آداب مجلس

آداب مجلس

 

چکیده

در اجتماع انسانی، همنشینی از جمله‌ی لوازم آن به شمار می‌رود و این کار دارای آثاری نیز می‌باشد. در آداب مجلس، از نظر احادیث به این آثار توجه شده است و انسان‌ها با رعایت آن آداب، در زندگی خود سعادتمند خواهند شد. عدم شرکت در مجالس گناه از مهم‌ترین آداب زندگی است.

 

1- معنی و مفهوم مجلس

مجالس، جمع «مجلس» (اسم مكان) و به معنى «محل نشستن انسان» است. (مجمع البحرین)

 

2- اهمیّت مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا رَأَيْتُمْ رَوْضَةً مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ فَارْتَعُوا فِيهَا، قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا رَوْضَةُ الْجَنَّةِ قَالَ مَجَالِسُ الْمُؤْمِنِينَ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 188)

چون باغی از باغ‌های بهشت را دیدید، در آن گردش کنید. گفته شد: یا رسول الله! باغ بهشت چیست؟ فرمود: مجالس مؤمنان.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: أَعْطُوا الْمَجَالِسَ حَقَّهَا، قِيلَ: وَ مَا حَقُّهَا؟ قَالَ: غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ وَ رُدُّوا السَّلَامَ وَ أَرْشِدُوا الْأَعْمَى وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ. (بحار الأنوار ج ‏16 ص241)

حق مجالس را ادا کنید. عرض شد: حق مجالس چیست؟ فرمود: دیده فرو گیرید و جواب سلام را بدهید و نابینا را راهنمایی کنید و امر به معروف و نهی از منکر کنید.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ مَا قَعَدَ عِدَّةٌ مِنْ‏ أَهْلِ‏ الْأَرْضِ‏ يَذْكُرُونَ‏ اللَّهَ‏ عَزَّ وَ جَلَّ، إِلَّا قَعَدَ مَعَهُمْ عِدَّةٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ. (وسائل الشيعه ج ‏7 ص 153)

هيچ گاه تعدادى از زمينيان، انجمنِ ذكر خدای عزیز و بلندمرتبه بر پا نمى‌كنند، مگر آنكه تعدادى از فرشتگان در آن انجمن مى‌نشينند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ الْجُلُوسُ سَاعَةً عِنْدَ مُذَاكَرَةِ الْعِلْمِ خَيْرٌ لَكَ مِنْ عِبَادَةِ سَنَةٍ صِيَامٍ نَهَارُهَا وَ قِيَامٍ لَيْلُهَا وَ النَّظَرُ إِلَى وَجْهِ الْعَالِمِ خَيْرٌ لَكَ مِنْ عِتْقِ أَلْفِ رَقَبَةٍ. (بحار الأنوار ج‏1 ص203)

یک ساعت نشستن در مجلسی که در آن مذاکره‌ی علم شود، برای تو از عبادت یک سال که روزهایش را روزه و شب‌هایش را به نماز قیام کنی بهتر است. نگاه کردن به صورت عالِم، برایت از آزاد کردن هزار بنده بهتر است.

 

‏‏ الکاظِم عَلَيْهِ السَّلَام:كَانَ لُقْمَانُ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) يَقُولُ لِابْنِهِ: يَا بُنَي‏… اخْتَرِ الْمَجَالِسَ‏ عَلَى‏ عَيْنَيْكَ‏ فَإِنْ رَأَيْتَ قَوْماً يَذْكُرُونَ اللَّهَ فَاجْلِسْ إِلَيْهِمْ فَإِنَّكَ إِنْ تَكُنْ عَالِماً يَنْفَعْكَ عِلْمُكَ وَ يَزِيدُوكَ عِلْماً وَ إِنْ تَكُنْ جَاهِلًا يُعَلِّمُوكَ وَ لَعَلَّ اللَّهَ تَعَالَى أَنْ يُظِلَّهُمْ بِرَحْمَةٍ فَيَعُمَّكَ مَعَهُم‏. (بحار الأنوار ج ‏13 ص416)

لقمان (علیه السلام) به پسرش می‌گفت: ای پسرم! … با عقل و آگاهی مجلس‌هایی را که در آنها شرکت می کنی، انتخاب کن. اگر گروهی را دیدی که خدا را یاد می‌‌کنند، در جلسه آنها حاضر شو، چون اگر عالم باشی، علمت به تو سود می­رساند و آنان بر علمت می­افزایند و اگر جاهل باشی به تو علم می‌آموزند و شاید اگر خداوند رحمتی برای آنها بفرستد، تو را نیز جزو آنها به حساب می‌آورد.

 

3- انواع مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: الْمَجَالِسُ ثَلَاثَةٌ: غَانِمٌ وَ سَالِمٌ وَ شَاحِبٌ فَأَمَّا الْغَانِمُ‏ فَالَّذِي‏ يَذْكُرُ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ فِيهِ‏ وَ أَمَّا السَّالِمُ‏ فَالسَّاكِتُ‏ وَ أَمَّا الشَّاحِبُ فَالَّذِي يَخُوضُ فِي الْبَاطِلِ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 189)

مجلس­ها سه گونه‌­اند: سودبخش، سالم و رنگ پریده. سودبخش آن است که خدا در آن یاد ­می­شود. سالم آن است که خاموش باشد و سخنی در آن نباشد. و رنگ پریده آن است که در بیهوده‌گی می‌­افتند.

