عناوین موضوعات
آداب حِلم و بردباری
« آداب حلم و بردباری، چگونگی بردباری در رفتار با دیگران و مواجهه با ناگواری در زندگی است که از صفات نیکو در آداب زندگی بشمار می‌آید.»
۱- بُردبار کیست و بردباری چیست؟
اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ صَبَرَ عَلَى مَا وَرَدَ عَلَیْهِ فَهُوَ الْحَلِیمُ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۶ )
کسى که در برابر مصیبت‌های وارده بر خود صبر کند، حلیم است.
سُئِلَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) أَیُّ الْخَلْقِ أَقْوَى؟ قَالَ: الْحَلِیمُ وَ سُئِلَ مَنْ أَحْلَمُ النَّاسِ؟ قَالَ: الَّذِی لَا یَغْضَبُ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص۴۲۰)
از امیر مؤمنان سؤال شد: قوی ترین مردم کیست؟ فرمود: بردبار. سؤال شد: بردبارترین مردم کیست؟ فرمود: آن کس که غضب نکند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ بَاتِرٌ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِکَ بِحِلْمِکَ وَ قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِکَ.) نهج البلاغه حکمت ۴۲۴)
حلم و بردباری، پرده‌اى پوشان است و خرد، شمشیرى برّان. پس عیب‌هاى خود را با بردبارى بپوشان و با خردِ خود با هَوَس خویش بجنگ.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ زَیْنُ [زِینَهُ] الْخُلُقِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
زینت اخلاق، حلم و بردباری است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّمَا الْحِلْمُ کَظْمُ الْغَیْظِ وَ مِلْکُ النَّفْسِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
همانا بردباری، فرو خوردن خشم و تسلط بر نفس است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّمَا الْحَلِیمُ مَنْ إِذَا أُوذِیَ صَبَرَ وَ إِذَا ظُلِمَ غَفَرَ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
همانا بردبار کسی است که هرگاه آزار بیند، شکیبایی کند و زمانی که به او ستم شود، ببخشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بِکَثْرَهِ الِاحْتِمَالِ یُعْرَفُ الْحَلِیمُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
با تحمّل بسیار، حلیم و بردبار شناخته می‌شود.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَفْضَلُ الْحِلْمِ کَظْمُ الْغَیْظِ وَ مِلْکُ النَّفْسِ مَعَ الْقُدْرَهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بالاترین بردبارى، فرو خوردن خشم و تسلّط بر نفس با توانایی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحَلِیمُ الَّذِی لَا یَشُقُّ [لَا تَشُقُ] عَلَیْهِ مَئُونَهُ الْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بردبار کسى است که بر او سختیِ حلم دشوار نباشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الِاحْتِمَالُ قَبْرُ الْعُیُوبِ. (نهج البلاغه حکمت ۶)
تحمّل ناراحتى‌ها، گور عیب‌هاست. (با صبر و تحمّل عیبها پنهان می‌شود.)
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ فِدَامُ السَّفِیهِ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
بردبارى، وسیله‌ی بستن دهان بی‌خرد است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَیْسَ الْحَلِیمُ مَنْ عَجَزَ فَهَجَمَ وَ إِذَا قَدَرَ انْتَقَمَ إِنَّمَا الْحَلِیمُ مَنْ إِذَا قَدَرَ عَفَا وَ کَانَ الْحِلْمُ غَالِباً عَلَى کُلِّ أَمْرِهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بردبار کسی نیست که اگر ناتوان است خاموش باشد، و اگر توانا شود، انتقام گیرد، بلکه بردبار کسى است که اگر توانا باشد بگذرد، و بردباری بر تمامی کارهای او حاکم باشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ عَصَى غَضَبَهُ أَطَاعَ الْحِلْمَ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
هر که از خشم خود نافرمانى کند، بردبارى را فرمان برده است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا یَعْرِفُ السَّفِیهُ حَقَ الْحَلِیمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
نادان، حقّ بردبار را نمىشناسد.
