آداب بهداشت

« آداب بهداشت، به جهت حفظ سلامت، پیشگیری از بیماری و رعایت آداب اجتماعی و آداب زندگی است.»

 

۱- اهمیت بهداشت

الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: خَمْسٌ مِنَ السُّنَنِ فِی الرَّأْسِ وَ خَمْسٌ فِی الْجَسَدِ فَأَمَّا الَّتِی فِی الرَّأْسِ فَالْمِسْوَاکُ وَ أَخْذُ الشَّارِبِ وَ فَرْقُ الشَّعْرِ وَ الْمَضْمَضَهُ وَ الِاسْتِنْشَاقُ وَ أَمَّا الَّتِی فِی الْجَسَدِ فَالْخِتَانُ وَ حَلْقُ الْعَانَهِ وَ نَتْفُ الْإِبْطَیْنِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ وَ الِاسْتِنْجَاءُ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۶)

پنج سنت در سَر باشند و پنج تا در تن. اما آنچه در سر باشند: مسواک زدن، چیدن موی سبیل (اضافه‌ای که هنگام خوردن با مو در تماس است.) باز کردن فرق موی سر، مضمضه و استنشاق است. و امّا آنچه در تن باشند: ختنه کردن، چیدن موی ناحیه تناسلی،چیدن موی زیر دو بغل، چیدن ناخن ها و شستن و پاک کردن مقعد است.

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: احْتَبَسَ الْوَحْیُ عَنِ النَّبِیِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)  قَالَ فَقِیلَ احْتَبَسَ عَنْکَ الْوَحْیُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)  وَ کَیْفَ لَا یُحْبَسُ عَنِّی الْوَحْیُ وَ أَنْتُمْ لَا تُقَلِّمُونَ أَظْفَارَکُمْ وَ لَا تُنَقُّونَ رَوَائِحَکُمْ‏.(بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۸۴)

وحی از پیغمبر (صلی الله علیه وآله) قطع شد. گفتند: وحی از تو قطع شده یا رسول الله؟ فرمود: چگونه وحی از من قطع نشود، وقتی شما ناخن‌های خود را نمی‌گیرید و از بوی بدِ خود پرهیز نمی‌کنید؟

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الطَّهُورُ نصفُ الإیمان. (مستدرک الوسائل  ج‏۱ ص ۳۵۷)

پاکیزگی نیمی از ایمان است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یَکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَهً أَحَبَّ أَنْ یَرَی عَلَیْهِ أَثَرَهَا قِیلَ وَ کَیْفَ ذَلِکَ قَالَ یُنَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یُطَیِّبُ رِیحَهُ وَ یُحَسِّنُ دَارَهُ وَ یَکْنُسُ أَفْنِیَتَهُ حَتَّی إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ‏ .(بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۴۱)

خداوند متعال زیبایی و خودآرایی را دوست دارد و از فقر و تظاهر به فقر بیزار است. هرگاه خداوند عزیز و بلندمرتبه به بنده‌ای نعمتی بدهد، دوست دارد اثر آن را در او ببیند.عرض شد: چگونه؟ فرمود: لباس تمیز بپوشد، خود را خوشبو کند، خانه‌اش را گچکاری کند، جلوی در حیاط خود را جارو کند و حتی روشن کردن چراغ قبل از غروب خورشید، که فقر را می‌برد و روزی را زیاد می‌کند.

سَمَاعَهَ بْنِ مِهْرَانَ: کُنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) وَ عِنْدَهُ جَمَاعَهٌ مِنْ مَوَالِیهِ، فَجَری‏ ذِکْرُ الْعَقْلِ وَ الْجَهْلِ، فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ، وَ الْجَهْلَ ‏وَ جُنْدَهُ، تَهْتَدُوا … فَکَانَ‏ مِمَّا أَعْطَی‏ الْعَقْلَ ‏مِنَ الْخَمْسَهِ وَ السَّبْعِینَ الْجُنْدَ:… … وَ النَّظَافَهُ وَ ضِدَّهَا الْقَذَرَ…(کافی ج‏۱  ص ۴۹)

سماعه بن مهران: حضور حضرت امام جعفرصادق (علیه السلام) بودم. جمعی از دوستان آن حضرت هم حضور داشتند. ذکر عقل و جهل به میان آمد. آن حضرت به اصحاب خود فرمود: عقل را با لشکرش و جهل را با لشکرش بشناسید تا هدایت شوید … پس برای عقل هفتاد و پنج لشکر قرار داد…[و لشکریان عقل و جهل را بر شمردند- یکی از آنها:] …پاکیزگی و نظافت‏ و در مقابلش آلودگی و چرکینی است …

وَ کَانَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)  یَحُثُّ أُمَّتَهُ عَلَی النَّظَافَهِ وَ یَأْمُرُهُمْ بِهَا. (مستدرک الوسائل ج‏۳ ص ۲۳۶)

 پیامبر (صلی الله علیه وآله) امّت خود را به پاکیزگی تشویق می‌کرد و به آنها امر می‌کرد.