 

4- مجالس عزاداری اهل بیت علیهم السّلام

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: بَيْنَا أَنَا وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) إِذِ الْتَفَتَ إِلَيْنَا فَبَكَى. فَقُلْتُ : مَا يُبْكِيكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ فَقَالَ: أَبْكِي مِمَّا ذکريُصْنَعُ بِكُمْ بَعْدِي، فَقُلْتُ: وَ مَا ذَاكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: أَبْكِي‏ مِنْ‏ ضَرْبَتِكَ‏ عَلَى‏ الْقَرْنِ‏ وَ لَطْمِ فَاطِمَةَ خَدَّهَا وَ طَعْنَةِ الْحَسَنِ فِي الْفَخِذِ وَ السَّمِّ الَّذِي يُسْقَى وَ قَتْلِ الْحُسَيْنِ قَالَ فَبَكَى أَهْلُ الْبَيْتِ جَمِيعا.( بحار الأنوار ج ‏28 ص 51)

در این میان که من و فاطمه و حسن و حسین نزد رسول خدا (صلی ‌الله ‌علیه ‌و ‌آله‌) بودیم، آن حضرت به ما رو کرد و گریست. من گفتم: چرا گریه می‌کنید یا رسول اللَّه؟ فرمود: می‌گریم برای آنچه با شما عمل می‌شود! گفتم: آن چه باشد یا رسول اللَّه؟ فرمود: گریه کنم از ضربتی که بر فرق تو زنند، و از سیلی که بر گونه‌ی فاطمه زنند و از نیزه‌ای که بر ران حسن زنند و زهری که به او نوشانند و از قتل حسین. فرمود: همه‌ی اهل بیت گریستند.

 

أَبِي هَارُونَ الْمَكْفُوفِ: قَالَ لِي ‏أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَيْهِ السَّلَام): يَا بَا هَارُونَ أَنْشِدْنِي فِي الْحُسَيْنِ (عَلَيْهِ السَّلَام) قَالَ فَأَنْشَدْتُهُ قَالَ فَقَالَ لِي أَنْشِدْنِي كَمَا تُنْشِدُونَ يَعْنِي بِالرَّقَّةِ قَالَ فَأَنْشَدْتُهُ شِعْرَ:

امْرُرْ عَلَى جَدَثِ الْحُسَيْنِ‏           فَقُلْ لِأَعْظُمِهِ الزَّكِيَّةِ

قَالَ فَبَكَى ثُمَّ قَالَ زِدْنِي فَأَنْشَدْتُهُ‏ الْقَصِيدَةَ الْأُخْرَى‏ قَالَ فَبَكَى وَ سَمِعْتُ الْبُكَاءَ مِنْ خَلْفِ السِّتْرِ قَالَ فَلَمَّا فَرَغْتُ قَالَ يَا بَا هَارُونَ مَنْ أَنْشَدَ فِي الْحُسَيْنِ شِعْراً فَبَكَى وَ أَبْكَى عَشَرَةً كُتِبَتْ لَهُمُ الْجَنَّةُ وَ مَنْ أَنْشَدَ فِي الْحُسَيْنِ شِعْراً فَبَكَى وَ أَبْكَى خَمْسَةً كُتِبَتْ لَهُمُ الْجَنَّةُ وَ مَنْ أَنْشَدَ فِي الْحُسَيْنِ شِعْراً فَبَكَى وَ أَبْكَى وَاحِداً كُتِبَتْ لَهُمَا الْجَنَّةُ وَ مَنْ ذُكِرَ الْحُسَيْنُ عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَيْنَيْهِ مِنَ الدَّمْعِ مِقْدَارُ جَنَاحِ ذُبَابٍ كَانَ ثَوَابُهُ عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَمْ يَرْضَ لَهُ بِدُونِ الْجَنَّةِ. (بحار الأنوار ج ‏44 ص 288)

ابو هارون اعمی: امام جعفر صادق (علیه السّلام) به من فرمود: در مورد امام حسین (علیه السلام) برایم شعری بگو. من برایش شعر خواندم. امام فرمود: همانگونه که در رقّه شعر می‌خوانید، بخوانید. من این شعر را خواندم:

از کنار قبر امام حسین (علیه السّلام) عبور کن

و به استخوان‌های پاک و پاکیزه‌اش بگو

امام صادق (علیه السلام) گریان شد. سپس فرمود: بیشتر بخوان! پس قصیده دیگری برای او خواندم. امام گریه کرد و صدای گریه را نیز از پشت پرده شنیدم.

راوی می‌گوید: امام جعفر صادق (علیه السّلام) به من فرمود: ای ابو هارون! هر کسی برای حسین شعر بگوید،پس بگرید و تعداد ده نفر را گریان کند، جزای او بهشت خواهد بود. و فرمود: کسی که در عزای حسین شعر بگوید،پس بگرید و پنج نفر را گریان نماید، جزایش بهشت است.و کسی که در عزای حسین شعر بگوید،پس بگرید و یک نفر را گریان نماید، جزایش بهشت است. پس از آن فرمود: هر کسی حسین را به خاطر بیاورد و به مقدار بال مگسی از چشمانش اشک بیاید، ثواب آن با خداوند عزیز و بلندمرتبه خواهد بود و خداوند راضی نمی‌شود، مگر این که او را وارد بهشت کند.

 

5- مجلس ذکر اهل بیت علیهم السّلام

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ زَيِّنُوا مَجَالِسَكُمْ‏ بِذِكْرِ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِب‏.( بحار الأنوار ج ‏38 ص 199)

مجالس خود را به ذکر علی بن ابی طالب زینت بخشید.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ أَيُّهَا النَّاسُ عَظِّمُوا أَهْلَ بَيْتِي فِي حَيَاتِي وَ مِنْ بَعْدِي وَ أَكْرِمُوهُمْ وَ فَضِّلُوهُمْ فَإِنَّهُ لَا يَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ يَقُومَ مِنْ مَجْلِسِهِ لِأَحَدٍ إِلَّا لِأَهْلِ بَيْتِي. (بحار الأنوارج‏72 ص467)

ای مردم! بزرگ شمارید خاندانم را تا زنده‌ام، و پس از خودم، و آنها را احترام کنید و برتری دهید، زیرا روا نیست کسی برای دیگری از جای خود برخیزد، جز برای خاندان من.

