آداب مجلس

آداب مجلس

 

چکیده

در اجتماع انسانی، همنشینی از جمله‌ی لوازم آن به شمار می‌رود و این کار دارای آثاری نیز می‌باشد. در آداب مجلس، از نظر احادیث به این آثار توجه شده است و انسان‌ها با رعایت آن آداب، در زندگی خود سعادتمند خواهند شد. عدم شرکت در مجالس گناه از مهم‌ترین آداب زندگی است.

 

۱- معنی و مفهوم مجلس

مجالس، جمع «مجلس» (اسم مکان) و به معنى «محل نشستن انسان» است. (مجمع البحرین)

 

۲- اهمیّت مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا رَأَیْتُمْ رَوْضَهً مِنْ رِیَاضِ الْجَنَّهِ فَارْتَعُوا فِیهَا، قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رَوْضَهُ الْجَنَّهِ قَالَ مَجَالِسُ الْمُؤْمِنِینَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۸۸)

چون باغی از باغ‌های بهشت را دیدید، در آن گردش کنید. گفته شد: یا رسول الله! باغ بهشت چیست؟ فرمود: مجالس مؤمنان.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: أَعْطُوا الْمَجَالِسَ حَقَّهَا، قِیلَ: وَ مَا حَقُّهَا؟ قَالَ: غُضُّوا أَبْصَارَکُمْ وَ رُدُّوا السَّلَامَ وَ أَرْشِدُوا الْأَعْمَى وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ. (بحار الأنوار ج ‏۱۶ ص۲۴۱)

حق مجالس را ادا کنید. عرض شد: حق مجالس چیست؟ فرمود: دیده فرو گیرید و جواب سلام را بدهید و نابینا را راهنمایی کنید و امر به معروف و نهی از منکر کنید.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ مَا قَعَدَ عِدَّهٌ مِنْ‏ أَهْلِ‏ الْأَرْضِ‏ یَذْکُرُونَ‏ اللَّهَ‏ عَزَّ وَ جَلَّ، إِلَّا قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّهٌ مِنَ الْمَلَائِکَهِ. (وسائل الشیعه ج ‏۷ ص ۱۵۳)

هیچ گاه تعدادى از زمینیان، انجمنِ ذکر خدای عزیز و بلندمرتبه بر پا نمى‌کنند، مگر آنکه تعدادى از فرشتگان در آن انجمن مى‌نشینند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ الْجُلُوسُ سَاعَهً عِنْدَ مُذَاکَرَهِ الْعِلْمِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ عِبَادَهِ سَنَهٍ صِیَامٍ نَهَارُهَا وَ قِیَامٍ لَیْلُهَا وَ النَّظَرُ إِلَى وَجْهِ الْعَالِمِ خَیْرٌ لَکَ مِنْ عِتْقِ أَلْفِ رَقَبَهٍ. (بحار الأنوار ج‏۱ ص۲۰۳)

یک ساعت نشستن در مجلسی که در آن مذاکره‌ی علم شود، برای تو از عبادت یک سال که روزهایش را روزه و شب‌هایش را به نماز قیام کنی بهتر است. نگاه کردن به صورت عالِم، برایت از آزاد کردن هزار بنده بهتر است.

 

‏‏ الکاظِم عَلَیْهِ السَّلَام:کَانَ لُقْمَانُ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَقُولُ لِابْنِهِ: یَا بُنَی‏… اخْتَرِ الْمَجَالِسَ‏ عَلَى‏ عَیْنَیْکَ‏ فَإِنْ رَأَیْتَ قَوْماً یَذْکُرُونَ اللَّهَ فَاجْلِسْ إِلَیْهِمْ فَإِنَّکَ إِنْ تَکُنْ عَالِماً یَنْفَعْکَ عِلْمُکَ وَ یَزِیدُوکَ عِلْماً وَ إِنْ تَکُنْ جَاهِلًا یُعَلِّمُوکَ وَ لَعَلَّ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ یُظِلَّهُمْ بِرَحْمَهٍ فَیَعُمَّکَ مَعَهُم‏. (بحار الأنوار ج ‏۱۳ ص۴۱۶)

لقمان (علیه السلام) به پسرش می‌گفت: ای پسرم! … با عقل و آگاهی مجلس‌هایی را که در آنها شرکت می کنی، انتخاب کن. اگر گروهی را دیدی که خدا را یاد می‌‌کنند، در جلسه آنها حاضر شو، چون اگر عالم باشی، علمت به تو سود می­رساند و آنان بر علمت می­افزایند و اگر جاهل باشی به تو علم می‌آموزند و شاید اگر خداوند رحمتی برای آنها بفرستد، تو را نیز جزو آنها به حساب می‌آورد.

 

۳- انواع مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: الْمَجَالِسُ ثَلَاثَهٌ: غَانِمٌ وَ سَالِمٌ وَ شَاحِبٌ فَأَمَّا الْغَانِمُ‏ فَالَّذِی‏ یَذْکُرُ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ فِیهِ‏ وَ أَمَّا السَّالِمُ‏ فَالسَّاکِتُ‏ وَ أَمَّا الشَّاحِبُ فَالَّذِی یَخُوضُ فِی الْبَاطِلِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۸۹)

مجلس­ها سه گونه‌­اند: سودبخش، سالم و رنگ پریده. سودبخش آن است که خدا در آن یاد ­می­شود. سالم آن است که خاموش باشد و سخنی در آن نباشد. و رنگ پریده آن است که در بیهوده‌گی می‌­افتند.