قَالَ النَّبِی‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ)  لِأَنَسٍ‏ : یَا أَنَسُ أَکْثِرْ مِنَ الطَّهُورِ یَزِدِ اللَّهُ فِی عُمُرِکَ فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکُونَ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ عَلَی طَهَارَهٍ فَافْعَلْ فَإِنَّکَ تَکُونُ إِذَا مِتَّ عَلَی طَهَارَهٍ مِتَّ شَهِیداً. (مکارم الأخلاق ص ۴۰)

ای اَنس! شست و شو زیاد کن، تا خدا به عمرت اضافه کند، و اگر می‏توانی شب و روز با طهارت باش، حتما طاهر باش، که اگر با طهارت بمیری شهید خواهی بود.

 

۲- زمان‌های ویژه برای بهداشت فردی

الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: قَلِّمُوا أَظْفَارَکُمْ یَوْمَ الثَّلَاثَاءِ وَ احْتَجِمُوا یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ أَصِیبُوا مِنَ الْحَمَّامِ حَاجَتَکُمْ یَوْمَ الْخَمِیسِ وَ تَطَیَّبُوا بِأَطْیَبِ طِیبِکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَهِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۷۹)

ناخن‌ها را روز سه شنبه بگیرید و روز چهارشنبه حجامت کنید و روز پنجشنبه نیاز خود را از حمام بر آورید و بهترین بوی خوش خود (عطرتان) را در روز جمعه به کار برید.

الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ أَخَذَ شَارِبَهُ وَ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ وَ غَسَلَ رَأْسَهُ بِالْخِطْمِیِّ یَوْمَ الْجُمُعَهِ کَانَ کَمَنْ أَعْتَقَ نَسَمَهً. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۸۷ )

هر که روز جمعه شاربش را بزند و ناخن‌هایش را بگیرد و سرش را با خطمی بشوید، چون کسی باشد که بنده‏ای را آزاد کند.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ وَ قَصَّ شَارِبَهُ فِی کُلِّ جُمُعَهٍ ثُمَّ قَالَ:«بِسْمِ اللَّهِ وَ عَلَی سُنَّهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» أُعْطِیَ بِکُلِّ قُلَامَهٍ وَ جُزَازَهٍ عِتْقَ رَقَبَهٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۱۰)

هر که در هر جمعه ناخن‌هایش را بگیرد و  سبیلش را کوتاه کند و بگوید «بِسْمِ اللَّهِ وَ عَلَی سُنَّهِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»، به هر تکه ناخن و برش مو به او ثواب آزاد کردن یک بنده از فرزندان اسماعیل داده می‌شود.

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ یَوْمَ الْجُمُعَهِ یَمْنَعُ کُلَّ دَاءٍ وَ تَقْلِیمُهُ یَوْمَ الْخَمِیسِ یُدِرُّ الرِّزْقَ دَرّاً.

گرفتن ناخن‌ها روز جمعه دفع هر دردی است و در روز پنجشنبه روزی را بیافزاید.

مُوسَی بْنِ‏ بَکْرٍ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ عَلَیْهِ السَّلَامُ إِنَّ أَصْحَابَنَا یَقُولُونَ إِنَّمَا أَخْذُ الشَّارِبِ وَ الْأَظَافِیرِ یَوْمَ الْجُمُعَهِ فَقَالَ سُبْحَانَ اللَّهِ خُذْهَا إِنْ شِئْتَ فِی یَوْمِ الْجُمُعَهِ وَ إِنْ شِئْتَ فِی سَائِرِ الْأَیَّامِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۲۲)

موسی بن بکر: به امام کاظم علیه السلام گفتم: یاران ما گویند، کوتاه کردن شارب سبیل و ناخن ها همانا (فقط) در روز جمعه است؟ فرمود: سبحان الله، آن ها را بگیر، خواهی در روز جمعه و خواهی در هر روز دیگر.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ قَلَّمَ أَظْفَارَهُ یَوْمَ الْجُمُعَهِ لَمْ تَسْعَفْ أَنَامِلُهُ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۲۲)

هر که روز جمعه ناخن هایش را بگیرد، انگشتانش ژولیده و ترکیده نشود.

 

۳- بهداشت فردی

۳-۱– حمام و آداب آن

الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْحَمَّامُ یَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا یُکْثِرُ اللَّحْمَ وَ إِدْمَانُهُ کُلَّ یَوْمٍ یُذِیبُ شَحْمَ الْکُلْیَتَیْنِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۷۸)

حمام کردن یک روز باشد و یک روز نباشد و اگر هر روز باشد، چربی قلوه‌ها (کلیه‌ها) را آب کند .