 

6- مجالس ممنوع

اَللهُ تَعالی: وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آياتِ اللهِ‌ يُكْفَرُ بِها وَ يُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا في حَديثٍ غَيْرِهِ إِنَّكُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ إِنَّ اللهَ‌ جامِعُ الْمُنافِقينَ وَ الْكافِرينَ في جَهَنَّمَ جَميعاً. (نساء/140)

و [خداوند اين حكم را] در كتابش بر شما نازل كرده كه هرگاه بشنويد، افرادى آيات خدا را انكار و استهزا مى‌كنند، با آنها ننشينيد تا به سخن ديگرى بپردازند؛ وگرنه، شما هم مثل آنان خواهيد بود. خداوند، همه‌ی منافقان و كافران را در دوزخ جمع مى‌كند.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: لَا يَنْبَغِي لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَجْلِسَ مَجْلِساً يُعْصَى اللَّهُ فِيهِ وَ لَا يَقْدِرُ عَلَى تَغْيِيرِه‏. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 199)

سزاوار نیست برای مومن، در مجلسی بنشیند که در آن معصیت خدا می‌شود، و نتواند از آن جلوگیری کند.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: مَنْ كانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يَجْلِسُ‏ فِي‏ مَجْلِسٍ‏ يُسَبُ‏ فِيهِ‏ إِمَامٌ أَوْ يُغْتَابُ فِيهِ مُسْلِمٌ . (بحار الأنوار ج ‏23 ص 209)

هر کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، در مجلسی نمی­نشیند که در آن امامی مورد ناسزا یا غیبت مسلمانی می‌شود.

 

فِيمَا أَوْصَى بِهِ النَّبِيُّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) إِلَى عَلِيٍّ (عَلَيْهِ السَّلَام) : ثَمَانِيَةٌ إِنْ أُهِينُوا فَلَا يَلُومُوا إِلَّا أَنْفُسَهُمْ …وَ الْجَالِسُ‏ فِي‏ مَجْلِسٍ‏ لَيْسَ‏ لَهُ‏ بِأَهْلٍ… (بحار الأنوار ج ‏72 ص371)

در سفارش پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) آمده است: هشت کس اگر اهانت شوند جز خود را ملامت نکنند: …و آن کس که در مجلسی بنشیند که شایسته‌ی او نیست…

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَام:‏ إِذَا سَمِعْتَ‏ الرَّجُلَ‏ يَجْحَدُ الْحَقَ‏ وَ يُكَذِّبُ‏ بِهِ وَ يَقَعُ فِي أَهْلِهِ فَقُمْ مِنْ عِنْدِهِ وَ لَا تُقَاعِدْه‏. (بحار الأنوار ج ‏71 ص262)

چون شنیدی کسی حق را انکار می‌کند و دروغ می‌شمارد و به اهلش بد می‌گوید از نزد او بر خیز و با او همنشین مباش.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: يَا بُنَيَّ! مَنْ يَصْحَبْ صَاحِبَ السَّوْءِ لَا يَسْلَمْ وَ مَنْ يَدْخُلْ مَدَاخِلَ السَّوْءِ يُتَّهَمْ وَ مَنْ لَا يَمْلِكْ لِسَانَهُ يَنْدَمْ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 191)

پسرجانم! هر کس یار بدی انتخاب کند، سالم نمی­ماند؛ و هر کس به جاهای بد درآید، تهمت­ زده می­شود؛ و هر کس زبانش را نگه ندارد، پشیمان می‌گردد.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: مَجَالِسُ‏ اللَّهْوِ تُفْسِدُ الْإِيمَان‏. (عيون الحكم ص489)

مجالس سرگرمى [و خوشگذرانى]، ايمان را تباه مى‌كند.

 

مگر بر شما مردمان دو رو

به قرآن چنین حکمی آمد فرو

که چون آیه‌های خدا بشنوید

به تکفیر و بر هزل روی آورید

پس ای مومنان با گروهی چنین

نگردید هم صحبت و همنشین

که تا دست شویند زان ریشخند

به بحثی دگر داخل آیند چند

اگر در زمان تمسخر به دین

بگردید با آن کسان همنشین

شما هم چو آن مردمان دو رو

منافق گردید بی گفتگو

دو رویان و کفار را کردگار

به دوزخ کشاند به روز شمار

 

7- آسیب‌های همنشینی با بدان

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ مُجَالَسَةُ الْأَشْرَارِ تُورِثُ سُوءَ الظَّنِّ بِالْأَخْيَار. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 191)

همنشینی با بدان، مایه سوءظن به خوبان است.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: لَا تَصْحَبُوا أَهْلَ الْبِدَعِ وَ لَا تُجَالِسُوهُمْ فَتَصِيرُوا عِنْدَ النَّاسِ كَوَاحِدٍ مِنْهُمْ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص201)

رفاقت نکنید با بدعت­گزاران، و همنشین آنها نشوید، تا در نظر مردم یکی از آنها شمرده نشوید.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ مُجَالَسَةُ الْأَخْيَارِ تُلْحِقُ الْأَشْرَارَ بِالْأَخْيَارِ وَ مُجَالَسَةُ الْأَبْرَارِ لِلْفُجَّارِ تُلْحِقُ الْأَبْرَارَ بِالْفُجَّارِ فَمَنِ اشْتَبَهَ عَلَيْكُمْ أَمْرُهُ وَ لَمْ تَعْرِفُوا دِينَهُ فَانْظُرُوا إِلَى خُلَطَائِهِ فَإِنْ كَانُوا أَهْلَ دِينِ اللَّهِ فَهُوَ عَلَى دِينِ اللَّهِ وَ إِنْ كَانُوا عَلَى غَيْرِ دِينِ اللَّهِ فَلَا حَظَّ لَهُ مِنْ دِينِ اللَّهِ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) كَانَ يَقُولُ: مَنْ كَانَ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ فَلَا يُوَاخِيَنَّ كَافِراً وَ لَا يُخَالِطَنَّ فَاجِراً وَ مَنْ آخَى كَافِراً أَوْ خَالَطَ فَاجِراً كَانَ كَافِراً فَاجِرا. (بحار الأنوار ج ‏71 ص197)