 

۴- مجالس عزاداری اهل بیت علیهم السّلام

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: بَیْنَا أَنَا وَ فَاطِمَهُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) إِذِ الْتَفَتَ إِلَیْنَا فَبَکَى. فَقُلْتُ : مَا یُبْکِیکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ: أَبْکِی مِمَّا ذکریُصْنَعُ بِکُمْ بَعْدِی، فَقُلْتُ: وَ مَا ذَاکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: أَبْکِی‏ مِنْ‏ ضَرْبَتِکَ‏ عَلَى‏ الْقَرْنِ‏ وَ لَطْمِ فَاطِمَهَ خَدَّهَا وَ طَعْنَهِ الْحَسَنِ فِی الْفَخِذِ وَ السَّمِّ الَّذِی یُسْقَى وَ قَتْلِ الْحُسَیْنِ قَالَ فَبَکَى أَهْلُ الْبَیْتِ جَمِیعا.( بحار الأنوار ج ‏۲۸ ص ۵۱)

در این میان که من و فاطمه و حسن و حسین نزد رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه ‌و ‌آله‌) بودیم، آن حضرت به ما رو کرد و گریست. من گفتم: چرا گریه کنید یا رسول اللَّه؟ فرمود: می‌گریم برای آنچه با شما عمل می‌شود! گفتم: آن چه باشد یا رسول اللَّه؟ فرمود: گریه کنم از ضربتی که بر فرق تو زنند، و از سیلی که بر گونه‌ی فاطمه زنند و از نیزه‌ای که بر ران حسن زنند و زهری که به او نوشانند و از قتل حسین. فرمود: همه‌ی اهل بیت گریستند.

 

أَبِی هَارُونَ الْمَکْفُوفِ: قَالَ لِی‏أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَام): یَا بَا هَارُونَ أَنْشِدْنِی فِی الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِ السَّلَام) قَالَ فَأَنْشَدْتُهُ قَالَ فَقَالَ لِی أَنْشِدْنِی کَمَا تُنْشِدُونَ یَعْنِی بِالرَّقَّهِ قَالَ فَأَنْشَدْتُهُ شِعْرَ:

امْرُرْ عَلَى جَدَثِ الْحُسَیْنِ‏           فَقُلْ لِأَعْظُمِهِ الزَّکِیَّهِ

قَالَ فَبَکَى ثُمَّ قَالَ زِدْنِی فَأَنْشَدْتُهُ‏ الْقَصِیدَهَ الْأُخْرَى‏ قَالَ فَبَکَى وَ سَمِعْتُ الْبُکَاءَ مِنْ خَلْفِ السِّتْرِ قَالَ فَلَمَّا فَرَغْتُ قَالَ یَا بَا هَارُونَ مَنْ أَنْشَدَ فِی الْحُسَیْنِ شِعْراً فَبَکَى وَ أَبْکَى عَشَرَهً کُتِبَتْ لَهُمُ الْجَنَّهُ وَ مَنْ أَنْشَدَ فِی الْحُسَیْنِ شِعْراً فَبَکَى وَ أَبْکَى خَمْسَهً کُتِبَتْ لَهُمُ الْجَنَّهُ وَ مَنْ أَنْشَدَ فِی الْحُسَیْنِ شِعْراً فَبَکَى وَ أَبْکَى وَاحِداً کُتِبَتْ لَهُمَا الْجَنَّهُ وَ مَنْ ذُکِرَ الْحُسَیْنُ عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَیْنَیْهِ مِنَ الدَّمْعِ مِقْدَارُ جَنَاحِ ذُبَابٍ کَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ یَرْضَ لَهُ بِدُونِ الْجَنَّهِ. (بحار الأنوار ج ‏۴۴ ص ۲۸۸)

ابو هارون اعمی: امام جعفر صادق (علیه السّلام) به من فرمود: در مورد امام حسین (علیه السلام) برایم شعری بگو. من برایش شعر خواندم. امام فرمود: همانگونه که در رقّه شعر می‌خوانید، بخوانید. من این شعر را خواندم:

از کنار قبر امام حسین (علیه السّلام) عبور کن

و به استخوان‌های پاک و پاکیزه‌اش بگو

امام صادق (علیه السلام) گریان شد. سپس فرمود: بیشتر بخوان! پس قصیده دیگری برای او خواندم. امام گریه کرد و صدای گریه را نیز از پشت پرده شنیدم.

راوی می‌گوید: امام جعفر صادق (علیه السّلام) به من فرمود: ای ابو هارون! هر کسی برای حسین شعر بگوید و تعداد ده نفر را گریان کند، جزای او بهشت خواهد بود. و فرمود: کسی که در عزای حسین شعر بگوید و یک نفر را گریان نماید، جزایش بهشت است. پس از آن فرمود: هر کسی حسین را به خاطر بیاورد و به مقدار بال مگسی از چشمانش اشک بیاید، ثواب آن با خداوند عزیز و بلندمرتبه خواهد بود و خداوند راضی نمی‌شود، مگر این که او را وارد بهشت کند.

 

۵- مجلس ذکر اهل بیت علیهم السّلام

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ زَیِّنُوا مَجَالِسَکُمْ‏ بِذِکْرِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِب‏.( بحار الأنوار ج ‏۳۸ ص ۱۹۹)

مجالس خود را به ذکر علی بن ابی طالب زینت بخشید.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ أَیُّهَا النَّاسُ عَظِّمُوا أَهْلَ بَیْتِی فِی حَیَاتِی وَ مِنْ بَعْدِی وَ أَکْرِمُوهُمْ وَ فَضِّلُوهُمْ فَإِنَّهُ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَقُومَ مِنْ مَجْلِسِهِ لِأَحَدٍ إِلَّا لِأَهْلِ بَیْتِی. (بحار الأنوارج‏۷۲ ص۴۶۷)

ای مردم! بزرگ شمارید خاندانم را تا زنده‌ام، و پس از خودم، و آنها را احترام کنید و برتری دهید، زیرا روا نیست کسی برای دیگری از جای خود برخیزد، جز برای خاندان من.

