آداب دعا

 

چکیده:

دعا و نیایش امری  فطری و از  آموزه‌های الهی است. که آدمی به واسطه‌ی آن فقر و نیاز خویش را به درگاه خداوند سبحان ابراز می‌کند. خداوند هم خواسته بنده‌اش را طبق حکمتش اجابت می‌کند. رعایت آداب دعا عبادتی بزرگ به شمار می‌رود و آن آثار روحی و معنوی و اخروی دارد، و دارای انواع گوناگون به لحاظ محتوی و کمیت است. دعا در متون معتبر اسلامی به صورت پُر شمار دیده می‌شود و این نشانگر محبوبیت آن نزد خدا و پیامبران و ائمه (علیهم السلام) است و از آداب زندگی مسلمانان محسوب می‌گردد.

دعا با هر زبانی میسر است. اما دعاهای ماثور از جایگاه بلندی برخوردارند. مانند: دعای کمیل و دعاهای قرآنی.

 

۱- معنی و مفهوم دعا

دعا، به معنی خواندن کسی همراه با نام‌ بردن اسم او و همچنین درخواست و استمداد از او است. (بنگرید به: مفرادت راغب و مجمع البحرین)

 

۲- اهمیت دعا

اَللهُ تَعالی: وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَهَ الدَّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ … (بقره/۱۸۶)

و هرگاه بندگانم از تو درباره‌ی من پرسند؛ (بگو:) همانا من نزدیکم؛ دعای نیایشگر را آنگاه که مرا می‌‏خواند پاسخ می‏‌گویم…

 

اَللهُ تَعالی: قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ … (فرقان/۷۷)

بگو: اگر دعای شما نباشد، پروردگار من برای شما وزن و ارزشی قائل نیست. (زیرا سابقه‌‏ی خوبی ندارید.)…

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ افْزَعُوا إِلَی‏ اللَّهِ‏ فِی‏ حَوَائِجِکُمْ‏ وَ الْجَئُوا إِلَیْهِ فِی مُلِمَّاتِکُمْ وَ تَضَرَّعُوا إِلَیْهِ وَ ادْعُوهُ فَإِنَّ الدُّعَاءَ مُخُّ الْعِبَادَهِ وَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ یَدْعُو اللَّهَ بِدُعَاءٍ إِلَّا اسْتَجَابَ لَهُ فَإِمَّا أَنْ یَکُونَ یُعَجِّلُ لَهُ فِی الدُّنْیَا أَوْ یُؤَجِّلُ لَهُ فِی الْآخِرَهِ وَ إِمَّا أَنْ یُکَفِّرَ بِهِ عَنْ ذُنُوبِهِ بِقَدْرِ مَا دَعَا مَا لَمْ یَدْعُ بِمَأْثَمٍ. ( آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۶۷)

در حوایج خود از خدا کمک بخواهید، در شداید و گرفتاری‌ها به او پناه ببرید و به سوی او تضرّع کنید. او را بخوانید و دعا کنید، چون «دعا» مغز عبادت است. هیچ مؤمنی خدا را نمی‏‌خواند، مگر آنکه به یکی از این وجوه اجابت می‏‌شود:  یا در دنیا به زودی حاجتش را خواهد گرفت. یا در آخرت آن را دریافت خواهد کرد. و یا به مقداری که دعا کرده، گناهانش پرده پوشی خواهد شد، به شرط آنکه، برای گناه دعا نکرده باشد.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَعْجَزُ النَّاسِ‏ مَنْ‏ عَجَزَ عَنِ‏ الدُّعَاءِ … (وسائل الشیعه ج ‏۷ ص ۲۵)

عاجزترین مردم کسی است که از دعا درمانده باشد و …

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَحَبُ‏ الْأَعْمَالِ‏ إِلَی‏ اللَّهِ‏ فِی‏ الْأَرْضِ‏ الدُّعَاءُ. (آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۶۵)

محبوب‌ترین کارها در روی زمین، نزد خداوند متعال، دعاست.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) رَجُلًا دَعَّاءً. (آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۶۵)

امیر المؤمنین (علیه السّلام) بسیار اهل دعا بود.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الدُّعَاءُ یَرُدُّ الْبَلَاءَ النَّازِلَ‏ وَ مَا لَمْ یَنْزِلْ. ( آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۲۶)

دعا، بلای نازل شده و نازل نشده را دفع می‌کند.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: یَنْبَغِی‏ لِلْمُؤْمِنِ‏ أَنْ‏ یَکُونَ‏ دُعَاؤُهُ‏ فِی‏ الرَّخَاءِ نَحْواً مِنْ دُعَائِهِ فِی الشِّدَّهِ لَیْسَ إِذَا ابْتُلِیَ فَتَرَ فَلَا تَمَلَّ الدُّعَاءَ فَإِنَّهُ مِنَ اللَّهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی بِمَکَانٍ وَ … (بحار الأنوار ج‏۹۰ ص ۳۶۷)

بر مؤمن سزاوار است همان‌گونه که در شدّت و سختی دعا می‏‌کند، در روزگار آسایش و نعمت نیز دعا کند. و شایسته نیست که چون حاجتش بر آورده شد، سست شود و از دعا خسته گردد، زیرا دعا نزد خداوند پاک، جایگاهی والا دارد، و …

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الدُّعَاءُ تُرْسُ‏ الْمُؤْمِنِ‏ وَ مَتَی تُکْثِرْ قَرْعَ الْبَابِ یُفْتَحْ لَکَ. (کافی ج ‏۲ ص ۴۶۸)

دعا، سپر مؤمن است. اگر باب رحمت الهی را زیاد بکوبی (و نا امید نشوی، عاقبت) آن در، به رُویت گشوده خواهد شد.

 

۳- دعا در آسایش

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُسْتَجَابَ لَهُ فِی الشِّدَّهِ فَلْیُکْثِرِ الدُّعَاءَ فِی‏ الرَّخَاءِ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۷۹)

کسی که دوست دارد در سختی دعایش مستجاب شود، باید در حال راحتی زیاد دعا کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کانَ جَدّی یَقولُ : تَقَدَّموا فِی الدُّعاءِ فَإِنَّ العَبدَ إذا کانَ دَعّاءً فَنَزَلَ بِهِ البَلاءُ فَدَعا، قیلَ : صَوتٌ مَعروفٌ، و إذا لَم یَکُن دَعّاءً فَنَزَلَ بِهِ بَلاءٌ فَدَعا قیلَ: أینَ کُنتَ قَبلَ الیَومِ؟ (کافی ج ۲ ص ۴۷۲)

جدّم می‌فرمود: در دعا کردن، پیش دستی کنید؛ زیرا بنده، چنانچه اهل دعا باشد، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند، گفته می‌شود: صدایی آشناست، و چنانچه اهل دعایِ بسیار نباشد، وقتی بلایی بر او نازل شود و دعا کند، گفته می‌شود: تا به حال، کجا بودی؟!

 

۴- نکوهش ترک دعا

اَللهُ تَعالی: وَ … إِنَّ الَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ. (غافر/۶۰)

و … همانا کسانی که از عبادت من سر باز زده و تکبّر می‌‏ورزند به زودی با سرافکندگی به جهنّم وارد می‏‌شوند.