همنشینی با نیکان، بدان را به نیکان پیوند می­دهد؛ و همنشینی نیکان با بدکاران، نیکوکاران را به بدکاران می­پیوندد. هر کس وضعش بر شما نامعلوم است و دین او را نمی­دانید، به همنشین او بنگرید؛ اگر اهل دین خدا هستند، او هم دین خدا را دارد؛ و اگر اهل غیر دین خدا هستند، او هم بهره‌ای از دین خدا ندارد؛ زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می­فرمود: هر کس ایمان به خدا و روز جزا دارد، نباید با کافر دوستی و برادری کند و با فاجر درآمیزد. هر کس که با کافر برادری کند، یا با فاجر نشست و برخاست داشته باشد، کافر و فاجر است.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: مُجَالَسَةُ أَهْلِ‏ اللَّهْوِ يُنْسِي‏ الْقُرْآنَ‏ وَ يُحْضِرُ الشَّيْطَانَ ِ. (بحار الأنوار ج ‏74 ص291)

همنشينى با اهل سرگرمى، قرآن را به فراموشى مى‌سپارد و شيطان را حاضر مى‌كند.

 

8- آثار همنشینی با خوبان

السَجّاد عَلَيْهِ السَّلَام:‏ جَالِسُوا أَهْلَ الدِّينِ وَ الْمَعْرِفَةِ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرُوا عَلَيْهِمْ فَالْوَحْدَةُ آنَسُ وَ أَسْلَمُ، فَإِنْ أَبَيْتُمْ إِلَّا مُجَالَسَةَ النَّاسِ فَجَالِسُوا أَهْلَ الْمُرُوَّاتِ فَإِنَّهُمْ لَا يَرْفُثُونَ فِي مَجَالِسِهِمْ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 196)

با مردم دین­دار و با معرفت همنشین باشید، و اگر بر آنها دست نیافتید، تنهایی آرام­تر و سالم­تر است. و اگر جز همنشینی با مردم را نمی­خواهید، لااقل با مردم با مروّت و مردانگی همنشین شوید؛ زیرا آنها در مجالس خود هرزه­گویی و یاوه بافی ندارند.

 

الْبَاقِرُ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ إِذَا جَلَسْتَ‏ إِلَى‏ عَالِمٍ‏ فَكُنْ‏ عَلَى أَنْ تَسْمَعَ أَحْرَصَ مِنْكَ عَلَى أَنْ تَقُولَ وَ تَعَلَّمْ حُسْنَ الِاسْتِمَاعِ كَمَا تَتَعَلَّمُ حُسْنَ الْقَوْلِ وَ لَا تَقْطَعْ عَلَى أَحَدٍ حَدِيثَهُ. (بحار الأنوار ج‏1 ص222)

وقتی نزد عالم نشستی، بر شنیدن حریص‌تر باش تا گفتن، و خوب شنیدن را بیاموز، چنان چه خوب گفتن را می‌آموزی، و گفتار کسی را قطع نکن.

 

ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ! أَيُّ الْجُلَسَاءِ خَيْرٌ، قَالَ: مَنْ ذَكَّرَكُمْ بِاللَّهِ رُؤْيَتُهُ وَ زَادَكُمْ فِي عِلْمِكُمْ مَنْطِقُهُ وَ ذَكَّرَكُمْ بِالْآخِرَةِ عَمَلُه‏. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 186)

به رسول خدا (صلی الله علیه و آله) گفته شد: یا رسول الله! کدام همنشین خوب است؟ فرمود: آن کسی که دیدارش شما را به یاد خدا می‎اندازد. گفتارش دانش شما را افزون می­سازد؛ و کردارش آخرت را به یاد شما می‌آورد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: لَا تَجْلِسُوا إِلَّا عِنْدَ كُلِّ عَالِمٍ يَدْعُوكُمْ مِنْ خَمْسٍ إِلَى خَمْسٍ، مِنَ الشَّكِّ إِلَى الْيَقِينِ وَ مِنَ الرِّيَاءِ إِلَى الْإِخْلَاصِ وَ مِنَ الرَّغْبَةِ إِلَى الرَّهْبَةِ وَ مِنَ الْكِبْرِ إِلَى التَّوَاضُعِ وَ مِنَ الْغِشِّ إِلَى النَّصِيحَةِ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 188)

ننشینید، مگر نزد هر عالمی که شما را از پنج چیز به پنج چیز دیگر ببرد: از شک به یقین، از ریا به اخلاص، از رغبت (به دنیا) به دوری، و ترس از آن، از تکبّر به تواضع و از دغل سازی به نصیحت­ پردازی.

 

9- سلام هنگام ورود به مجلس

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: لِكُلِّ دَاخِلٍ‏ دَهْشَةٌ فَابْدَءُوا بِالسَّلَامِ. (عيون الحكم ص402)

آغاز کنید به سلام؛ [زیرا] هر وارد شونده‌ای [دچار] سرگشتگی است.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِذَا سَلَّمَ‏ مِنَ‏ الْقَوْمِ‏ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ وَ إِذَا رَدَّ وَاحِدٌ أَجْزَأَ عَنْهُمْ. (كافي ج‏2 ص647)

هنگامي كه در ميان جمعى هستيد، يك نفر سلام كند، كافيست و در ميان جمع هم يك نفر پاسخ دهد، كفايت مى‌كند.