 

۶- مجالس ممنوع

اَللهُ تَعالی: وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللهِ‌ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فی حَدیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللهَ‌ جامِعُ الْمُنافِقینَ وَ الْکافِرینَ فی جَهَنَّمَ جَمیعاً. (نساء/۱۴۰)

و [خداوند این حکم را] در کتابش بر شما نازل کرده که هرگاه بشنوید، افرادى آیات خدا را انکار و استهزا مى‌کنند، با آنها ننشینید تا به سخن دیگرى بپردازند؛ وگرنه، شما هم مثل آنان خواهید بود. خداوند، همه‌ی منافقان و کافران را در دوزخ جمع مى‌کند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَجْلِسَ مَجْلِساً یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ وَ لَا یَقْدِرُ عَلَى تَغْیِیرِه‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۹۹)

سزاوار نیست برای مومن، در مجلسی بنشیند که در آن معصیت خدا می‌شود، و نتواند از آن جلوگیری کند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَجْلِسُ‏ فِی‏ مَجْلِسٍ‏ یُسَبُ‏ فِیهِ‏ إِمَامٌ أَوْ یُغْتَابُ فِیهِ مُسْلِمٌ . (بحار الأنوار ج ‏۲۳ ص ۲۰۹)

هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، در مجلسی نمی­نشیند که در آن امامی مورد ناسزا یا غیبت مسلمانی می‌شود.

 

فِیمَا أَوْصَى بِهِ النَّبِیُّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) إِلَى عَلِیٍّ (عَلَیْهِ السَّلَام) : ثَمَانِیَهٌ إِنْ أُهِینُوا فَلَا یَلُومُوا إِلَّا أَنْفُسَهُمْ …وَ الْجَالِسُ‏ فِی‏ مَجْلِسٍ‏ لَیْسَ‏ لَهُ‏ بِأَهْلٍ… (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص۳۷۱)

در سفارش پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) آمده است: هشت کس اگر اهانت شوند جز خود را ملامت نکنند: …و آن کس که در مجلسی بنشیند که شایسته‌ی او نیست…

 

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَام:‏ إِذَا سَمِعْتَ‏ الرَّجُلَ‏ یَجْحَدُ الْحَقَ‏ وَ یُکَذِّبُ‏ بِهِ وَ یَقَعُ فِی أَهْلِهِ فَقُمْ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَا تُقَاعِدْه‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص۲۶۲)

چون شنیدی کسی حق را انکار می‌کند و دروغ می‌شمارد و به اهلش بد می‌گوید از نزد او بر خیز و با او همنشین مباش.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: یَا بُنَیَّ! مَنْ یَصْحَبْ صَاحِبَ السَّوْءِ لَا یَسْلَمْ وَ مَنْ یَدْخُلْ مَدَاخِلَ السَّوْءِ یُتَّهَمْ وَ مَنْ لَا یَمْلِکْ لِسَانَهُ یَنْدَمْ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۹۱)

پسرجانم! هر کس یار بدی انتخاب کند، سالم نمی­ماند؛ و هر کس به جاهای بد درآید، تهمت­ زده می­شود؛ و هر کس زبانش را نگه ندارد، پشیمان می‌گردد.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: مَجَالِسُ‏ اللَّهْوِ تُفْسِدُ الْإِیمَان‏. (عیون الحکم ص۴۸۹)

مجالس سرگرمى [و خوشگذرانى]، ایمان را تباه مى‌کند.

 

مگر بر شما مردمان دو رو

به قرآن چنین حکمی آمد فرو

که چون آیه‌های خدا بشنوید

به تکفیر و بر هزل روی آورید

پس ای مومنان با گروهی چنین

نگردید هم صحبت و همنشین

که تا دست شویند زان ریشخند

به بحثی دگر داخل آیند چند

اگر در زمان تمسخر به دین

بگردید با آن کسان همنشین

شما هم چو آن مردمان دو رو

منافق گردید بی گفتگو

دو رویان و کفار را کردگار

به دوزخ کشاند به روز شمار

 

۷- آسیب‌های همنشینی با بدان

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ مُجَالَسَهُ الْأَشْرَارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالْأَخْیَار. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۹۱)

همنشینی با بدان، مایه سوءظن به خوبان است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ أَرْبَعَهٌ مَفْسَدَهٌ لِلْقُلُوبِ: الْخُلُوُّ بِالنِّسَاءِ وَ الِاسْتِمْتَاعُ مِنْهُنَّ وَ الْأَخْذُ بِرَأْیِهِنَّ وَ مُجَالَسَهُ الْمَوْتَى فَقِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ! وَ مَا مُجَالَسَهُ الْمَوْتَى، قَالَ: مُجَالَسَهُ کُلِّ ضَالٍّ عَنِ الْإِیمَانِ وَ جَائِرٍ عَنِ الْأَحْکَام‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۹۲)

چهار چیز قلب­ها را تباه می­کند: خلوت با ز­ن­ها، بهره بردن از آنها، عمل به نظرات آنها، و همنشینی با مُردگان. گفته شد: یا رسول الله، همنشینی با مُردگان چیست؟ فرمود: همنشینی با هر گمراه بی‌ایمان و سرپیچی کننده از احکام.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا تَصْحَبُوا أَهْلَ الْبِدَعِ وَ لَا تُجَالِسُوهُمْ فَتَصِیرُوا عِنْدَ النَّاسِ کَوَاحِدٍ مِنْهُمْ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص۲۰۱)