*علامه طباطبایی: مراد از “عبادت” در این مقام “دعا ” است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ لَمْ یَسْأَلِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ‏ فَضْلِهِ‏ فَقَدِ افْتَقَرَ. (کافی  ج ‏۲ ص ۴۶۶)

هر کس، دست نیاز به سوی خدای عزیز و بلندمرتبه نَبَرَد، نیازمند و محتاج گردد.

 

۵- استجابت دعا

اَللهُ تَعالی: وَ لَوْ یُعَجِّلُ اللَّهُ لِلنَّاسِ الشَّرَّ اسْتِعْجالَهُمْ بِالْخَیْرِ لَقُضِیَ إِلَیْهِمْ أَجَلُهُمْ … (یونس/۱۱)

واگر خداوند برای مردم به همان شتاب که برای خود خیر می‏‌طلبند، در رساندن بلا به آنان شتاب می‌کرد، قطعاً اجلشان فرا رسیده بود…

 

اَللهُ تَعالی: قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما… (یونس/۸۹)

دعای شما دو تن (موسی و هارون علیهما السلام) مستجاب شد، پس ایستادگی کنید و از شیوه‏‌ی نادانان پیروی نکنید.

امام صادق علیه السلام فرمود: فاصله‌‏ی بین دعای موسی (علیه السلام) و غرق فرعون، چهل سال بود. (تفسیر نورالثقلین)

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الدُّعَاءُ تُرْسُ‏ الْمُؤْمِنِ‏، وَ مَتی‏ تُکْثِرْ قَرْعَ الْبَابِ یُفْتَحْ لَکَ. (کافی ج ‏۴ ص۳۰۱)
دعا سپر مؤمن است و هر گاه درِ خانه‌ای را زیاد بکوبی، آن در باز می‌گردد.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: … مَنْ‏ أَطَاعَ‏ اللَّهَ‏ فِیمَا أَمَرَهُ‏ ثُمَّ دَعَاهُ مِنْ جِهَهِ الدُّعَاءِ أَجَابَهُ قُلْتُ وَ مَا جِهَهُ الدُّعَاءِ قَالَ تَبْدَأُ فَتَحْمَدُ اللَّهَ وَ تَذْکُرُ نِعَمَهُ عِنْدَکَ ثُمَّ تَشْکُرُهُ ثُمَّ تُصَلِّی عَلَی النَّبِیِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) ثُمَّ تَذْکُرُ ذُنُوبَکَ فَتُقِرُّ بِهَا ثُمَّ تَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِنْهَا فَهَذَا جِهَهُ الدُّعَاءِ …( آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۳۲)

هر کس اوامر خداوند را اطاعت کند، سپس او را از راه دعا بخواند، اجابتش می‌کند. پرسیدند: راه دعا چیست؟ فرمود: با حمد الهی آغاز و نعمت‌های او را یاد و او را شکر می کنی؛ سپس بر پیامبر که درود خداوند بر او و خاندانش باد را درود می‌فرستی و گناهانت را یاد و به آنها اعتراف می‌کنی؛ آنگاه از آنها (به خدا) پناه می‌بری. این راه دعا است.

 

۶- شرایط استجابت دعا

۶-۱- اجتناب از تعدّی

اَللهُ تَعالی: ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَهً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ. (اعراف/۵۵)

پروردگارتان را با تضرّع و زاری (که نشانه‌ی نیاز است) و پنهانی (که نشانه‌ی اخلاص است) بخوانید، (از تجاوز و تعدّی هم دوری کنید.) قطعاً او تجاوزگران را دوست ندارد.

 

۶-۲- برگرداندن مظالم و حق النّاس 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا أَرَادَ أَحَدُکُمْ‏ أَنْ‏ یُسْتَجَابَ‏ لَهُ فَلْیُطَیِّبْ کَسْبَهُ وَ لْیَخْرُجْ مِنْ مَظَالِمِ النَّاسِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَا یُرْفَعُ إِلَیْهِ دُعَاءُ عَبْدٍ وَ فِی بَطْنِهِ حَرَامٌ أَوْ عِنْدَهُ مَظْلِمَهٌ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۰۴)

وقتی کسی از شما خواست دعایش مستجاب شود، باید کسبش را پاکیزه کند و از مظالم و حقوق مردم خارج شود؛ و دعای بنده‌ای که در شکمش لقمه‌ی حرام باشد یا ستمی بر یکی از مخلوقات روا داشته باشد، به سمت خدا بالا نمی‌رود.

 

۶-۳- پاکسازی خانه دل

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: وَ خَیْرُ الدُّعَاءِ مَا صَدَرَ عَنْ‏ صَدْرٍ نَقِیٍّ وَ قَلْبٍ تَقِیٍّ. ( کافی ج ‏۲ ص  ۴۶۸)

بهترین دعا، دعایی است که از سینه‌ای پرهیزگار و دلی پاک برخیزد.

 

۶-۴- تغذیه حلال و اجتناب از حرام

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ أَطِبِ‏ کَسْبَکَ‏ تُسْتَجَبْ‏ دَعْوَتُکَ‏ فَإِنَّ الرَّجُلَ یَرْفَعُ اللُّقْمَهَ إِلَی فِیهِ فَمَا تُسْتَجَابُ لَهُ دَعْوَهٌ أَرْبَعِینَ یَوْماً. (مکارم الأخلاق ص ۲۷۵)

کسب خود را پاک و حلال بدار، که دعایت مستجاب گردد. همانا که مرد گاهی لقمه(حرام یا شُبه‌داری) را به دهن می‌نهد و تا چهل روز بعد دعایش مستجاب نمی‌گردد.

 

۶-۵- خود را معطر و خوشبو کردن

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَعَطَّرُوا بالاستِغفارِ لا تَفضَحْکُم روائحُ الذُّنوبِ. (بحار الأنوار ج ۷ ص ۲۷۸)

با آمرزش خواهی، خود را معطّر کنید تا بوی گناهان، شما را رسوا نکند.

 

۶-۶- پرداخت صدقه

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کانَ أبی إذا طَلَبَ الحاجَهَ طَلَبَها عِندَ زَوالِ الشَّمسِ ، فَإِذا أرادَ ذلِکَ قَدَّمَ شَیئاً فَتَصَدَّقَ بِهِ ، و شَمَّ شَیئاً من طیبٍ ، و راحَ إلَی المَسجِدِ ودَعا فی حاجَتِهِ بِما شاءَ اللّهَ. (کافی ج ۴ ص ۳۲۰)

پدرم [امام باقر علیه السلام ] هر گاه می‌خواست حاجتی را بخواهد، آن را هنگام زوال خورشید می‌خواست. در آن هنگام، ابتدا چیزی صدقه می‌داد و بوی خوشی را استعمال می‌کرد و به مسجد می‌رفت و هر حاجتی داشت، از خدا می‌خواست.

 

۶-۷- نماز در آداب دعا

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ وَ صَلَّی رَکْعَتَیْنِ فَأَتَمَّ رُکُوعَهُمَا وَ سُجُودَهُمَا ثُمَ‏ جَلَسَ‏ فَأَثْنَی‏ عَلَی‏ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَّ وَ صَلَّی عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) ثُمَّ سَأَلَ اللَّهَ حَاجَتَهُ فَقَدْ طَلَبَ الْخَیْرَ فِی مَظَانِّهِ وَ مَنْ طَلَبَ الْخَیْرَ فِی مَظَانِّهِ لَمْ یَخِبْ. (کافی ج ‏۳ ص ۴۷۶)

کسی که وضو را به نحو نیکو بگیرد و دو رکعت نماز با رکوع و سجود صحیح به جای آورد و سلام نماز بگوید و آنگاه خدا را بستاید و بر رسول خداوند و خاندان او درود فرستد. سپس حاجت خویش را از خدا بخواهد. بی گمان، نیکی را از محلّش طلبیده است و هر کس نیکی را از محلّش بجوید، ناکام نمی‏‌ماند.