 

10- جا دادن به دیگران

الله تعالی: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّهُ لَكُمْ وَ إِذَا قِيلَ انْشُزُوا فَانْشُزُوا يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ وَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ. (مجادله/11)

اى كسانى كه ايمان آورده‏‌ايد! چون به شما گفته شود در مجالس جاى باز كنيد؛ پس جاى باز كنيد، تا خدا براى شما گشايش حاصل كند. و چون گفته شود برخيزيد؛ پس برخيزيد، خدا [رتبه] كسانى از شما را كه گرويده و كسانى را كه دانشمند هستند [بر حسب] درجات بلند گرداند و خدا به آنچه مى‌‏كنيد آگاه است.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا أَخَذَ الْقَوْمُ مَجَالِسَهُمْ فَإِنْ دَعَا رَجُلٌ أَخَاهُ وَ أَوْسَعَ لَهُ فِي مَجْلِسِهِ فَلْيَأْتِهِ فَإِنَّمَا هِيَ كَرَامَةٌ أَكْرَمَهُ بِهَا أَخُوهُ وَ إِنْ لَمْ يُوسِعْ لَهُ أَحَدٌ فَلْيَنْظُرْ أَوْسَعَ مَكَانٍ يَجِدُهُ فَلْيَجْلِسْ فِيه‏. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 465)

چون هر کسی در مجلس جاگیر شده، اگر کسی از برادر خود دعوت کرد و او برایش جا باز کرد که نزدش آید، این احترامی است که به او نهاده، و اگر کسی برایش جا باز نکرد، هر جا گشاده‌تر است، بنشیند.

 

الا اهل ایمان به یکتا خدا

اگر گفته شد این سخن بر شما

که اندر مجالس چه بیش و چه کم

تعارف نمایید جا را به هم

نیوشید امر یگانه خدا

که او هم فزاید به وسع شما

چو گویند بر پا شوید از مکان

نیوشید فرمان رب جهان

که ایزد مقامی ببخشد بلند

بر آنان که در بحر دانش درند

بر اعمال روشن به سر ضمیر

همه هست آگه خدای خبیر

 

11- پرهیز از نجوا

الله تعالی: إِنَّمَا النَّجْوى‏ مِنَ‏ الشَّيْطانِ‏ لِيَحْزُنَ‏ الَّذِينَ‏ آمَنُوا وَ لَيْسَ بِضارِّهِمْ شَيْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُون. (مجادله/10)

جز این نیست که گفتگوی محرمانه [بی منطق و رازگویی بی دلیل] از [ناحیه] شیطان است تا مؤمنان را اندوهگین کند، ولی نمی‌تواند هیچ گزندی به آنان برساند، مگر به فرمان خدا. و مؤمنان فقط باید بر خدا توکّل کنند [که توکّل کننده به خدا از گزند شیطان مصون است.]

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا كُنْتُمْ ثَلَاثَةً فَلَا يَتَنَاجَى‏ اثْنَانِ‏ دُونَ‏ الثَّالِثِ‏ فَإِنَّ ذَلِكَ يَحْزُنُهُ. (مستدرك الوسائل ج ‏8 ص 399)

هرگاه سه نفر با هم باشند، دو نفر آنها نبايد با يكديگر در گوشى صحبت كنند.

 

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِذَا كَانَ‏ الْقَوْمُ‏ ثَلَاثَةً فَلَا يَتَنَاجَى‏ مِنْهُمُ‏ اثْنَانِ‏ دُونَ‏ صَاحِبِهِمَا فَإِنَّ فِي ذَلِكَ مَا يَحْزُنُهُ وَ يُؤْذِيهِ. (كافي ج ‏2 ص660)

هرگاه جمع سه نفره‌اى بود، نبايد دو نفرشان جدا از دوستشان با هم در گوشى صحبت كنند؛ زيرا اين كار باعث ناراحتى و آزار او مى‌شود.

 

که نجواست کار شیاطینست

 بگیرند آن حربه آنان به دست

که تا مومنان را بدین کار خویش

 نمایند دلتنگ و خاطر پریش

نیاید اگر چند هرگز بلا

    سوی مؤمنان جز به امر خدا

توکّل نمایند بر کردگار

   همه مؤمنان به پروردگار

 

12- رعایت ادب

‏أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: مَا رُئِيَ مُقَدِّماً رِجْلَهُ بَيْنَ‏ يَدَيْ‏ جَلِيسٍ‏ لَهُ قَط. (بحار الأنوار ج ‏16 ص236)

هیچگاه دیده نشد (پیامبرصلی الله علیه و آله) در جلسه‌ای که چند نفر هستند، پایشان را دراز کنند.

 

‏أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ إِذَا جَلَسَ أَحَدُكُمْ عَلَى الطَّعَامِ فَلْيَجْلِسْ جِلْسَةَ الْعَبْدِ وَ لَا يَضَعَنَّ أَحَدُكُمْ إِحْدَى رِجْلَيْهِ عَلَى الْأُخْرَى وَ يُرَبِّعُ فَإِنَّهَا جِلْسَةٌ يُبْغِضُهَا اللَّهُ وَ يَمْقُتُ صَاحِبَهَا. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 469)

چون یکی از شما بر سر خوراک می‌نشیند، به مانند بنده‌ها بنشیند، (یعنی بر دو زانو) و مبادا یک پا را روی دیگری نهد و چهارزانو بنشیند؛ چون آن نشستنی است که خدا نمی‌خواهد، و صاحبش را دشمن دارد.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ قُمْ عَنْ مَجْلِسِكَ لِأَبِيكَ‏ وَ مُعَلِّمِكَ‏ وَ إِنْ [لَوْ] كُنْتَ أَمِيرا. (غرر الحكم ص136)

براى [احترام] پدر و آموزگارت از جاى خود بلند شو! گر چه امير باشى!