رفاقت نکنید با بدعت­گزاران، و همنشین آنها نشوید، تا در نظر مردم یکی از آنها شمرده نشوید.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ مُجَالَسَهُ الْأَخْیَارِ تُلْحِقُ الْأَشْرَارَ بِالْأَخْیَارِ وَ مُجَالَسَهُ الْأَبْرَارِ لِلْفُجَّارِ تُلْحِقُ الْأَبْرَارَ بِالْفُجَّارِ فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَیْکُمْ أَمْرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دِینَهُ فَانْظُرُوا إِلَى خُلَطَائِهِ فَإِنْ کَانُوا أَهْلَ دِینِ اللَّهِ فَهُوَ عَلَى دِینِ اللَّهِ وَ إِنْ کَانُوا عَلَى غَیْرِ دِینِ اللَّهِ فَلَا حَظَّ لَهُ مِنْ دِینِ اللَّهِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) کَانَ یَقُولُ: مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یُوَاخِیَنَّ کَافِراً وَ لَا یُخَالِطَنَّ فَاجِراً وَ مَنْ آخَى کَافِراً أَوْ خَالَطَ فَاجِراً کَانَ کَافِراً فَاجِرا. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص۱۹۷)

همنشینی با نیکان، بدان را به نیکان پیوند می­دهد؛ و همنشینی نیکان با بدکاران، نیکوکاران را به بدکاران می­پیوندد. هر کس وضعش بر شما نامعلوم است و دین او را نمی­دانید، به همنشین او بنگرید؛ اگر اهل دین خدا هستند، او هم دین خدا را دارد؛ و اگر اهل غیر دین خدا هستند، او هم بهره‌ای از دین خدا ندارد؛ زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می­فرمود: هر کس ایمان به خدا و روز جزا دارد، نباید با کافر دوستی و برادری کند و با فاجر درآمیزد. هر کس که با کافر برادری کند، یا با فاجر نشست و برخاست داشته باشد، کافر و فاجر است.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: مُجَالَسَهُ أَهْلِ‏ اللَّهْوِ یُنْسِی‏ الْقُرْآنَ‏ وَ یُحْضِرُ الشَّیْطَانَ ِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص۲۹۱)

همنشینى با اهل سرگرمى، قرآن را به فراموشى مى‌سپارد و شیطان را حاضر مى‌کند.

 

۸- آثار همنشینی با خوبان

السَجّاد عَلَیْهِ السَّلَام:‏ جَالِسُوا أَهْلَ الدِّینِ وَ الْمَعْرِفَهِ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرُوا عَلَیْهِمْ فَالْوَحْدَهُ آنَسُ وَ أَسْلَمُ، فَإِنْ أَبَیْتُمْ إِلَّا مُجَالَسَهَ النَّاسِ فَجَالِسُوا أَهْلَ الْمُرُوَّاتِ فَإِنَّهُمْ لَا یَرْفُثُونَ فِی مَجَالِسِهِمْ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۹۶)

با مردم دین­دار و با معرفت همنشین باشید، و اگر بر آنها دست نیافتید، تنهایی آرام­تر و سالم­تر است. و اگر جز همنشینی با مردم را نمی­خواهید، لااقل با مردم با مروّت و مردانگی همنشین شوید؛ زیرا آنها در مجالس خود هرزه­گویی و یاوه بافی ندارند.

 

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ إِذَا جَلَسْتَ‏ إِلَى‏ عَالِمٍ‏ فَکُنْ‏ عَلَى أَنْ تَسْمَعَ أَحْرَصَ مِنْکَ عَلَى أَنْ تَقُولَ وَ تَعَلَّمْ حُسْنَ الِاسْتِمَاعِ کَمَا تَتَعَلَّمُ حُسْنَ الْقَوْلِ وَ لَا تَقْطَعْ عَلَى أَحَدٍ حَدِیثَهُ. (بحار الأنوار ج‏۱ ص۲۲۲)

وقتی نزد عالم نشستی، بر شنیدن حریص‌تر باش تا گفتن، و خوب شنیدن را بیاموز، چنان چه خوب گفتن را می‌آموزی، و گفتار کسی را قطع نکن.

 

ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ! أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ، قَالَ: مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُؤْیَتُهُ وَ زَادَکُمْ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ وَ ذَکَّرَکُمْ بِالْآخِرَهِ عَمَلُه‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۸۶)

به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفته شد: یا رسول الله! کدام همنشین خوب است؟ فرمود: آن کسی که دیدارش شما را به یاد خدا می‎اندازد. گفتارش دانش شما را افزون می­سازد؛ و کردارش آخرت را به یاد شما می‌آورد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: لَا تَجْلِسُوا إِلَّا عِنْدَ کُلِّ عَالِمٍ یَدْعُوکُمْ مِنْ خَمْسٍ إِلَى خَمْسٍ، مِنَ الشَّکِّ إِلَى الْیَقِینِ وَ مِنَ الرِّیَاءِ إِلَى الْإِخْلَاصِ وَ مِنَ الرَّغْبَهِ إِلَى الرَّهْبَهِ وَ مِنَ الْکِبْرِ إِلَى التَّوَاضُعِ وَ مِنَ الْغِشِّ إِلَى النَّصِیحَهِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۸۸)

ننشینید، مگر نزد هر عالمی که شما را از پنج چیز به پنج چیز دیگر ببرد: از شک به یقین، از ریا به اخلاص، از رغبت (به دنیا) به دوری، و ترس از آن، از تکبّر به تواضع و از دغل سازی به نصیحت­ پردازی.