 

۶-۸- ذکر یا الله

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ قَالَ‏ یَا اللَّهُ‏ یَا اللَّهُ‏ عَشْرَ مَرَّاتٍ‏ قِیلَ‏ لَهُ‏: لَبَّیکَ عَبْدی سَلْ حاجَتَکَ تُعْطَ. (آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۹۱)

کسی که ده بار بگوید: یا الله، به او ندا می‌رسد: لبیک ای بنده من! حاجتت را بخواه تا به تو داده شود.

 

۶-۹- ذکر یا رَبّ

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ قَالَ:‏ یَا رَبِّ‏ یَا رَبِّ‏ حَتَّی یَنْقَطِعَ النَّفَسُ قِیلَ لَهُ:  لَبَّیْکَ مَا حَاجَتُکَ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۲۳۳)

کسی که ده بار یا رَبّ‌ یا رَبّ بگوید، پروردگارش به او می‌گوید: لبیک، حاجتت را بخواه.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ الْعَبْدَ إِذَا دَعَا لَمْ‏ یَزَلِ‏ اللَّهُ‏ تَعَالَی‏ فِی حَاجَتِهِ مَا لَمْ یَسْتَعْجِلْ‏. (عده الداعی  ص ۱۵۴)

بنده وقتی دعا می‌‏کند، اگر عجله نکند، خداوند متعال حاجتش را خواهد داد.

 

۶-۱۰- ذکر صلوات در آداب دعا

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ دَعَا فَلَمْ یَذْکُرِ النَّبِیَّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) رُفْرِفَ‏ الدُّعَاءُ عَلَی‏ رَأْسِهِ‏ فَإِذَا ذَکَرَ النَّبِیَّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) رُفِعَ الدُّعَاءُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۰۴)

کسی که دعا کند، بدون آنکه نامی از پیامبر اکرم (صلّی اللَّه علیه و آله) ببرد؛ آن دعا بالای سرش پرواز می‌‏کند تا وقتی که این فرد، ذکری از آن حضرت کند که در این هنگام، دعایش بالا می‏‌رود.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ کَانَتْ لَهُ إِلَی اللَّهِ حَاجَهٌ فَلْیَبْدَأْ بِالصَّلَاهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یَسْأَلُ حَاجَتَهُ ثُمَّ یَخْتِمُ بِالصَّلَاهِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَکْرَمُ مِنْ‏ أَنْ‏ یَقْبَلَ‏ الطَّرَفَیْنِ‏ وَ یَدَعَ‏ الْوَسَطَ إِذَا کَانَتِ الصَّلَاهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ لَا تُحْجَبُ عَنْهُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۱۶)

هر که می خواهد از خداوند عزیز و بلندمرتبه حاجتی طلب کند، به صلوات فرستادن بر محمّد و خاندان او آغاز کند؛ سپس حاجتش را بخواهد و در پایان نیز بر محمّد و آل محمّد صلوات فرستد؛ زیرا خداوند عزیز و بلندمرتبه کریم‌تر از آن است که آغاز و انجام دعا را بپذیرد و وسط را واگذارد، چرا که صلوات هرگز بی استجابت نخواهد ماند.

 

۶-۱۱- یاد آوری نعمات الهی

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: … تَبْدَأُ فَتَحْمَدُ اللَّهَ وَ تَذْکُرُ نِعَمَهُ‏ عِنْدَکَ‏ ثُمَّ تَشْکُرُهُ …( کافی ج ‏۲ ص ۴۸۴)

… ابتدا خداوند متعال را حمد می‏‌کنی، بعد نعمت‌هایش را به یاد می‌‏آوری، سپس شکر آنها را بجا آور…

 

۶-۱۲- اقرار به گناهان و طلب آمرزش 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثُمَ‏ تَذْکُرُ ذُنُوبَکَ‏ فَتُقِرُّ بِهَا ثُمَّ تَسْتَغْفِرُ مِنْهَا فَهَذِهِ جِهَهُ الدُّعَاءِ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۰۴)

آنگاه گناهان خود را یادآور شده بدان اقرار می‏‌کنی، پس از آن، از گناهانت استغفار می‏‌کنی، این طریق دعاست‏.

 

۶-۱۳- توسل به اهل بیت علیهم السلام

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ دَعَا اللَّهَ‏ بِنَا أَفْلَحَ وَ مَنْ دَعَاهُ بِغَیْرِنَا هَلَکَ وَ اسْتَهْلَکَ. (بحار الأنوار ج ‏۹۱ ص ۱)

هرکس خداوند را به وسیله‌ی ما (اهل بیت علیهم السلام) بخواند، رستگار می‌گردد و هرکس به واسطه­‌‌ای غیر از ما بخواند، هلاک گشته و به هلاکت می‌کشاند.

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا کَانَتْ‏ لَکَ‏ یَا سَمَاعَهُ حَاجَهٌ فَقُلِ‏ اللَّهُمَ‏ إِنِّی‏ أَسْأَلُکَ‏ بِحَقِ‏ مُحَمَّدٍ وَ عَلِیٍّ فَإِنَّ لَهُمَا عِنْدَکَ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ وَ قَدْراً مِنَ الْقَدْرِ فَبِحَقِّ ذَلِکَ الشَّأْنِ وَ بِحَقِّ ذَلِکَ الْقَدْرِ أَنْ تَفْعَلَ بِی کَذَا وَ… (آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص۹۱)

ای سماعه! هر وقت حاجتی داری بگو: خدایا! تو را قَسَمْ می‌‏دهم به حق محمد و علی(علیهما السّلام ). این دو نزد تو قدر و مقامی دارند؛ به قدر و مقام این دو قَسَمت می‏‌دهم حاجات مرا برآوری که عبارتند از: …

 

۷- گریه کردن

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَمَّا کَلَّمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مُوسَی بْنَ عِمْرَانَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ مُوسَی: إِلَهِی مَا جَزَاءُ مَنْ دَمَعَتْ عَیْنَاهُ مِنْ خَشْیَتِکَ قَالَ: یَا مُوسَی أَقِی‏ وَجْهَهُ‏ مِنْ‏ حَرِّ النَّارِ وَ أُومِنُهُ یَوْمَ الْفَزَعِ الْأَکْبَرِ. (بحار الأنوار  ج ‏۹۰ ص ۳۲۸)

آن هنگام که خداوند عزیز و بلندمرتبه، با موسی (علیه السّلام) سخن می‏‌گفت: موسی پرسید: خدایا! پاداش کسی که اشک چشمانش از هراس تو بریزد چیست؟ فرمود: ای موسی! چهره‌‏اش را از گرمای آتش جهنم حفظ می‏‌کنم و روزی که فریادها در آن روز بلند است، او را امان می‌‏دهم.