 

13- پرهیز از برخاستن

إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ: قُلْتُ لِصَّادِقُ (عَلَيْهِ السَّلَام) مَنْ قَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ تَعْظِيماً لِرَجُلٍ قَالَ مَكْرُوهٌ‏ إِلَّا لِرَجُلٍ فِي الدِّينِ. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 466)

اسحاق ابن عمار: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: آیا کسی برای تعظیم و احترام کسی از جا برخیزد و بایستد؟ فرمود: مکروه است، مگر برای مردی در دین. (که منظور، احترام دیندار است و احترام دین)

 

14- امانت مجالس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ إِفْشَاءُ سِرِّ أَخِيكَ‏ خِيَانَةٌ فَاجْتَنِبْ ذَلِكَ. (بحار الأنوار ج ‏74 ص 89)

مجلس‌ها امانت هستند و فاش كردن راز برادرت خيانت است. از اين كار دورى كن.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: الْمَجَالِسُ بِالْأَمَانَةِ وَ لَيْسَ لِأَحَدٍ أَنْ يُحَدِّثَ بِحَدِيثٍ يَكْتُمُهُ صَاحِبُهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِلَّا أَنْ يَكُونَ ثِقَةً أَوْ ذِكْراً لَهُ بِخَيْرٍ. (كافي ج ‏2 ص 660)

مجلس‌ها امانت است. و كسى حق ندارد كلام محرمانه‌ی هم‌صحبت خود را بازگو كند، مگر به اجازه‌ی خود او جز در موردى كه به شنونده‌ی آن اطمينان دارد، يا ذكر خيرى از آن رفيق باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ الْمَجَالِسُ‏ بِالْأَمَانَةِ وَ لَا يَحِلُّ لِمُؤْمِنٍ أَنْ يُؤْثِرَ عَنْ مُؤْمِنٍ أَوْ قَالَ عَنْ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ قَبِيحاً. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 467)

مجالس، امانت هستند و روا نیست که مؤمن دنبال گیرد از مؤمن. یا فرمود: از برادر مؤمن خود چیز زشتی را واگو کند.

 

15- تواضع

الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَى مَنْ يَلْقَى وَ أَنْ يَتْرُكَ الْمِرَاءَ وَ إِنْ كَانَ مُحِقّاً وَ لَا يُحِبَّ أَنْ يُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى‏. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 465)

از تواضع است که کسی به پایین مجلس راضی باشد، و به هر کس برخورد سلام کند، و جدال نکند در گفتگو گرچه به حق گوید، و نخواهد که او را به تقوا بستایند.

 

16- کَفّاره مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ أَنَّ كَفَّارَةَ الْمَجْلِسِ سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَ بِحَمْدِكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ رَبِّ تُبْ عَلَيَّ وَ اغْفِرْ لِي. (بحار الأنوار ج ‏72 ص467)

کفّاره مجلس این ذکر است: منزهی بارخدایا! و حمد تو را می‌گویم. شایسته پرستشی جز تو نیست. پروردگارا! به من توبه بده و مرا بیامرز.

 

17- عدم کناره گیری از فقرا

الله تعالی: وَلَا تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ و َمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ. (انعام /52)

آنها را كه صبح و شام خدا را می‌خوانند و جز ذات پاك او نظری ندارند، از خود دور مكن. نه حساب آنها بر تو است و نه حساب تو بر آنها. اگر آنها را طرد كنی، از ستمگران خواهی بود.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ سَائِلُوا الْعُلَمَاءَ وَ خَالِطُوا الْحُكَمَاءَ وَ جَالِسُوا الْفُقَرَاءَ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 188)

از علما بپرسید، و با حکیمان بیامیزید، و با فقرا همنشین شوید.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ أَنَّ اَلنَّبِيَّ (صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ) سَأَلَ رَبَّهُ سُبْحَانَهُ لَيْلَةَ اَلْمِعْرَاجِ … فَقَالَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: … يَا أَحْمَدُ مَحَبَّتِي مَحَبَّةٌ لِلْفُقَرَاءِ فَادْنُ الْفُقَرَاءَ وَ قَرِّبْ‏ مَجْلِسَهُمْ‏ مِنْكَ‏ وَ بَعِّدِ الْأَغْنِيَاءَ وَ بَعِّدْ مَجْلِسَهُمْ مِنْكَ فَإِنَّ الْفُقَرَاءَ أَحِبَّائِي. (بحار الأنوار ج ‏74 ص 23)

پیامبر (صلّی اللَّه علیه و آله) در شب معراج از خداوند پرسید …پس خداى عزیز و بلندمرتبه پاسخ داد: … ای احمد! دوستی با من، دوستی با فقراست. پس به ایشان نزدیک شو و آنان را به خود نزدیک کن و در مجالسشان حاضر شو تا من به تو نزدیک شوم، و از توانگران و مجالسشان دوری کن، زیرا فقرا دوستان منند.