۲- اهمیت حلم و بردباری
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَفَى بِالْحِلْمِ نَاصِراً. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۰۴)
بردبارى، بهترین یار و یاور است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُمْ . (نهج البلاغه حکمت ۲۰۷)
اگر حلیم و بردبار نیستى، اظهار حلم بنما، چون کسى که خود را شبیه گروهى بنماید، جز این نیست که جزو آنها خواهد شد.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا مِنْ قَطْرَهٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ مِنْ جُرْعَهِ غَیْظٍ یَتَجَرَّعُهَا عَبْدٌ یُرَدِّدُهَا فِی قَلْبِهِ إِمَّا بِصَبْرٍ وَ إِمَّا بِحِلْمٍ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۲)
هیچ قطره‌ای در نزد خدا محبوب‌تر از جرعه‌ی خشمی که بنده آن را می‌نوشد نیست، که در دل خود تردید دارد بنوشد یا ننوشد، امّا بالاخره با نیروی صبر و یا حلم و بردباری می‌نوشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ عُنْوَانُ الْفَضْلِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
بردباری، نشانه‌ی برتری است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: قُوَّهُ الْحِلْمِ عِنْدَ الْغَضَبِ أَفْضَلُ مِنَ الْقُوَّهِ عَلَى الِانْتِقَامِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
نیروى بردبارى در هنگام خشم، از قدرت بر انتقام برتر است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا عِزَّ أَنْفَعُ مِنَ الْحِلْمِ وَ لَا حَسَبَ أَنْفَعُ مِنَ الْأَدَبِ وَ لَا نَسَبَ أَوْضَعُ مِنَ الْغَضَبِ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۸)
هیچ عزّتى، نافعتر از حلم نیست، و هیچ حسب و نسبى(صفتی) بهتر از ادب نیست، و هیچ نسبی، پستتر از غضب نیست.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْحَیِیَّ الْحَلِیمَ الْعَفِیفَ الْمُتَعَفِّفَ. (کافی ج ۲ ص ۱۱۲)
خداوند شخص با حیاى خویشتن‌دار، پاکدامن و با مناعت (کسی که از مردم درخواست نمی‌کند) را دوست دارد.
اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: قَالَ لُقْمَانَ عَدُوٌّ حَلِیمٌ خَیْرٌ مِنْ صَدِیقٍ سَفِیهٍ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۶)
لقمان گفت: دشمنِ بردبار، بهتر از دوستِ نادان است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: مَا أَعَزَّ اللَّهُ بِجَهْلٍ قَطُّ وَ لَا أَذَلَّ بِحِلْمٍ قَطُّ. (کافی ج ۲ ص ۱۱۲)
هرگز خداوند، نادانى را موجب عزّت و حلم و بردباری را عامل ذلّت قرار نداده است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ وَ الْأَنَاهُ تَوْأَمَانِ تُنْتِجُهَما عُلُوُّ الْهِمَّهِ. (نهج البلاغه حکمت ۴۶۰)
حلم و عافیت اندیشى دو همزادند که این دو، فرزندانِ بلند همتى هستند.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: بُعِثْتُ لِلْحِلْمِ مَرْکَزاً وَ لِلْعِلْمِ مَعْدِناً وَ لِلصَّبْرِ مَسْکَناً. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۳)
من به پیامبری مبعوث شدم تا مرکز بردباری و معدن علم و محل صبر و تحمّل باشم.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَقْوَى النَّاسِ مَنْ قَوِیَ عَلَى غَضَبِهِ بِحِلْمِهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
نیرومندترین مردم کسی است که با بردباری بر خشمش غلبه کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَمَالُ الرَّجُلِ حِلْمُهُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
زیبایى مرد، بردبارى اوست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا ظَهِیرَ کَالْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
یارى کننده‌ای مانند بردبارى نیست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَزْیَنُ الشِّیَمِ الْحِلْمُ وَ الْعَفَافُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
زیباترین خصلت‌ها، بردبارى و پاکدامنی است.
۳- زمان حلم و بردباری
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّهُ لَیُعْجِبُنِی الرَّجُلُ أَنْ یُدْرِکَهُ حِلْمُهُ عِنْدَ غَضَبِهِ . (کافی ج ۲ ص ۱۱۲)
خیلى خوش دارم از کسى که حلمش در موقع غضب، او را دریابد.
اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا مِنْ جُرْعَهٍ أَحَبَّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ جُرْعَتَیْنِ جُرْعَهِ غَیْظٍ رَدَّهَا مُؤْمِنٌ بِحِلْمٍ وَ جُرْعَهِ مُصِیبَهٍ رَدَّهَا مُؤْمِنٌ بِصَبْرٍ…(بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۱۶)
هیچ جرعهاى در نزد خدا محبوب‌تر از دو جرعه نیست، جرعه‌ی خشمى که مؤمن آن را با بردبارى مرتفع سازد و جرعه مصیبتى که آن را با صبر رد کند …
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثَهٌ لَا یَنْتَصِفُونَ مِنْ ثَلَاثَهٍ شَرِیفٌ مِنْ وَضِیعٍ وَ حَلِیمٌ مِنْ سَفِیهٍ وَ بَرٌّ مِنْ فَاجِرٍ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۱۷)
سه گروه، از سه گروه انتقام نمی‌گیرند: شخص بزرگوار از شخص پست، شخص بردبار از نادان و شخص نیکوکار از فاجر و نابکار.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ غِطَاءٌ سَاتِرٌ وَ الْعَقْلُ حُسَامٌ بَاتِرٌ فَاسْتُرْ خَلَلَ خُلُقِکَ بِحِلْمِکَ وَ قَاتِلْ هَوَاکَ بِعَقْلِکَ. (نهج البلاغه حکمت ۴۲۴)
بردبارى پرده‌اى است پوشاننده، و عقل شمشیرى است برّان، پس نقص‌ها (عیب‌های) اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان، و هواى نفس خود را با شمشیر عقل بِکُش.
رُوِیَ أَنَّ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) أَحْضَرَ وُلْدَهُ یَوْماً فَقَالَ لَهُمْ یَا بَنِیَّ إِنِّی مُوصِیکُمْ بِوَصِیَّهٍ فَمَنْ حَفِظَهَا لَمْ یَضَعْ مَعَهَا إِنْ أَتَاکُمْ آتٍ فَأَسْمَعَکُمْ فِی الْأُذُنِ الْیُمْنَى مَکْرُوهاً ثُمَّ تَحَوَّلَ إِلَى الْأُذُنِ الْیُسْرَى فَاعْتَذَرَ وَ قَالَ لَمْ أَقُلْ شَیْئاً فَاقْبَلُوا عُذْرَهُ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۵)
روایت شده که موسی بن جعفر (علیهما السّلام) روزی فرزندان خود را احضار و به آنها فرمود: ای فرزندان من! توصیه‌ای به شما می‌کنم که هر کس آن را مراعات کند، چیزی از او تباه نخواهد شد و آن این است که اگر کسی آمد و در گوش راست شما حرف‌های ناپسندی گفت و سپس رفت و به طرفِ چپ و در گوش چپ شما عذرخواهی کرد و گفت من چیزی نگفتم، شما عذر او را بپذیرید.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا حَلُمْتَ عَنِ الْجَاهِلِ فَقَدْ أَوْسَعْتَهُ جَوَاباً. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
آنگاه که در مقابل نادان بردباری کنی، او را به گستردگی پاسخ گفته‌ای.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: خَیْرُ النَّاسِ مَنْ إِنْ أُغْضِبَ حَلُمَ وَ إِنْ ظُلِمَ غَفَرَ وَ إِنْ أُسِیءَ إِلَیْهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
بهترین مردم کسى است که اگر او را به خشم آورند، بردبارى کند و چنانچه به اوظلم شود، ببخشاید و چون به او بدى شود، خوبى کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کُنْ حَلِیماً فِی الْغَضَبِ صَبُوراً فِی الرَّهَبِ مُجْمِلًا فِی الطَّلَبِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
در هنگام خشم بردبار باش، در هنگام ترس شکیبا باش، و در درخواست‌های خود، معتدل و میانه باش.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ضَادُّوا الْغَضَبَ بِالْحِلْمِ تَحْمِدُوا عَوَاقِبَکُمْ فِی کُلِّ أَمْرٍ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
با بردبارى، با خشم مخالفت کنید تا اینکه عاقبت‌هاى خود را در هر کارى، ستوده گردانید.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ غَاظَکَ بِقُبْحِ السَّفَهِ عَلَیْکَ فَغِظْهُ بِحُسْنِ الْحِلْمِ عَنْهُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
هر کس تو را با زشتیِ نابخردانه به خشم آورد، تو نیز با بردباریِ شایسته او را به خشم آور.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا تَفْضَحُوا أَنْفُسَکُمْ لِتَشْفُوا غَیْظَکُمْ وَ إِنْ جَهِلَ عَلَیْکُمْ جَاهِلٌ فَلْیَسَعْهُ حِلْمُکُمْ. (عیون الحکم ص ۵۲۱)
برای فرو نشاندن آتش خشمتان، خود را رسوا نسازید و اگر جاهلی به شما نابخردی کرد، باید بردباری شما، او را فرا گیرد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عِنْدَ غَلَبَهِ الْغَیْظِ وَ الْغَضَبِ یُخْتَبَرُ حِلْمُ الْحُلَمَاءِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
هنگام چیرگی شدّت خشم و غضب، بردباریِ بردباران آزمایش می‌شود.
