آداب خوش خلقی

 « آداب خوش خلقی، رعایت اخلاق صحیح و مناسب در مقابل افراد دیگر است که هم در روابط اجتماعی و هم از منظر دینی، در آداب زندگی، بسیار تاکید شده است»

 

۱- معنی خوش خُلقی

ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَا حَدُّ حُسْنِ الْخُلُقِ قَالَ تُلِینُ‏ جَانِبَکَ‏ وَ تُطِیبُ کَلَامَکَ وَ تَلْقَى أَخَاکَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۸۹)

از حضرت صادق علیه السلام پرسیدند: حدود خوش‌ خلقی چیست؟

فرمود: آنکه نرم‌خو باشی، سخنت را پاکیزه گردانی و برادرت را با چهره‌ای گشاده ملاقات کنی .

۲- اهمیت خوش خلقی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ عُنْوَانُ‏ صَحِیفَهِ الْمُؤْمِنِ‏ حُسْنُ خُلُقِهِ.(بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۳۷)

سرلوحه‌ی اعمال مؤمن، خوش‌خلقی اوست.

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ خِیَارُکُمْ‏ أَحَاسِنُکُمْ‏ أَخْلَاقاً الَّذِینَ یَأْلِفُونَ وَ یُؤْلَفُونَ. (تحف العقول ص ۴۵)

بهترین شما خوش‌خوترین شماست. آنان که با دیگران، و دیگران با ایشان، الفت می‌گیرند.

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ حُسْنُ‏ الْخُلُقِ‏ نِصْفُ‏ الدِّینِ‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۹۳)

خوش‌خلقی، نیمی از دین است.

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ‏ أَفْضَلُکُمْ‏ إِیمَاناً أَحْسَنُکُمْ أَخْلَاقاً. (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص ۱۴۸)

برترین شما به لحاظ ایمان، خوش‌خوترین شماست.

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَلَا وَ إِنَ‏ أَشْبَهَکُمْ‏ بِی أَحْسَنُکُمْ خُلُقاً. (عیون الأخبار ج ۲ ص ۵۰)

بدانید که شبیه‌ترین شما به من، خوش‌خوترین شماست.

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَا یُوضَعُ‏ فِی‏ مِیزَانِ‏ امْرِئٍ‏ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَفْضَلُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ. (کافی  ج ‏۲ ص ۹۹)

چیزی برتر از خوش خلقی در ترازوی اعمال انسان در روز قیامت گذاشته نمی‌شود.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا أَعْطَى‏ اللَّهُ‏ سُبْحَانَهُ‏ الْعَبْدَ شَیْئاً مِنْ خَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ إِلَّا بِحُسْنِ خُلُقِهِ وَ حُسْنِ نِیَّتِهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۹۲)

خدای سبحان به بنده چیزی از خیر دنیا و آخرت نبخشد، جز به خوش‌خلقی و خوش‌نیتی.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ‏ الْخُلُقِ‏ رَأْسُ‏ کُلِّ بِرٍّ. (عیون الحکم ص ۲۲۷)

خوش‌خلقی سرلوحه‌ی هر نیکی است.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَکْمَلُکُمْ‏ إِیمَاناً أَحْسَنُکُمْ‏ خُلُقاً. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۸۷)

کامل‌ترین شما در ایمان، خوش‌خوترین شماست.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ‏ الْخُلُقِ‏ خَیْرُ قَرِینٍ‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۸۷)

خوش‌ خلقی بهترین همراه است.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ‏ سَعَادَهِ الرَّجُلِ‏ حُسْنُ‏ الْخُلُقِ. (مشکاه الأنوار ص ۲۲۳)

از نشانه‌های سعادت آدمی، خوش‌ خلقی است.