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَنَظَّفُوا بِالْمَاءِ مِنَ الرَّائِحَهِ الْمُنْتِنَهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَی یُبْغِضُ مِنْ عِبَادِهِ الْقَاذُورَهَ. (مکارم الأخلاق ص۴۰)

بوهای بد را بوسیله آب برطرف کنید که خداوند متعال از بندگان کثیف بدش می‏آید.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: ثَلَاثَهٌ یُسْمِنَّ وَ ثَلَاثَهٌ یَهْزِلْنَ فَأَمَّا الَّتِی یُسْمِنَّ فَإِدْمَانُ الْحَمَّامِ وَ شَمُّ الرَّائِحَهِ الطَّیِّبَهِ وَ لُبْسُ الثِّیَابِ اللَّیِّنَهِ وَ أَمَّا الَّتِی یَهْزِلْنَ فَإِدْمَانُ أَکْلِ الْبَیْضِ وَ السَّمَکِ وَ الطَّلْعِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۷۲)

سه چیز فربه کنند و سه چیز لاغر. اما آنها که می‌خواهند  فربه کنند: پی در پی حمام کردن، بوییدن بوی خوش و پوشیدن جامه نرم است. و آنها که می خواهند لاغر کنند: دنبال کردن خوراک تخم مرغ و ماهی و مغز درخت خرما است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنْ دَخَلَ الْحَمَّامَ عَلَی الرِّیقِ أَنْقَی الْبَلْغَمَ وَ إِنْ دَخَلْتَهُ بَعْدَ الْأَکْلِ أَنْقَی الْمِرَّهَ  وَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ تَزِیدَ فِی لَحْمِکَ فَادْخُلِ الْحَمَّامَ عَلَی شَبْعَتِکَ وَ إِنْ أَرَدْتَ أَنْ یَنْقُصَ لَحْمُکَ فَادْخُلْهُ عَلَی الرِّیقِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۷۶)

هر که ناشتا حمام کند، بلغم را بهتر پاک کند و اگر پس از خوردن باشد، صفراء را بهتر پاک کند. –  یعنی صفرای غیر طبیعی – و اگر خواهی گوشتت افزاید، در سیری حمام کن و اگر خواهی بکاهد، در ناشتا.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا تَدْخُلِ الْحَمَّامَ إِلَّا وَ فِی جَوْفِکَ شَیْ‏ءٌ یُطْفِئُ عَنْکَ وَهَجَ الْمَعِدَهِ وَ هُوَ أَقْوَی لِلْبَدَنِ وَ لَا تَدْخُلْهُ وَ أَنْتَ مُمْتَلِئٌ مِنَ الطَّعَامِ.

به حمام نرو، مگر آنکه در درونت چیزی باشد که حرارت معده را خاموش کند و آن تن را نیرومندتر کند (ناشتا به حمام نرو)، و با شکم پر هم به حمام نرو.

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَی عَنِ الْبَاقِرِ وَ الصَّادِقِ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) قَالَ: خَرَجَا مِنَ الْحَمَّامِ مُتَعَمِّمَیْنِ شِتَاءً کَانَ أَوْ صَیْفاً وَ کَانَا یَقُولَانِ هُوَ أَمَانٌ مِنَ الصُّدَاعِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۷۹)

محمد بن موسی: امام باقر وامام صادق (علیهما السّلام) در زمستان یا تابستان، از حمام با عمامه بیرون می‌آمدند و می‌فرمودند: این، امان از سردرد است.

وَ رُوِیَ‏ إِذَا دَخَلَ أَحَدُکُمُ الْحَمَّامَ وَ هَاجَتْ بِهِ الْحَرَارَهُ فَلْیَصُبَّ عَلَیْهِ الْمَاءَ الْبَارِدَ لِیَسْکُنَ بِهِ الْحَرَارَهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۷۹)

و روایت شده است: چون کسی به حمام رفت و حرارت بدنش به جوش آمد، آب سرد به خود بریزد تا حرارت فرو کشد.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: … أَرْوِی أَنَّهُ لَوْ کَانَ شَیْ ءٌ یَزِیدُ فِی الْبَدَنِ لَکَانَ الْغَمْزُ یَزِیدُ وَ اللَّیِّنُ مِنَ الثِّیَابِ وَ کَذَلِکَ الطِّیبُ وَ دُخُولُ الْحَمَّامِ وَ لَوْ غُمِزَ الْمَیِّتُ فَعَاشَ لَمَا أَنْکَرْتُ ذَلِکَ… (فقه الرضا علیه السلام  ص ۴۶)

روایت می‌کنم که اگر چیزی موجب افزایش [نیرو و نشاط] بدن باشد ، ماساژ دادن بدن و لباس نرم، همچنین بویِ خوش و استحمام است و اگر مرده ای در اثر ماساژ دادن، زنده شده است، من انکار نمی‌کنم.

۳-۲– شستن موی سر

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: غَسْلُ الرَّأْسِ بِالْخِطْمِیِّ یَنْفِی الْفَقْرَ وَ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ وَ قَالَ هُوَ نُشْرَهٌ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۸۶)

شستن سر با خطمی فقر را ببرد، و روزی را بیافزاید. و فرمود: نشاط آور است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ کِسْوَهِ اللَّهِ فَأَکْرِمُوهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۱۶)

موی نیکو از پوشش‌های خدادادی است ؛ پس آن را گرامی بدارید .

