کنید و روز پنجشنبه نیاز خود را از حمام بر آورید و بهترین بوی خوش خود (عطرتان) را در روز جمعه به کار برید.

 

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَخَذَ شَارِبَهُ وَ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ وَ غَسَلَ رَأْسَهُ بِالْخِطْمِيِّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ كَانَ كَمَنْ أَعْتَقَ نَسَمَةً. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 87 )

هر كه روز جمعه سبیلش را بزند و ناخن‌هايش را بگيرد و سرش را با خطمی بشويد، چون كسی باشد كه بنده‏‌ای را آزاد كند.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ وَ قَصَّ شَارِبَهُ فِي كُلِّ جُمُعَةٍ ثُمَّ قَالَ: «بِسْمِ اللَّهِ وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» أُعْطِيَ بِكُلِّ قُلَامَةٍ وَ جُزَازَةٍ عِتْقَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِيلَ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 110)

هر کس در هر جمعه ناخن‌هايش را بگيرد و  سبيلش را كوتاه كند و بگويد «بِسْمِ اللَّهِ وَ عَلَی سُنَّةِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» به هر تكّه ناخن و برش مو به او ثواب آزاد كردن يك بنده از فرزندان اسماعيل داده می‌شود.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ يَمْنَعُ كُلَّ دَاءٍ وَ تَقْلِيمُهُ يَوْمَ الْخَمِيسِ يُدِرُّ الرِّزْقَ دَرّاً. (بحار الأنوار  ج ‏73 ص121)

گرفتن ناخن‌ها در روز جمعه، دفع هر دردی است و در روز پنجشنبه روزی را بیافزايد.

 

مُوسَی بْنِ‏ بَكْرٍ: قُلْتُ لِأَبِي الْحَسَنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ إِنَّ أَصْحَابَنَا يَقُولُونَ إِنَّمَا أَخْذُ الشَّارِبِ وَ الْأَظَافِيرِ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ خُذْهَا إِنْ شِئْتَ فِي يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ إِنْ شِئْتَ فِي سَائِرِ الْأَيَّامِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 122)

موسی بن بكر: به امام كاظم (علیه السلام) گفتم: ياران ما گويند، کوتاه کردن سبيل و ناخن‌ها همانا (فقط) در روز جمعه است؟ فرمود: سبحان الله، آن ها را بگير. خواهی در روز جمعه و خواهی در هر روز ديگر.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ لَمْ تَسْعَفْ أَنَامِلُهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 122)

هر كه روز جمعه ناخن هايش را بگيرد، انگشتانش ژوليده و تركيده نشود.

 

3- بهداشت فردی

۳-۱– حمام و آداب آن

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الْحَمَّامُ يَوْمٌ وَ يَوْمٌ لَا يُكْثِرُ اللَّحْمَ وَ إِدْمَانُهُ كُلَّ يَوْمٍ يُذِيبُ شَحْمَ الْكُلْيَتَيْنِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 78)

یک روز در میان به حمام رفتن بر گوشت بدن می‌افزاید و هر روز حمام رفتن چربی کلیه‌ها را آب می کند.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ الرَّائِحَةِ الْمُنْتِنَةِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی يُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَةَ. (مكارم الأخلاق ص۴۰)

بوهای بد را به وسيله‌ی آب برطرف كنيد كه خداوند متعال از بندگان كثيف بدش می‌‏آيد.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثَةٌ يُسْمِنَّ وَ ثَلَاثَةٌ يَهْزِلْنَ فَأَمَّا الَّتِي يُسْمِنَّ فَإِدْمَانُ الْحَمَّامِ وَ شَمُّ الرَّائِحَةِ الطَّيِّبَةِ وَ لُبْسُ الثِّيَابِ اللَّيِّنَةِ وَ أَمَّا الَّتِي يَهْزِلْنَ فَإِدْمَانُ أَكْلِ الْبَيْضِ وَ السَّمَكِ وَ الطَّلْعِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 72)