 

فِیمَا أَوْحَی اللَّهُ إِلَی دَاوُدَ ع یَا دَاوُدُ نُحْ‏ عَلَی‏ خَطِیئَتِکَ‏ کَالْمَرْأَهِ الثَّکْلَی عَلَی وَلَدِهَا… (بحار الأنوار  ج ‏۷۲ ص ۲۶۲)

در وحی از خداوند به داود آمده است: ای داوود! برای گناهانت، نوحه و زاری کن، آن چنانکه مادرِ فرزندمرده بر پسرش نوحه و زاری می‌کند…

 

۸- نام بردن حاجات

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یَعْلَمُ‏ مَا یُرِیدُ الْعَبْدُ إِذَا دَعَا وَ لَکِنْ یُحِبُّ أَنْ یَبُثَّ إِلَیْهِ الْحَوَائِجَ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۲۸۶)

خداوند بزرگ می‏‌داند که بنده، هنگام دعا چه می‏‌خواهد، ولی دوست دارد که حوایج را به درگاهش شرح دهد.

 

۹- کشیدن دست به سر و صورت

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا أَبْرَزَ عَبْدٌ یَدَهُ إِلَی اللَّهِ الْعَزِیزِ الْجَبَّارِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا اسْتَحْیَا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یَرُدَّهَا صِفْراً حَتَّی یَجْعَلَ فِیهَا مِنْ فَضْلِ رَحْمَتِهِ مَا یَشَاءُ فَإِذَا دَعَا أَحَدُکُمْ فَلَا یَرُدَّ یَدَهُ حَتَّی یَمْسَحَهَا عَلَی رَأْسِهِ وَ وَجْهِهِ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۰۴)

هیچ بنده ای دست خود را به سوی خدای عزیز و جبران کننده دراز نمی‌کند، مگر این که خداوند عزیز و بلندمرتبه حیا می‌کند که آن را خالی برگرداند تا این که از فضل رحمت خود در آن چیزی بگذارد؛ پس وقتی کسی از شما دعا کرد، دست خود را برنگرداند، تا آن را به صورت و سر خود بکشد.

 

۱۰- بهترین زمان های دعا

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ أَدَّی‏ لِلَّهِ‏ مَکْتُوبَهً فَلَهُ فِی أَثَرِهَا دَعْوَهٌ مُسْتَجَابَهٌ …  (بحار الأنوار ج ‏۸۲  ص ۳۱۳)

هر کس نماز واجبی را به جای آورد، بعد از نماز، یک دعای مستجاب دارد…

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اغْتَنِمُوا الدُّعَاءَ عِنْدَ أَرْبَعٍ عِنْدَ قِرَاءَهِ الْقُرْآنِ‏ وَ عِنْدَ الْأَذَانِ وَ عِنْدَ نُزُولِ الْغَیْثِ وَ عِنْدَ الْتِقَاءِ الصَّفَّیْنِ لِلشَّهَادَهِ. (کافی ج ‏۲ ص ۴۷۶)

دعا را در چهار جا غنیمت شمارید: وقت قرائت قرآن، وقت گفتن اذان، وقت فرود آمدن باران و  وقت برخورد دو صف (حق و باطل) برای شهادت و جانبازی.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ اللَّهَ‏ فَرَضَ‏ عَلَیْکُمُ‏ الصَّلَاهَ فِی‏ أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ [أَفْضَلِ السَّاعَاتِ‏] إِلَیْهِ فَاسْأَلُوا اللَّهَ حَوَائِجَکُمْ عَقِیبَ فَرَائِضِکُمْ [فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَدْبَارِ الصَّلَاهِ]. (عده الداعی ص ۶۶)

خداوند متعال در ساعاتی نماز را بر شما واجب ساخت که محبوب‌ترین اوقات نزد اوست. پس بعد از انجام نماز، از خداوند حاجاتتان را در خواست کنید.

 

۱۰-۱- یک ششم اول نیمه شب

عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَهَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَقُولُ‏ إِنَّ فِی اللَّیْلَهِ سَاعَهً مَا یُوَافِقُ فِیهَا عَبْدٌ مُؤْمِنٌ یُصَلِّی وَ یَدْعُو اللَّهَ‏ فِیهَا إِلَّا اسْتَجَابَ‏ لَهُ‏ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ وَ أَیُّ سَاعَاتِ اللَّیْلِ قَالَ إِذَا مَضَی نِصْفُ اللَّیْلِ وَ بَقِیَ السُّدُسُ الْأَوَّلُ مِنْ أَوَّلِ النِّصْفِ الثَّانِی‏. (بحار الأنوار  ج ‏۸۴  ص۱۶۷)

راوی گوید:از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که فرمود: در شب، ساعتی است که اگر بنده‌ی مؤمنی آن را درک کرده، در آن نماز بگزارد و خدا را بخواند، حتما اجابت خواهد شد. گفتم: خداوند توفیقت دهد، آن ساعت کدام است؟ فرمود: بعد از رفتن نصف شب، یک ششم اوّل از نیمه دوم آن‏.

 

۱۰-۲- سحر

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُحِبُّ مِنْ عِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ کُلَّ دَعَّاءٍ فَعَلَیْکُمْ‏ بِالدُّعَاءِ فِی‏ السَّحَرِ إِلَی‏ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّهَا سَاعَهٌ تُفَتَّحُ فِیهَا أَبْوَابُ السَّمَاءِ وَ تَهُبُّ الرِّیَاحُ وَ تُقَسَّمُ فِیهَا الْأَرْزَاقُ وَ تُقْضَی فِیهَا الْحَوَائِجُ الْعِظَامُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۴۳)

خداوند عزیز و بلندمرتبه از میان بندگان مؤمن، آدم بسیار دعاکننده را دوست دارد. بر شما باد که از سحر تا بر آمدن خورشید دعا کنید، که در این ساعت درهای آسمان باز می‌گردد، روزی‌ها تقسیم می‌شود، و حاجت‌های بزرگ برآورده می‌گردد.

 

۱۰-۳- زوال آفتاب (ظهر شرعی)

عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَمَّادٍ الْأَنْصَارِیِّ عَنِ الصَّادِقِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) یَقُولُ‏ إِذَا زَالَتِ‏ الشَّمْسُ‏ فُتِّحَتْ‏ أَبْوَابُ‏ السَّمَاءِ وَ أَبْوَابُ الْجِنَانِ وَ قُضِیَتِ الْحَوَائِجُ الْعِظَامُ فَقُلْتُ مِنْ أَیِّ وَقْتٍ إِلَی أَیِّ وَقْتٍ فَقَالَ مِقْدَارَ مَا یُصَلِّی الرَّجُلُ أَرْبَعَ رَکَعَاتٍ مُتَرَسِّلًا. (بحار الأنوار ج ‏۸۴ ص ۵۴)

عبدالله پسرحماد انصاری: امام صادق (علیه السلام) فرمود: هنگام زوال خورشید ( ظهر) درهای آسمان و بهشت گشوده می­‌شود و حوائج بزرگ برآورده می­‌گردد. پرسیدم: این وقت، از چه زمان تا چه زمانی است؟ فرمود: (از وقت زوال)  تا زمانی که بتوان چهار رکعت به طور آهسته نماز خواند.

 

۱۰-۴- هنگام عشاء

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ کَانَ لَهُ حَاجَهٌ فَلْیَطْلُبْهَا فِی الْعِشَاءِ فَإِنَّهَا لَمْ‏ یُعْطَهَا أَحَدٌ مِنَ‏ الْأُمَمِ قَبْلَکُمْ یَعْنِی الْعِشَاءَ الْآخِرَهَ. (بحار الأنوار ج ‏۸۴ ص ۱۶۳)

هر یک از شما که حاجتی دارد، آن را به وقت عشا طلب کند؛ زیرا این (فرصت) به امّت‌های پیش از شما داده نشده است.