۴- آثار حلم و بردباری
جَابِرٍ قَالَ: سَمِعَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) رَجُلًا یَشْتِمُ قَنْبَراً وَ قَدْ رَامَ قَنْبَرٌ أَنْ یَرُدَّ عَلَیْهِ فَنَادَاهُ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَهْلًا یَا قَنْبَرُ دَعْ شَاتِمَکَ مُهَانًا تُرْضِی الرَّحْمَنَ وَ تُسْخِطُ الشَّیْطَانَ وَ تُعَاقِبُ عَدُوَّکَ فَوَ الَّذِی فَلَقَ الْحَبَّهَ وَ بَرَأَ النَّسَمَهَ مَا أَرْضَى الْمُؤْمِنُ رَبَّهُ بِمِثْلِ الْحِلْمِ وَ لَا أَسْخَطَ الشَّیْطَانَ بِمِثْلِ الصَّمْتِ وَ لَا عُوقِبَ الْأَحْمَقُ بِمِثْلِ السُّکُوتِ عَنْهُ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۴)
جابر از امیر مؤمنان (علیه السّلام) شنید که مردى دارد قنبر را ناسزا می‌گوید و قنبر تصمیم گرفت که پاسخش را بدهد. امیر مؤمنان (علیه السلام) قنبر را صدا زد: اى قنبر! آرام باش! این ناسزاگو را به همان حالت پستى رها کن که در این صورت خدا را خشنود و شیطان را خشمناک و دشمنت را ناراحت خواهى کرد. سوگند به خدایى که دانه را شکافت و مخلوقات را آفرید، چیزى مانند حلم، موجب رضاى الهى نیست و هیچ چیزى مانند سکوت، شیطان را خشمناک نمی‌کند و هیچ کارى مانند خاموش بودن و بی‌اعتنایى، احمق را ناراحت نمی‌کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ حَلُمَ مِنْ عَدُوِّهِ ظَفِرَ بِهِ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۸)
کسى که نسبت به دشمن بردبار باشد، بر او پیروز خواهد شد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ لَمْ یَحْمِلْ قِیلًا [قَلِیلًا] لَمْ یَسْمَعْ جَمِیلًا. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
هر که سخن کم را تحمّل نمی‌کند، نیکو نخواهد شنید. (یعنی اگر کسى بردبارى نداشته باشد، سخنان زشت و درشت مردم را نمی‌تواند تحمّل کند.)
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنِ اسْتَعَانَ بِالْحِلْمِ عَلَیْکَ غَلَبَکَ وَ تَفَضَّلَ عَلَیْکَ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
هر کس بر علیه تو از بردباری کمک جوید، بر تو غلبه کرده و به تو لطف و مهربانی کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اکْظِمِ الْغَیْظَ تَزْدَدْ حِلْماً. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
خشم را فرو خور، تا بردبارى تو فزونی یابد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ أَفْضَلَ أَخْلَاقِ الرِّجَالِ الْحِلْمُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
همانا برترین اخلاق مردان، بردباری است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَشْجَعُ النَّاسِ مَنْ غَلَبَ الْجَهْلَ بِالْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
شجاع‌ترین مردم کسى است که با حلم و بردباری بر نادانی غلبه کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ کَمَالِ الْحِلْمِ تَأْخِیرُ الْعُقُوبَهِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
به تأخیر افکندن کیفر، نشانه‌ی بردباری است. (یعنی جزای بد.)