سه چیز فربه می‌کنند و سه چیز لاغر می‌کنند. آن سه چیز که فربه می کنند: همیشه حمام رفتن ، بوی خوش استشمام کردن و جامه نرم پوشیدن است. و آن سه که لاغر می کنند: مداومت بر خوردن تخم مرغ و ماهی و شکوفه درخت خرماست.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: لَا تَدْخُلِ الْحَمَّامَ إِلَّا وَ فِي جَوْفِكَ شَيْ‏ءٌ يُطْفِئُ عَنْكَ وَهَجَ الْمَعِدَةِ وَ هُوَ أَقْوَی لِلْبَدَنِ وَ لَا تَدْخُلْهُ وَ أَنْتَ مُمْتَلِئٌ مِنَ الطَّعَامِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص77)

به حمام نرو، مگر آنکه در درونت چیزی باشد که حرارت معده را خاموش کند و آن تن را نیرومندتر کند (ناشتا به حمام نرو)، و با شکم پُر هم به حمام نرو.

 

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنِ الْبَاقِرِ وَ الصَّادِقِ (عَلَيْهِمَا السَّلَامُ) قَالَ: خَرَجَا مِنَ الْحَمَّامِ مُتَعَمِّمَيْنِ شِتَاءً كَانَ أَوْ صَيْفاً وَ كَانَا يَقُولَانِ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الصُّدَاعِ. (بحار الأنوار ج‏73 ص 79)

محمد بن موسی: امام باقر و امام صادق (علیهما السّلام) در زمستان یا تابستان، از حمام با عمامه بیرون می‌آمدند و می‌فرمودند: این، امان از سردرد است.

 

وَ رُوِيَ‏ إِذَا دَخَلَ أَحَدُكُمُ الْحَمَّامَ وَ هَاجَتْ بِهِ الْحَرَارَةُ فَلْيَصُبَّ عَلَيْهِ الْمَاءَ الْبَارِدَ لِيَسْكُنَ بِهِ الْحَرَارَةُ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 79)

و روایت شده است: چون کسی به حمام رفت و حرارت بدنش به جوش آمد، آب سرد به خود بریزد تا حرارت فرو کشد.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: … أَرْوِي أَنَّهُ لَوْ کَانَ شَيْ ءٌ يَزِيدُ فِي الْبَدَنِ لَکَانَ الْغَمْزُ يَزِيدُ وَ اللَّيِّنُ مِنَ الثِّيَابِ وَ کَذَلِکَ الطِّيبُ وَ دُخُولُ الْحَمَّامِ وَ لَوْ غُمِزَ الْمَيِّتُ فَعَاشَ لَمَا أَنْکَرْتُ ذَلِکَ. (فقه الرضا عَلَيْهِ السَّلَامُ  ص ۴۶)

روايت می‌کنم که اگر چيزی موجب افزايش [نيرو و نشاط] بدن باشد، ماساژ دادن بدن و لباس نرم، همچنين بویِ خوش و استحمام است و اگر مُرده ای در اثر ماساژ دادن، زنده شده است، من انکار نمی‌کنم.

 

۳-۲– شستن موی سر

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِيِّ يَنْفِي الْفَقْرَ وَ يَزِيدُ فِي الرِّزْقِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 86)

شستن سر با خطمی، فقر را ببرد و روزی را بیافزاید.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ كِسْوَةِ اللَّهِ فَأَكْرِمُوهُ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 116)

موی نيكو از پوشش‌های خدادادی است ؛ پس آن را گرامی بداريد .

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلْيُحْسِنْ وِلَايَتَهُ أَوْ لِيَجُزَّهُ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 82)

هر كس موی سر را بلند كند، يا بايد به آن خوب رسيدگی كند يا كوتاهش كند .