 

۱۰-۵- یک سوم آخر شب

اَلرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: …. إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یُنْزِلُ‏ مَلَکاً إِلَی‏ السَّمَاءِ الدُّنْیَا کُلَ‏ لَیْلَهٍ فِی الثُّلُثِ الْأَخِیرِ وَ لَیْلَهَ الْجُمُعَهِ فِی أَوَّلِ اللَّیْلِ فَیَأْمُرُهُ فَیُنَادِی هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأُعْطِیَهُ هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأَتُوبَ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأَغْفِرَ لَهُ یَا طَالِبَ الْخَیْرِ أَقْبِلْ یَا طَالِبَ الشَّرِّ أَقْصِرْ … فَلَا یَزَالُ یُنَادِی بِهَذَا حَتَّی یَطْلُعَ الْفَجْرُ فَإِذَا طَلَعَ الْفَجْرُ عَادَ إِلَی مَحَلِّهِ مِنْ مَلَکُوتِ السَّمَاءِ حَدَّثَنِی بِذَلِکَ أَبِی عَنْ جَدِّی عَنْ آبَائِهِ (عَلَیْهِمُ السَّلَامُ) عَنْ رَسُولِ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ). (کافی ج ۶ ص ۴۴۶)

…همانا خداوند که بزرگ و برتر است، در یک سوم آخر هر شب و در شب جمعه، از ابتدای آن فرشته‌‏ای را به آسمان دنیا می‌‏فرستد و این چنین ندا می‌‏دهد: آیا درخواست‏‌کننده‌‏ای هست تا خواسته‌‏اش را بدهم؟ آیا توبه‏‌کننده‌‏ای هست تا توبه‌‏اش را بپذیرم؟ آیا استغفارکننده‌‏ای هست تا او را ببخشم؟ ای طالب خیر! بیا و ای طالب شرّ! دست بردار … همین طور ندا می‌‏دهد، تا صبح شود. در این هنگام آن فرشته به جایگاه اوّلش در ملکوت آسمان باز می‌‏گردد. این سخن را پدرم از پدرش از پدرانش که درود بر ایشان باد، از رسول خدا که درود خداوند بر او و خاندانش باد، نقل فرمود.

 

۱۰-۶- جمعه

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ إِنَ‏ یَوْمَ‏ الْجُمُعَهِ سَیِّدُ الْأَیَّامِ‏ وَ أَعْظَمُهَا عِنْدَ اللَّهِ تَعَالَی وَ أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ یَوْمِ الْفِطْرِ وَ یَوْمِ الْأَضْحَی وَ فِیهِ خَمْسُ خِصَالٍ خَلَقَ اللَّهُ فِیهِ آدَمَ … وَ فِیهِ سَاعَهٌ لَا یَسْأَلُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهَا أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا أَعْطَاهُ مَا لَمْ یَسْأَلْ حَرَاماً وَ … ( آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۷۸)

همانا جمعه آقای روزها و با عظمت‏‌ترین آنها نزد خداوند تعالی است، بلکه از عید فطر و قربان هم برتر است. این روز، پنج خصلت دارد: … در این روز ساعتی هست که هر کس در آن ساعت از خداوند عزیز و بلندمرتبه چیزی طلب کند به او خواهد داد، به شرط اینکه چیز حرام نخواهد و …

 

۱۰-۷- هنگام وزش باد، نزول باران، ریزش اولین قطره خون شهید

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اطْلُبُوا الدُّعَاءَ فِی‏ أَرْبَعِ‏ سَاعَاتٍ‏: عِنْدَ هُبُوبِ الرِّیَاحِ، وَ زَوَالِ الْأَفْیَاءِ، وَ نُزُولِ الْقَطْرِ، وَ أَوَّلِ قَطْرَهٍ مِنْ دَمِ الْقَتِیلِ الْمُؤْمِنِ؛ فَإِنَّ أَبْوَابَ السَّمَاءِ تُفَتَّحُ عِنْدَ هذِهِ الْأَشْیَاءِ. (کافی ج‏۴ ص ۳۱۸)

در چهار وقت به دنبال دعا باشید: وزش باد، زوال سایه‌‏ها (که همان ظهر شرعی است)، نزول باران و اولین قطره از خون مؤمن. چون در این اوقات، درهای آسمان گشوده خواهد شد.

 

۱۰-۸- شب اعیادِ فطر، قربان و نیمه شعبان و شب اول ماه رجب

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ‏ یُعْجِبُهُ‏ أَنْ‏ یُفَرِّغَ‏ (نَفْسَهُ‏) أَرْبَعَ لَیَالٍ مِنَ السَّنَهِ أَوَّلَ لَیْلَهٍ مِنْ رَجَبٍ وَ لَیْلَهَ النَّحْرِ وَ لَیْلَهَ الْفِطْرِ وَ لَیْلَهَ النِّصْفِ مِنْ شَعْبَانَ. ( وسائل الشیعه  ج‏۷ ص ۴۷۸)

خوش دارد او که انسان، سالی چهار شب، خود را وقفِ عبادت کند: شب اول ماه رجب، شب عید قربان، شب عید فطر، و شب نیمه شعبان.

 

۱۱- بهترین مکان‌های دعا

۱۱-۱- حرم الهی، کعبه

اَللهُ تَعالی: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبَارَکاً وَهُدیً لِّلْعَلَمِینَ. (آل عمران/۹۶)‏

در حقیقت، نخستین خانه‌ای که برای [عبادت‌] مردم، نهاده شده، همان است که در مکه است و مبارک، و برای جهانیان [مایه‌‌] هدایت است.

 

۱۱-۲- سرزمین عرفات

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَا یُغْفَرُ إِلَّا بِعَرَفَهَ وَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ،‏ قَالَ اللَّهُ تَعَالَی‏:{ … فَإِذا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرامِ‏…} (بقره/۱۹۸) (بحارالانوار ج ۹۶ ص ۲۶۱)

برخی از گناهان هستند که تنها در عرفات و مشعر الحرام بخشوده می‌شوند. خداوندِ بزرگ و برتر فرمود: پس وقتی که از عرفات روانه شُدید، خداوند را در مشعر الحرام یاد کنید.

 

۱۱-۳- مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله

الصَّادِق عَلَیْهِ السَّلَام: وَ إِنْ‏ کَانَتْ‏ لَکَ‏ حَاجَهٌ فَاجْعَلْ‏ قَبْرَ النَّبِیِ‏ (صَلَّى‏ اللَّهُ‏ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) خَلْفَ کَتِفَیْکَ وَ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَهَ، وَ ارْفَعْ یَدَیْکَ، وَ سَلْ حَاجَتَکَ، فَإِنَّهُ أَحْرَى أَنْ تُقْضَى إِنْ شَاءَ اللَّهُ. (کافی ج۹ ص۲۵۲)

و اگر حاجتی دارى، قبر مطهّر نبیّ اکرم (صلّی الله علیه و آله) را پشت سر قرار بده و رو به قبله بایست و دو دستت را بلند کن و سپس حاجتت را از خدا بخواه، که ان شاء اللَّه مستجاب خواهد شد.