 

۹- سلام هنگام ورود به مجلس

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: لِکُلِّ دَاخِلٍ‏ دَهْشَهٌ فَابْدَءُوا بِالسَّلَامِ. (عیون الحکم ص۴۰۲)

آغاز کنید به سلام؛ [زیرا] هر وارد شونده‌ای [دچار] سرگشتگی است.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِذَا سَلَّمَ‏ مِنَ‏ الْقَوْمِ‏ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ وَ إِذَا رَدَّ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ. (کافی ج‏۲ ص۶۴۷)

هنگامی که در میان جمعى هستید، یک نفر سلام کند، کافیست و در میان جمع هم یک نفر پاسخ دهد، کفایت مى‌کند.

 

۱۰- جا دادن به دیگران

الله تعالی: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ وَ إِذَا قِیلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا یَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ. (مجادله/۱۱)

اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید! چون به شما گفته شود در مجالس جاى باز کنید؛ پس جاى باز کنید، تا خدا براى شما گشایش حاصل کند. و چون گفته شود برخیزید؛ پس برخیزید، خدا [رتبه] کسانى از شما را که گرویده و کسانى را که دانشمند هستند [بر حسب] درجات بلند گرداند و خدا به آنچه مى‌‏کنید آگاه است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا أَخَذَ الْقَوْمُ مَجَالِسَهُمْ فَإِنْ دَعَا رَجُلٌ أَخَاهُ وَ أَوْسَعَ لَهُ فِی مَجْلِسِهِ فَلْیَأْتِهِ فَإِنَّمَا هِیَ کَرَامَهٌ أَکْرَمَهُ بِهَا أَخُوهُ وَ إِنْ لَمْ یُوسِعْ لَهُ أَحَدٌ فَلْیَنْظُرْ أَوْسَعَ مَکَانٍ یَجِدُهُ فَلْیَجْلِسْ فِیه‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۵)

چون هر کسی در مجلس جاگیر شده، اگر کسی از برادر خود دعوت کرد و او برایش جا باز کرد که نزدش آید، این احترامی است که به او نهاده، و اگر کسی برایش جا باز نکرد، هر جا گشاده‌تر است، بنشیند.

 

الا اهل ایمان به یکتا خدا

اگر گفته شد این سخن بر شما

که اندر مجالس چه بیش و چه کم

تعارف نمایید جا را به هم

نیوشید امر یگانه خدا

که او هم فزاید به وسع شما

چو گویند بر پا شوید از مکان

نیوشید فرمان رب جهان

که ایزد مقامی ببخشد بلند

بر آنان که در بحر دانش درند

بر اعمال روشن به سر ضمیر

همه هست آگه خدای خبیر

 

۱۱- پرهیز از نجوا

الله تعالی: إِنَّمَا النَّجْوى‏ مِنَ‏ الشَّیْطانِ‏ لِیَحْزُنَ‏ الَّذِینَ‏ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُون. (مجادله/۱۰)

جز این نیست که گفتگوی محرمانه [بی منطق و رازگویی بی دلیل] از [ناحیه] شیطان است تا مؤمنان را اندوهگین کند، ولی نمی‌تواند هیچ گزندی به آنان برساند، مگر به فرمان خدا. و مؤمنان فقط باید بر خدا توکّل کنند [که توکّل کننده به خدا از گزند شیطان مصون است.]

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا کُنْتُمْ ثَلَاثَهً فَلَا یَتَنَاجَى‏ اثْنَانِ‏ دُونَ‏ الثَّالِثِ‏ فَإِنَّ ذَلِکَ یَحْزُنُهُ. (مستدرک الوسائل ج ‏۸ ص ۳۹۹)

هرگاه سه نفر با هم باشند، دو نفر آنها نباید با یکدیگر در گوشى صحبت کنند.

 

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِذَا کَانَ‏ الْقَوْمُ‏ ثَلَاثَهً فَلَا یَتَنَاجَى‏ مِنْهُمُ‏ اثْنَانِ‏ دُونَ‏ صَاحِبِهِمَا فَإِنَّ فِی ذَلِکَ مَا یَحْزُنُهُ وَ یُؤْذِیهِ. (کافی ج ‏۲ ص۶۶۰)

هرگاه جمع سه نفره‌اى بود، نباید دو نفرشان جدا از دوستشان با هم در گوشى صحبت کنند؛ زیرا این کار باعث ناراحتى و آزار او مى‌شود.

 

که نجواست کار شیاطینست

 بگیرند آن حربه آنان به دست

که تا مومنان را بدین کار خویش

 نمایند دلتنگ و خاطر پریش

نیاید اگر چند هرگز بلا

    سوی مؤمنان جز به امر خدا

توکّل نمایند بر کردگار

   همه مؤمنان به پروردگار

 

۱۲- رعایت ادب

‏أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: مَا رُئِیَ مُقَدِّماً رِجْلَهُ بَیْنَ‏ یَدَیْ‏ جَلِیسٍ‏ لَهُ قَط. (بحار الأنوار ج ‏۱۶ ص۲۳۶)

هیچگاه دیده نشد (پیامبرصلی الله علیه و آله) در جلسه‌ای که چند نفر هستند، پایشان را دراز کنند.

 

‏أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ إِذَا جَلَسَ أَحَدُکُمْ عَلَى الطَّعَامِ فَلْیَجْلِسْ جِلْسَهَ الْعَبْدِ وَ لَا یَضَعَنَّ أَحَدُکُمْ إِحْدَى رِجْلَیْهِ عَلَى الْأُخْرَى وَ یُرَبِّعُ فَإِنَّهَا جِلْسَهٌ یُبْغِضُهَا اللَّهُ وَ یَمْقُتُ صَاحِبَهَا. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۹)

چون یکی از شما بر سر خوراک می‌نشیند، به مانند بنده‌ها بنشیند، (یعنی بر دو زانو) و مبادا یک پا را روی دیگری نهد و چهارزانو بنشیند؛ چون آن نشستنی است که خدا نمی‌خواهد، و صاحبش را دشمن دارد.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ قُمْ عَنْ مَجْلِسِکَ لِأَبِیکَ‏ وَ مُعَلِّمِکَ‏ وَ إِنْ [لَوْ] کُنْتَ أَمِیرا. (غرر الحکم ص۱۳۶)

براى [احترام] پدر و آموزگارت از جاى خود بلند شو! گر چه امیر باشى!