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مَنِ اتَّخَذَ شَعْراً فَلْیُحْسِنْ وِلَایَتَهُ أَوْ لِیَجُزَّهُ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۸۲)

هر کس موی سر را بلند کند، یا باید به آن خوب رسیدگی کند یا کوتاهش کند .

۳-۳–  شانه کردن

أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) سَأَلْتُهُ عَنْ‏قَوْلِهِ تَعَالَی‏{ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ.}(اعراف/۳۱) قَالَ هُوَ الْمَشْطُ عِنْدَ کُلِّ صَلَاهٍ فَرِیضَهٍ وَ نَافِلَهٍ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۱۶)

ابی بصیر: از امام صادق (علیه السّلام) درباره این فرمایش خدای تعالی پرسیدم: {زینت‌های خود را در هر نمازی برگیرید.} فرمود: و آن شانه کردن در هر نماز واجب و مستحب است.

الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: الْمَشْطُ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ قَالَ وَ کَانَ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) مُشْطٌ فِی الْمَسْجِدِ یَتَمَشَّطُ بِهِ إِذَا فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۱۶)

شانه، وبا  را از بین می‌برد. امام صادق (علیه السّلام) شانه‌ای در مسجد داشت که چون نمازشان تمام می‌شد، با آن شانه می‌کردند.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَسْرِیحُ الْعَارِضَیْنِ یَشُدُّ الْأَضْرَاسَ وَ تَسْرِیحُ اللِّحْیَهِ یَذْهَبُ بِالْوَبَاءِ وَ تَسْرِیحُ الذُّؤَابَتَیْنِ یَذْهَبُ بِبَلَابِلِ الصَّدْرِ وَ تَسْرِیحُ الرَّأْسِ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۱۸)

شانه کردنِ گونه‏ها، دندان‌ها را سخت کند و شانه‏ کردن ریش، وبا را ببرد و شانه کردن گیسوها، وسوسه‌‏های دل را ببرد، و شانه کردن سر، بلغم را ببرد.

۳-۴– کوتاه کردن موهای زائد

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ وَ لَا عَانَتَهُ وَ لَا شَعْرَ إِبْطِهِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهَا مَخَابِیَ یَسْتَتِرُ فِیهَا .(بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۸۸)

کسی از شماها موهای شارب سبیل خود را و نه موی ناحیه تناسلی و نه موی زیر بغل را بلند نکند؛ زیرا شیطان آن را نهانگاه خود سازد و در آن پنهان شود.

أَبِی الْحَسَنِ الْأَوَّلِ عَلَیْهِ السَّلَامُ: شَعْرُ الْجَسَدِ إِذَا طَالَ قَطَعَ مَاءَ الصُّلْبِ وَ أَرْخَی الْمَفَاصِلَ وَ أَوْرَثَ الضَّعْفَ وَ الْکَسَلَ وَ إِنَّ النُّورَهَ تَزِیدُ مَاءَ الصُّلْبِ وَ تُقَوِّی الْبَدَنَ وَ تَزِیدُ فِی شَحْمِ الْکُلْیَتَیْنِ وَ سَمْنِ الْبَدَنِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۹۱)

موی بدن چون بلند شود، آب پشت را قطع کند و مفاصل را سست کند و ناتوانی و تنبلی آورد، و نوره (داروی نظافت) آب پشت را بیافزاید و تن را نیرو دهد و چربی قلوه‏‌ها (کلیه ها) را فزون کند و تن را فربه سازد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَنْ کَانَ یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ فَلَا یَتْرُکْ عَانَتَهُ فَوْقَ أَرْبَعِینَ یَوْماً… (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۹۱)

هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد موی ناحیه تناسلی را بیش از چهل روز وانگذارد…

۳-۵–  کوتاه کردن سبیل

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَا یُطَوِّلَنَّ أَحَدُکُمْ شَارِبَهُ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَتَّخِذُهُ مَخْبَأً یَسْتَتِرُ بِهِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۱۲)

هیچ یک از شما موهای لب بالای خود را بلند نکند، زیرا شیطان این مواضع را مخفیگاه  خود قرارمی‌دهد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: حَلْقُ الشَّارِبِ مِنَ السُّنَّهِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص  ۱۱۲)

گرفتن شارب سبیل از سنت است.

۳-۶–  ناخن گرفتن

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: إِنَّمَا قُصَّتِ الْأَظْفَارُ لِأَنَّهَا مَقِیلُ الشَّیْطَانِ وَ مِنْهُ یَکُونُ النِّسْیَانُ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۲۳)

همانا ناخن‌ها را باید گرفت، چون خوابگاه شیطانند و فراموشی آورند.

الْکَاظِمُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: أَرْبَعَهٌ مِنَ الْوَسْوَاسِ أَکْلُ الطِّینِ وَ فَتُّ الطِّینِ وَ تَقْلِیمُ الْأَظْفَارِ بِالْأَسْنَانِ وَ أَکْلُ اللِّحْیَهِ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۲۰)

چهار چیز از وسواس هستند: خوردن گِل – و خُرد و(پودر) کردن گِل- و گرفتن ناخن‌ها با دندان‌ها- و جویدن ریش.