 

۱۱-۴- جوار قبر امام حسین علیه السلام

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏… وَ إِنَّ الْإِجَابَهَ تَحْتَ‏ قُبَّتِهِ‏ وَ الشِّفَاءَ فِی تُرْبَتِهِ (الحُسَینُ عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ… (بحار الأنوار  ج ‏۳۶ ص ۲۲۶)

… و دعا در زیر گنبد او اجابت می‌شود و شفا در خاک و تربت او (حسین علیه السلام) خواهد بود و ….

 

شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ: قُلْتُ‏ لَهُ‏ مَنْ‏ أَتَی‏ قَبْرَ الْحُسَیْنِ‏ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مَا لَهُ مِنَ الثَّوَابِ وَ الْأَجْرِ قَالَ یَا شُعَیْبُ مَا صَلَّی عِنْدَهُ أَحَدٌ الصَّلَاهَ إِلَّا قَبِلَهَا اللَّهُ مِنْهُ وَ لَا دَعَا عِنْدَهُ أَحَدٌ دَعْوَهً إِلَّا اسْتُجِیبَتْ لَهُ عَاجِلَهً وَ آجِلَهً… (بحار الأنوار ج ‏۹۸ ص ۸۳)

شعیب عقرقوفی: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: اجر و ثواب آنکه به زیارت حسین (علیه السلام)  آید چیست؟ فرمود: ای شعیب، احدی نزد وی نماز نگزارد، مگر اینکه خداوند آن را از وی بپذیرد و کسی نزد او دعایی نکند، مگر آنکه دیر یا زود برایش برآورده شود…

 

مُحَمَّدِ بنِ مُسلِمٍ: سَمِعتُ اَبا جَعفَرٍ وَ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ عَلَیهِمَا السَّلام:  یَقولانِ: اِنَّ‌ اللَّهَ‌ تَعالی‌ عَوَّضَ الحُسَینَ عَلَیهِ السَّلامُ مِن قَتلِهِ اَن جَعَلَ الاِمامَهَ فی ذُرّیَّتِهِ وَ الشِّفَاءَ فی تُربَتِهِ وَ اِجابَهَ الدُّعاءِ عِندَ قَبرِهِ وَ لا تُعَدُّ اَیّامُ زائِریهِ جائِیاً وَ راجِعاً مِن عُمُرِه … (بحار الأنوار ج ‏۴۴ ص ۲۲۱)

محمد ابن مسلم: از امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) شنیدم که فرمودند: همانا خدای بزرگ، در عوض شهادت امام حسین (علیه السّلام) مقام امامت را نصیب فرزندان آن بزرگوار کرد، شفا را در تربت مقدس آن حضرت و مستجاب شدن دعا را نزد قبر مبارک آن بزرگوار قرار داد. ایامی را که زوار آن بزرگوار به زیارتش می‌روند و بر می‌گردند جزو عمر آنان قرار نمی‌دهد …

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ کَانَتْ لَهُ حَاجَهٌ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلْیَقِفْ‏ عِنْدَ رَأْسِ‏ الْحُسَیْنِ‏ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ لْیَقُلْ: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّکَ تَشْهَدُ مَقَامِی وَ تَسْمَعُ کَلَامِی وَ أَنَّکَ حَیٌّ عِنْدَ رَبِّکَ تُرْزَقُ فَاسْأَلْ رَبَّکَ وَ رَبِّی فِی قَضَاءِ حَوَائِجِی فَإِنَّهَا تُقْضَی إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَی. (آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص۹۹)

هر کس حاجتی از خداوندِ عزیز و بلندمرتبه می‌خواهد در مقام رأس الحسین بایستد و بگوید: ای ابا عبد اللّه! شهادت می‌دهم که مرا می‌بینی و کلام مرا می‌شنوی و تو در پیشگاه خدایت روزی می‌خوری. از پروردگارت و پروردگار من در برآوردن حاجتم درخواست کن. پس آن حاجت برآورده می‌شود، إن شاء اللّه.

 

۱۱-۵- مسجد کوفه

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَی أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ هُوَ فِی مَسْجِدِ الْکُوفَه… قَالَ بِیَدِهِ فِی صَدْرِه‏ مَا دَعَا فِیهِ مَکْرُوبٌ بِمَسْأَلَهٍ فِی حَاجَهٍ مِنَ الْحَوَائِجِ إِلَّا أَجَابَهُ اللَّهُ وَ فَرَّجَ عَنْهُ کَرْبَهُ. (بحار الانوار ج ۹۷ ص ۴۰۴)

شخصی خدمت امیر المومنین (علیه السّلام) رسید، در حالی که حضرت داخل مسجد کوفه بودند… سپس (امیر المومنین علیه السّلام) در حالی که با دست مبارک اشاره می‌کرد، فرمود: در این مسجد (مسجد کوفه) هیچ اندوهگینی برای حاجتی از حوایجش دعاء نکرده، مگر آنکه خداوند غمش را بر طرف و حاجتش را روا ساخته است.

 

۱۱-۶- مسجد سهله

أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) قَالَ: قَالَ لِی یَا أَبَا مُحَمَّدٍ… فِی مَسْجِدِ السَّهْلَهِ… وَ مَا صَلَّی‏ فِیهِ‏ أَحَدٌ فَدَعَا اللَّهَ‏ بِنِیَّهٍ صَادِقَهٍ إِلَّا صَرَفَهُ اللَّهُ بِقَضَاءِ حَاجَتِهِ…( بحار الأنوار  ج ‏۹۷ ص ۴۳۶)

ابو بصیر: امام صادق (علیه السلام) به من فرمود: ای ابو محمد! … در مسجد سهله … هیچ کس در این مسجد نماز نخواند و با نیّت خالص دعا نکرد، مگر آنکه خداوند، او را با برآورده شدن حاجتش بازگرداند …

 

۱۲- عوامل استجابت دعا

۱۲-۱- نماز واجب

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ اللَّهَ‏ فَرَضَ‏ عَلَیْکُمُ‏ الصَّلَاهَ فِی‏ أَحَبِّ الْأَوْقَاتِ [أَفْضَلِ السَّاعَاتِ‏] إِلَیْهِ فَاسْأَلُوا اللَّهَ حَوَائِجَکُمْ عَقِیبَ فَرَائِضِکُمْ [فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَدْبَارِ الصَّلَاهِ]. (عده الداعی ص ۶۶)

خداوند در ساعاتی نماز را بر شما واجب ساخت که محبوب‌ترین اوقات نزد اوست. پس بعد از انجام نماز، از خداوند حاجاتتان را در خواست کنید.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ‏ أَدَّی‏ لِلَّهِ‏ مَکْتُوبَهً فَلَهُ فِی أَثَرِهَا دَعْوَهٌ مُسْتَجَابَهٌ …(بحار الأنوار  ج ‏۸۲ ص ۳۱۳)

هر کس نماز واجبی را به جای آورد، بعد از نماز، یک دعای مستجاب دارد….