۳- ثواب خوش خلقی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ‏ إِنَ‏ صَاحِبَ‏ الْخُلُقِ‏ الْحَسَنِ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ. (کافی  ج ‏۲ ص ۱۰۰)

براستی انسان خوش‌خلق را پاداشی همچون پاداش روزه دار شب زنده دار باشد.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَوِّضُوا أَنْفُسَکُمْ‏ عَلَى‏ الْأَخْلَاقِ الْحَسَنَهِ فَإِنَّ الْعَبْدَ الْمُسْلِمَ یَبْلُغُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ دَرَجَهَ الصَّائِمِ الْقَائِم‏. (بحار الأنوار  ج ‏۱۰ ص ۹۹)

خویشتن را بر اخلاق نیکو تمرین دهید. زیرا بنده‌ی مؤمن به سبب خوش‌خلقی، هم‌درجه‌ی روزه دارِ شب‌زنده دار می‌شود.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَیُعْطِی الْعَبْدَ مِنَ الثَّوَابِ عَلَى حُسْنِ الْخُلُقِ کَمَا یُعْطِی‏ الْمُجَاهِدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یَغْدُو عَلَیْهِ وَ یَرُوحُ. (کافی ج ‏۲ ص۱۰۱)

به راستی خدای بزرگ و برتر بنده را بر خوش‌خلقی پاداش دهد؛ همانند پاداش کسی که شب و روز در راه خدا جهاد کند.

۴- آثار خوش خلقی

۴-۱– زندگی شیرین

اَلحَسَنُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا عَیْشَ‏ أَلَذُّ مِنْ حُسْنِ الْخُلُق‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۱۱۱)

هیچ زندگی و عیشی، لذیذتر از خوش‌خلقی نیست.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: فِی‏ سَعَهِ الْأَخْلَاقِ‏ کُنُوزُ الْأَرْزَاق‏. (کافی  ج‏۸ ص ۲۳)

در گشادگی اخلاق، گنجینه‌های رزق و روزی است.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ الْخُلُقِ‏ مِنَ‏ الدِّینِ‏ وَ هُوَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۵ ص ۲۵۷)

خوش‌ خلقی از دین است و آن روزیِ انسان را بیافزاید.

۴-۲– افزایش عمر

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْبِرَّ وَ حُسْنَ‏ الْخُلُقِ‏ یَعْمُرَانِ‏ الدِّیَارَ وَ یَزِیدَانِ فِی الْأَعْمَارِ. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۹۵)

نیکوکاری و خوش‌خلقی، خانه‌ها را آباد و عمر‌ها را طولانی می‌کند.

۴-۳– جلب دوستی

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَیْکَ‏ بِحُسْنِ‏ الْخُلُقِ‏ فَإِنَّهُ یَکْسِبُکَ الْمَحَبَّهَ. (عیون الحکم  ص ۳۳۵)

بر تو باد به خوش خلقی! زیرا که آن، دوستی مردم را به سوی تو جلب می‌کند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ حَسُنَ خُلُقُهُ کَثُرَ مُحِبُّوهُ‏ وَ أَنِسَتِ النُّفُوسُ بِه‏. (تصنیف غرر الحکم  ص ۲۵۵)

هر که خلقش نیکو باشد؛ دوستانش بسیار شود و دل‌های مردم به او انس گیرد.

۴-۴– سبک شدن حساب

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حَسِّنْ خُلُقَکَ یُخَفِّفِ‏ اللَّهُ‏ حِسَابَکَ‏. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۸۳)

خُلق خود را نیکو ساز تا خداوند حسابت را سبک سازد.

۴-۵– زدودن گناهان

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الْخُلُقَ الْحَسَنَ یَمِیثُ الْخَطِیئَهَ کَمَا تَمِیثُ الشَّمْسُ‏ الْجَلِیدَ. (کافی  ج‏۲ ص ۱۰۰)

براستی اخلاق نیکو، گناهان را ذوب می‌کند، آنگونه که خورشید یخ را آب می‌کند.

۴-۶– بهشت

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَکْثَرُ مَا تَلِجُ‏ بِهِ‏ أُمَّتِی الْجَنَّهَ تَقْوَى اللَّهِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ. (بحار الأنوار ج ‏۶۸ ص ۳۷۵)

بیشترین چیزی که امّتم بدان وارد بهشت شوند، تقوای خدا و خوش‌خلقی است.