 

۳-۳– شانه کردن

أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) سَأَلْتُهُ عَنْ‏ قَوْلِهِ تَعَالَی ‏{خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ.}(اعراف/۳۱) قَالَ هُوَ الْمَشْطُ عِنْدَ كُلِّ صَلَاةٍ فَرِيضَةٍ وَ نَافِلَةٍ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 116)

ابی بصیر: از امام صادق (علیه السّلام) درباره‌ی این فرمایش خدای تعالی پرسیدم: {زینت‌های خود را در هر نمازی برگیرید.} فرمود: و آن شانه کردن در هر نماز واجب و مستحب است.

 

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: الْمَشْطُ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ قَالَ وَ كَانَ لِأَبِي عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) مُشْطٌ فِي الْمَسْجِدِ يَتَمَشَّطُ بِهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 116)

شانه، وبا  را از بین می‌برد. و امام صادق (علیه السّلام) شانه‌ای در مسجد داشت که چون نمازشان تمام می‌شد، با آن شانه می‌کردند.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تَسْرِيحُ الْعَارِضَيْنِ يَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ تَسْرِيحُ اللِّحْيَةِ يَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ تَسْرِيحُ الذُّؤَابَتَيْنِ يَذْهَبُ بِبَلَابِلِ الصَّدْرِ وَ تَسْرِيحُ الرَّأْسِ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 118)

شانه کردنِ گونه‌‏ها، دندان‌ها را سخت كند و شانه‏ کردن ريش، وبا را ببرد و شانه کردن گيسوها، وسوسه‌‏های دل را ببرد، و شانه کردن سر، بلغم را ببرد.

.

۳-۴– کوتاه کردن موهای زائد

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا يُطَوِّلَنَّ أَحَدُكُمْ شَارِبَهُ وَ لَا عَانَتَهُ وَ لَا شَعْرَ إِبْطِهِ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَتَّخِذُهَا مَخَابِيَ يَسْتَتِرُ فِيهَا. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 88)

كسی از شماها موهای سبیل خود را و نه موی ناحیه تناسلی و نه موی زير بغل را بلند نكند؛ زيرا شيطان آن را نهانگاه خود سازد و در آن پنهان شود.

 

اَلْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: شَعْرُ الْجَسَدِ إِذَا طَالَ قَطَعَ مَاءَ الصُّلْبِ وَ أَرْخَی الْمَفَاصِلَ وَ أَوْرَثَ الضَّعْفَ وَ الْكَسَلَ وَ إِنَّ النُّورَةَ تَزِيدُ مَاءَ الصُّلْبِ وَ تُقَوِّي الْبَدَنَ وَ تَزِيدُ فِي شَحْمِ الْكُلْيَتَيْنِ وَ سَمْنِ الْبَدَنِ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 91)

موی بدن چون بلند شود، آب پشت را قطع کند و مفاصل را سست كند و ناتوانی و تنبلی آورد، و نوره (داروی نظافت) آب پشت را بیافزايد و تن را نيرو دهد و چربی قلوه‏‌ها (کلیه ها) را فزون كند و تن را فربه سازد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يَتْرُكْ عَانَتَهُ فَوْقَ أَرْبَعِينَ يَوْماً. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 91)

هر كه ايمان به خدا و روز جزا دارد، موی ناحیه تناسلی را بيش از چهل روز وانگذارد.

 

۳-۵–  کوتاه کردن سبیل

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا يُطَوِّلَنَّ أَحَدُكُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَتَّخِذُهُ مَخْبَأً يَسْتَتِرُ بِهِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 112)

هيچ يك از شما موهای لب بالای خود را بلند نكند، زيرا شيطان اين مواضع را مخفيگاه  خود قرار می‌دهد.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: حَلْقُ الشَّارِبِ مِنَ السُّنَّةِ. (بحار الأنوار ج ‏73  ص 112)

گرفتن سبيل از سنت است.