۳-۷–  ختنه کردن

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: اخْتِنُوا أَوْلَادَکُمْ لِسَبْعَهِ أَیَّامٍ فَإِنَّهُ أَطْهَرُ وَ أَسْرَعُ لِنَبَاتِ اللَّحْمِ وَ إِنَّ الْأَرْضَ لَتَکْرَهُ بَوْلَ الْأَغْلَفِ. (کافی ج‏۶ ص ۳۴)

فرزندانتان را در هفتمین روز ختنه کنید؛ زیرا این، برای آنان زیباتر و پاکیزه‌تر است و رویش گوشت را سرعت می‌بخشد و همانا که زمین از بول شخص ختنه نشده تنفر دارد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الِاسْتِنْجَاءُ وَ الْخِتَانُ. (کافی ج ۶ ص ۳۶)

از سنن پیامبران (علیهم السلام) شستن مقعد و ختنه کردن است.

۳-۸– آداب قضای حاجت

 الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ أَنْ یَرْتَادَ لِبَوْلِهِ وَ مِنْ فِقْهِ الرَّجُلِ أَنْ یَعْرِفَ مَوْضِعَ بُزَاقِهِ مِنَ النَّادِی. (نوادر راوندی ص۴۳)

از نشانه‌‏های فهم و دانایی انسان این است که محل ادرار و محل انداختن آب دهان خود را شناسایی کند و پنهان بدارد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الْبَوْلُ فِی الْمَاءِ الْقَائِمِ مِنَ الْجَفَاءِ وَ الِاسْتِنْجَاءُ بِالْیَمِینِ مِنَ الْجَفَاءِ. (نوادر راوندی ص۴۰)

ادرار در آبی که ساکن، و شستن مقعد با دست راست، از نشانه‌‏های جفا کاری و بی‌‏انصافی است.

وَ کَانَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یَحُثُّ أُمَّتَهُ عَلَی النَّظَافَهِ وَ یَأْمُرُهُمْ بِهَا وَ أَنَّ مِنَ الْمَحْفُوظِ عَنْهُ فِی ذَلِکَ قَوْلَهُ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الرَّجُلَ الْقَاذُورَهَ فَقِیلَ وَ مَا الْقَاذُورَهُ یَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ الَّذِی یَتَوَقَّفُ بِهِ جَلِیسُهُ. (مستدرک الوسائل ج‏۳ ص ۲۳۶)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) از امّتش خواست که پاک باشند و امر کرد آنها را به نظافت و پاکی که بوسیله آن درنظافت محفوظ می‌مانند. و در این باره فرمود: همانا خداوند از مرد پلید، متنفر وبدش می‌آید، پرسیده شد: ای رسول خدا، پلیدی چیست؟ فرمود: ایستاده قضای حاجت کند.

۳-۹–  معطر کردن خود

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ:کَانَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) یُنْفِقُ عَلَی الطِّیبِ أَکْثَرَ ما [مِمَّا] یُنْفِقُ عَلَی الطَّعَامِ. (مکارم الأخلاق ص۴۳)

پیغمبر (صلی الله علیه وآله) برای عطر بیشتر خرج می‌کردند تا برای غذا.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏‏ کَفَی بِالْمَاءِ طِیباً . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۸۴)

آب برای خوشبویی بس است.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: لَا یَنْبَغِی للرجال [لِلرَّجُلِ‏] أَنْ یَدَعَ الطِّیبَ فِی کُلِّ یَوْمٍ فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَیْهِ فَیَوْمٌ وَ یَوْمٌ لَا فَإِنْ لَمْ یَقْدِرْ فَفِی کُلِّ جُمُعَهٍ وَ لَا یَدَعُ ذَلِکَ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۴۰)

شایسته است که انسان بکار بردن بوی خوش و عطر را هر روز فراموش نکند و اگر هر روز نتواند، یک روز در میان و اگر این مقدار هم توانایی ندارد، در هر جمعه هرگز فراموش نکند.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: الطِّیبُ نُشْرَهٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَهٌ وَ الرُّکُوبُ نُشْرَهٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَهِ نُشْرَهٌ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۴۱)

بوی خوش نشاط است، و عسل نشاط است، و سوارکاری نشاط است و نگاه به سبزه شادی آور است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ الرَّائِحَهُ الطَّیِّبَهُ تَشُدُّ الْقَلْبَ. (مکارم الأخلاق ص ۴۱)

بوی خوش دل را محکم می‏کند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَا أَنْفَقْتَ فِی الطِّیبِ فَلَیْسَ بِسَرَفٍ. (مکارم الأخلاق ص ۴۱)

آنچه در راه بوی خوش مصرف شود، اسراف نمی‌باشد.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ یُعْرَفُ مَوْضِعُ جَعْفَرٍ (عَلَیْهِ السَّلَامُ) فِی الْمَسْجِدِ بِطِیبِ رِیحِهِ وَ مَوْضِعِ سُجُودِهِ. (مکارم الأخلاق ص۴۲)