 

۱۳- پرهیز از برخاستن

إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ: قُلْتُ لِصَّادِقُ (عَلَیْهِ السَّلَام) مَنْ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ تَعْظِیماً لِرَجُلٍ قَالَ مَکْرُوهٌ‏ إِلَّا لِرَجُلٍ فِی الدِّینِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۶)

اسحاق ابن عمار: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: آیا کسی برای تعظیم و احترام کسی از جا برخیزد و بایستد؟ فرمود: مکروه است، مگر برای مردی در دین. (که منظور، احترام دیندار است و احترام دین)

 

۱۴- امانت مجالس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَهِ وَ إِفْشَاءُ سِرِّ أَخِیکَ‏ خِیَانَهٌ فَاجْتَنِبْ ذَلِکَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص ۸۹)

مجلس‌ها امانت هستند و فاش کردن راز برادرت خیانت است. از این کار دورى کن.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَهِ وَ لَیْسَ لِأَحَدٍ أَنْ یُحَدِّثَ بِحَدِیثٍ یَکْتُمُهُ صَاحِبُهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِلَّا أَنْ یَکُونَ ثِقَهً أَوْ ذِکْراً لَهُ بِخَیْرٍ. (کافی ج ‏۲ ص ۶۶۰)

مجلس‌ها امانت است. و کسى حق ندارد کلام محرمانه‌ی هم‌صحبت خود را بازگو کند، مگر به اجازه‌ی خود او جز در موردى که به شنونده‌ی آن اطمینان دارد، یا ذکر خیرى از آن رفیق باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ الْمَجَالِسُ‏ بِالْأَمَانَهِ وَ لَا یَحِلُّ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یُؤْثِرَ عَنْ مُؤْمِنٍ أَوْ قَالَ عَنْ أَخِیهِ الْمُؤْمِنِ قَبِیحاً. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۷)

مجالس، امانت هستند و روا نیست که مؤمن دنبال گیرد از مؤمن. یا فرمود: از برادر مؤمن خود چیز زشتی را واگو کند.

 

۱۵- تواضع

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ یَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ یُسَلِّمَ عَلَى مَنْ یَلْقَى وَ أَنْ یَتْرُکَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ کَانَ مُحِقّاً وَ لَا یُحِبَّ أَنْ یُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۵)

از تواضع است که کسی به پایین مجلس راضی باشد، و به هر کس برخورد سلام کند، و جدال نکند در گفتگو گرچه به حق گوید، و نخواهد که او را به تقوا بستایند.

 

۱۶- کَفّاره مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ أَنَّ کَفَّارَهَ الْمَجْلِسِ سُبْحَانَکَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِکَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبِّ تُبْ عَلَیَّ وَ اغْفِرْ لِی. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص۴۶۷)

کفّاره مجلس این ذکر است: منزهی بارخدایا! و حمد تو را می‌گویم. شایسته پرستشی جز تو نیست. پروردگارا! به من توبه بده و مرا بیامرز.

 

۱۷- عدم کناره گیری از فقرا

الله تعالی: وَلَا تَطْرُدِ الَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاهِ وَالْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَیْکَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَیْءٍ و َمَا مِنْ حِسَابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ الظَّالِمِینَ. (انعام /۵۲)

آنها را که صبح و شام خدا را می‌خوانند و جز ذات پاک او نظری ندارند، از خود دور مکن. نه حساب آنها بر تو است و نه حساب تو بر آنها. اگر آنها را طرد کنی از ستمگران خواهی بود.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ سَائِلُوا الْعُلَمَاءَ وَ خَالِطُوا الْحُکَمَاءَ وَ جَالِسُوا الْفُقَرَاءَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۸۸)

از علما بپرسید، و با حکیمان بیامیزید، و با فقرا همنشین شوید.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ أَنَّ اَلنَّبِیَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَیْلَهَ اَلْمِعْرَاجِ … فَقَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: … یَا أَحْمَدُ مَحَبَّتِی مَحَبَّهٌ لِلْفُقَرَاءِ فَادْنُ الْفُقَرَاءَ وَ قَرِّبْ‏ مَجْلِسَهُمْ‏ مِنْکَ‏ وَ بَعِّدِ الْأَغْنِیَاءَ وَ بَعِّدْ مَجْلِسَهُمْ مِنْکَ فَإِنَّ الْفُقَرَاءَ أَحِبَّائِی. (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص ۲۳)

پیامبر )صلّی اللَّه علیه و آله( در شب معراج از خداوند پرسید …خداى عزیز و بلندمرتبه پاسخ داد: … ای احمد! دوستی با من، دوستی با فقراست. پس به ایشان نزدیک شو و آنان را به خود نزدیک کن و در مجالسشان حاضر شو تا من به تو نزدیک شوم، و از توانگران و مجالسشان دوری کن، زیرا فقرا دوستان منند.