۴-۱– پاداش حلم و بردباری
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَهِ نَادَى مُنَادٍ یُسْمِعُ آخِرَهُمْ کَمَا یُسْمِعُ أَوَّلَهُمْ فَیَقُولُ أَیْنَ أَهْلُ الْفَضْلِ فَیَقُومُ عُنُقٌ مِنَ النَّاسِ فَتَسْتَقْبِلُهُمُ الْمَلَائِکَهُ فَیَقُولُونَ مَا فَضْلُکُمْ هَذَا الَّذِی تَرَدَّیْتُمْ بِهِ فَیَقُولُونَ کُنَّا یُجْهَلُ عَلَیْنَا فِی الدُّنْیَا فَنَتَحَمَّلُ وَ یُسَاءُ إِلَیْنَا فَنَعْفُو قَالَ فَیُنَادِی مُنَادٍ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ تَعَالَى صَدَقَ عِبَادِی خَلُّوا سَبِیلَهُمْ لِیَدْخُلُوا الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِسَابٍ الْخَبَرَ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۱۹)
روز قیامت منادی با صدایی رسا که به اول و آخر مردم می‌رسد، می‌گوید: اهل فضیلت کجا هستند؟ گروهی از مردم که ملائکه آنها را استقبال می‌کنند بلند می‌شوند و به آنان می‌گویند: فضل و برتری شما چه بوده است؟ می‌گویند: با ما با جهل و نادانی برخورد می‌شد و ما تحمل می‌کردیم. به ما بدی می‌شد و ما گذشت می‌کردیم. منادی از طرف خداوند بزرگ می‌گوید: راست می‌گویند! راه بدهید تا بدون حساب داخل بهشت شوند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنْ کَانَ فِی الْغَضَبِ الِانْتِصَارُ فَفِی الْحِلْمِ ثَوَابُ الْأَبْرَارِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
اگر در خشم، پیروزى (انتقام کشیدن) است، پس در بردبارى پاداش نیکان است.
اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا وَقَعَ بَیْنَ رَجُلَیْنِ مُنَازَعَهٌ نَزَلَ مَلَکَانِ فَیَقُولَانِ لِلسَّفِیهِ مِنْهُمَا قُلْتَ وَ قُلْتَ وَ أَنْتَ أَهْلٌ لِمَا قُلْتَ سَتُجْزَى بِمَا قُلْتَ وَ یَقُولَانِ لِلْحَلِیمِ مِنْهُمَا صَبَرْتَ وَ حَلُمْتَ سَیَغْفِرُ اللَّهُ لَکَ إِنْ أَتْمَمْتَ ذَلِکَ قَالَ فَإِنْ رَدَّ الْحَلِیمُ عَلَیْهِ ارْتَفَعَ الْمَلَکَانِ. (کافی ج ۲ ص ۱۱۲)
چون میان دو نفر نزاعى در گیرد، دو فرشته فرود آیند. به آنکه بـی‌خرد است گویند: هرچه خواستى گفتى! خودت لایق آن چه گفتى هستی، و کیفر گـفـتـار خود را خـواهى دید! و به بردبار گویند: صبر کردى و حلم ورزیدی. اگر حلمت را به پایان رسانى، خدا تو را می آمرزد. سپس فرمود: ولى اگر شخص بردبار جواب او را پس دهد، آن دو فرشته بالا روند.
۴-۲– کسب محبوبیت
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ عَشِیرَهٌ. (نهج البلاغه حکمت ۴۱۸)
بردبارى، قوم و عشیره است. (بردبارى موجب جلب یارى دیگران شده و گویى قبیله‌اى پشتیبان انسان است.)