 

تو آن ملتی را که خوانند رب

نمایند ذکر خدا صبح و شب

ندارند هرگز مرادی جز این

که گردند با رحمت حق قرین

مران از در خویشتن هیچگاه

که هستند مشتاق یکتا اله

حساب شما هست از هم جدا

بود خاص خود هر کسی را جزا

اگر آن کسان را برزانی ز خود

تو هم نیز خواهی ستمکار شد

 

18- جایگاه و حالت نشستن در مجلس

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ إِنَّ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ شَرَفاً وَ إِنَّ أَشْرَفَ‏ الْمَجَالِسِ‏ مَا اسْتُقْبِلَ بِهِ الْقِبْلَةُ. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 469 )

همانا هر چیز را شرفی باشد، و شریف‌ترین مجلس‌ها آن است که رو به قبله باشد.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام: كَانَ يَقُولُ‏ لَا يَجْلِسُ‏ فِي‏ صَدْرِ الْمَجْلِسِ‏ إِلَّا رَجُلٌ‏ فِيهِ‏ ثَلَاثُ‏ خِصَالٍ‏: يُجِيبُ إِذَا سُئِلَ وَ يَنْطِقُ إِذَا عَجَزَ الْقَوْمُ عَنِ الْكَلَامِ وَ يُشِيرُ بِالرَّأْيِ الَّذِي فِيهِ صَلَاحُ أَهْلِهِ، فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ شَيْ‏ءٌ مِنْهُنَّ فَجَلَسَ فَهُوَ أَحْمَق‏. (بحار الأنوار ج ‏1 ص 141)

در صدر مجلس ننشیند، جز مردی که در او سه خصلت باشد: هرگاه پرسش شود، پاسخ گوید؛ چون مردم از سخن در مانند، او سخن گوید؛ و بتواند نظری دهد که صلاح اهل مجلس در آن باشد. و هرکه هیچ کدام از اینها را ندارد و در صدر بنشیند، احمق است.

 

أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ لَا تُسْرِعَنَ‏ إِلَى‏ أَرْفَعِ‏ مَوْضِعٍ‏ فِي‏ الْمَجْلِسِ‏ فَإِنَّ الْمَوْضِعَ الَّذِي تَرْفَعُ إِلَيْهِ خَيْرٌ مِنْ الْمَوْضِعِ الَّذِي تُحَطُّ عَنْه‏. (عيون الحكم ص522)

به سوى بالاترين جاى مجلس مشتاب! زيرا جايى كه بالايت بكشند، بهتر است از جايى كه پايينت آورند.

(يعنى هر گاه به مجلسى بروى، شتاب مكن كه به بالای مجلس بروى، بلكه صبر كن تا تو را به بالا ببرند. آنجا بنشين، زيرا كه موضعى كه بلند كرده شوى، به سوى آن هر چند پُر بالا نباشد، بهترست از آن بالایى كه خود بروى، و بسا باشد كه تو را از آن پایين كنند!)

 

‏الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: لَا يَنْبَغِي لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَجْلِسَ إِلَّا حَيْثُ يَنْتَهِي بِهِ الْجُلُوسُ فَإِنَّ تَخَطِّيَ أَعْنَاقِ الرِّجَالِ سَخَافَة. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 464)

نشاید مؤمن بنشیند، جز در آنجا که مجلس به او پایان می‌گیرد، زیرا از سر و کول مردم گذشتن، بی‌خردی است..

 

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) إِذَا دَخَلَ مَنْزِلًا قَعَدَ فِي أَدْنَى الْمَجْلِسِ حِينَ يَدْخُلُ. (بحار الأنوار ج ‏16 ص 240)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وقتی وارد خانه‌­ای می‌­شد در همان پایین مجلس که وارد شده بود، می­‌نشست.

 

‏

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا أَتَى أَحَدُكُمْ مَجْلِساً فَلْيَجْلِسْ حَيْثُ مَا انْتَهَى مَجْلِسُهُ. (بحار الأنوار ج ‏16 ص240)

هرگاه یکی از شما وارد مجلسی شد، همان­‌جایی بنشیند که مجلس تمام شده است.

 

فِيمَا أَوْصَى بِهِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) عِنْدَ وَفَاتِهِ‏ إِيَّاكَ‏ وَ الْجُلُوسَ‏ فِي الطُّرُقَاتِ. (بحار الأنوار ج ‏72  ص 465)

در سفارش امیر مؤمنان (علیه السلام) هنگام وفاتش آمده است: از نشستن در راه‌ها بپرهیز!

 

19- آثار مجلس

19-1- کناره گیری شیطان

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا اجْتَمَعَ‏ قَوْمٌ‏ يَذْكُرُونَ‏ اللَّهَ‏ تَعَالَى‏ اعْتَزَلَ‏ الشَّيْطَانُ‏ وَ الدُّنْيَا عَنْهُمْ فَيَقُولُ الشَّيْطَانُ لِلدُّنْيَا أَ لَا تَرَيْنَ مَا يَصْنَعُونَ فَتَقُولُ الدُّنْيَا دَعْهُمْ فَلَوْ قَدْ تَفَرَّقُوا أَخَذْتُ بِأَعْنَاقِهِمْ. (بحار الأنوار ج ‏71 ص 189)

چون مردمی گرد بیایند و ذکر خدای متعال را بگویند، شیطان و دنیا از آنها کناره می‌گیرند، و شیطان به دنیا می­گوید: نمی­بینی چه کار می‌کنند؟ دنیا می­گوید: آنها را واگذار، چون متفرق شدند، من گردنشان را می­‌گیرم.

 

19-2- پاداش

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَقْعُدُ سَاعَةً عِنْدَ الْعَالِمِ إِلَّا نَادَاهُ رَبُّهُ جَلَسْتَ إِلَى حَبِيبِي وَ عِزَّتِي وَ جَلَالِي لَأُسْكِنَنَّكَ الْجَنَّةَ مَعَهُ وَ لَا أُبَالِي. (بحار الأنوار ج‏2  ص144)

هیچ مؤمنی نیست که یک ساعت نزد عالم بنشیند، مگر اینکه پروردگارش او را ندا می کند: نزد دوست من نشستی! قسم به عزّت و جلالم، تو را با ایشان به بهشت ساکن می‌کنم و باکی ندارم.