 

۱۲-۲- حسن ظن به اجابت خداوند

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ادْعُوا اللَّهَ‏ وَ أَنْتُمْ‏ مُوقِنُونَ .. (بحار الأنوار  ج ‏۷۴ ص ۱۳۷)

در حالی که یقین به اجابت خدا دارید، او را بخوانید…

 

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ یَحْسُنَ‏ ظَنُّکُمْ‏ بِاللَّهِ‏ وَ یَشْتَدَّ خَوْفُکُمْ مِنْهُ فَاجْمَعُوا بَیْنَهُمَا فَإِنَّمَا یَکُونُ حُسْنُ ظَنِّ الْعَبْدِ بِرَبِّهِ عَلَی قَدْرِ خَوْفِهِ مِنْهُ وَ إِنَّ أَحْسَنَ النَّاسِ بِاللَّهِ ظَنّاً لَأَشَدَّهُمْ مِنْهُ خَوْفاً. (بحار الأنوار ج ‏۶۷ ص ۳۲۳)

سعی کنید هم به خداوند گمان نیکو و هم از او هراس داشته باشید، چون حسن ظن هر کس به خدا به اندازه‌ی ترس او از خداست. بنا بر این، کسانی گمانشان به او نیک‏‌تر است که از او هراس بیشتری دارند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا دَعَوْتَ‏، فَظُنَّ‏ أَنَ‏ حَاجَتَکَ‏ بِالْبَابِ‏. (کافی ج ‏۴ ص ۳۱۱)

هر گاه دعا کردی، گمان کن که حاجتت بر در خانه است.

 

۱۲-۳- تمهید، تمجید، تهلیل و تسبیح

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِذَا أَرَدْتَ‏ أَنْ‏ تَدْعُوَ اللَّهَ‏، فَمَجِّدْهُ، وَ احْمَدْهُ، وَ سَبِّحْهُ، وَ هَلِّلْهُ، وَ أَثْنِ عَلَیْهِ، وَ صَلِّ عَلَی النَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، ثُمَّ سَلْ؛ تُعْطَ. (کافی ج ‏۶ ص۲۳۱)

هر گاه خواهی دعا کنی، پس خدا را تمجید کن و او را حمد و سپاس و تسبیح و تهلیل (لا اله الا الله ) و ثنا بگوی و بر محمد که درود خداوند بر او و خاندانش باد، صلوات فرست.  سپس درخواست کن تا به تو داده شود.

 

یاد آوری: تمجید گفتن “الله اکبر” است. و تمحید “الحمد لله”  است. و تسبیح “سبحان الله”  است. و تهلیل “لا اله الا الله” است. و ثنا، آن است که نعمت‌هایی که خداوند بر بنده عطا فرموده، بشمارد.

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِیَّاکُمْ إِذَا أَرَادَ أَنْ یَسْأَلَ أَحَدُکُمْ رَبَّهُ شَیْئاً مِنْ حَوَائِجِ‏ الدُّنْیَا حَتَّی‏ یَبْدَأَ بِالثَّنَاءِ عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمِدْحَهِ لَهُ وَ الصَّلَاهِ عَلَی النَّبِیِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) ثُمَّ یَسْأَلَ اللَّهَ حَوَائِجَهُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۱۴)

اگر یکی از شما حاجتی از حوایج دنیایی داشت، قبل از هر چیز اوّل خداوند عزیز و بلندمرتبه را ثنا کند و مدح گوید، بعد صلوات بر پیامبر و خاندانش بفرستد، سپس حاجات خود را طلب کند.

 

۱۲-۴- دعای فقیر

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: دَعْوَهُ السَّائِلِ‏ الْفَقِیرِ لَا تُرَدُّ… (بحار الأنوار ج ‏۹۳ ص ۱۳۴)

دعای فقیرِ درخواست کننده، رد نمی‌شود….

 

۱۲-۵- دعای مریض برای عیادت کننده

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ مَنْ‏ عَادَ مَرِیضاً فِی‏ اللَّهِ‏ لَمْ یَسْأَلِ الْمَرِیضُ لِلْعَائِدِ شَیْئاً إِلَّا اسْتَجَابَ لَهُ …(آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۲۳۴)

کسی که مریضی را عیادت می‏‌کند، اگر آن مریض برایش دعا کند، مستجاب می‏‌شود.

 

۱۲-۶- دعای روزه دار

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا تُرَدُّ دَعْوَهُ الصَّائِمِ. (بحار الأنوار  ج ‏ ۹۳ ص ۲۴۶)

دعای روزه دار،  رَد نمی‌شود.

 

۱۲-۷- دعا برای دیگری، و در زمان آسایش

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَوْشَکُ‏ دَعْوَهٍ وَ أَسْرَعُ‏ إِجَابَهٍ دَعْوَهُ الْمُؤْمِنِ‏ لِأَخِیهِ‏ بِظَهْرِ الْغَیْبِ‏. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۵۴)

نزدیک‌ترین خواندن و سریع‌ترین اجابت، در دعایی است که مؤمن برای برادر مؤمنش در غیاب او می‌‏کند.

 

اَلْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: … أَسْرَعُ الدُّعَاءِ نُجْحاً لِلْإِجَابَهِ دُعَاءُ الْأَخِ لِأَخِیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ یَبْدَأُ بِالدُّعَاءِ لِأَخِیهِ فَیَقُولُ‏ لَهُ‏: مَلَکٌ‏ مُوَکَّلٌ‏ بِهِ‏ آمِینَ وَ لَکَ مِثْلَاهُ. (کافی ج ‏۲ ص ۵۰۷)

دعای برادر برای برادر مؤمن در غیابش، سریع‌تر از دیگر دعاها به اجابت می‌‏رسد. وقتی این دعا را شروع می‏‌کند، فرشته‏‌ای مأمور است که بگوید: آمین، برای تو دو برابر آن است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ الدُّعَاءَ فِی‏ الرَّخَاءِ لَیَسْتَخْرِجُ‏ الْحَوَائِجَ فِی الْبَلَاءِ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۳۷)

دعا، در زمان راحتی و آسایش، برای بر آورده شدن حوایج در روز نیازمندی است.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ تَخَوَّفَ مِنْ‏ بَلَاءٍ یُصِیبُهُ‏ فَتَقَدَّمَ‏ فِیهِ‏ بِالدُّعَاءِ لَمْ یُرِهِ اللَّهُ ذَلِکَ الْبَلَاءَ أَبَداً. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۳۷)

کسی که از رسیدن بلایی هراسناک است، اگر قبل از آن دعا کند، خداوند هرگز آن بلا را به او نشان نخواهد داد.

 

۱۲-۸- کسب و خوراک حلال

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:… وَ مَنْ‏ أَکَلَ‏ الْحَلَالَ‏ أَرْبَعِینَ‏ یَوْماً نَوَّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ… ( بحار الأنوار ج ‏۵۳ ص ۳۲۵)

… و هر کس چهل شبانه‌روز از مال حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانی می‌گرداند…

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ‏ سَرَّهُ‏ أَنْ‏ یُسْتَجَابَ‏ دُعَاؤُهُ فَلْیُطَیِّبْ کَسْبَهُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۶۷)

هر که دوست دارد دعایش مستجاب شود، باید کسب و کار خود را پاکیزه و حلال کند.

 

۱۳- موانع استجابت دعا

اَللهُ تَعالی: فَمِنْکَ الدُّعَاءُ وَ عَلَیَّ الْإِجَابَهُ فَلَا تُحْجَبُ‏ عَنِّی‏ دَعْوَهٌ إِلَّا دَعْوَهُ آکِلِ الْحَرَامِ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۶۷)

از تو دعا و بر من اجابت کردن است، و هیچ دعایی از من پوشیده و پنهان نمی‌ماند، مگر دعای کسی که حرام‌خوار است.