 

تو آن ملتی را که خوانند رب

نمایند ذکر خدا صبح و شب

ندارند هرگز مرادی جز این

که گردند با رحمت حق قرین

مران از در خویشتن هیچگاه

که هستند مشتاق یکتا اله

حساب شما هست از هم جدا

بود خاص خود هر کسی را جزا

اگر آن کسان را برزانی ز خود

تو هم نیز خواهی ستمکار شد

 

۱۸- جایگاه و حالت نشستن در مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ شَرَفاً وَ إِنَّ أَشْرَفَ‏ الْمَجَالِسِ‏ مَا اسْتُقْبِلَ بِهِ الْقِبْلَهُ. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۹ )

همانا هر چیز را شرفی باشد، و شریف‌ترین مجلس‌ها آن است که رو به قبله باشد.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام: کَانَ یَقُولُ‏ لَا یَجْلِسُ‏ فِی‏ صَدْرِ الْمَجْلِسِ‏ إِلَّا رَجُلٌ‏ فِیهِ‏ ثَلَاثُ‏ خِصَالٍ‏: یُجِیبُ إِذَا سُئِلَ وَ یَنْطِقُ إِذَا عَجَزَ الْقَوْمُ عَنِ الْکَلَامِ وَ یُشِیرُ بِالرَّأْیِ الَّذِی فِیهِ صَلَاحُ أَهْلِهِ، فَمَنْ لَمْ یَکُنْ فِیهِ شَیْ‏ءٌ مِنْهُنَّ فَجَلَسَ فَهُوَ أَحْمَق‏. (بحار الأنوار ج ‏۱ ص ۱۴۱)

در صدر مجلس ننشیند، جز مردی که در او سه خصلت باشد: هرگاه پرسش شود، پاسخ گوید؛ چون مردم از سخن در مانند، او سخن گوید؛ و بتواند نظری دهد که صلاح اهل مجلس در آن باشد. و هرکه هیچ کدام از اینها را ندارد و در صدر بنشیند، احمق است.

 

أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ لَا تُسْرِعَنَ‏ إِلَى‏ أَرْفَعِ‏ مَوْضِعٍ‏ فِی‏ الْمَجْلِسِ‏ فَإِنَّ الْمَوْضِعَ الَّذِی تَرْفَعُ إِلَیْهِ خَیْرٌ مِنْ الْمَوْضِعِ الَّذِی تُحَطُّ عَنْه‏. (عیون الحکم ص۵۲۲)

به سوى بالاترین جاى مجلس مشتاب! زیرا جایى که بالایت بکشند، بهتر است از جایى که پایینت آورند.

(یعنى هر گاه به مجلسى بروى، شتاب مکن که به بالای مجلس بروى، بلکه صبر کن تا تو را به بالا ببرند. آنجا بنشین، زیرا که موضعى که بلند کرده شوى، به سوى آن هر چند پُر بالا نباشد، بهترست از آن بالایى که خود بروى، و بسا باشد که تو را از آن پایین کنند!)

 

‏الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: لَا یَنْبَغِی لِلْمُؤْمِنِ أَنْ یَجْلِسَ إِلَّا حَیْثُ یَنْتَهِی بِهِ الْجُلُوسُ فَإِنَّ تَخَطِّیَ أَعْنَاقِ الرِّجَالِ سَخَافَه. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۴)

نشاید مؤمن بنشیند، جز در آنجا که مجلس به او پایان می‌گیرد، زیرا از سر و کول مردم گذشتن، بی‌خردی است..

 

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا قَعَدَ فِی أَدْنَى الْمَجْلِسِ حِینَ یَدْخُلُ. (بحار الأنوار ج ‏۱۶ ص ۲۴۰)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وقتی وارد خانه­ای می­شد در همان پایین مجلس که وارد شده بود، می­‌نشست.

 

‏

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا أَتَى أَحَدُکُمْ مَجْلِساً فَلْیَجْلِسْ حَیْثُ مَا انْتَهَى مَجْلِسُهُ. (بحار الأنوار ج ‏۱۶ ص۲۴۰)

هرگاه یکی از شما وارد مجلسی شد، همان­جایی بنشیند که مجلس تمام شده است.

 

فِیمَا أَوْصَى بِهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) عِنْدَ وَفَاتِهِ‏ إِیَّاکَ‏ وَ الْجُلُوسَ‏ فِی الطُّرُقَاتِ. (بحار الأنوار ج ‏۷۲  ص ۴۶۵)

در سفارش امیر مؤمنان (علیه السلام) هنگام وفاتش آمده است: از نشستن در راه‌ها بپرهیز!

 

۱۹- آثار مجلس

۱۹-۱- کناره گیری شیطان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا اجْتَمَعَ‏ قَوْمٌ‏ یَذْکُرُونَ‏ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ اعْتَزَلَ‏ الشَّیْطَانُ‏ وَ الدُّنْیَا عَنْهُمْ فَیَقُولُ الشَّیْطَانُ لِلدُّنْیَا أَ لَا تَرَیْنَ مَا یَصْنَعُونَ فَتَقُولُ الدُّنْیَا دَعْهُمْ فَلَوْ قَدْ تَفَرَّقُوا أَخَذْتُ بِأَعْنَاقِهِمْ. (بحار الأنوار ج ‏۷۱ ص ۱۸۹)

چون مردمی گرد بیایند و ذکر خدای متعال را بگویند، شیطان و دنیا از آنها کناره می‌گیرند، و شیطان به دنیا می­گوید: نمی­بینی چه کار می‌کنند؟ دنیا می­گوید: آنها را واگذار، چون متفرق شدند، من گردنشان را می­‌گیرم.

 

۱۹-۲- پاداش

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَقْعُدُ سَاعَهً عِنْدَ الْعَالِمِ إِلَّا نَادَاهُ رَبُّهُ جَلَسْتَ إِلَى حَبِیبِی وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَأُسْکِنَنَّکَ الْجَنَّهَ مَعَهُ وَ لَا أُبَالِی. (بحار الأنوار ج‏۲  ص۱۴۴)

هیچ مؤمنی نیست که یک ساعت نزد عالم بنشیند، مگر اینکه پروردگارش او را ندا می کند: نزد دوست من نشستی! قسم به عزّت و جلالم، تو را با ایشان به بهشت ساکن می‌کنم و باکی ندارم.