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ عَلَیْکُمْ بِحُسْنِ الْخُلُقِ فَإِنَّ حُسْنَ الْخُلُقِ فِی‏ الْجَنَّهِ لَا مَحَالَهَ. (بحار الأنوار ج‏۶ ص ۳۸۶)

بر شما باد به خوش خلقی! زیر را که دارنده خوش‌خلقی ناگزیر در بهشت خواهد بود.

۵- آثار بد خلقی

۵-۱– زندگی تلخ

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا عَیْشَ‏ لِسَیِّئِ‏ الْخُلُقِ. (عیون الحکم  ص ۵۳)

برای بدخو، زندگیِ شیرینی نباشد.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سُوءُ الْخُلُقِ نَکَدُ الْعَیْشِ‏ وَ عَذَابُ النَّفْسِ. (عیون الحکم  ص ۲۸۵)

بدخلقی، تیرگی زندگی و عذاب روح است.

۵-۲– کاهش روزی

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ:  مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ ضَاقَ‏ رِزْقُهُ‏. (عیون الحکم  ص ۴۳۱)

هر که خلقش بد باشد، روزیش کاهش یابد.

۵-۳– عذاب روحی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ‏ مَنْ‏ سَاءَ خُلُقُهُ‏ عَذَّبَ نَفْسَهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۰ ص ۲۹۸)

هر که بدخو باشد، خویشتن را عذاب دهد.

۵-۴– نفرت مردم

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ قَلَاهُ‏ مُصَاحِبُهُ‏ وَ رَفِیقُهُ. (عیون الحکم  ص ۴۳۷)

هر که خلقش بد باشد؛ مُصاحب و رفیق او، دشمنش دارند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ مَنْ ضَاقَ خُلُقُهُ مَلَّهُ‏ أَهْلُهُ. (کافی  ج‏۸ ص ۲۳)

هر که بدخو باشد، کسانش از او رنجیده شوند.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَاءَ خُلُقُهُ أَعْوَزَهُ‏ الصَّدِیقُ‏ وَ الرَّفِیقُ. (تصنیف غرر الحکم  ص ۲۶۵)

هر که بدخو باشد، دوست و رفیق برای او نایاب شود.

۵-۵– تباهی ایمان

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَیُفْسِدُ الْعَمَلَ‏ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُ‏ الْعَسَلَ‏. (کافی ج ‏۲ ص ۳۲۱)

براستی بدخلقی، ایمان را تباه سازد، چنانکه سرکه عسل را تباه می‌کند.

۵-۶– تباهی اعمال

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ لَیُفْسِدُ الْإِیمَانَ کَمَا یُفْسِدُ الْخَلُ‏ الْعَسَلَ‏. (کافی ج ‏۲ ص ۳۲۱)

به راستی بدخلقی، کردار آدمی را تباه سازد، آنگونه که سرکه عسل را تباه می‌کند.

۵-۷– آتش دوزخ

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِیَّاکُمْ وَ سُوءَ الْخُلُقِ فَإِنَّ سُوءَ الْخُلُقِ‏ فِی‏ النَّارِ لَا مَحَالَهَ. (بحار الأنوار ج‏۶۸ ص ۳۸۶)

از بدخلقی بر حذر باشید. زیرا بدخلقی ناگزیر در آتش دوزخ خواهد بود.

۶- دعای خوش خلقی

اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ‏‏ فِی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): یَا عَلِیُّ إِذَا نَظَرْتَ فِی الْمِرْآهِ فَقُلِ اللَّهُمَّ کَمَا حَسَّنْتَ خَلْقِی فَحَسِّنْ‏ خُلُقِی‏ وَ رِزْقِی. (مکارم الأخلاق ص ۶۹)

ای علی! هر گاه در آیینه نگاه کنی، بگو: خدایا! چنانکه آفرینش مرا نیکو ساختی، اخلاق و روزی مرا نیز نیکو گردان.