 

۳-۶–  ناخن گرفتن

الْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: إِنَّمَا قُصَّتِ الْأَظْفَارُ لِأَنَّهَا مَقِيلُ الشَّيْطَانِ وَ مِنْهُ يَكُونُ النِّسْيَانُ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 123)

همانا ناخن‌ها را بايد گرفت، چون خوابگاه شيطانند و فراموشی آورند.

 

الْكَاظِمُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: أَرْبَعَةٌ مِنَ الْوَسْوَاسِ أَكْلُ الطِّينِ وَ فَتُّ الطِّينِ وَ تَقْلِيمُ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ أَكْلُ اللِّحْيَةِ . (بحار الأنوار ج ‏73 ص120)

چهار چیز از وسواس هستند: خوردن گِل – و خُرد (پودر) كردن گِل- و گرفتن ناخن‌ها با دندان‌ها- و جويدن ريش.

 

۳-۷–  ختنه کردن

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: اِخْتِنُوا أَوْلَادَكُمْ لِسَبْعَةِ أَيَّامٍ فَإِنَّهُ أَطْهَرُ وَ أَسْرَعُ لِنَبَاتِ اللَّحْمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ لَتَكْرَهُ بَوْلَ الْأَغْلَفِ. (كافی ج ‏6 ص 34)

فرزندانتان را در هفتمين روز ختنه كنيد؛ زيرا اين، برای آنان پاكيزه‌تر است و رويش گوشت را سرعت می‌بخشد و همانا كه زمين از بول شخص ختنه نشده تنفر دارد.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِينَ الِاسْتِنْجَاءُ وَ الْخِتَانُ. (كافی ج 6 ص 36)

از سنت های پیامبران، شستن محل بول و غائط و ختنه کردن است.

 

۳-۸– آداب قضای حاجت

 الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ أَنْ يَرْتَادَ لِبَوْلِهِ وَ مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ أَنْ يَعْرِفَ مَوْضِعَ بُزَاقِهِ مِنَ النَّادِي. (نوادر راوندی ص43)

از نشانه‌‏های فهم و دانایی انسان اين است كه محل ادرار و محل انداختن آب دهان خود را شناسايی كند و پنهان بدارد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الْبَوْلُ فِي الْمَاءِ الْقَائِمِ مِنَ الْجَفَاءِ وَ الِاسْتِنْجَاءُ بِالْيَمِينِ مِنَ الْجَفَاءِ. (نوادر راوندی ص40)

ادرار در آبی كه ساکن است، و شستن محل غائط با دست راست، از نشانه‌‏های جفا كاری و بی‌‏انصافی است.

 

وَ كَانَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) يَحُثُّ أُمَّتَهُ عَلَی النَّظَافَةِ وَ يَأْمُرُهُمْ بِهَا وَ أَنَّ مِنَ الْمَحْفُوظِ عَنْهُ فِي ذَلِكَ قَوْلَهُ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) إِنَّ اللَّهَ يُبْغِضُ الرَّجُلَ الْقَاذُورَةَ فَقِيلَ وَ مَا الْقَاذُورَةُ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الَّذِي يَتَوَقَّفُ بِهِ جَلِيسُهُ. (مستدرك الوسائل ج ‏3 ص 236)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از امّتش خواست که پاک باشند و امر کرد آنها را به نظافت و پاکی که به وسیله‌ی آن در نظافت محفوظ می‌مانند. و در این باره فرمود: همانا خداوند از مرد پلید، متنفر و بدش می‌آید. پرسیده شد: ای رسول خدا! پلیدی چیست؟ فرمود: ایستاده قضای حاجت کند.