 

الْعَسْکَرِیِّ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ‏ رَضِیَ‏ بِدُونِ‏ الشَّرَفِ‏ مِنَ الْمَجْلِسِ لَمْ یَزَلِ اللَّهُ وَ مَلَائِکَتُهُ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ حَتَّى یَقُومَ. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۶)

هر کس جز صدر مجلس را بپسندد و در آن بنشیند، پیوسته خدا و فرشته‌ها بر او رحمت می‌خواهند، تا هنگامی که برخیزد.

 

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ‏ جَلَسَ‏ مَجْلِساً یَحْیَا فِیهِ أَمْرُنَا لَمْ یَمُتْ قَلْبُهُ یَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ. (بحار الأنوار ج ‏۱  ص ۱۹۹)

هر کس در مجلسى که یاد و نام ما در آن زنده نگهداشته مى‌شود بنشیند، در آن روزى که دل‌ها می‌میرند، دل او نمى‌میرد.

 

۱۹-۳- عذاب

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَمْثُلَ لَهُ الرِّجَالُ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ فِی النَّارِ. (بحار الأنوار ج ‏۱۶ ص ۲۴۰)

هر که دوست داشته باشد مردم در حضور او به پا ایستند، جایگاه خود در آتش جهنم را فراهم سازد.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَا اجْتَمَعَ‏ قَوْمٌ‏ فِی‏ مَجْلِسٍ‏ لَمْ‏ یَذْکُرُوا اللَّهَ‏ وَ لَمْ یَذْکُرُونَا إِلَّا کَانَ ذَلِکَ الْمَجْلِسُ حَسْرَهً عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ قَالَ (عَلَیْهِ السَّلَام) مَا مِنْ مَجْلِسٍ یَجْتَمِعُ فِیهِ أَبْرَارٌ وَ فُجَّارٌ ثُمَّ تَفَرَّقُوا عَلَى غَیْرِ ذِکْرِ اللَّهِ إِلَّا کَانَ ذَلِکَ حَسْرَهً عَلَیْهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَه. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۸ )

اگر مردم در هر انجمنی گرد هم آیند و خدا را یاد نکنند و ما را یاد نکنند، آن انجمن بر آنها در روز قیامت باعث افسوس می‌شود. و فرمود: انجمنی نباشد که در آن خوش‌کرداران و بدکرداران گرد هم آیند، سپس بدون یاد کردن ما از آن پراکنده شوند، مگر آنکه روز قیامت موجب افسوس آنها باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه:‏ مَا مِنْ‏ قَوْمٍ‏ اجْتَمَعُوا فِی‏ مَجْلِسٍ‏ فَلَمْ یَذْکُرُوا اللَّهَ وَ لَمْ یُصَلُّوا عَلَى نَبِیِّهِمْ إِلَّا کَانَ ذَلِکَ الْمَجْلِسُ حَسْرَهً وَ وَبَالًا عَلَیْهِمْ‏. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص۱۶۱)

هر جمعی که در مجلسی حضور پیدا کنند و خدای را ذکر نکنند و بر پیامبرشان درود نفرستند، آن مجلس، مجلس حسرت و وبال گردن ایشان در روز قیامت خواهد شد.

 

۲۰- آداب پایان مجلس

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام: مَنْ‏ أَرَادَ أَنْ‏ یُکْتَالَ‏ بِالْمِکْیَالِ‏ الْأَوْفَى فَلْیَقُلْ إِذَا أَرَادَ الْقِیَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ: سُبْحانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین. (صافات/۱۸۰-۱۸۲)‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۲ ص ۴۶۸)

هر کس می‌خواهد پیمانه پُر بستاند، باید چون از مجلس خود برمی خیزد، بگوید: منزهی تو پروردگارم! پروردگار عزیزتر و والاتر از آنچه (خدانشناسان) می‌گویند، و درود بر فرستادگان خدا، و سپاس از آنِ خدا پروردگار جهانیان است.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَام:‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) کَانَ لَا یَقُومُ‏ مِنْ‏ مَجْلِسٍ‏ وَ إِنْ خَفَّ حَتَّى یَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَمْساً وَ عِشْرِینَ مَرَّهً. (بحار الأنوار ج ‏۱۶ ص ۲۵۸)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از هیچ مجلسی، هرچند کوتاه برنمی‌خاست، مگر این که از خدای عزیز و بلندمرتبه، بیست و پنج بار استغفار می‌کرد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا قَامَ‏ الرَّجُلُ‏ مِنْ‏ مَجْلِسِهِ‏ فَلْیُوَدِّعْ إِخْوَانَهُ بِالسَّلَامِ فَإِنْ أَفَاضُوا فِی خَیْرٍ کَانَ شَرِیکَهُمْ وَ إِنْ أَفَاضُوا فِی بَاطِلٍ کَانَ عَلَیْهِمْ دُونَهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏۷۳ ص ۹)

وقتى کسى از مجلسى برخاست، برادران خود را با سلام وداع کند، زیرا در این صورت اگر خیرى به آنها برسد، او هم شریک آنها خواهد بود و اگر شرّى به آنها برسد، ضرر و زیانى متوجه او نخواهد شد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه: إِذَا قَامَ أَحَدُکُمْ مِنْ مَجْلِسِهِ مُنْصَرِفاً فَلْیُسَلِّمْ فَلَیْسَ الْأُولَى ‏بِأَوْلَى مِنَ الْأُخْرَى. (بحار الأنوارج ‏۱۶ ص ۲۴۱)

هرگاه یکی از شما خواست از مجلسی که در آن حضور دارد برخیزد و برود، باید سلام کند؛ سلام اولی، از سلام دومی، سزاوارتر نیست.