 

اَلرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ یَا أَبَا ذَرٍّ مَثَلُ الَّذِی یَدْعُو بِغَیْرِ عَمَلٍ کَمَثَلِ الَّذِی یَرْمِی‏ بِغَیْرِ وَتَرٍ. (بحار الأنوار ج ‏۷۴ ص۷۰)

کسی که بدون کار نیک، فقط دعا ‏کند، مانند تیراندازی است که بدون زهِ کمان، می‏‌خواهد تیراندازی کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ‏ قَاسٍ‏. (بحار الأنوار ج ‏۹۲ ص ۱۶۴)

به راستی که خداوند متعال دعایی که از قلبی سخت برآید، مستجاب نمی­‌گرداند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ لَا یَسْتَجِیبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ‏ سَاهٍ‏ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِکَ ثُمَّ اسْتَیْقِنِ الْإِجَابَه. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۰۴)

خداوند متعال دعای کسی را که قلبش متوجه او نیست، مستجاب نخواهد کرد، پس هر گاه خواستی دعا کنی، با قلبت به او روی بیاور، آنگاه یقین به اجابتش داشته باش.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَرْبَعَهٌ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ دُعَاءٌ رَجُلٌ‏ جَالِسٌ‏ فِی‏ بَیْتِهِ‏ یَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالطَّلَبِ وَ رَجُلٌ کَانَتْ لَهُ امْرَأَهٌ فَدَعَا عَلَیْهَا فَیَقُولُ أَ لَمْ أَجْعَلْ أَمْرَهَا بِیَدِکَ وَ رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَفْسَدَهُ فَیَقُولُ یَا رَبِّ ارْزُقْنِی فَیَقُولُ لَهُ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالاقْتِصَادِ أَ لَمْ آمُرْکَ بِالْإِصْلَاح‏ ثُمَّ قَرَأَ: {وَ الَّذِینَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً.} (فرقان/۶۷) وَ رَجُلٌ کَانَ لَهُ مَالٌ فَأَدَانَهُ بِغَیْرِ بَیِّنَهٍ فَیَقُولُ: أَ لَمْ آمُرْکَ بِالشَّهَادَهِ ؟ ( بحار الأنوار ج‏ ۹۰ ص۳۶۰)

چهار کس‏اند که دعایشان مستجاب نیست:

کسی که در خانه‌‏اش می‏‌نشیند و می‏‌گوید: خدایا به من روزی بده. به او گفته می‏‌شود: مگر من به تو دستور ندادم که به دنبال روزی بروی؟

و مردی که زن بدکاره‌‏ای دارد و بر او نفرین می‏‌کند. به چنین فردی گفته می‌‏شود: مگر زمام کار او (طلاق یا نگهداریش) به دست تو نیست؟

و مردی که مالی دارد و آن را تباه کرده، سپس می‌‏گوید: خدایا! به من روزی بده. به او گفته می‏‌شود: مگر به تو فرمان ندادم که میانه‌روی پیشه کنی؟ میان این دو، راه اعتدال را می‏‌پیمایند. سپس حضرت این آیه را تلاوت فرمود: {و آنان که هرگاه انفاق کنند، نه از حد گذرند و نه تنگ گیرند و میان این دو روش اعتدال دارند.}

و کسی که مالی داشت و به فردی قرض داد، ولی در این قرض دادن، شاهدی نگرفت، آن بدهکار هم این قضیه را انکار کرد. به این فرد گفته می‌‏شود: مگر به تو نگفتم که به هنگام قرض‌دادن شاهد بگیر؟

 

۱۴- دعای دسته جمعی همراه با آمین

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَا مِنْ رَهْطِ أَرْبَعِینَ رَجُلًا اجْتَمَعُوا فَدَعَوُا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَمْرٍ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ لَهُمْ فَإِنْ‏ لَمْ‏ یَکُونُوا أَرْبَعِینَ‏ فَأَرْبَعَهٌ یَدْعُونَ اللَّهُ عَشْرَ مَرَّاتٍ إِلَّا اسْتَجَابَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لَهُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونُوا أَرْبَعَهً فَوَاحِدٌ  اللَّهَ أَرْبَعِینَ مَرَّهً وَ یَسْتَجِیبُ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ لَهُ. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۳۰۴)

هیچ گروه چهل نفره‌ای نیستند که جمع گردند و خدای عزیز و بلندمرتبه را در کاری دعا کنند، جز آنکه خداوند ایشان را اجابت می‌کند و اگر چهل نفر نیستند و چهار نفرند، خدای را ده بار می خوانند؛ در این صورت اجابت می‌شود و اگر چهار نفر نمی‌شوند، پس یک نفر چهل بار خدای تعالی را بخواند، خدایِ عزیزِ  جبران کننده اجابتش می‎کند.

 

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ أَبِی إِذَا حَزَبَهُ أَمْرٌ جَمَعَ النِّسَاءَ وَ الصِّبْیَانَ‏ ثُمَ‏ دَعَا وَ أَمَّنُوا. (بحار الأنوار  ج ‏۹۰ ص ۳۳۷)

پدرم وقتی امر سختی بر او روی می آورد، زنان و کودکان را جمع می‌کرد و سپس دعا می‌کرد و آنان آمین می‌گفتند.

 

۱۵- آثار دعا

اَلصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: …فَأَکْثِرْ مِنَ‏ الدُّعَاءِ فَإِنَّهُ‏ مِفْتَاحُ‏ کُلِ‏ رَحْمَهٍ وَ نَجَاحُ کُلِّ حَاجَهٍ وَ لَا یُنَالُ مَا عِنْدَ اللَّهِ إِلَّا بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ بَابٍ یَکْثُرُ قَرْعُهُ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یُفْتَحَ لِصَاحِبِهِ‏. (بحار الأنوار ج ‏۹۰ ص ۲۹۹)

…پس زیاد دعا کن! که دعا کلید هر رحمتی است و موجب برآورده شدن هر حاجت است و به آنچه نزد خداست، جز با دعا نمی شود رسید؛ زیرا هیچ دری نیست که زیاد کوبیده شود، مگر آنکه نزدیک است صاحب آن، در را باز کند.

 

اَلسّجادُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ الدُّعَاءَ وَ الْبَلَاءَ لَیَتَرَافَقَانِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِ إِنَ‏ الدُّعَاءَ لَیَرُدُّ الْبَلَاءَ وَ قَدْ أُبْرِمَ إِبْرَاماً. (کافی ج ‏۲ ص ۴۶۹)

دعا و بلا، تا روز قیامت با هم در مبارزه‌‏اند و در این میدان، دعا پیروزمندانه بیرون می‌‏آید، اگر چه آن بلا حتمی بوده باشد.

 

اَلْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَ‏ الدُّعَاءَ یَرُدُّ مَا قُدِّرَ وَ مَا لَمْ یُقَدَّرْ. قَالَ: قُلْتُ: ومَا قُدِّرَ فقَدْ عَرَفْتُهُ فَمَا لَمْ یُقَدَّرْ؟ قَالَ: حَتَّی لَا یَکُونَ. (آیین بندگی و نیایش ترجمه عده الداعی ص ۲۳)

دعا آنچه را که مقدّر شده و آنچه را که مقدّر نشده است، هر دو را بر می گرداند. [سبب تغییرش می‌شود.] راوی گوید: عرض کردم: آنچه مقدّر شده را دانستم که دعا موجب تغییرش می‌شود، اما آنچه را مقدّر نشده، چطور؟  فرمود : [دعا موجب می‌شود] که اصلا مقدّر نشود.