جای حضرت صادق (علیه السلام) در مسجد، از بوی عطر و اثر سجده‏‌ی حضرت شناخته می‏شد.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ:مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ التَّطَیُّبُ. (مکارم الأخلاق ص۴۲)

یکی از اخلاق پیامبران بوی خوش بکار بردن است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: رَکْعَتَانِ یُصَلِّیهِمَا مُتَعَطِّراً أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَهً یُصَلِّیهِمَا غَیْرَ مُتَعَطِّرٍ. (مکارم الأخلاق ص۴۲)

دو رکعت نمازی که شخص بخواند، در حالی که به خود عطر زده است، از هفتاد رکعت نماز بدون معطر ساختن خود بالاتر است.

عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ وَ أَبِی الْحَسَنِ (عَلَیْهِمَا السَّلَامُ) أَنَّهُمَا سُئِلَا عَنِ الرَّجُلِ یَرُدُّ الطِّیبَ فَقَالا لَا تُرَدُّ الْکَرَامَهُ. (مکارم الأخلاق ص۴۲)

از امام صادق و امام کاظم (علیهما السلام) نقل شده که از آن دو بزرگوار پرسیدند که قبول نکردنِ عطر چگونه است؟ فرمودند: احسان را رد نکنید.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَتْ لِلنَّبِیِّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) مُسْکَهٌ إِذَا هُوَ یَتَوَضَّأُ أَخَذَهَا بِیَدِهِ وَ هِیَ رَطْبَهٌ فَکَانَ إِذَا خَرَجَ عَرَفُوا أَنَّهُ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ). (مکارم الأخلاق ص۴۲)

پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله) مُشکی داشت که پس از وضوء به دست می‏مالید، به طوری که وقتی از خانه بیرون می‌رفت، مردم می‏فهمیدند که این پیغمبر (صلّی اللَّه علیه و آله) است که می‏آید.

الرِّضَا عَلَیْهِ السَّلَامُ: کَانَ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ (عَلَیْهِما السَّلَامُ) مُشْکَدَانَهٌ مِنْ رَصَاصٍ مُعَلَّقَهٌ فِیهَا مِسْکٌ فَإِذَا أَرَادَ أَنْ یَخْرُجَ وَ لَبِسَ ثِیَابَهُ تَنَاوَلَهَا وَ أَخْرَجَ مِنْهَا فَمَسَحَ بِهِ. (مکارم الأخلاق ص۴۲)

حضرت زین العابدین (علیه السلام) مُشکدانی داشت از قلع که در آن‏ مُشک نهاده بود و وقتِ لباس پوشیدن و بیرون رفتن از آن مشک به خود می‏مالید.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ ما طابَت رائِحَهُ عَبدٍ إِلاّ زادَ عَقلُهُ. (مستدرک الوسائل ج۱ ص۴۱۸)
هیچ کس خوشبو نگردید، مگر این که بر عقلش افزوده شد.

 

۴- بهداشت دهان

۴-۱–  مسواک و شستشوی دهان

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ طَهُورٌ وَ طَهُورُ الْفَمِ السِّوَاکُ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۲۶)

برای هر چیز پاک‏کننده‏ای است و پاک‏کننده دهان، مسواک است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَا زَالَ جَبْرَئِیلُ یُوصِینِی بِالسِّوَاکِ حَتَّی ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَیَجْعَلُهُ فَرِیضَهً . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۲۶)

پیوسته جبرئیل مرا به مسواک کردن سفارش می‌کرد، تا گمان بردم آن را واجب خواهد کرد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ لَوْ لَا أَنْ أَشُقَّ عَلَی أُمَّتِی لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاکِ مَعَ کُلِّ صَلَاهٍ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۲۶)

اگر بر امّتم سخت نبود، به مسواک کردن با هر نمازی فرمانشان می‌دادم.

‏ فِیمَا أَوْصَی بِهِ النَّبِیُّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) إِلَی عَلِیٍّ (عَلَیْهِ السَّلَامُ): یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یُذْهِبْنَ السُّقْمَ اللُّبَانُ وَ السِّوَاکُ وَ قِرَاءَهُ الْقُرْآنِ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۲۷ ‏)

در سفارش‌های پیغمبر (صلی الله علیه و آله) به علی (علیه السّلام) آمده است : ای علی! سه چیز به قوه‌ی حافظه بیافزایند و بیماری را ببرند: کُندُر، مسواک و خواندن قرآن.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ السِّوَاکُ فِیهِ عَشْرُ خِصَالٍ مَطْهَرَهٌ لِلْفَمِ مَرْضَاهٌ لِلرَّبِّ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ سَبْعِینَ ضِعْفاً وَ هُوَ مِنَ السُّنَّهِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یُبَیِّضُ‏ الْأَسْنَانَ وَ یَشُدُّ اللِّثَهَ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ یَذْهَبُ بِغِشَاوَهِ الْبَصَرِ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۲۸)