 

۳-۹–  معطر کردن خود

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ:كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) يُنْفِقُ عَلَی الطِّيبِ أَكْثَرَ ما [مِمَّا] يُنْفِقُ عَلَی الطَّعَامِ. (مكارم الأخلاق ص43)

پيغمبر (صلی الله علیه وآله) برای عطر بيشتر خرج می‌كردند تا برای غذا.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: لَا يَنْبَغِي للرجال [لِلرَّجُلِ‏] أَنْ يَدَعَ الطِّيبَ فِي كُلِّ يَوْمٍ فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلَيْهِ فَيَوْمٌ وَ يَوْمٌ لَا فَإِنْ لَمْ يَقْدِرْ فَفِي كُلِّ جُمُعَةٍ وَ لَا يَدَعُ ذَلِكَ‏ . (بحار الأنوار ج ‏73 ص 140)

شايسته است كه انسان بكار بردن بوی خوش و عطر را هر روز فراموش نكند و اگر هر روز نتواند، يك روز در ميان و اگر اين مقدار هم توانايی ندارد، در هر جمعه هرگز فراموش نکند.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: الطِّيبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّكُوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ نُشْرَةٌ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 141)

بوی خوش، نشاط است، و عسل نشاط است، و سوارکاری نشاط است و نگاه به سبزه شادی آور است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرَّائِحَةُ الطَّيِّبَةُ تَشُدُّ الْقَلْبَ. (مكارم الأخلاق ص 41)

بوی خوش، دل را محكم می‏‌كند.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: كَانَ يُعْرَفُ مَوْضِعُ جَعْفَرٍ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) فِي الْمَسْجِدِ بِطِيبِ رِيحِهِ وَ مَوْضِعِ سُجُودِهِ. (مكارم الأخلاق ص 42)

جای حضرت صادق (علیه السلام) در مسجد، از بوی عطر و اثر سجده‏‌ی حضرت شناخته می‏‌شد.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: رَكْعَتَانِ يُصَلِّيهِمَا مُتَعَطِّراً أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً يُصَلِّيهِمَا غَيْرَ مُتَعَطِّرٍ. (مكارم الأخلاق ص 42)

دو رکعت نمازی که شخص بخواند، در حالی که به خود عطر زده است، از هفتاد رکعت نماز بدون معطر ساختن خود بالاتر است.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَامُ: كَانَ لِعَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ (عَلَيْهِما السَّلَامُ) مُشْكَدَانَةٌ مِنْ رَصَاصٍ مُعَلَّقَةٌ فِيهَا مِسْكٌ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَخْرُجَ وَ لَبِسَ ثِيَابَهُ تَنَاوَلَهَا وَ أَخْرَجَ مِنْهَا فَمَسَحَ بِهِ. (مكارم الأخلاق ص 42)

حضرت زين العابدين (علیه السلام) مُشكدانی داشت از قلع كه در آن‏ مُشك نهاده بود و وقتِ لباس پوشيدن و بيرون رفتن از آن مُشك به خود می‌ماليد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ما طابَت رائِحَةُ عَبدٍ إِلاّ زادَ عَقلُهُ. (مستدرك الوسائل ج1 ص 418)
هيچ كس خوشبو نگرديد، مگر اين كه بر عقلش افزوده شد.

 

4- بهداشت دهان

۴-۱– مسواک و شستشوی دهان

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ طَهُورٌ وَ طَهُورُ الْفَمِ السِّوَاكُ‏. (بحار الأنوار  ج ‏73 ص 126)

برای هر چيز پاک كننده‏‌ای است و پاک كننده‌ی دهان، مسواك است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَا زَالَ جَبْرَئِيلُ يُوصِينِي بِالسِّوَاكِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيَجْعَلُهُ فَرِيضَةً . (بحار الأنوار ج ‏73 ص 126)

پيوسته جبرئيل مرا به مسواك كردن سفارش می‌كرد، تا گمان بردم آن را واجب خواهد كرد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ السِّوَاكُ فِيهِ عَشْرُ خِصَالٍ مَطْهَرَةٌ لِلْفَمِ مَرْضَاةٌ لِلرَّبِّ يُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ سَبْعِينَ ضِعْفاً وَ هُوَ مِنَ السُّنَّةِ وَ يَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ يُبَيِّضُ‏ الْأَسْنَانَ وَ يَشُدُّ اللِّثَةَ وَ يَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ يَذْهَبُ بِغِشَاوَةِ الْبَصَرِ وَ يُشَهِّي الطَّعَامَ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص ۱۲۸)