 

الْعَسْكَرِيِّ عَلَيْهِ السَّلَام: مَنْ‏ رَضِيَ‏ بِدُونِ‏ الشَّرَفِ‏ مِنَ الْمَجْلِسِ لَمْ يَزَلِ اللَّهُ وَ مَلَائِكَتُهُ يُصَلُّونَ عَلَيْهِ حَتَّى يَقُومَ. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 466)

هر کس جز صدر مجلس را بپسندد و در آن بنشیند، پیوسته خدا و فرشته‌ها بر او رحمت می‌خواهند، تا هنگامی که برخیزد.

 

الرِّضَا عَلَيْهِ السَّلَام: مَنْ‏ جَلَسَ‏ مَجْلِساً يَحْيَا فِيهِ أَمْرُنَا لَمْ يَمُتْ قَلْبُهُ يَوْمَ تَمُوتُ الْقُلُوبُ. (بحار الأنوار ج ‏1  ص 199)

هر كس در مجلسى كه ياد و نام ما در آن زنده نگهداشته مى‌شود بنشيند، در آن روزى كه دل‌ها می‌ميرند، دل او نمى‌ميرد.

 

19-3- عذاب

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: مَنْ أَحَبَّ أَنْ یَمْثُلَ لَهُ الرِّجَالُ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ فِی النَّارِ. (بحار الأنوار ج ‏16 ص 240)

هر که دوست داشته باشد مردم در حضور او به پا ایستند، جایگاه خود در آتش جهنم را فراهم ساخته است .

 

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: مَا اجْتَمَعَ‏ قَوْمٌ‏ فِي‏ مَجْلِسٍ‏ لَمْ‏ يَذْكُرُوا اللَّهَ‏ وَ لَمْ يَذْكُرُونَا إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ قَالَ (عَلَيْهِ السَّلَام) مَا مِنْ مَجْلِسٍ يَجْتَمِعُ فِيهِ أَبْرَارٌ وَ فُجَّارٌ ثُمَّ تَفَرَّقُوا عَلَى غَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ إِلَّا كَانَ ذَلِكَ حَسْرَةً عَلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَة. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 468 )

اگر مردم در هر انجمنی گرد هم آیند و خدا را یاد نکنند و ما را یاد نکنند، آن انجمن بر آنها در روز قیامت باعث افسوس می‌شود. و فرمود: انجمنی نباشد که در آن خوش‌کرداران و بدکرداران گرد هم آیند، سپس بدون یاد کردن ما از آن پراکنده شوند، مگر آنکه روز قیامت موجب افسوس آنها باشد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه:‏ مَا مِنْ‏ قَوْمٍ‏ اجْتَمَعُوا فِي‏ مَجْلِسٍ‏ فَلَمْ يَذْكُرُوا اللَّهَ وَ لَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْمَجْلِسُ حَسْرَةً وَ وَبَالًا عَلَيْهِمْ‏. (بحار الأنوار ج ‏90 ص161)

هر جمعی که در مجلسی حضور پیدا کنند و خدای را ذکر نکنند و بر پیامبرشان درود نفرستند، آن مجلس، مجلس حسرت و وبال گردن ایشان در روز قیامت خواهد شد.

 

20- آداب پایان مجلس

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام: مَنْ‏ أَرَادَ أَنْ‏ يُكْتَالَ‏ بِالْمِكْيَالِ‏ الْأَوْفَى فَلْيَقُلْ إِذَا أَرَادَ الْقِيَامَ مِنْ مَجْلِسِهِ: سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا يَصِفُونَ وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِين. (صافات/180-182)‏. (بحار الأنوار ج ‏72 ص 468)

هر کس می‌خواهد پیمانه پُر بستاند، باید چون از مجلس خود برمی خیزد، بگوید: منزهی تو پروردگارم! پروردگار عزیزتر و والاتر از آنچه (خدانشناسان) می‌گویند، و درود بر فرستادگان خدا، و سپاس از آنِ خدا پروردگار جهانیان است.

 

‏ الصَّادِقُ عَلَيْهِ السَّلَام:‏ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه) كَانَ لَا يَقُومُ‏ مِنْ‏ مَجْلِسٍ‏ وَ إِنْ خَفَّ حَتَّى يَسْتَغْفِرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَمْساً وَ عِشْرِينَ مَرَّةً. (بحار الأنوار ج ‏16 ص 258)

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از هیچ مجلسی، هرچند کوتاه برنمی‌خاست، مگر این که از خدای عزیز و بلندمرتبه، بیست و پنج بار استغفار می‌کرد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا قَامَ‏ الرَّجُلُ‏ مِنْ‏ مَجْلِسِهِ‏ فَلْيُوَدِّعْ إِخْوَانَهُ بِالسَّلَامِ فَإِنْ أَفَاضُوا فِي خَيْرٍ كَانَ شَرِيكَهُمْ وَ إِنْ أَفَاضُوا فِي بَاطِلٍ كَانَ عَلَيْهِمْ دُونَهُ‏. (بحار الأنوار ج ‏73 ص 9)

وقتى كسى از مجلسى برخاست، برادران خود را با سلام وداع کند، زيرا در اين صورت اگر خيرى به آنها برسد، او هم شريك آنها خواهد بود و اگر شرّى به آنها برسد، ضرر و زيانى متوجه او نخواهد شد.

 

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِه: إِذَا قَامَ أَحَدُكُمْ مِنْ مَجْلِسِهِ مُنْصَرِفاً فَلْيُسَلِّمْ فَلَيْسَ الْأُولَى ‏بِأَوْلَى مِنَ الْأُخْرَى. (بحار الأنوارج ‏16 ص 241)

هرگاه یکی از شما خواست از مجلسی که در آن حضور دارد برخیزد و برود، باید سلام کند؛ سلام اولی، از سلام دومی، سزاوارتر نیست.