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ أَوَّلَ عِوَضِ الْحَلِیمِ مِنْ خَصْلَتِهِ أَنَّ النَّاسَ أَعْوَانُهُ عَلَى الْجَاهِلِ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۵)
اولین پاداش بردبار این است که مردم در مقابل نادان، طرفدار او هستند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: بِالْحِلْمِ تَکْثُرُ الْأَنْصَارُ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
با بردبارى، یاری کنندگان افزایش می‌یابند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ وَ حِلْمُهُ غَضَبَهُ کَانَ جَدِیراً بِحُسْنِ السِّیرَهِ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
هر که خرد بر شهوتش و بردباری بر خشمش چیره شود، شایسته‌ی اخلاق نیکو است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَجَدْتُ الْحِلْمَ وَ الِاحْتِمَالَ أَنْصَرَ لِی مِنْ شُجْعَانِ الرِّجَالِ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
بردباری وتحمّل، مرا بیش از شجاعت مردان مبارز یاری کرده است.
۴-۳– ایمنی از عذاب
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ عِنْدَ شِدَّهِ الْغَضَبِ یُؤَمِّنُ غَضَبَ الْجَبَّارِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
بردباری در هنگام خشمِ شدید، انسان را از خشم خدای جبّار ایمن می‌سازد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَجَرُّعُ غُصَصِ الْحِلْمِ یُطْفِئُ نَارَ الْغَضَبِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
فروخوردن غم‌های بردباری، آتش خشم الهی را خاموش می‌کند.
۴-۴– احترام
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اُحْلُمْ تُوَقَّرْ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
بردباری ورز، تا بزرگ شمرده شوی.
۴-۵– آرامش
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ تَحَلَّى بِالْحِلْمِ سَکَنَ طَیْشُهُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
هر کس به بردباری آرایش یابد، نا آرامی‌های او آرامش یابد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ یُطْفِئُ نَارَ الْغَضَبِ وَ الْحِدَّهُ تُؤَجِّجُ إِحْرَاقَهُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
بردبارى، آتش خشم را فرو مىنشاند و تندى کردن، آتش آن را شعله‌ور می‌سازد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَمَرَهُ الْحِلْمِ الرِّفْقُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۷)
ثمره‌ی بردبارى، نرمی و مدارا کردن است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رُدُّوا الْبَادِرَهَ بِالْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
تندیِ خشم را با بردباری برگردانید.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ نِظَامُ أَمْرِ الْمُؤْمِنِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
بردبارى، مایه‌ی سامان یافتن کار مؤمن است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَحْیَاکُمْ أَحْلَمُکُمْ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
زنده‌ترین شما، بردبارترین شماست.
۴-۶– شرافت و بزرگواری
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: سَبَبُ الْوَقَارِ الْحِلْمُ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
حلم و بردباری، سبب وقار و سنگینی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ کَثُرَ حَمْلُهُ نَبُلَ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
هرکه تحمّل او زیاد باشد، بزرگواراست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ احْلُمْ تُقَدَّمْ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
و بردباری کن تا مقدّم داشته شوی. (یعنى مردم تو را بر دیگران مقدّم دارند.)
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مُزَیِّنُ الرَّجُلِ عِلْمُهُ وَ حِلْمُهُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
زینت دهنده‌ی مرد، دانش و بردبارى اوست.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا أَحَبَّ اللَّهُ عَبْداً زَیَّنَهُ بِالسَّکِینَهِ وَ الْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
آنگاه که خداوند بنده‌ای را دوست بدارد، او را به آرامش و بردباری زینت و آرایش کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جِهَادُ الْغَضَبِ بِالْحِلْمِ بُرْهَانُ النُّبْلِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۵)
با بردبارى به جنگ خشم رفتن، نشانه‌ی شرافتمندى است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَشْرَفُ خِصَالِ الْکَرَمِ غَفْلَتُکَ عَمَّا تَعْلَمُ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۲۷)
بهترین صفات بزرگواری، فراموش کردن آن ناراحتی‌هاست که می‌دانی.