در مسواک ده خصلت است: پاک کننده دهان است، خشنودی پروردگار را در بر دارد، حسنات را هفتاد برابر کند، از سنت است، چرک دندان را ببرد، دندان‌ها را سفید کند، لثه را سخت کند، بلغم را بِبَرد، غبار چشم را ببَرَد و میل به خوراک آورد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رَكْعَتَانِ بِسِوَاكٍ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِينَ رَكْعَةً بِغَيْرِ سِوَاكٍ‏ . (بحار الأنوار ج ‏73 ص 133)

دو ركعت نماز با مسواك زدن، بهتر از هفتاد ركعت نماز بدون ‏مسواك زدن است.

 

كَانَ النَّبِيُّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) إِذَا اسْتَاكَ‏ اسْتَاكَ‏ عَرْضاً. (بحار الأنوار ج ‏73 ص ۱۳۵)

پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دندان‌ها را به پهنا مسواک می‌زد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ السِّوَاكُ يَزِيدُ الرَّجُلَ فَصَاحَةً. (بحار الأنوار ج ‏73 ص۱۳۵)

مسواك كردن، فصاحت شخص را افزایش می‌دهد.

 

الْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: السِّوَاكُ لَا تَدَعْهُ فِي كُلِّ ثَلَاثَةِ أَيَّامٍ وَ لَوْ أَنْ تُمِرَّهُ مَرَّةً وَاحِدَةً. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 137)

مسواک کردن را (تا حداکثر) سه روز وامگذار، اگرچه با کشیدن یک بار مسواک باشد .

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ نَظِّفُوا طَرِيقَ الْقُرْآنِ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) وَ مَا طَرِيقُ الْقُرْآنِ قَالَ أَفْوَاهُكُمْ قَالُوا بِمَا ذَا قَالَ بِالسِّوَاكِ وَ قَالَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) طَهِّرُوا أَفْوَاهَكُمْ فَإِنَّهَا مَسَالِكُ التَّسْبِيحِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 138)

راه قرآن را پاکیزه دارید. گفتند یا رسول الله! (صلی الله علیه وآله) راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان‌های شما. گفتند با چه؟ فرمود: با مسواک کردن و فرمود: دهان‌هایتان را پاك كنيد كه راه تسبيح باشند.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: عَلَيْكُمْ بِالسِّوَاكِ فَإِنَّهُ يُذْهِبُ وَسْوَسَةَ الصَّدْرِ . (بحار الأنوار ج ‏73 ص 139)

بر شما باد به مسواك كردن! همانا كه آن وسوسه‌ی دل را ببرد.

 

وَ نَهَی (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه)ِ عَنِ السِّوَاكِ فِي الْحَمَّامِ‏ . (بحار الأنوار ج ‏73 ص 70)

و نهی فرمود (رسول اکرم صلی الله علیه و آله) از مسواک کردن در حمام.

 

۴-۲– خِلال کردن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ تَخَلَّلُوا فَإِنَّهُ‏ مِنَ‏ النَّظَافَةِ وَ النَّظَافَةُ مِنَ الْإِيمَانِ وَ الْإِيمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِي الْجَنَّةِ. (بحار الأنوار ج ‏59  ص 291)

خلال کنید، زیرا خلال کردن از نظافت است، و نظافت از ایمان است و  ایمان با صاحب خود در بهشت است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ تَخَلَّلُوا عَلَی أَثَرِ الطَّعَامِ فَإِنَّهُ صِحَّةٌ لِلنَّابِ وَ النَّوَاجِذِ وَ يَجْلِبُ الرِّزْقَ. (نوادر راوندی ص 48)

پس از صرف غذا خلال كنيد؛ زيرا اين كار موجب سلامتی دندان‌های آسياب و جلو دهان می‌‏گردد و روزی را نيز افزايش می‏‌دهد.