در مسواک ده خصلت است: پاک کننده دهان است، خشنودی پروردگار را در بر دارد، حسنات را هفتاد برابر کند، از سنت است، چرک دندان را ببرد، دندان‌ها را سفید کند، لثه را سخت کند، بلغم را بِبَرد، غبار چشم را ببَرَد و میل به خوراک آورد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رَکْعَتَانِ بِسِوَاکٍ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَهً بِغَیْرِ سِوَاکٍ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۳)

دو رکعت نماز با مسواک زدن، بهتر از هفتاد رکعت نماز بدون ‏مسواک زدن است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: السِّوَاکُ یَذْهَبُ بِالدَّمْعَهِ وَ یَجْلُو الْبَصَرَ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۳)

مسواک زدن، آبریزش چشم را از بین می‌برد و نور آن را زیاد می‌کند .

کَانَ النَّبِیُّ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) إِذَا اسْتَاکَ‏ اسْتَاکَ‏ عَرْضاً. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۵)

پیغمبر (صلی الله علیه و آله) دندان‌ها را به پهنا مسواک می‌زد.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ السِّوَاکُ یَزِیدُ الرَّجُلَ فَصَاحَهً. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۵)

مسواک کردن، فصاحت شخص را افزایش می‌دهد.

الْبَاقِرُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: السِّوَاکُ لَا تَدَعْهُ فِی کُلِّ ثَلَاثَهِ أَیَّامٍ وَ لَوْ أَنْ تُمِرَّهُ مَرَّهً وَاحِدَهً. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۷)

مسواک کردن را (تا حداکثر) سه روز وامگذار، اگرچه با کشیدن یک بار مسواک باشد .

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ نَظِّفُوا طَرِیقَ الْقُرْآنِ قَالُوا یَا رَسُولَ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) وَ مَا طَرِیقُ الْقُرْآنِ قَالَ أَفْوَاهُکُمْ قَالُوا بِمَا ذَا قَالَ بِالسِّوَاکِ وَ قَالَ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) طَهِّرُوا أَفْوَاهَکُمْ فَإِنَّهَا مَسَالِکُ التَّسْبِیحِ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۳۸)

راه قرآن را پاکیزه دارید. گفتند یا رسول الله! (صلی الله علیه وآله) راه قرآن چیست؟ فرمود: دهان‌های شما. گفتند با چه؟ فرمود: با مسواک کردن و فرمود: دهان‌هایتان را پاک کنید که راه تسبیح باشند.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ رَکْعَتَانِ بِسِوَاکٍ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی مِنْ سَبْعِینَ رَکْعَهً بِغَیْرِ سِوَاکٍ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۱۳۸)

دو رکعت(نماز) با مسواک، نزد خدای تعالی از هفتاد رکعت بدون مسواک کردن محبوب‌تر است.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: عَلَیْکُمْ بِالسِّوَاکِ فَإِنَّهُ یُذْهِبُ وَسْوَسَهَ الصَّدْرِ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۹)

بر شما باد به مسواک کردن! همانا که آن وسوسه‌ی دل را ببرد.

وَ نَهَی (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه)ِ عَنِ السِّوَاکِ فِی الْحَمَّامِ‏ . (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص ۷۰)

و نهی فرمود (رسول اکرم صلی الله علیه و آله) از مسواک کردن در حمام.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ وَ الدُّعَاءُ عِنْدَ السِّوَاکِ: اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَلَاوَهَ نِعْمَتِکَ وَ أَذِقْنِی بَرْدَ رَوْحِکَ وَ أَطْلِقْ لِسَانِی بِمُنَاجَاتِکَ وَ قَرِّبْنِی مِنْکَ مَجْلِساً وَ ارْفَعْ ذِکْرِی فِی الْأَوَّلِینَ – اللَّهُمَّ یَا خَیْرَ مَنْ سُئِلَ وَ یَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَی حَوِّلْنَا مِمَّا تَکْرَهُ إِلَی مَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی وَ إِنْ کَانَتِ الْقُلُوبُ قَاسِیَهً وَ إِنْ کَانَتِ الْأَعْیُنُ‏ جَامِدَهً وَ إِنْ کُنَّا أَوْلَی بِالْعَذَابِ فَأَنْتَ أَوْلَی بِالْمَغْفِرَهِ – اللَّهُمَّ أَحْیِنِی فِی عَافِیَهٍ وَ أَمِتْنِی فِی عَافِیَهٍ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۳۹)

و دعای هنگام مسواک کردن این است: بار خدایا! به من روزی کن شیرینی نعمتت را و به من خنکی نسیم رحمتت را بچشان ، و زبانم را به مناجاتت روان ساز، و مرا به خود نزدیک کن و نامم را در اولین بلند کن. بار خدایا! ای بهترین درخواست شده‌ها و بخشنده‌ترین بخشنده‌ها! مرا از آنچه بد داری دورگردان و بدان چه دوست می‌داری و می پسندی نزدیک گردان و اگر چه دل‌ها سخت و دیده‌ها بی‌اشک هستند، و اگر ما سزاوارتریم به عذاب، تو سزاوارتری به آمرزش. بار خدایا! مرا در عافیت زنده بدار و در عافیت بمیران.