۴-۷– تقویت عقل
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ تَمَامُ الْعَقْلِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بردباری، تمام عقل و خرد است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ [الْحِکْمَهُ] نُورٌ جَوْهَرُهُ الْعَقْلُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بردبارى (حکمت) نوری است که گوهر آن عقل است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَنْ یُزَانَ الْعَقْلُ حَتَّى یُوَازِرَهُ الْحِلْمُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
خرد هرگز آرایش یا سنجیده نمی‌شود، مگر اینکه بردباری وزیر او گردد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ أَحْسَنِ الْعَقْلِ التَّحَلِّی بِالْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
از نیکوترین عقل‌ها، آراسته شدن به حلم و بردبارى است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَعَ الْعَقْلِ یَتَوَفَّرُ الْحِلْمُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
با خردمندی، بردباری افزایش می‌یابد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا خَیْرَ فِی عَقْلٍ لَا یُقَارِنُهُ حِلْمٌ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
در عقلى که همراه آن بردباری نباشد، خیرى نیست.
فِی وَصِیَّهِ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِلَى الْحَسَنِ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) : یَا بُنَیَّ الْعَقْلُ خَلِیلُ الْمَرْءِ وَ الْحِلْمُ وَزِیرُهُ وَ الرِّفْقُ وَالِدُهُ وَ الصَّبْرُ مِنْ خَیْرِ جُنُودِهِ. (بحار الأنوار ج۶۸ ص ۴۱۹)
در وصیت امیر مؤمنان به امام مجتبى (علیهما السّلام): اى فرزند من! عقل دوستِ انسان و حلم وزیرش و ملایمت پدر او و صبر از بهترین سپاه عقل است.
۵- بردباری و دانش
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَدُّ الْغَضَبِ بِالْحِلْمِ ثَمَرَهُ الْعِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
با بردباری خشم را فرو نشاندن، ثمره‌ی دانش است.
اَلرَسُولُ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ مَا جُمِعَ شَیْءٌ إِلَى شَیْءٍ أَفْضَلُ مِنْ حِلْمٍ إِلَى عِلْمٍ. (بحار الأنوار ج۲ ص ۴۶)
سوگند به آنکه جانم به دست اوست! چیزى با چیزى جمع نشده است که از جمع شدن خصلت حلم با علم بهتر باشد.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَجَرَّعْ مَضَضَ الْحِلْمِ فَإِنَّهُ رَأْسُ الْحِکْمَهِ وَ ثَمَرَهُ الْعِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
اندوه بردباری را جرعه جرعه سرکش! همانا بردباری، اساس حکمت و ثمره‌ی دانش است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحِلْمُ حِلْیَهُ الْعِلْمِ وَ عِلَّهُ [عُدَّهُ] السِّلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بردبارى زینت دانش و ریشه (سرمایه) سلامتی است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حُسْنُ الْحِلْمِ دَلِیلُ وُفُورِ الْعِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
نیکویىِ حلم، دلیل دانشِ بسیار است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَأْسُ الْعِلْمِ الْحِلْمُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
اساس دانش، بردبارى است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنِ ارْتَوَى مِنْ مَشْرَبِ الْعِلْمِ تَجَلْبَبَ جِلْبَابَ الْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
کسی که از آبشخور دانش سیراب شده باشد، جامه‌ی بردباری به تن کند.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ أَشْرَفِ الْعِلْمِ التَّحَلِّی بِالْحِلْمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
از شریف‌ترین علم‌ها، آراسته شدن آن به بردبارى است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: نِعْمَ وَزِیرُ الْعِلْمِ الْحِلْمُ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
چه خوب وزیریست خویشتن داری برای علم.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَیکَ بِالحِلم فَاِنَّهُ ثمَرهُ العِلمِ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بر تو باد به حلم و بردباری! همانا بردباری ثمره‌ی علم است.
۶- آفت حلم
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: آفَهُ الْحِلْمِ الذُّلُّ. (تصنیف غرر الحکم ص۲۸۷)
آفت بردبارى، خوارى و ذّلت است.
أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا أَفْحَشَ حَلِیمٌ. (تصنیف غرر الحکم ص ۲۸۶)
بردبار ناسزا نمی‌گوید.
ثبت دیدگاه