 

5- بهداشت محیط زیست

۵-۱– نظافت خانه

قَالَ رَسُولُ اللَّه‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) فِي كَلَامٍ كَثِيرٍ : لَا تُؤْوُوا مِنْدِيلَ اللَّحْمِ فِي الْبَيْتِ فَإِنَّهُ مَرْبِضُ الشَّيْطَانِ وَ لَا تُؤْوُوا التُّرَابَ خَلْفَ الْبَابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّيْطَانِ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص174)

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بسيار می‌فرمود: دستمال چربین را در خانه وانگذارید؛ زیرا آن پرورشگاه شیطان می‌شود. خاكروبه را پشت در اتاق جا ندهيد كه جايگاه شيطان است.

 

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: تَرْكُ نَسْجِ الْعَنْكَبُوتِ فِي الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْكُ الْقُمَامَةِ فِي الْبَيْتِ يُورِثُ الْفَقْرَ. (بحار الأنوار ج ‏73 ص176)

وانهادن تار عنكبوت در خانه فقر می‌آورد، وانهادن خاكروبه در خانه فقر می‌آورد.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَامُ: غَسْلُ الْإِنَاءِ وَ كَسْحُ الْفِنَاءِ مَجْلَبَةٌ لِلرِّزْقِ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص176)

شستن ظروف و جارو کردن آستانه و ورودی خانه، روزی‌آور است.

 

۵-۲– نظافت مسجد

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَن قَمَّ مَسجِداً كَتَبَ اللّهُ لَهُ عِتقَ رَقَبَةٍ، ومَن أخرَجَ مِنهُ ما يُقذي عَينا كَتَبَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ لَهُ كِفلَينِ مِن رَحمَتِهِ. (امالی صدوق ص ۲۴۶)

هر كس مسجدی را جارو كند، خداوند برای او، ثواب آزاد كردن بنده‌‏ای را می‏‌نویسد، و هر كس از مسجد به اندازه‌ی خاشاكی كه به چشم می‌‏رود، بیرون ببرد، خدای عزیز و بلندمرتبه، وی را از رحمتش دوچندان برخوردار گرداند.

 

۵-۳–  بهداشت طبیعت

أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَامُ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) أَنْ يُتَغَوَّطَ عَلَی شَفِيرِ بِئْرِ مَاءٍ تُسْتَعْذَبُ مِنْهَا أَوْ شَطِّ نَهَرٍ تُسْتَعْذَبُ مِنْهُ أَوْ تَحْتَ شَجَرَةٍ مُثْمِرَةٍ. (نوادر راوندی ص 43)

رسول خدا (صلّی اللَّه عليه و آله) منع می‏‌كرد كه افراد بر حاشیه چاهی که از آن آب خوردن کشیده می‌شود یا بر لبه‌ی رودی که از آن آب نوشیدنی برداشته می‌شود یا از درختی که میوه می‌دهد، قضای حاجت انجام دهند.

 

أَنَّهُ (اَلنَّبِيِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ) نَهَی أَنْ يَبُولَ رَجُلٌ تَحْتَ شَجَرَةٍ مُثْمِرَةٍ أَوْ عَلَی قَارِعَةِ اَلطَّرِيقِ وَ نَهَی أَنْ يَبُولَ أَحَدٌ فِي اَلْمَاءِ اَلرَّاكِدِ فَإِنَّهُ مِنْهُ يَكُونُ ذَهَابُ اَلْعَقْلِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۷ ص ۱۶۹)

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نهی‌ ‌فرمود از ادرار کردن زیر درختان میوه و از ادرار کردن در وسط جاده و محل عبور و مرور مردم و از بول کردن در آب راکد؛ چرا که مایه‌ی از بین رفتن عقل است.