۴-۲– خِلال کردن

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ تَخَلَّلُوا فَإِنَّهُ‏ مِنَ‏ النَّظَافَهِ وَ النَّظَافَهُ مِنَ الْإِیمَانِ وَ الْإِیمَانُ مَعَ صَاحِبِهِ فِی الْجَنَّهِ. (بحار الأنوار ج ‏۵۹  ص ۲۹۱)

خلال از نظافت است، نظافت از ایمان و دارنده‌ی ایمان در بهشت است.

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ تَخَلَّلُوا عَلَی أَثَرِ الطَّعَامِ فَإِنَّهُ صِحَّهٌ لِلنَّابِ وَ النَّوَاجِذِ وَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ. (نوادر راوندی ص۴۸)

پس از صرف غذا خلال کنید؛ زیرا این کار موجب سلامتی دندان‌های آسیاب و جلو دهان می‏گردد و روزی را نیز افزایش می‏دهد.

 

۵- بهداشت محیط زیست

۵-۱– نظافت خانه

قَالَ رَسُولُ اللَّه‏ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ) فِی کَلَامٍ کَثِیرٍ : لَا تُؤْوُوا مِنْدِیلَ اللَّحْمِ فِی الْبَیْتِ فَإِنَّهُ مَرْبِضُ الشَّیْطَانِ وَ لَا تُؤْوُوا التُّرَابَ خَلْفَ الْبَابِ فَإِنَّهُ مَأْوَی الشَّیْطَانِ… (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۷۴)

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) بسیار می فرمود: دستمال چربین را در خانه وانگذارید؛ زیرا آن پرورشگاه شیطان می‌شود. خاکروبه را پشت در اتاق جا ندهید که جایگاه شیطان است…

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: تَرْکُ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ تَرْکُ الْقُمَامَهِ فِی الْبَیْتِ یُورِثُ الْفَقْرَ. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۷۶)

وانهادن تار عنکبوت در خانه فقر می‌آورد، وانهادن خاکروبه در خانه فقر می‌آورد.

الصَّادِقُ عَلَیْهِ السَّلَامُ: غَسْلُ الْإِنَاءِ وَ کَسْحُ الْفِنَاءِ مَجْلَبَهٌ لِلرِّزْقِ‏. (بحار الأنوار ج‏۷۳ ص۱۷۶)

شستن ظروف و جارو کردن آستانه و ورودی خانه، روزی‌آور است.

۵-۲– نظافت مسجد

الرَسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ:‏‏ مَن قَمَّ مَسجِدا کَتَبَ اللّهُ لَهُ عِتقَ رَقَبَهٍ، ومَن أخرَجَ مِنهُ ما یُقذی عَینا کَتَبَ اللّهُ عَزَّوجَلَّ لَهُ کِفلَینِ مِن رَحمَتِهِ. (امالی صدوق ص۲۴۶)

هر کس مسجدی را جارو کند، خداوند برای او، ثواب آزاد کردن بنده‏ای را می‏نویسد، و هر کس از مسجد به اندازه‌ی خاشاکی که به چشم می‏رود، بیرون ببرد، خدای عزیز و بلندمرتبه، وی را از رحمتش دوچندان برخوردار گرداند.

۵-۳–  بهداشت طبیعت

أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلَیْهِ السَّلَامُ: نَهَی رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِه) أَنْ یُتَغَوَّطَ عَلَی شَفِیرِ بِئْرِ مَاءٍ تُسْتَعْذَبُ مِنْهَا أَوْ شَطِّ نَهَرٍ تُسْتَعْذَبُ مِنْهُ أَوْ تَحْتَ شَجَرَهٍ مُثْمِرَهٍ. (نوادر راوندی ص ۴۳)

رسول خدا (صلّی اللَّه علیه و آله) منع می‏کرد که افراد نزدیک لب چاهِ آب آشامیدنی، یا کنار نهر آبِ آشامیدنی، یا زیر درختِ میوه‏دار، قضای حاجت انجام دهند.

أَنَّهُ (اَلنَّبِیِّ صَلَّی اَللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ) نَهَی أَنْ یَبُولَ رَجُلٌ تَحْتَ شَجَرَهٍ مُثْمِرَهٍ أَوْ عَلَی قَارِعَهِ اَلطَّرِیقِ وَ نَهَی أَنْ یَبُولَ أَحَدٌ فِی اَلْمَاءِ اَلرَّاکِدِ فَإِنَّهُ مِنْهُ یَکُونُ ذَهَابُ اَلْعَقْلِ. (بحار الأنوار ج‏۷۷ ص ۱۶۹)

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نهی‌ ‌فرمود از ادرار کردن زیر درختان میوه، از ادرار کردن در وسط جاده و محل عبور و مرور مردم، از بول کردن در آب راکد، چرا که مایه‌ی از بین رفتن عقل است.